ANTROPOMOTORYKA JAKO DYSCYPLINA WIEDZY: Ruch jest podstawowym atrybutem życia. Najczęściej ruchowi występującemu w różnych formach aktywności fizycznej człowieka, przypisywano znaczenie nadawane mu w naukach matematyczno-fizycznych a szczególnie w biomechanice ,,(. . .) jest to zmiana położenia ciała lub punktu materialnego w stosunku do innych punktów, dokonująca się w czasie poruszania się w pewnym kierunku”. Sposób takiego zainteresowania wystąpił już w czasach starożytnych, umożliwiając rozważania nad istotą ruchu człowieka (ARYSTOTELES ; GALEN). Jednak uważano, że ruch - nie ma tylko matematyczno-fizycznego podejścia. Należało więc poszerzyć jego interpretację, głównie o wiedzę z zakresu pedagogiki, psychologii i filozofii. W fazie już bardziej dojrzałej, problematyka nauki (jej poznanie) o motoryczności (M) dotyczyła charakterystyki : struktury właściwości ruchu człowieka (cechy ilościowe i jakościowe); metod pomiaru i oceny efektywności ruchowej (sprawności); opisu jej rozwoju w ontogenezie; klasyfikacji ćw. fizycznych i sposobów efektywnego nauczania czynności ruchowych; jak również oddziaływania na org. uczestniczący w różnych formach KF.

PRZEDMIOT BADAŃ NAUKI O MOTORYCZNOŚCI: Przedmiotem poznania nauki o M (ANTROPOMOTORYKI) jest ruch pojmowany jako czynność motoryczna.

Czynność motoryczna - to świadomie sterowany proces decyzyjny, skierowany na realizację określonego ruchowego celu. Głównym zadaniem teorii M jest zbadanie i wyjaśnienie ruchu w jego zew. dostrzegalnych przejawach, jak też leżących u jego podstaw mechanizmów i procesów wew. org. Wymienione problemy teoria M rozpatruje zarówno w wymiarze statycznym (jako strukturę zjawisk M), jak i dynamicznym (jako rozwój M w ontogenezie i jej funkcjonowanie).

Koncepcje teorii M:

*pedagogiczno-normatywne - ukierunkowane na określenie istotnych zmian motorycznych, ich analizy i oceny, zasad optymalnego wykonania ruchów, uczenia motorycznego

*

cybernetyczno-systemowe - ujmujące motoryczność człowieka jako swoisty system przekazywania informacji

*interpretacyjno-funkcjonalne - poszukujące związków między czynnością ruchową, z jednej strony jako efekt, z drugiej jako proces. Zjawiska M badane są przez wiele dziedzin nauki. Jednakże aktywność motoryczna jest przedmiotem zainteresowań antropomotoryki, która należy do nauk związanych z KF. Dlatego interpretuje się ją jako naukę generalizującą i integrującą wiedze, ujmującą całokształt zjawisk M. Konstrukcja teorii M opiera się na zdobyczach nauk podstawowych, a formułowane w jej obrębie prawa mają z kolei istotne znaczenie dla wdrożeń praktycznych

:1. Przejawy motoryczne są najczęstszą reakcją org. na bodźce środowiska; sprawy związane z żywieniem, mówieniem.

2. W aktywności motorycznej człowieka przejawia się różnorodność osobowości począwszy od prostych gestów, podstawowych funkcji życiowych do niektórych form aktywności zawodowej.

3. Praktyczne działania i czynności są podstawowym środkiem komunikacji międzyludzkiej (np. gesty, mimika), a także główne komunikowanie się jest pewną formą ruchu związaną z czynnościami motorycznymi. 4. Ruch jest głównym czynnikiem rozwoju i doskonalenia człowieka; zaś wielorakie formy ruchu są podstawą kształtowania i wychowania. Brak ruchu to otyłość lub nadwaga - nie docenienie ruchu w prawidłowym rozwoju człowieka. 5. Problemy rozwoju motorycznego : rozwój ten charakteryzuje się wielostronnością. Dzięki tej różnorodności człowiek sam może poruszać się w otaczającym go świecie, a nawet może go w jakiś sposób zmieniać i podporządkowywać. Motoryczność spełnia szczególną rolę w obszarze KF. Jest przede wszystkim swoistym przedmiotem badania, działania specjalistów KF, wzbogacania, kształtowania, korygowania i naprawiania. Istota, zakres i przedmiot antropomotoryki to ruch i motoryczność.

Ruch - to zew. dostrzegalny, obiektywny przejaw zmian ciała człowieka lub jego części w czasie i przestrzeni. Motoryczność ma szersze pojęcie, gdyż obejmuje neurofizjologiczne i psychiczne charakterystyki, które zawierają w sobie elementy świadomości i inne subiektywne czynniki.

