Wykład 3

Lipidy i lipoproteiny osocza

- cholesterol + cholesterol wolny CHW 30%

+ estry cholesterolu CHE 70%

- triacyloglicerole triglicerydy TG

estry glicerolu (alkoholu triwodorotlenowego) i długołańcychowych nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych

- fosfolipidy FL estry glicoerolu lub sfingozyny (aminoalkohol) i kwasu ortofosforowego

zawierają kwasy tłuszczowe i zasady azotowe

+ fosfolipidy glicerolowe

= lecytyny (fosfatydylocholiny)

= kefaliny (fosfatydyloetanoloaminy, fosfatydyloseryny)

= plazmalogeny

+ sfingolipidy

= sfingomieliny

- wolne kwasy tłuszczowe WKT

+ nasycone

= palmitynowy (C16:0)

= stearynowy (C18:0)

+ nienasycone

= jednonienasycone: oleinowy (C18:1) ω-9

= wielonienasycone: linolowy (C18:2) ω-6

αlinolenowy (C18:3) ω-3

arachidowy (C20:4) ω-6

ω - położenie wiązania podwójnego pierwszego od strony metylowej

1. Lipoproteiny

triacyloglicerole

Gęstość lipoprotein: zawartość białka

Wielkość lipoprotein zależy od gęstości: im mniejsza gęstość, tym większe

a) frakcje lipoproteinowe osocza

- chylomikrony

- lipoproteiny o bardzo małej gęstości VLDL

- lipoproteiny o pośredniej gęstości IDL

- lipoproteiny o małej gęstości LDL

- lipoproteiny o dużej gęstości HDL

b) zawartość lipidów

- chylomikrony - głównie triglicerydy egzogenne

- VLDL - głównie triglicerydy endogenne

- LDL - frakcje cholesterolu

- przenosi z wątroby do tkanek obwodowych

- miażdżycogenne

- HDL - frakcje cholesterolu

- z tkanek obwodowych do wątroby

- antymiażdżycowe

Frakcja	Gęstość g/ml	Składki lipidowe			Białko
				TG	CHOL	FL	%	apoproteiny
CHM	<0,95	egzogenne 83%			2	AI, AIV, B48, CI, CII, CIII, E
VLDL	0,95-1,006	endogenne 53%			10	B100, CII, E
IDL	1,006-1,019	endogenne 30%	28%		18	B100, CII, E
LDL	1,019-1,063		45%		22	B100, C, E śladowo
HDL	1,063-1,21		18%	24%	52	AI, AII, CI CII, CIII

c) apoproteiny

- białka strukturalne

- aktywatory enzymów

- ligandy receptorów wiążących lipoproteiny

d) frakcje lipoprotein

- apo AI

+ aktywator LCAT

+ białko strukturalne HDL

+ ligand receptora HDL

- apo AII

+ białko strukturalne HDL

- apo AIV

+ aktywator LCAT

+ transport lipidów

- apo B₄₈

+ białko strukturalne VLDL, IDL, LDL

+ ligand receptora apo B/E (duży)

- apo B₁₀₀

+ aktywator LCAT

- apo CI

+ aktywator LCAT

- apo CII

+ aktywator LPL (lipazy lipoproteinowej)

- apo CIII

+ inhibitor LPL

- apo E

+ ligand receptora apo B/E i opo E

+ transport lipidów

e) enzymy przemiany lipoprotein

- enzymy lipolityczne - lipazy

TG + 3H₂O → (lipaza) 3 kwas tłuszczowy + glicerol

- enzymy estryfikacji cholesterolu

LCAT - acylotransferaza lecytyna: cholestrol

CHW + lecytyna → (LCAT) CHE + lizolecytyna

ACAT - acylotransferaza acyloCoA: cholestrol

f) rodzaje lipaz

- lipaza lipoproteinowa - LPL

VLDL → IDL + WKT + glicerol

CHM → remnanty CHM + WKT + glicerol

- lipaza wątrobowa - LH

IDL → LDL + WKT + glicerol

HDL₂ → HDL₃

- lipaza adipocytów

g) białko transportujące estry cholesterolu CETP

HDL₂

CHE TG

CETP

VLDL → remnanty VLDL → IDL

h) przemiany lipoprotein

jelita

chylomikrony

remnanty wątroba

lipaza lipoproteinowa

WKT VLDL

tkanki obwodowe IDL

lipaza wątrobowa

LDL

i) receptor dla LDL (apo B/E receptor)

regulacja syntezy cholesterolu w komórkach

↓LDL receptora ↓reduktazy estry cholesterolu

↑ACAT

cholesterol

aminokwasy

w endosomie lizosom

j) receptory dla lipoprotein

- receptor dla LDL

+ LDL-R (receptor apo B/E)

