METODY ZBIERANIA DANYCH:

Zasadniczo całość metod stosowanych w psychologii osobowości można sprowadzić do czterech grup: dane biograficzne, dane samoobserwacyjne, dane obserwacyjne, dane testowe (w skrócie LOTS od angielskich słów: L - life data; O- observer - report data; T- test data; S- self -report data).

Pierwsza grupa danych dotyczy rejestracji zdarzeń istotnych dla jednostki. Te zdarzenia mogą mieć różny zakres i charakter, począwszy od zdarzeń ważnych w dzieciństwie, a skończywszy na aktualnych zdarzeniach w życiu jednostkowym. Niektórzy badacze uważają że w zakres tych danych należy włączyć rozmaite sytuacje życiowe w rozmaitych wymiarach życia, jak np. wywiązywanie się z zadań życiowych w sytuacjach kryzysu rodzinnego, sposób korzystania z zasobów finansowych, dominujące strefy zainteresowań internetowych (Larsen i Buss uważają, że współcześnie szczególnym źródłem danych są: sposób używania samochodu - mandaty, przekroczenia szybkości, wypadki, sposoby używania kart kredytowych i korzystania z internetu - 2005, s. 39). Ważne informacje zgromadzone na temat życia jednostkowego mogą oczywiście być w pełni wykorzystane, jeśli zostaną powiązane z innymi metodami. Niemniej, zdarzenia i formy zachowań rejestrowane w różnych okresach życia jednostkowego mogą być dobrym predykatorem późniejszych zachowań. Na przykład badania Caspi, Elder i Bem (za: Larsen i Buss 2005, s. 38-39) prowadzone przy pomocy wywiadu z matkami (jest to metoda typu dane obserwacyjne) dzieci 8, 9 i 10 letnich pozwoliły skonstruować im skalę mierzącą przykrość usposobienia (skala obejmowała wyrazistość i częstotliwość zmian nastroju - częstość bicia się, kopania, narzekania, krzyku). Następnie kiedy uczestnicy badań byli już wieku od 30 do 40 lat, badacze zebrali od nich dane na temat ich edukacji, pracy, małżeństwa i rodzicielstwa (były to zatem badania szukające odpowiedzi na pytanie, na ile właściwości usposobienia mierzone w dzieciństwie pozwalają przewidywać przebieg późniejszych znaczących zdarzeń w życiu jednostki - czyli jest to pomiar metodą L). Okazuje się, że mężczyźni przejawiający w dzieciństwie napady złości, w życiu dorosłym częściej zmieniają pracę lub nie są zatrudniani, mają mniej satysfakcjonujące związki małżeńskie (częściej się rozwodzą) w porównaniu z osobami które takich zachowań nie przejawiały. U kobiet zależności były nieco podobne, choć nie do końca. Otóż kobiety o usposobieniu „nastrojowym” nie ujawniały tak znaczących różnic w przebiegu życia zawodowego w porównaniu z kobietami które w dzieciństwie nie doświadczały zmienności nastrojowej - a tak było w grupie mężczyzn (choć częściej wchodziły w związki małżeńskie z mężczyznami posiadającymi niższy status zawodowy).

Należy w tym miejscu rozważyć kwestię technik, które mogą mieścić się w ramach omawianej metody. Niestety poza czystą rejestracja zdarzeń życiowych wydaje się, że już innej techniki nie ma. Jak jednak wiadomo, waga zdarzeń życiowych i sam fakt zwracania uwagi na te, a nie inne wydarzenia jest bardzo indywidualną sprawą. Stąd inne będą zdarzenia istotne, jeśli są one rejestrowane przez zewnętrznego obserwatora, a inne jeśli będziemy je analizować z perspektywy danej osoby (perspektywy podmiotu). Powyższe stanowi podstawę zróżnicowania dwóch metod - metody psychobiograficznej oraz autobiograficznej. W rzeczywistości wymienione metody raczej należałoby zaliczyć do grupy metod typu O albo S, tym samym świat metod L pozostawiając na poziomie tylko zdarzeń ważnych z perspektywy samej psychologii (np. dla psychologii ważne zdarzenia to małżeństwo, praca, itd.; niekoniecznie one są ważne dla podmiotu lub dla oceny osobowości z perspektywy zewnętrznego obserwatora).