Motoryczność - to całokształt przejawów, uwarunkowań oraz zachowań i potrzeb ruchowych człowieka, inaczej - to całokształt struktur procesów, stanów oraz efektów związanych z aktywnością ruchową. Motoryczność człowieka nie jest tylko darem natury, historycznym efektem rozwoju gatunku. Stanowi ona społeczne zobowiązanie, odpowiedzialność - dotyczy to ludzi zwłaszcza działających w obszarze

Antropomotoryka zajmuje się wyjaśnieniem dwóch aspektów M człowieka :

A. Aspekt potencjalny - wew. uwarunkowania, utajone możliwości tkwiące w każdej osobie.

B. Aspekt efektywny - zew. przejawy ruchu; to co widzimy wiąże się z przebiegiem czynności ruchowej i jej efektami - obserwowanie zmiany w czasie i przestrzeni.

10 podstawowych funkcji, które powinna spełniać KF; funkcje M :

1. Orientacyjna - orientujemy się w otaczającym nas środowisku.

2. 2. Kksploracyjna - przez motoryczność poznajemy środowisko, w którym przebywamy.

3. 3. Lokomocyjna (transportowa) - poruszamy się w kierunku, w którym chcemy, do rzeczy lub ludzi.

4. 4. Kooperacyjna - współdziałanie w społeczeństwie przez różną aktywność motoryczną, możemy też wpływać na zachowanie się innych członków grupy.

5. 5. Komunikacyjna - niewerbalne przekazywanie i przekształcanie informacji, naśladowanie czynności, wzorców.

6. 6. Socjolizacyjna - ocena postępowań naszych działań w środowisku.

7. 7. Kontrolna - pozwala na właściwą ocenę, kontrolę wzajemnych relacji.

8. 8. Aktywacyjno-regulacyjna - podtrzymanie motywacji, która nas inspiruje do danego zachowania.

9. 9. Estetyczna - obserwowanie estetycznych możliwości człowieka podczas czynności ruchowych.

10. 10. Somatorefleksyjna - człowiek zmaga się nie tylko z środowiskiem, ale także z samym sobą. Przeżywa poddanie własnego ciała aktywności ruchowej.

Rodzaje M : *

M. zawodowa - związana z wykonywaniem czynności zabezpieczających człowiekowi materialne warunki bytu. *M. związana z samoobsługą - czynności higieniczne, ubieranie się itp.

*M. rekreacyjna - ukierunkowana na przyśpieszenie procesu odnowy biologicznej, sił i twórczych zdolności człowieka, stanowiąca także jedną z form samorealizacji i wypełnienia wolnego czasu

. *M. rehabilitacyjna - stanowiąca zespół zabiegów ruchowych ukierunkowanych na ,,naprawianie” zmian chorobowych powstałych w różnych układach ludzkiego org. niezależnie od ich przyczyn.

*M. sportowa - właściwa dla różnych dyscyplin i konkurencji sportowych (środek kształcenia i wychowania)

*M. wyrazowa (impresyjna) - formy ruchowego wyrażania stanów emocjonalnych : mimika pantomimika, pisanie, formy twórczości artystycznej jak np. rzeźbienie, malowanie. Ruchy wyrazowe są środkiem porozumiewania się i wzajemnego oddziaływania w kontaktach międzyludzkich.

*M. bojowa - formy ruchowe przydatne na polu walki, formy samoobrony.

ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE - definiuje się jako: *kompleksy indywidualnych właściwości fizycznych i psychicznych rozwijających się na podłożu wrodzonych zadatków biologicznych, warunkujących skuteczne wykonanie działań ruchowych. *złożony system uwarunkowań tworzący zintegrowany zbiór elementów i stosunków między nimi, wyznaczających możliwości działania ruchowego i decydujących o efektywności motorycznej. kompleksy predyspozycji zintegrowane wspólnym, dominującym podłożem biologicznym i ruchowym, ukształtowanych przez czynniki genetyczne i środowiskowe oraz pozostających we wzajemnych interakcjach. Zdolności uzewnętrzniają się dzięki umiejętnościom Pojęcie ZM jest empiryczno- konstruktem. Zdolność zależna jest nie tylko od czynników biologicznych i psychicznych, ale także od czynników socjalnych (jak np. rodzina, szkoła, środowisko rówieśnicze), własnej aktywności i zaangażowania, które wpływają na poziom zdolności danego człowieka. Zdolność jako motoryczny konstrukt odnosi się do utrwalonych, w pewnym stopniu uogólnionych, generalizowanych właściwości motorycznych procesów. Dana właściwość jest zdolnością - kiedy stanowi podstawowe uwarunkowania dla pewnej klasy działań ruchowych. Wymogi, które muszą być spełnione przez zdolności to: *stosując pewien konstrukt M człowieka, musi się to odnosić do wielu osobników, a nie tylko do jednej lub kilku wybranych osób *musi umożliwić określenie indywidualnych różnic - w sposób zintegrowany; i musi być stosowana taka miara, która potrafi nam wykazać różnice pomiędzy poszczególnymi osobami *muszą się charakteryzować relatywnym stopniem ogólności, gdyż istnieje pewne jej zróżnicowaniezwiązane z zadaniem, które mamy wykonać.

