Nauczyciel gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych

Kod klasyfikacji: 2321

Rozdział klasyfikacji: Nauczanie, wychowanie i działalność kulturalna

Klasa klasyfikacji: Nauczyciele i wychowawcy szkolni

Zadania i czynności

Nauczyciele gimnazjów i szkół ponad gimnazjalnych nauczają w gimnazjach i szkołach ponad gimnazjalnych jednego lub kilku przedmiotów w celach ogólno edukacyjnych lub przygotowania do określonego zawodu. W ramach czasu pracy nauczyciel jest obowiązany realizować: zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze z uczniami. Wybór metod i sposobów realizacji tego programu pozostaje do jego uznania. Nauczyciel przypomina uczniom i pogłębia ich wiedzę z zakresu podstawowych zagadnień związanych z danym przedmiotem a poznanych już w szkole podstawowej. Przygotowuje ucznia do kontynuacji nauki na wybranej uczelni bądź do podjęcia pracy w wyuczonym zawodzie. Odkrywa także przed uczniami nowe problemy i metody badawcze związane z nauczanym przedmiotem. Obok wymienionych zadań o charakterze dydaktycznym nauczyciel realizuje zadania pedagogiczne: wychowawczo-opiekuńcze - kształtuje u ucznia pożądaną postawę moralną i społeczną opierając się na określonym systemie wartości powszechnie uznanych i cenionych, np. dyżury w sekretariacie bądź pokoju nauczycielskim, podczas których nauczyciel pozostaje do dyspozycji uczniów; organizacja wycieczek klasowych i pełnienie podczas nich roli opiekuna. Każda osoba wykonująca ten zawód ściśle realizuje ramowy program przedmiotowy przewidziany na dany rok szkolny bądź na cały cykl kształcenia np. czteroletniej szkoły ponadpodstawowej (języki obce). Ramowy program przedmiotowy osoba nauczająca realizuje głównie powtarzając wielokrotnie ćwiczenia wdrażająco - utrwalające, których celem jest opanowanie i utrwalenie wiedzy z danego przedmiotu. Dla lepszego zrozumienia przez uczniów prowadzonych zajęć nauczyciel ilustruje je albumami, fotografiami, atlasami, kasetami audio - video itd. Proponowane przez prowadzącego ćwiczenia praktyczne uzupełniające wykład wymagają również użycia materiałów i przyrządów dostosowanych do charakteru zajęć (np.: biologia - wykorzystanie spreparowanych organów zwierzęcych, obserwacja komórek roślinnych i zwierzęcych pod mikroskopem, poznanie budowy ciała człowieka w oparciu o specjalistyczne mapy biologiczne). Bez spełnienia tego warunku praca nauczyciela na tym etapie nie jest możliwa. Uczniów szczególnie zainteresowanych przedmiotem nauczyciel kieruje do szkolnych kół hobbistycznych, np.: SKS dla młodzieży bardzo aktywnej sportowo. Inicjuje również przeprowadzanie konkursów szkolnych związanych z wykładanym przez siebie przedmiotem, a także promuje udział uczniów w wybranej olimpiadzie tematycznej na szczeblu dzielnicowym, wojewódzkim i krajowym. Aby sprawdzić skuteczność prowadzonych przez siebie zajęć, tzn. stopień przyswojenia przekazanej uczniom wiedzy, przeprowadza prace klasowe, poprawia poczynione w nich błędy, a następnie omawia je i uzasadnia wystawione za nie oceny.

Środowisko pracy

materialne środowisko pracy

Praca nauczyciela nauczania ponadelementarnego przebiega zazwyczaj w szkole - w pracowniach przystosowanych do wykładania danego przedmiotu (tzn. wyposażonych w specjalne przyrządy i preparaty wykorzystywane w zajęciach np.: pracownia fizyczna - kondensator, rzutnik, mikroskop, kamerton, elektroskop). Wybrane ćwiczenia praktyczne uzupełniające wykład mogą być również realizowane na wolnym powietrzu (plenery artystyczne, boisko szkolne). Stałe intensywne obcowanie z grupą młodzieży naraża prowadzącego na uciążliwość jaką jest hałas. Prowadzenie przedmiotów zawodowych (np. projektant) łączy się z narażeniem na substancje alergenne: farby, kleje, substancje toksyczne oraz materiały łatwo palne. Konieczność ciągłej słownej komunikacji , porozumiewania się z uczniami zwiększa ryzyko chorób narządu głosu.