Drugi rodzaj danych to dane z perspektywy obserwatora (Observer - report data). Osoba podlega wpływom i uczestniczy w różnych grupach społecznych. W rezultacie to inne osoby z którymi pozostaje w relacjach podmiot stają się źródłem informacji o nim samym, jak i dla niego samego. Jest to ważne źródło informacji szczególnie dla psychologa (ważne jest to jak widzą podmiot najbliższe mu osoby, osoby z którymi współpracuje, jakie dla nich zachowania są istotne w podmiocie, jakie zdarzenia rejestruje zewnętrzny obserwator jako zdarzenia istotne według jego opinii dla podmiotu i ważące na przyszłym zachowaniu tego podmiotu, itd.). Współcześnie zasadniczo stosuje się dwie taktyki gromadzenia danej z tego zakresu. Jedna taktyka to szkolenie profesjonalnych obserwatorów, którzy będą uczuleni na pewne przejawy zachowań obserwowanego podmiotu, natomiast druga to wywiady z najbliższymi dla podmiotu osobami (rodzicami, nauczycielami, przyjaciółmi, itd.). Druga taktyka z pewnością jest pełniejsza - pozwala bowiem zrozumieć głębiej zachowania (przy tym jest to zbieranie danych o intymnych, bardzo prywatnych formach zachowania, niedostępnych wyszkolonym obserwatorom), ale i jednocześnie jest ona obciążona istotnymi błędami (np. wiadomo, że stany uczuciowe żywione do obserwowanego podmiotu zniekształcają poważnie obiektywność obserwacji). Tak czy inaczej, wydaje się, że najczęściej stosowanymi metodami pozwalającymi gromadzić tego typu dane są obserwacja (uczestnicząca, bierna, polowa) i wywiad.

Trzecią grupę stanowią dane testowe. Jest to zasadniczo obecnie najbardziej poszukiwane i obdarzane najwyższą wiarygodnością źródło informacji o podmiocie. Pozostaje tylko do rozważenia jedna istotna rzecz - wiarygodność samych testów. Nieważna w tym miejscu jest klasyfikacja testów, istotniejszą sprawą jest raczej zrozumienie strategii według której tworzono test. Zasadniczo można wymienić trzy podstawowe w tym względzie strategie: a/ strategię racjonalną; b/ strategię empiryczną; c/ strategię czynnikową. Każda z wymienionych strategii ma pewne zalety, ale i pewne wady. Strategia racjonalna polega na budowaniu kwestionariuszy czy też pozycji testowych z perspektywy już wcześniej przyjętej teorii osobowości. Dana teoria jest źródłem informacji, podając jakie wymiary budują osobowość i jakie zachowania byłyby najlepszymi wskaźnikami tych wymiarów. Można podać jako przykład zastosowania tego typu strategii, kwestionariusz do badania postaw wartościujących Allporta, Vernona, Lindzeya (jest on oparty na wcześniej skonstruowanej teorii 6 typów wartości E.Sprangera). Oczywiście wiele jest tego typu testów. Zasadniczo do tej grupy należy zaliczyć wszystkie testy badające postawy i wartości tworzone metodą a priori (w przeciwieństwie do metody a posteriori, która jest metodą empiryczną), a dalej właściwie też i testy projekcyjne (one w istocie wynikają z wcześniej przyjętej teorii). Słabość tej strategii jest oczywista - testy w ten sposób opracowane są o tyle dobre o ile dobra jest teoria (często jednak teoria jest słaba, a mimo to badania na niej bazującymi testami potwierdzają jej wartość - co jest zrozumiałe).

Strategia empiryczna neguje wartość teorii jako źródła pytań testowych, według niej bowiem najważniejsza jest obserwacja rzeczywistych zachowań osób w różnych sytuacjach życiowych. Obserwacja staje się podstawą opracowania pytań (czy opisu zachowań) w taki sposób, aby odpowiedzi na nie różnicowały osoby zachowujące się odmiennie w danych sytuacjach. Strategia empiryczna wymaga wielu zabiegów, jest bardzo czasochłonna. Decyzja o związku danych stwierdzeń zawartych w teście z daną cechą jest podejmowana na podstawie porównania częstotliwości odpowiedzi na tego typu stwierdzenia w grupach osób obserwacyjnie wyraźnie różniących się w zakresie tej cechy. Tym sposobem opracowano wiele testów, szczególnie kwestionariuszowych (jak np. MMPI - WISKAD, Arkusz Zainteresowań Zawodowych Stronga).