Umiejętności ruchowe - to określone specyficzne zdolności człowieka do sprawnego, szybkiego i dokładnego wykonania czynności ruchowych. UR warunkują ściśle określoną strukturę ruchu, ich zasób pozwala na wybór działania ruchowego najbardziej adekwatnego do zaistniałych sytuacji i wymagań. Ich nazwy są identyczne z nazwami realizowanych działań ruchowych. Istotą UR nie jest ilościowa wymierna wartość np. dł. skoku, lecz celowość i skuteczność wykorzystania możliwości org. do bardziej doskonałego wykonania danej czynności ruchowej. Max potencjał (zasób) UR określa się jako pojemność motoryczną jednostki. ZM ogólne oraz specyficzne (UR0 stanowią integralne składowe możliwości motorycznych człowieka. Zdolności mogą uzewnętrzniać się jedynie za pośrednictwem umiejętności, te zaś przejawiają się dzięki zdolnościom motorycznym.

Predyspozycje (właściwości) - to względnie elementarne cechy strukturalne i funkcjonalne org. w znacznym stopniu uwarunkowane genetycznie i możliwe do pomiaru za pomocą metod specyficznych dla nauk podstawowych.

Wyróżniamy 4 grupy predyspozycji:

1. strukturalno-morfologiczne - są to podstawowe parametry aparatu ruchu oraz cechy somatyczne; np. wysokość i masa ciała, proporcje dźwigni kostnych, masa mm , stosunek wł. mięśniowych szybko i wolno kurczliwych.

2. energetyczne - są to wskaźniki charakteryzujące mechanizmy uzyskiwania energii dla funkcjonowania aparatu ruchu; np. max moc anaerobowa (niekwasomlekowa i kwasomlekowa), max pobór tlenu - VO₂ max .

3. Neurosensoryczne - czyli funkcje centralnego i obwodowego UN; np. sprawność zmysłów, pobudliwość i przewodnictwo nerwowe, ruchliwość procesów nerwowych, czucie proprioreceptywne, czas rekcji.

4. Psychiczne - oparte na sprawności UN w zakresie procesów myślenia, pamięci itp.

PODZIAŁY:

1. Model struktury ZM. ZM (ogólne) dzielą się na: a) kondycyjne (energetyczne;- wysiłkowe): *wytrzymałościowe *siłowe; b) koordynacyjne (informacyjne;- zbornościowe): *różnicowania *równowagi *orientacji *szybkości reakcji *łączenia *dostosowania *rytmizacji. Między a) i (b wtórne : kompleksowe (mieszane;- chybrydowe): *zwinnościowe *szybkościowe.

2. B. Struktura UR. Dzielą się na: A. Elementarne: *pełzanie, czworakowanie *chodzenie, bieganie *skakanie *rzucanie, chwytanie *wdrapywanie, wspinanie *dźwiganie, przenoszenie *podpieranie, zwisanie *przewracanie, przetaczanie i inne. B. Specjalne: a) sportowe b) zawodowe.

3. C. Podział. ZM : kondycyjne - kompleksowe - koordynacyjne. Predyspozycje : *strukturalne *energetyczno-funkcjonalne *neurosensoryczne *psychiczne. Kondycyjne ZM - są uwarunkowane w dużym stopniu przez P. strukturalne i energetyczno-funkcjonalne. Koordynacyjne ZM - są uwarunkowane w dużym stopniu przez P. neurosensoryczne i psychiczne. Zdolności to zjawiska fenotypowe - wrodzone i środowiskowe. Czynniki : genetyczne 3² + środowiskowe 4² = 25. Czynniki te wzajemnie uzupełniają się, gdzie np. czynniki genetyczne nie będą się rozwijały jeżeli nie będą stymulowane przez odpowiednie bodźce.

METODY I TECHNIKI BADAWCZE STOSOWANE W ANTOPOMOTORYCE.