warunki społeczne

Nauczyciel nauczania ponadelementarnego samodzielnie decyduje o wyborze metod i sposobów realizacji ramowego programu przedmiotowego. Jest jedyną osobą uprawnioną do prowadzenia zajęć z danej dziedziny w wybranej klasie. Przełożony (dyrektor szkoły) do jego uznania pozostawia tematyczny dobór i układ wykładów i ćwiczeń ich uzupełniających - w tym wymiarze praca w zawodzie ma charakter indywidualny. Nauczyciel ma stały kontakt z grupą młodzieży: odpowiada na pytania dotyczące poszczególnych lekcji, radzi w kwestii doboru przyrządów do przeprowadzenia doświadczeń (fizyka, biologia, chemia), nadzoruje bezpieczeństwo ćwiczeń sportowych np. akrobatycznych. W pracy tej pojawić się może ryzyko konfliktów z innymi ludźmi, np. podczas zebrań nauczycielskich z rodzicami bądź podczas rad pedagogicznych w dyskusji z innymi nauczycielami nad ocenami wieńczącymi semestralną bądź roczną pracę wychowanków " swojej " klasy.

warunki organizacyjne

Czas pracy w tym zawodzie jest stały, praca wykonywana jest w wymiarze sześciu - dziewięciu godzin dziennie. Czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień. Tygodniowa liczba godzin obowiązkowych wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych dla nauczycieli nauczania ponadelementarnego wynosi 18 godzin, z wyjątkiem stanowiska nauczyciela praktycznej nauki zawodu 22 godziny. Wybór metod i sposobów realizacji programu nauczania pozostawiony jest do uznania nauczyciela. Godziny prowadzonych lekcji ulegają przesunięciu wyłącznie na skutek zmiany planu semestralnego. Prowadzone zajęcia nie wymagają rezygnacji ze świąt czy dni powszechnie wolnych od pracy. Wyjątkiem jest udział nauczycieli w komisjach egzaminacyjnych rekrutujących kandydatów do szkoły bądź w postępowaniu egzaminacyjnym osób kończących naukę. W wyjątkowych okolicznościach nauczyciel jako opiekun uczestniczy w szkolnych plenerach artystycznych lub obozach czy zgrupowaniach sportowych, wycieczkach (dowolność decyzji co do uczestnictwa). Wykonywanie obowiązków służbowych przez osoby działające w tym zawodzie jest okresowo nadzorowane ( dwukrotna w ciągu roku hospitacja prowadzonych zajęć, przedstawienie realizacji planu rocznego na radach pedagogicznych). Czynności w tym zawodzie mają zazwyczaj charakter zrutynizowany: sprawdzenie listy obecności, przedstawienie zagadnienia wiodącego danej lekcji, metod jego realizacji, poprowadzenie właściwej tematycznie dyskusji oraz dobranych skutecznie ćwiczeń praktycznych - oto stałe elementy prowadzonych przez nauczyciela zajęć. Praca z młodzieżą może jednak zrodzić sytuacje nietypowe, wykraczające poza przyjęty, " normalny " przebieg zajęć, np. konflikt przy wyborze samorządu klasowego. Każda lekcja, oprócz zadań dydaktycznych, realizuje również cele wychowawcze - kształtuje u młodzieży pożądaną postawę moralną. W tym wymiarze praca nauczyciela nauczania ponadelementarnego oznacza odpowiedzialność społeczną i moralną na nim spoczywającą.