I ostatnia, wyżej wymieniona, to strategia czynnikowa - najbardziej wartościowa psychometrycznie (obiektywność, precyzja pomiaru ilościowego, ekonomiczność, i in.). Polega ona w sumie na grupowaniu reakcji behawioralnych (danych testowych otrzymywanych na podstawie pomiarów reakcji w sytuacjach eksperymentalnych) i wnioskowaniu o danych cechach osobowości na podstawie stopnia współzależności pewnego typu reakcji. Zasadniczą procedurą statystyczną jest oczywiście analiza korelacyjna, jako podstawa samej analizy czynnikowej pozwalającej na grupowanie w szersze wiązki danych układów zmiennych. Ta strategia współcześnie jest dominująca, a najbardziej znane są testy czynnikowe opracowane przez R.Cattella, H.Eysencka, czy R.R.McCrae i P.T.Costa. Istnieje wszakże uzasadniona obawa, na ile pomiar nie przerasta i nie „gubi” faktycznych właściwości osobowości jednostki. Jest to czysto nomotetyczne podejście do osobowości, pozwalające zorientować się tylko na ile dana osoba odbiega od przyjętej normy zachowań lub na ile w tej normie się mieści. Ilość przeważa nad jakością; czystość metodologiczna, poprawność naukowa (dodajmy, wzorowana na naukach przyrodniczych) prowadzi do odejścia od indywidualności, niepowtarzalności osobowej człowieka.

Odrębną grupę danych testowych tworzą dane pochodzące z testów projekcyjnych. Wartość tych metod wiąże się ściśle z wartością samych teorii z jakich one wyrastają. Metody bowiem w podstawowej mierze traktują osobowość jako dynamiczny proces, a sama procedura badań w dużym stopniu uwarunkowana jest nie tylko samą techniką, ale przede wszystkim kontekstem społeczno- kulturowym, kompetencjami badacza, stanem przeżywanym przez badanego i percepcją samej sytuacji badania, i innymi kłopotliwymi do kontrolowania czynnikami (por. analizy w: Stasiakiewicz 1989, s. 103-188). Nie podważa to w pełni wiarygodności tych metod - mają jednak one bardziej charakter kliniczny i są mocno osadzone w podejściu idiograficznym (w kierunku rozumienia i wyjaśniania).

I ostatnie źródło danych, to dane samoobserwacyjne (Self- report data). W rzeczywistości pozostają one bardzo blisko do danych testowych - szczególnie do testów kwestionariuszowych. Wszelkie kwestionariusze wymagające odpowiedzi na pytania w istocie są danymi samoobserwacyjnymi, i na podstawie samoobserwacji dopiero wnioskujemy o posiadanych przez daną osobę danych właściwości . Niemniej, ten typ danych ma bardzo szeroki zakres. Bardzo istotne są metody zmierzające do uchwycenia obrazu samego siebie, opisu własnych zachowań, metody wywiadu czy rozmowy psychologicznej. Do tej grupy zaliczyć należy również metody jakościowe tego typu jak metoda autobiograficzna (analiza doświadczenia jednostki polegająca na odkrywaniu istotnych zdarzeń w własnej biografii), czy metody narracji (por. Straś- Romanowska 2000, Trzebiński 2002).