Uzasadnienie potrzeby pomiaru : Wyjściowym ogniwem pomnażania zdrowia i jego składowej sprawności fizycznej poprzez ćw. fizyczne jest diagnoza jej stanu wyjściowego u konkretnego osobnika, zespołu czy klasy szkolnej. Brak diagnozy poziomu zdolności motorycznych uczniów powoduje improwizację procesu dydaktycznego w WF i treningu sportowym. Dzięki diagnozie możliwe jest programowanie zajęć pod względem doboru ćw. i zakresu obciążeń. Z metodycznego punktu widzenia niezbędne jest także kontrolowanie skuteczności realizowanego programu i ustalenie na tej podstawie kierunku dalszych działań. Pomiar różnorodnych właściwości motorycznych nieodzowny jest również w doborze i na każdym etapie selekcji do uprawiania sportu. Pozwala bowiem uniknąć niepowodzeń w procesie treningowym. Diagnostyka M pełnie też rolę edukacyjną ułatwiając samoocenę i świadome sterowanie rozwojem swojej sprawności. Wyniki pomiaru sprawności fizycznej mogą też być pomocniczym kryterium przy wystawianiu oceny z WF.

Narzędzia pomiarowe M: Specyficznymi narzędziami stosowanymi w ocenie znamion M w procesie WF, treningu sportowego a także w masowych badaniach - są testy sportowo motoryczne. Są to znormalizowane próby służące do określenia w sposób pośredni poziomu sprawności fizycznej człowieka, jego zdolności i umiejętności ruchowych. Zasada pośredniego pomiaru oparta jest na założeniu, że na podstawie efektów motorycznych (np. wyniku skoku w dal z miejsca) szacować można pośrednio poziom warunkujących je właściwości bezpośrednio nie mierzalnych, czyli ZM. Testowanie jest postępowaniem kontrolno-pomiarowym, które umożliwia wnioskowanie o właściwościach motorycznych niedostępnych dla bezpośredniego pomiaru. Test służący do oceny ZM musi być łatwy i taki, o skuteczności którego decydują zdolności, które chcemy zmierzyć.

Test umiejętności - to specyficzna umiejętność, w której ocena jest subiektywna. Założenia metodyki testowania:

*testujący powinien wcześniej zapoznać się teoretycznie i możliwie praktycznie z każdą stosowaną próbą pomiarową

*przed pomiarami nauczyciel powinien rozbudzić odpowiedni poziom motywacji i koncentracji uwagi badanych, aby mogli oni wykazać swoje optymalne możliwości *uczniowie powinni być najpierw poinformowani o celu prowadzonych testów, a następnie należy szczegółowo objaśnić i zademonstrować prawidłowe wykonanie testów

*po każdej próbie należy podać informacje o uzyskanym wyniku, co sprzyja motywacji

*należy umożliwiać kilkakrotne wykonanie testu, aby wyeliminować wyniki przypadkowe (dotyczy to zwłaszcza pomiaru koordynacyjnych ZM) *pomiary należy przeprowadzać na początku części głównej zajęć, po rozgrzewce (nie powinien ich poprzedzać znaczący wysiłek) *w trakcie pomiaru należy stosować atmosferę współzawodnictwa, co sprzyja motywacji do wysiłku *testy zaleca się przeprowadzać dwa razy w ciągu roku szkolnego, w celu określenia wyjściowego i końcowego poziomu.

Wyróżnia się 3 grupy testów motorycznych:

*T. oceniające umiejętności ruchowe - czyli specyficzne uwarunkowania konkretnych czynności ruchowych

*T. mierzące ZM - czyli ogólne uwarunkowania czynności ruchowej

*T. oceniające sprawność fizyczną - czyli kompleksowy poziom rozwoju motorycznego człowieka. Testy motoryczne umożliwiają gromadzenie faktów, które stanowią podstawę interpretacji zjawisk M, określenie prawidłowości, zasad oraz formułowanie związków praktycznych.

Kryteria wiarygodności testów motorycznych :

Powszechnie przyjmuje się, że próba pomiarowa, czyli test powinna spełniać następujące kryteria :

I. GŁÓWNE:

*rzetelność - to dokładne ocenienie zdolności, przez kilkakrotne badanie wybranej liczby osób tą samą próbą w tych samych warunkach. Ma ona informować, czy to co próba ma ocenić jest mierzone dokładnie. *trafność - czy dobrze dobraliśmy test do tego co chcemy ocenić. Można to sprawdzić w ten sposób, że porównujemy wyniki z wynikami gotowego testu w książce. *obiektywność - testujący nie może mieć znaczącego wpływu na wynik testu - zgodność wyników testowania.

II. UBOCZNE: *selektywność - prawidłowy rozkład wyników wg krzywej GAUSA (najgorsi - przeciętni - najlepsi). Test nie może być ani za łatwy ani za trudny *standaryzacja - jednolity sposób posługiwania się testem *ekonomiczność - określa jego czasochłonność, liczbę testujących, liczbę potrzebnych do próby przyborów i przyrządów *normalizacja - stworzenie dla testu układu odniesienia, gdzie wykorzystujemy tzw. normy testowe (skale punktowe). Zadania ruchowe spełniające powyższe kryteria można uznać za testy sportowo-motoryczne. Pozwalają one wnioskować, w jakim natężeniu dana zdolność występuje u danej osoby.