Wymagania psychologiczne

Ze względu na główny cel pracy nauczyciela, jakim jest kształcenie młodzieży, co oznacza stały i intensywny kontakt z dużą grupą młodych osób, cechą niezbędną w tym zawodzie jest umiejętność nawiązywania z nimi kontaktu . Od tego bowiem zależy, czy uczniowie zaakceptują nauczyciela, zaufają mu, przekonają się do poglądów, jakie będzie starał się im przedstawić w odniesieniu do poszczególnych tematów. Niezbędne dla wykonywania tego zawodu są również umiejętności postępowania z młodzieżą i zdolności przekonywania jej do swoich racji. Prowadzący zajęcia odpowiada na pytania dotyczące poruszanego zagadnienia, naprowadza uczniów na jego właściwą interpretację, pomaga w wyciąganiu i zapisywaniu wniosków płynących z przeprowadzanych eksperymentów (biologia, fizyka, chemia), przeczytanej literatury (język polski, historia), uzasadnia ocenę wystawioną uczniowi za udział w zajęciach. Z pewnością w tym zawodzie przydatna jest również umiejętność samokontroli ( nie przenoszenie osobistych odczuć w stosunku do ucznia na oceny jego wyników w nauce); wyzbycie się myślenia za pomocą stereotypów, np. dziecko z rodziny z tzw. marginesu społecznego jest mniej zdolne od innych. Spostrzegawczość oraz ostrość słuchu i wzroku pomogą nauczycielowi w kontroli sprawnego przebiegu lekcji: dostrzeżenie osób rozmawiających w czasie lekcji, osób podpowiadających osobom odpytywanym, porozumiewanie się uczniów podczas samodzielnych prac klasowych. Nie bez znaczenia jest również sprawność dotycząca podzielności uwagi: wysłuchiwanie odpowiedzi czy referatu jednego z uczniów przy jednoczesnym kontrolowaniu właściwego, spokojnego zachowania całej klasy. Dobra pamięć przydatna jest przy ocenie całorocznego zachowania ucznia podczas wybranych zajęć, a także jego aktywności wykraczającej poza normalny zakres obowiązków. Ze względu na werbalny charakter zajęć prowadzonych przez nauczycieli, osoba chcąca podjąć pracę w tym zawodzie powinna posiadać łatwość wypowiadania się w mowie: przedstawienie tematu, poprowadzenie dyskusji, odpowiedzi na pytania, omówienie prac klasowych. Nauczyciel samodzielnie planuje realizację semestralnego planu wybranego przedmiotu (rozkład tematów i charakter ćwiczeń ich uzupełniających). Aby zajęcia prowadzone przez nauczyciela w sposób najbardziej pełny i aktualny przybliżyły uczniom wybrane zagadnienia, winien on przejawiać zainteresowanie naukową i popularnonaukową literaturą ze swojej dziedziny, doskonalić nabyte umiejętności oraz poszerzać i uaktualniać stan wiedzy. Stały kontakt z grupą młodzieży, polegający na kształceniu i doskonaleniu jej umiejętności z danej dziedziny, oznacza dla prowadzącego zajęcia konieczność wykazania cierpliwości przy wyjaśnianiu tematu, szczególnie w odniesieniu do uczniów wolniej przyswajających materiał. Nie może tej pracy wykonywać osoba nadpobudliwa, łatwo popadająca w stany napięcia nerwowego. Osoba ta musi kontrolować swoje stany emocjonalne, aby nie wpływały one na prowadzenie zajęć.

Wymagania fizyczne i zdrowotne

Duże znaczenie w tym zawodzie ma ogólna sprawność fizyczna (nauczyciel wychowania fizycznego, nauczyciel przedmiotów zawodowych) oraz dobry wzrok i słuch: "wyłowienie" z grupy uczniów osób zakłócających sprawny przebieg zajęć, umiejętna obserwacja przebiegu doświadczeń i wyciągania właściwych wniosków zgodnych z prawami danej nauki (chemia, fizyka). Ze względu na werbalny charakter zajęć osoba pragnąca podjąć pracę w tym zawodzie powinna posiadać sprawny narząd głosu . Niedopuszczalna jest nazbyt słyszalna, rażąca wada wymowy odwracająca uwagę ucznia od przedstawianego zagadnienia a skupiająca ją na osobie prowadzącego. Zniesienie barier architektonicznych w szkole, umożliwi wykonywanie pracy również osobom niepełnosprawnym: z dysfunkcją kończyn górnych, dolnych oraz poruszającym się na wózkach inwalidzkich. Nie dotyczy to jednak stanowiska nauczyciela wychowania fizycznego oraz nauczyciela przedmiotów zawodowych. Nauczyciel nie może być także nosicielem chorób zakaźnych. Przeciwwskazaniem są również choroby psychiczne bądź rażący wygląd zewnętrzny.