Wymienione grupy danych na jakich bazują teorie osobowości pozwalają zrozumieć rangę i wartość samej teorii. Wiadomo, że jakość stosowanych metod będzie decydowała często o wartości samej teorii - teorie bazujące na danych testowych (i to zależy jakiego typu to będą testy) mogą mieć inną wartość niż teorie bazujące na danych obserwacyjnych. Trudno oczywiście rozstrzygnąć co jest lepsze; można jednak analizować wartość teorii jeśli zrozumie się wartość metody (np. z punktu widzenia wartości psychometrycznych, z pewnością słabsze będą teorie weryfikowane przy pomocy metod projekcyjnych). Można by zaryzykować twierdzenie, że pomiędzy wartością teorii i kompatybilnych dla niej metod istnieje ścisły związek - jedno potwierdza drugie i jednocześnie może stawać się źródłem swego rodzaju samospełniającego czy samoregulującego się mechanizmu. Dlatego też wartość teorii i metody będzie tym większa, im bardziej ich wzajemne oddziaływanie pozwoli na odkrywanie nowych form rzeczywistości psychicznej i nowych, twórczych interpretacji. Tak więc, niekoniecznie to co najbardziej precyzyjne i najbardziej poprawne naukowo stanie się twórcze, rozwojowe. Natura psychiczna człowieka nie da się chyba ująć w tak precyzyjne opisy, wyjaśnienia, mechanizmy, jakimi posługują się nauki przyrodnicze. I im bardziej zmierzamy do precyzji i dokładności opisu zachowań ludzkich, posługując się przy tym nawet bardzo dobrymi psychometrycznie technikami, tym bardziej upraszczamy życie psychiczne człowieka i w istocie „gubimy” jego specyfikę. Można powiedzieć, że psychologia osobowości chcąc precyzyjnie ująć i opisać to, co zamierza badać, wpada w obszar opisów metaforycznych (precyzyjnych, ale tylko metafor, dalekich od opisów niepowtarzalnej jakości natury ludzkiej). Być może to niezadowolenie jest przyczyną ciągłego zmagania się ze sobą dwóch linii interpretacji psychologicznych (dwóch kultur w psychologii).

KWESTIONARIUSZ OSOBOWOŚCI EYSENCKA

EPQ - R

CZYM JEST OSOBOWOŚCI WG. EYSENCKA

„Osobowość to względnie trwała organizacja charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia”.

Zdaniem Eysencka to genotyp wspólnie ze środowiskiem decydują o powstaniu szeregu cech fenotypicznych, w tym o właściwościach anatomicznych i fizjologicznych układu nerwowego. Układ nerwowy z kolei, razem ze środowiskiem, determinuje pojawienie się podstawowych cech osobowości i zachowania.

Podstawowymi cechami (typami) osobowości są:

• neurotyzm,

• ekstra - introwersja,

• psychotyzm

• oraz inteligencja.

CHARAKTERYSTYKA WYMIARÓW OSOBOWOŚCI

• EKSTRAWERSJA - INTROWERSJA:

ekstrawertycy - są towarzyscy, posiadają wielu przyjaciół, odczuwają potrzebę prowadzenia rozmów z innymi ludźmi, potrzebują podniet zewnętrznych, działają pod wpływem sytuacji, w której aktualnie się znajdują. Są to osoby impulsywne działające bez zastanowienia, lubiące zajmować się działalnością praktyczną. Lubią zmiany i nie przejmują się zwykle z powodu doznawanych niepowodzeń. Są optymistycznie nastawieni do przyszłości. Lubią być w ruchu. Łatwo wpadają w gniew, są agresywni. Życie uczuciowe poddają kontroli intelektualnej i obowiązujących w danym środowisku zasad współżycia. Osoby te w postępowaniu kierują się przede wszystkim zasadą przyjemności.

Introwertycy - wolą raczej czytać książki niż przebywać w towarzystwie, są powściągliwi, mają niewielu przyjaciół, a w ich doborze są bardzo wymagający. W działaniu nie są impulsywni, możnaby o nich powiedzieć, że kierują się maksymą „Sto razy pomyśl, a raz zrób”. Sprawy dnia codziennego traktują bardzo poważnie i lubią wieść uporządkowany tryb życia. Uczucia poddają bardzo dokładnej kontroli. Z przyjętych zobowiązań wywiązują się bardzo sumiennie i zwykle posiadają opinię ludzi, na których można polegać. Dużą wagę przywiązują do wartości etycznych, a ich stosunek do przyszłości zabarwiony jest pesymizmem.

-Towarzyski, żywy, aktywny, asertywny, poszukujący doznań, beztroski, dominujący, wybuchowy, śmiały

Z badań wynika, że zgodnie z rozkładem normalnym w populacji najwięcej jest ambiwertyków, którzy mają część cech intro-, a część ekstrawertywnych.