Metody i techniki badawcze : Pograniczne usytuowanie teorii M w stosunku do wielu nauk podstawowych, wymusza konieczność korzystania z wielu różnych metod i technik badawczych.

Metody poznania dzieli się na :

*empiryczne (doświadczalne) - które służą do gromadzenia faktów o ludzkiej M. Zaliczamy do nich: obserwację, eksperyment, pomiar i ocenę.

*teoretyczne - które służą wyjaśnieniu i uogólnieniu zebranych danych. Zaliczamy do nich: indukcję, dedukcję oraz abstrakcję. Do narzędzi badawczych w teorii M zaliczamy:

*aparaturę pomiarową

*kwestionariusze

*normogramy oraz testy sportowo-motoryczne.

Wśród technik badawczych rozróżniamy:

*motoskopię - opis przebiegu czynności ruchowych

*motografię - rejestracje czasowo-przestrzennych parametrów ruchu, np. pantografem

*motometrię - pomiar parametrów przebiegu czynności ruchowych i ich efektów. Najbardziej specyficznymi narzędziami stosowanymi są testy motoryczne - są to znormalizowane próby służące do określenia w sposób pośredni poziomu sprawności motorycznej, czyli zdolności i umiejętności ruchowych człowieka.

KOORDYNACYJNE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE (KZM)

: Przejawy tzw. koordynacji ruchów w WF, sporcie, pracy zawodowej a także w życiu codziennym, uwarunkowane są przez różnorodne i specyficzne właściwości org. związane głównie z funkcjonowaniem centralnego i obwodowego UN. Koordynację motoryczną należy rozpatrywać w dwóch znaczeniach:

1. jako proces organizacji i informacji, czyli sterowania i regulacji ruchów, którego obrazem jest przebieg ruchu w czasie i przestrzeni - koordynacja ruchów.

2. 2) jako kompleks wew. morfo-funkcjonalnych uwarunkowań tego procesu, tak jak zespół specyficznych zdolności koordynacyjnych - KZM. KZM - to zintegrowane właściwości psychomotoryczne zdeterminowane w dominujący sposób funkcjami CUN. Definiowane jako względnie utrwalone i uogólnione formy przebiegu psychofizycznych procesów regulacji ruchowej. Proces sterowania sprowadza się do przetworzenia informacji płynących z tele i proprioreceptorów i ich przekazywania do aparatu ruchu (realizacji przyjętego programu ruchu). Zaś regulacja przebiegu czynności ruchowych polega na doskonaleniu i korygowaniu realizowanego programu ruchu, dzięki stale napływającym informacjom. Szopa przyjmuje, że KZM to możliwość org. w zakresie wykonywania dokładnych i precyzyjnych ruchów w zmieniających się warunkach zew. Tworzywem zdolności koordynacyjnych są głównie predyspozycje neurosensoryczne i psychiczne (funkcje CUN i narządów zmysłów) a w mniejszym stopniu morfo-strukturalne i energetyczno-funkcjonalne. Predyspozycjami KZM są funkcje tele i proprioreceptorów, błędnika, móżdżku, szybkości przewodnictwa nerwowego, pobudliwości nerwowo-mięśniowej, koordynacji receptorowo-ruchowej; a także uwagi, pamięci motorycznej, wyobrażenia, operacyjnego myślenia (funkcje percepcyjne). Zdaniem Szopy podstawowymi czynnikami integrującymi zdolności koordynacyjne są funkcje CUN i narządów zmysłów, a szczególnie zdolności neuronów do zapamiętywania informacji i ich odtwarzania w procesie sterowania ruchami; stąd autor ten dzieli KZM na dwie grupy: *predyspozycje oparte na sprawności uruchamiania istniejących już w ośrodkach programów ruchowych (czas reakcji, koordynacja receptorowo-ruchowa, wzrokowo-słuchowo-dotykowa), czucie proprioreceptywne, funkcje aparatu przedsionkowego, robaka w móżdżku. *predyspozycje mające znaczenie w procesie tworzenia nowych programów ruchowych - uzdolnienia ruchowe, czyli : szybkość, dokładność, trwałość i plastyczność uczenia się nowych ruchów (zdolność spostrzegania, pamięć i wyobraźnia motoryczna, operacyjne myślenie).

Klasyfikacja zdolności koordynacyjnych :

Struktura ZK obejmuje następujące specyficzne elementy:

*szybkość reagowania

*orientacje przestrzenną

*zachowanie równowagi

*rytmizację

*kinetyczne różnicowanie

*sprzężenie

*dostosowanie i przestawienie. Pięć pierwszych specyficznych możliwości koordynacyjnych to tzw. fundamentalne dla szkolnego WF zdolności koordynacyjne.