Warunki podjęcia pracy w zawodzie

Do podjęcia pracy w zawodzie nauczyciela nauczania ponadelementarnego niezbędne jest posiadanie minimum wykształcenia wyższego w określonej dziedzinie związanej z nauczanym przedmiotem, np. biologii, matematyki, projektowania itd. Osoby, które uzyskały dodatkowy stopień naukowy (doktor, profesor) będą preferowane przy zatrudnianiu. Posiadanie dodatkowego stopnia naukowego gwarantuje pogłębioną znajomość tematu a co za tym idzie potencjalnie wyższą jakość prowadzonych zajęć. Osoby kończące wybrany kierunek studiów na poszczególnych uczelniach: biologia, polonistyka, fizyka, a decydujące się na wykonywanie zawodu nauczyciela, powinny odbyć kurs szkoleniowy (np.z zakresu terapii pedagogicznej, bibliotekoznawstwa, pedagogiczny z zakresu praktycznej nauki zawodu). Kursy takie organizują placówki doskonalenia nauczycieli lub instytucje prowadzące statutową działalność edukacyjną, np. Kolegia Nauczycielskie. Ukończenie takiego kursu pozwala na przekazywanie młodzieży w sposób bardziej pełny posiadanej wiedzy. W trakcie trwania kursu w przyszłym nauczycielu wyrabiana jest odpowiedzialność, zarówno w sprawach sensu stricto dydaktycznych, jak i w pracy wychowawczej z młodzieżą. Kandydat na nauczyciela nauczania ponadelementarnego odbywa także szkolenie w zakresie zastosowania przepisów bhp. Kursy takie organizują również niektóre szkoły wyższe. Uznaje się, że dana osoba posiada przygotowanie pedagogiczne, jeżeli nabyła wiedzę i umiejętności z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki szczegółowej nauczanych w powiązaniu z kierunkiem kształcenia i praktyką w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin. Wymagania powyższe uzasadnione są tym, że w czasie prowadzonych zajęć jest on jedyną osobą odpowiedzialną za zdrowie i bezpieczeństwo uczniów. Mile widziana jest również u kandydatów do tego zawodu znajomość języków obcych (bez szczególnych preferencji). Stwarza to możliwość uczestnictwa w zebraniach i konferencjach z udziałem zagranicznych autorytetów z danej dziedziny, wymiany międzyszkolnej młodzieży różnych krajów, a przy okazji nawiązywanie kontaktów z nauczycielami szkół zagranicznych. Daje to również okazję do zapoznania się z obcojęzyczną literaturą i materiałami audio-video dotyczącymi wybranej dziedziny nauki.

Możliwości awansu w hierarchii zawodowej

Są cztery stopnie awansu zawodowego: nauczyciel stażysta nauczyciel kontraktowy nauczyciel mianowany nauczyciel dyplomowany. Dla aktywnych i konsekwentnych pozostaje również tytuł profesora oświaty. Osoba, która rozpoczyna pracę w szkole i nie posiada stażysty. Jeśli do pracy w szkole przychodzi nauczyciel akademicki z co najmniej trzyletnim okresem doświadczeniem pracy w szkole wyższej lub osoba posiadająca co najmniej pięcioletni okres pracy i znaczący dorobek zawodowy to takie osoby automatycznie uzyskują stopień nauczyciela kontraktowego. Warunkiem nadania nauczycielowi kolejnego stopnia awansu zawodowego jest posiadanie odpowiednich kwalifikacji i odbycie stażu, zakończonego pozytywną oceną dorobku zawodowego, oraz: w przypadku nauczyciela stażysty - uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej po przeprowadzonej rozmowie, w przypadku nauczyciela kontraktowego - zdanie egzaminu przed komisją egzaminacyjną , w przypadku nauczyciela mianowanego - uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej. Czas trwania stażu jest uzależniony od stopnia awansu, o który walczy nauczyciel. Szczegółowy opis awansu reguluje ustawa Karta Nauczyciela.

Możliwości podjęcia pracy przez dorosłych

W zawodzie nauczyciela nauczania ponadelementarnego istnieje możliwość podjęcia pracy przez osoby starsze pod warunkiem, że posiadają doświadczenie w wykonywaniu zawodu i dobry stan zdrowia. Nie są to jednak przesłanki wystarczające do objęcia stanowiska nauczyciela wychowania fizycznego. Na te stanowiska preferuje się osoby w młodym i średnim wieku, ogólnie sprawne fizycznie, będące w stanie dorównać pod względem jakości i szybkości proponowanych ćwiczeń uczniom kształcącym się w danej szkole. W odniesieniu do pozostałych stanowisk w obrębie zawodu nauczyciela nauczania ponadelementarnego (przy zastrzeżeniu dobrego stanu zdrowia) powierza się wykonywanie obowiązków również osobom powyżej pięćdziesiątego roku życia. Zdarzają się sytuacje, że ze względu na wiek osobom tym ogranicza się liczbę zajęć do wymiaru półetatowego. Pracodawcy zatrudniający osoby w wieku 41 - 50 lat oczekują co najmniej kilkuletniego doświadczenia w obcowaniu z młodzieżą i kształceniu jej. Wychodzą z założenia, że każdy nauczyciel ma odrębną indywidualną metodę nauczania oraz system wychowawczy najlepiej przemawiający do młodzieży.

Polecana literatura

Arends R.I.: Uczymy się nauczać Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998 Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B.: Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Zakład Wydawniczy SFFFS, Kielce 2000

Cohen L., Manion L., Morrison K.: Wprowadzenie do nauczania. Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1999

Fenstermacher G.D., Soltis J.F.: Style nauczania. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2000

Harris J.R.: Geny czy wychowanie? Wydawnictwo Jacek Santorski&CO

Źródło danych: Przewodnik Po Zawodach, wyd. II, MPiPS

1

---