• NEUROTYZM „stałość emocjonalna”-„niezrównoważenie emocjonalne”

Osoby neurotyczne są mało odporne na działanie stresu. Jest to związane ze szczególną wrażliwością autonomicznego układu nerwowego, która sprawia, że powstające emocje są silne i długotrwałe. Neurotycy często uskarżają się na dolegliwości somatyczne i narzekają na ciągłe kłopoty. Łatwo ulegają nastrojom, są drażliwi i skłonni do stanów lękowych oraz załamań nerwowych. Zdarza im się popadać w depresję i cierpieć na bezsenność.

- lękliwy, depresyjny, poczucie winy, niska samoocena, spięty, irracjonalny, płochliwy, markotny, emocjonalny

• PSYCHOTYZM normalność stanów umysłowych, zdrowie psychiczne - zaburzenia obserwowane u pacjentów psychotycznych.

Psychotyzm to skłonność do psychoz, głównie do schizofrenii i dwubiegunowych zaburzeń afektywnych.

Podwyższone wyniki w skali P uzyskują: więźniowie, schizofrenicy, alkoholicy, narkomani i dzieci przejawiające liczne zachowania antyspołeczne. Eysenck definiuje psychotyka jako osobę samotną, nie zważającą na ludzi, często sprawiającą trudności, nigdzie nie zadomowioną. Osoba taka może być okrutna i nieludzka, pozbawiona wszelkich uczuć empatycznych, całkowicie nieczuła. Bywa złośliwa w stosunku do ludzi, nawet do przyjaciół i krewnych, wykazuje agresję, nawet do tych, których kocha. Charakteryzuje ją zamiłowanie do dziwacznych i niezwykłych przygód, bez względu na niebezpieczeństwa.

Agresywny, chłodny, egocentryczny, bezosobowy, impulsywny, aspołeczny, brak empatii, twórczy, gruboskórny

MATERIAŁ TESTOWY

EPQ - R składa się ze 100 pytań, które tworzą cztery skale: Neurotyzmu (N), Ekstrawersji (E), Psychotyzmu (P), Kłamstwa (K), która mierzy aprobatę społeczną tj. tendencję do przestawiania się w korzystnym świetle.

Osoby badane po zapoznaniu się z instrukcją czytają kolejne pytania i przy każdym z nich na arkuszu odpowiedzi zakreślają kółkiem jedną z dwu odpowiedzi: TAK lub NIE.

Do obliczania wyników służą odpowiednie dla każdej skali klucze. Za każdą diagnostyczna odpowiedź przyznajemy jeden punkt.

EPQ -R przeznaczony jest do badania osób powyżej 16 roku życia.

2. OSOBOWOŚĆ A CHOROBY PSYCHICZNE

Eysenck jest zwolennikiem teorii SKAZA - STRES zgodnie, z którą niektórzy ludzie rodzą się z określoną skazą, to znaczy specyficzną słabością, która wspólnie z niekorzystnymi oddziaływaniami środowiska (stres) może prowadzić do patologii. Takimi skazami są neurotyzm i psychotyzm. Również skrajne nasilenie ekstrawersji i introwersji predysponuje do określonych zaburzeń nerwicowych.

NEUROTYCZNI EKSTRAWERTYCY

WYSOKA N + EKSTRAWERSJA = HISTERIA (zaburzenia o silnej i teatralnej manifestacji złego samopoczucia oraz licznych dolegliwości fizycznych)

NEUROTYCZNI INTROWERTYCY

WYSOKA N + INTROWERSJA = DYSTYMIA/ PSYCHASTENIA (przejawiające się obniżoną aktywnością, zahamowaniem, niską samooceną, trudnościami decyzyjnymi i lękiem)

3. OSOBOWOŚĆ A PREDYSPOZYCJE DO CHORÓB PSYCHOSOMATYCZNYCH

NEUROTYCZNOŚĆ + EKSTRAWERSJA = OSOBOWOŚĆ TYPU A (niecierpliwość, ciągłą gotowość do reagowania, agresywność oraz skłonność do gniewu). Nakłada się na to presja kulturowa, wymuszająca agresywne dążenie do osiągnięć, rywalizację, perfekcję i wyścig z czasem: zrobić jak najwięcej, jak najlepiej, w jak najkrótszym czasie i dokonać więcej od innych. Nieustanne funkcjonowanie w stresie łączy się z podwyższonym ryzykiem choroby wieńcowej i zawału serca.