Wymienione zdolności występują w różnych powiązaniach w obrębie trzech kompleksów:

*motorycznego uczenia się

*sterowania i regulacji ruchem

*adaptacji motorycznej.

1. Szybkość reagowania - to zdolność odpowiedzi motorycznej na dany bodziec w jak najkrótszym czasie. Uzależniona jest od sprawności centralnego i obwodowego UN. Analizując przebieg impulsów w łuku odruchowym można wskazać na składowe ściśle uwarunkowane genetycznie, podatne na bodźce treningowe oraz te bardziej plastyczne, ulegające istotnym modyfikacjom na skutek wieloletniego specyficznego treningu : *szybkość przepływu impulsów jest stała i uzależniona od średnicy neuronów *szybkość wychwycenia bodźca ze środowiska zew. lub wew. zależy od wrażliwości receptorów oraz koncentracji, to też specyficzny trening może skrócić tę składową szybkości reakcji *zmiana bodźca czuciowego na słuchowy na poziomie CUN jest procesem najbardziej podatnym na wytrenowanie, gdyż z biegiem czasu dochodzi do właściwego utorowania dróg nerwowo-mięśniowych. Powstaje nawyk, którego kontrola przechodzi na niższe piętra UN (ćw. niskiego startu)..

2. B. Orientacja przestrzenna - determinuje możliwość człowieka w zakresie dokładnej oceny położenia ciała i jego zmian w stosunku do punktu odniesienia (pola działania np. boiska lub poruszającego się obiektu np. przeciwnik) oraz realizowania ruchu w żądanym kierunku. Jej poziom i rozwój zależy od szybkości oceny i kontroli przestrzennych warunków działania, które dokonuje się na podstawie współdziałania analizatorów wzrokowego i słuchowego; a także od sygnałów dotykowych i procesów psychicznych jak np. antycypacja. W sporcie zdolność ta bywa określana jako czucie dystansu np. w boksie i szermierce, lub czucie przestrzeni np. w gimnastyce, łyżwiarstwie figurowym. Przejawy orientacji w sporcie: *w odniesieniu do stałych warunków (np. skoki t trampoliny) *w stosunku do poruszających się obiektów (np. partner, przeciwnik, piłka). Rozwój orientacji wnioskujemy na podstawie : dokładności oceny przestrzennych warunków ruchu i ich zmian, szybkości i sprawności działania w nowej sytuacji.

3. C. zachowanie równowagi - umożliwia utrzymanie zrównoważonej pozycji ciała (równowaga statyczna) oraz zachowanie lub odzyskanie tego stanu (równowaga dynamiczna) w czasie czynności ruchowej, albo bezpośrednio po jej wykonaniu. Formy równowagi : *R. statyczna - którą trzeba zachować w pozycji statycznej np. stanie na jednej nodze w gimnastyce, pozycja w skokach do wody (główną rolę spełniają analizatory kinestetyczne) *R. dynamiczna - która jest zachowana w trakcie ruchu np. ćw. na równoważni, jazda na łyżwach (główna rolę spełniają analizatory przedsionkowe - funkcje błędnika, związane ze zmysłem równowagi) *Żonglowanie (balansowanie) przedmiotami lub na nich np. równoważenie piłeczki na rakietce, jazda na rowerze. Poziom zdolności zachowania równowagi wyznaczają predyspozycje morfo-strukturalne, czyli proporcje ciała (położenie S.C.).

4. D. Rytmizacja - pozwala na uchwycenie, zapamiętanie, odtworzenie i realizowanie określonej dynamiczno-czasowej struktury ruchów cyklicznych i acyklicznych. Przejawia się w dostosowaniu ruchów do podanego zew. rytmu lub celowego rytmu własnego (wew.). Każdy ruch ma strukturę czasowo-dynamiczną, czyli rytm. Rytm - to cecha przebiegu ruchu, której istotą są proporcje czasowe między kolejnymi fazami określonego ruchu. Wyczucie rytmu - to zdolność dokładnego odtwarzania zadanego rytmu ruchu i odpowiedniego jego korygowania w zależności od zmienianych warunków. Zdolność rytmizacji wyraża się też w inicjowaniu i zmianie własnego rytmu (np. własny rytm rozbiegu do skoków). Jest zdolnością bardzo ważną w szybkim i dokładnym opanowaniu umiejętności we wszystkich dyscyplinach sportu. Jej poziom zależy od jakości procesów przetwarzania informacji: *akustycznych i wizualnych, które decydują o efektywności motorycznej, np. gimnastyka sportowa, artystyczna, kajakarstwo, wioślarstwo, łyżwiarstwo figurowe *jak też wrażeń kinestetycznych i dotykowych, np. jazda figurowa parami, zapasy, judo. E. Kinetyczne różnicowanie - uzewnętrznia się dokładnością i ekonomicznością wykonywanych zadań ruchowych (trzeba użyć siły ,,w sam raz” do potrzeby; ani za dużo ani za mało). Zdolność kinestetycznego różnicowania warunkuje wysoką dokładność i ekonomikę wykonania całych ruchów jak i oddzielnych faz cyklu ruchowego. Jej istota polega na przyjęciu i ocenie oraz przetwarzaniu informacji o kątowej pozycji w stawach (komponenty przestrzenne), stanie napięcia zaangażowanych mm (komponenty siłowe), oraz tempie ruchów (komponenty czasowe). Jej podstawa jest postrzeganie parametrów siły, czasu i przestrzeni w toku czynności motorycznej pod kątem najkorzystniejszego rozwiązania całego zadania ruchowego. Różnicowanie warunkowane jest głównie dokładnością i subtelnością ruchowych wrażeń i spostrzeżeń, często w połączeniu ze słuchowymi i wzrokowymi. Specyficznym charakterem różnicowania w sporcie jest czucie - czyli wyspecjalizowane wrażenia i spostrzeżenia w treningu sportowym, np. czucie czasu - w biegach; piłki - w grach sportowych itp.