- receptor dla remnantów chylomikronów

+ białko pokrewne do receptora LDL

+ LDL - receptor realated protein

+ LRP receptor apo E

- receptor wymiatający

+ obecne na fibroblastach, komórkach mięśniowych i makrofagach

+ scavenger receptor

+ SR - A1

- receptor dla lipoprotien o dużej gestości

+ SR - B1

2. Metody frakcjonowania lipoprotein osocza

a) separacja przez ultrawirowanie

- długie wirowanie

- dużo obrotów/minutę

- metoda referencyjna

- surowica wirowana 80min 25tys/min

CHM VLDL LDL HDL

40tys/min NaCl, NaBr do NaCl, NaBr do 1,216g/ml

18h 1,065g/ml 40tys/min 24h

VLDL LDL 40tys/min 18h HDL białka

LDL HDL

HDL

b) metoda elektroforetyczna

αLP (HDL)

preβLP (VLDL)

βLP (LDL)

miejsce nałożenia surowicy (CHM)

podłoża: bibuła, żel agarozowy, żel agarozowo-agarowy, octan celulozy, żel poliakylamidowy

na żelu poliakrylamidowym - odwrotnie

c) metody wytrąceniowe

- metody ilościowego oznaczania cholesterolu frakcji HDL

- substancje wytrącające:

+ polisacharydy sulfonowane (heparyna, siarczan dekstranu)

+ fosforowolframian sodu

+ glikol polietylenowy

- obecność jonów Mg, Mn, Ca

- obojętne pH

- temperatura pokojowa

- odwirowanie probówki

- oddzielenie supernatantu

- oznaczenie stężenia cholesterolu w supernatancie

d) cholesterol w LDL

- wytrącenie LDL - poliwinylosiarczan

- LDL-C = cholesterol - (HDL-C + VLDL-C)

e) reguła Friedewalda

- cholesterol LDL(mg/dl) = cholesterol całkowity - cholesterol HDL - triglicerydy/5

- cholesterol LDL(mmol/l) = cholesterol całkowity - cholesterol HDL - triglicerydy/2,2

f) test zimnej flotacji (lodówkowy)

- po odwirowaniu surowicy mętne zabarwienie - za dużo triacylogliceroli

- probówkę umieszczamy w lodówce na kilkanaście h

- jeśli były obecne chylomikrony - pojawia się kożuszek

- jeśli były obecne VLDL - surowica pozostaje nadal metna

3. Wartości pożądane parametrów lipidowych

a) cholesterol

cholesterol całkowity <200mg/dl 5,2mmol/l

LDL <130mg/dl 3,4mmol/l

LDL-C <100mg/dl 2,6mmol/l

Dyslipidemia	Ryzyko miażdżycy
		Łagodne	Umiarkowane	Duże
Cholesterol całkowity (mg/dl)	200-239	240-279	≥ 280
Cholesterol LDL (mg/dl)	130-159	160-209	≥ 210
Cholesterol HDL (mg/dl)		K < 40 M < 35

b) triacyloglicerole

triglicerydy <200mg/dl <2,3mmol/l

w cukrzycy <150mg/dl <1,7mmol/l

c) wskaźniki aterogenne

Wartości	Cholesterol HDL-C	LDL-C/HDL-C
Prawidłowe	<4	<3
Graniczne	4-5	3-4
Wysokiego ryzyka	>5	>4

d) stężenia aoprotein

Wartości	apo AI	apo B
Referencyjne	1,2-1,6g/l 120-160mg/dl	0,6-1,6g/l 60-160mg/dl
Wysokiego ryzyka	<1,2g/l	>1,6g/l

4. Klasyfikacja zaburzeń lipidowych (hiperlipidemii) - Europejskie Tow Miażdżycowe (EAS)

	Cholesterol	Triglicerydy
Hipercholesterolemia
łagodna	200-240mg/dl	<200mg/dl
umiarkowana	240-280mg/dl	<200mg/dl
znaczna	>280mg/dl	<200mg/dl
Hipertriglicerydemie
umiarkowana	<200mg/dl	200-400mg/dl
znaczna	<200mg/dl	>400mg/dl
Hiperlipidemia mieszana
umiarkowana	200-280mg/dl	200-400mg/dl
znaczna	>280mg/dl	>400mg/dl

5. Klasyfikacja hiperlipoproteinemii wg Friedricksona

	Elektroforeza	Cholesterol	TG	Test zimnej flotacji	Aterogenność
I	chylomikrony	N/↑	↑↑↑	Przed: mleczna Po: klarowna + kożuch	-
IIa	↑β (LDL)	↑↑↑	N	Klarowna	+
IIb	↑β (LDL) ↑preβ (VLDL)	↑↑	↑↑	Klarowna lub opalizujaca	+
III	Szerokie pasmoβ (IDL)	↑↑	↑↑	Przed: mętna Po: metna + kożuch	+
IV	↑preβ	N/↑	↑↑↑	Mętna	- ?
V	Chylomikrony ↑preβ	↑↑	↑↑↑	Przed: mleczna Po: mętna + kożuch	-

apoproteiny

fosfolipidy

wolny cholesterol

lipofilowe

hydrofobowe

triacyloglicerole

estry cholesterolu

LDL

LDL

LDL