NEUROTYCZNOŚĆ + INTROWERSJA = OSOBOWOŚĆ TYPU C (obniżone poczucie własnej wartości i brak wiary w siebie, bierność, skłonność do przeżywania stanów obniżonego nastroju i pesymistyczne nastawienie wobec przyszłości). Utrzymywanie się stanów bezradności i beznadziejności łączy się z obniżeniem aktywności układu immunologicznego, co predysponuje do wystąpienia choroby nowotworowej.

ZRÓWNOWAŻENIE EMOCJONALNE + AMBIWERSJA = OSOBOWOŚĆ TYPU B (zdolność do skutecznego funkcjonowania w różnych kontekstach społecznych i sytuacjach np. pracy indywidualnej, wymagającej skupienia, jak i we współpracy, w warunkach zmiany i wielu bodźców). Z uwagi na adaptacyjność zachowania, osobowość typu B nie predysponuje do określonych chorób i zaburzeń.

UWAGA!!! Biologiczne predyspozycje do choroby somatycznej nie muszą się ujawnić, jeśli nie towarzyszy im nieadaptacyjny styl zachowania, zwiększający ryzyko zachorowania. „Niezdrowych” zachowań można uniknąć, ucząc się odmiennego sposobu reagowania.

4. OSOBOWOŚĆ A SPOSOBY REAGOWANIA NA STRES

TYP 1: PODMINOWANIE - osoby tego typu sądzą, że obiekt ważny dla nich emocjonalnie jest warunkiem ich pomyślności i szczęścia. Brak obiektu bądź jego utrata jest przeżywane jako traumatyczne zdarzenie. Przyczyną wielkiego stresu może być niepowodzenie w zbliżaniu się do cenionego człowieka, brak sukcesów w atrakcyjnej pracy. Reagują wówczas poczuciem beznadziejności i bezradnością.

TYP 2: NADMIERNE POBUDZENIE - spostrzega ważne obiekty jako przyczyny swoich stresów i nieszczęść. Ludzie tego typu mają tendencję do pozostawania w ciągłym kontakcie z zaburzającymi ich funkcjonowanie osobami i sytuacjami. Typ ten reaguje złością, agresją i silnym pobudzeniem.

TYP 3: AMBIWALENCJA - osoby tego typu reagują naprzemiennie korzystając bądź z typu 1 bądź typu 2. Raz spostrzegają obiekt jako główną przyczynę swoich nieszczęść, innym razem - uważają go za niezbędny warunek swego szczęścia. Oscylują więc między beznadziejnością a bezradnością oraz gniewem i pobudzeniem. To chroni je do pewnego stopnia przed chorobami, ponieważ ich reakcje na stres podlegają ciągłym zmianom i nie utrwalają się w postaci niekorzystnego wzorca zachowania.

TYP 4: AUTONOMIA OSOBISTA - istotnym warunkiem szczęścia i pomyślności jest dla nich własna autonomia, a także autonomia osób, z którymi pragną być w kontakcie. Są w stanie realistycznie ocenić zachowania tych osób, dzięki czemu potrafią radzić sobie z niekorzystnymi sytuacjami. Potrafią unikać stresu, co pozwala im zachować zdrowie.

PRZEZNACZENIE

PROGNOZOWANIE ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH

• Skala N umożliwia odróżnienie neurotyków od nieneurotyków

Skala N w połączeniu ze skalą N pozwala na odróżnienie zaburzeń nerwicowych i psychoz, gdyż pacjenci z nerwicą w porównaniu z psychotykami uzyskują wyższe wyniki w skali N i niższe w P

• Skale N i E pozwalają na różnicowanie zaburzeń nerwicowych - rodzaj nerwicy (psychastenia, histeria, formy pośrednie) zależą od wymiaru ekstra - introwersji.

• Wysokie wyniki jednocześnie w skalach E, N i P oraz niskie w K mogą służyć do diagnozowania predyspozycji przestępczych.