5. F. Sprzężenie (łączenie ruchów) - to celowa organizacja ruchów części ciała, prowadząca do integracji czasowych, przestrzennych jak i dynamicznych parametrów ruchu, oraz podporządkowanie ich zadaniu realizowanemu przez całe ciało. Np. łączenie wymachów lub krążeń ramion z ruchami koordynacyjnymi (powiązanie ruchów RR, NN i T w pływaniu). Wyróżniamy w nim : *czynnik czasowy - gdzie sprzężenie ruchów następuje w jednoczesnym lub następczym udziale ruchów częściowych w przebiegu całej czynności *czynnik przestrzenny - gdzie każdy następny ruch częściowy rozpoczyna się wtedy, kiedy ciało znajduje się w określonej pozycji. Zdolność sprzężenia występuje np. w gimnastyce sportowej, artystycznej, łyżwiarstwie figurowym, w grach sportowych. G. Dostosowanie - decyduje o trafności doboru naszego programu aby osiągnąć dany cel. Najpierw powstaje odpowiedni program ruchowy, który jest realizowany i zmienia się w zależności od sytuacji, gdzie powstaje nowy program taki by osiągnąć dany cel. Rodzaje zmian : *oczekiwane (np. sporty walki, gry sportowe) *zmiany nieoczekiwane, które mogą wystąpić nagle (np. zjazd na nartach) *nieznaczne, czyli względnie oczekiwane (np. zmiana dł. kroku w biegach przełajowych w zależności od zróżnicowania terenu) *znaczne - które mogą doprowadzić do przerwania czynności i wdrożenia nowego programu działania (np. rozbicie obrony i przejście do ataku). Zmiana ta nosi również nazwę przestawiania ruchu - w zależności od występujących warunków zew. Zdolność dostosowania przetwarza informacje z receptorów optycznych, akustycznych, dotykowych oraz kinestetycznych.

Kryteria oceny koordynacyjnych zdolności:

Przez kryteria rozumiemy główne przejawy, na podstawie których ocenia się poziom KZM. Są wskaźnikiem możliwości koordynacyjnych i ich oddzielnych specyficznych składowych. Kryteriami oceny KZM są:

*prawidłowość *szybkość *racjonalność *kreatywność wykonania złożonych koordynacyjnie działań ruchowych. Mają one ilościowe i jakościowe charakterystyki. *prawidłowość - wykonana w sensie jakościowym to adekwatność działania ruchowego w stosunku do zamierzonego celu, w znaczeniu ilościowym to precyzja ruchu. W obu przypadkach to celowa dokładność bezpośrednio połączona z pomyślnym rozwiązaniem zadania ruchowego.

*szybkość - w sensie jakościowym to czasowa aktualność (np. wykonanie ruchu w optymalnym momencie), w znaczeniu ilościowym to prędkość przebiegu wykonania złożonych koordynacyjnie działań ruchowych w warunkach deficytu czasu, szybkość opanowania nowych działań ruchowych, szybkość osiągnięcia zadanego poziomu precyzji lub ekonomiczności, szybkość reagowania w złożonych warunkach. *racjonalność - aspekt jakościowy to celowość ruchów, a aspekt ilościowy to ekonomiczność. Można, np. odznaczyć się wysoką ekonomicznością w biegach na długich dystansach i niską w ruchach wymagających zwinności (gry sportowe). *kreatywność - aspekt ilościowy to stałość (powtarzalność) wykonanych tych samych ruchów w zmieniających się warunkach, w aspekcie jakościowym to inicjatywa (pomyślność) uzewnętrzniająca się w możliwościach znalezienia najlepszego wariantu wykonania zadania ruchowego. Precyzyjne określenie kryteriów poziomu KZM jest ważne m. in. przy konstruowaniu wiarygodnych testów motorycznych do pośredniego pomiaru tych zdolności. A wykonanie koordynacyjnej próby motorycznej powinno być oceniane wg jednego z ilościowych kryteriów. Np. rzuty do celu są miernikiem precyzji ruchów, a wykonywane w seriach ich powtarzalności; lub chwyt opadającej pałeczki dłonią jest miarą szybkości i ekonomiczności działania. Znajomość kryteriów poziomu KZM ułatwia też ich ocenę w toku obserwacji działań motorycznych ćwiczącego bądź grupy uczniów.

Poziomy wymogów koordynacyjnych :

Wyniki badań wskazują, że wymagania koordynacyjne określają: dokładność przestrzenna, czas oraz zmienność warunków i sytuacji motorycznego działania. I Poziom - charakteryzują zdolności do sterowania i regulacji przestrzenną dokładnością prostych, znanych i kierowanych czynności ruchowych wykonywanych w standartowych warunkach bez ograniczenia czasowego i zapewnieniu ciągłości sprzężenia zwrotnego (dokładność); zdolność do precyzyjnej regulacji ruchu. II Poziom - wyznaczają poziom do sterowania i regulacji przestrzenną dokładnością krótkotrwałych i szybkich czynności ruchowych w standartowych warunkach (dokładność + szybkość); zdolność do koordynacji w ograniczonym czasie. III Poziom - charakteryzują zdolności do sterowania i regulacji dokładnością nieznanych, szybkich czynności w zmiennych warunkach i sytuacjach (dokładność + szybkość +zmienność); zdolność do adekwatnego dostosowania i przestawienia motorycznego. IV Poziom - wyznaczają zdolności do sterowania i regulacji dokładnością prostych czynności w zmiennych warunkach (dokładność + zmienność).

ZDOLNOŚCI SIŁOWE :

Siła - to zdolność do pokonania oporu zew. lub przeciwdziałania mu kosztem wysiłku mięśniowego. Zgodnie z II zasadą dynamiki - siła jest iloczynem masy i przyśpieszenia. Rodzaje siły mięśniowej:

A. Praca dynamiczna: *siła eksplozywna - to zdolność wykorzystania max siły w możliwie krótkim czasie (max przyśpieszenie) *siła szybka - to zdolność wykonania np. ćw. z przyśpieszeniem *siła wolna - to siła zdolna do pokonania max oporów.

B. Praca statyczna : *siła aktywna - w czasie pracy następuje przeciwdziałanie oporom zew. przez aktywny skurcz mm (w czasie napięcia mm nie zachodzą zjawiska wstępnego ich rozciągnięcia) *siła pasywna - siły zew. działając na mięsień starają się go rozciągnąć, zaś mięsień przeciwstawia się postępującemu rozciągnięciu. Siłą względna - to wielkość siły absolutnej przypadającej na 1kg masy ciała. To iloraz bezwzględnej siły mięśniowej przez pow. przekroju poprzecznego jego wł. (skoczkowie w dal, tyczkarze, gimnastycy).

Siła bezwzględna - to minimalny ciężar obciążający mięsień, aby uniemożliwić jego skrócenie podczas działania bodźcem o dużym natężeniu.

Siła absolutne - to wielkość max , możliwego do pokonania oporu w wybranym ruchu, w którym jest zaangażowana znaczna część układu mięśniowego (miotacze w LA, ciężarowcy w najwyższej kategorii wagowej). Zwiększenie masy ciała prowadzi do zmniejszenia siły względnej. Zaś zwiększenie masy wybranych mięśni prowadzi do zwiększenia siły absolutnej i względnej.

Max moc anaerobowa - to największa możliwa do osiągnięcia moc wysiłku dynamicznego. Wielkość jej zależy od udziału wł. białych (typu Ft) w składzie mm, siły poszczególnych wł., sprawności mechanizmów aktywacji jednostek motorycznych oraz zawartości w kom. mm ATP i fosfokreatyny. Max moc anaerobowa osiągana jest w ciągu kilku sekund (2-5s). Margari zaproponował do oceny tego wskaźnika test polegający

Struktura wł. mm :

*wł. ST (czerwone) - są wł. wolno kurczliwymi, angażowane do wysiłków długotrwałych, wytrzymałościowych, odporne na zmęczenie. Dominuje w nich met. tlenowy. Kom mm pobudzane są przez impulsy o niskim progu pobudliwości i małej częstotliwości. Wykonują pracę o małej intensywności.

*wł. FT (białe) - są to wł. szybko kurczliwe, angażowane do wysiłków krótkich o max intensywności; do wysiłków szybkościowych i szybkościowo-siłowych, szybko się męczą. Kom mm pobudzane są przez impulsy o wysokim progu pobudliwości i dużej

---