• Skala P pozwala odróżniać osoby normalne od psychotyków

TEST PRZYMIOTNIKOWY ACL H. G. GOUGHA i A. B. HEILBRUNA

• Test ACL jest jednym z najbardziej znanych i powszechnie stosowanych testów osobowości. Jego konstrukcja i moc diagnostyczna opiera się na założeniu, że ludzie wybierający różne przymiotniki do opisu siebie, a więc posiadający odmienne obrazy siebie, faktycznie różnią się między sobą w zakresie funkcjonowania psychicznego i zachowania.

CZĘŚCI I SENS PSYCHOLOGICZNY TESTU ACL

SKALE MODUS OPERANDI - pełnią funkcję kluczy kontrolnych.

SKALE POTRZEB - zbudowane na bazie koncepcji Murraya - badają osobowościowe korelaty określonych potrzeb psychicznych, mających powiązania z obserwowanymi zachowaniami i odpowiedzialnych za funkcjonowanie człowieka.

SKALE TEMATYCZNE - ujmują różne aspekty lub komponenty zachowań interpersonalnych ważne dla opisu osobowości.

SKALE ANALIZY TRANSAKCYJNEJ - skonstruowane na podstawie teorii Byrne'a, który rozpatrywał ludzkie zachowanie jako wyraz trzech podstawowych stanów ego: rodzicielskiego, który obejmuje dwie składowe, kontrolę i opiekuńczość; dorosłego i dziecko, na które składa się „wolne dziecko” i „dziecko przystosowane”. Wszystkie te funkcje ego są obecne w każdej transakcji, i wszystkie odgrywają rolę w przystosowaniu i społecznej efektywności jednostki.

SKALE ORYGINALNOŚCI - INTELIGENCJI - ujmują twórczość i inteligencję rozumiane jako strukturalne wymiary osobowości według Welsha. Inteligencja rozumiana jest jako zdolność do abstrakcyjnego myślenia, wykrywania związków logicznych oraz stosowania ogólnych zasad do rozwiązywania specyficznych problemów. Twórczośc - zdolność do myślenia wyobrażeniowego, polegającego na przenoszeniu nowych idei w sferę rzeczywistości, zmieniania swego otoczenia zgodnie z kryteriami estetycznymi, spostrzeganie elementów porządku w tym, co nie uporządkowane, harmonii w chaosie, a nawet sensu w tym, co bezsensowne.

16 - CZYNNIKOWY KWESTIONARIUSZ OSOBOWOŚCI R. B. CATTELLA

Według koncepcji Cattella osobowość należy traktować jako zbiór cech, z których każda jest nazwą pewnej klasy współzmiennych zachowań. Osobowość jest wszystkim tym, co pozwala przewidzieć, jak dana jednostka zachowa się w określonej sytuacji.

Cattell dążąc do zoobiektywizowania sposobu opisu osobowości, za najwłaściwszą metodę ustalenia liczby i treści cech będących składowymi osobowości uznał analizę czynnikową. Analiza czynnikowa jest metodą pozwalającą na wyodrębnianie w zjawiskach psychologicznych ich podstawowych elementów składowych. W tym sensie pozwala ona na uporządkowanie faktów (danych empirycznych). Z tego względu analizą czynnikową posługujemy się jako metodą wstępnej klasyfikacji.

Przyjąwszy, że w zakres osobowości wchodzą wszystkie zachowania, założył, że każde może być określone za pomocą odpowiedniego przymiotnika. Korzystając z listy Allporta, zawierającej ponad 4000 cech, wyeliminował synonimy, uzyskując w efekcie 171 przymiotników pozwalających opisać wszystkie aspekty lub sfery osobowości.

Dostrzegając pewne specyficzne podobieństwa i różnice między niektórymi przymiotnikami, Cattell wyróżnił trzy klasy czynników: Q (qestionnaire data) - zmienne samoobserwacyjne, L (life data) - zmienne obserwacyjne, oraz T (test data) - obiektywne zmienne testowe.

Analizę czynnikową Cattell przeprowadził oddzielnie dla danych Q, L i T. Dokonując w ten sposób taksonomii zmiennych osobowościowych, wyodrębnił 16 cech wspólnych, które pozwalały na wyczerpujący i dostatecznie dokładny opis wszystkich aspektów osobowości. Kiedy wykonano analizę czynnikową na macierzy interkorelacji 16 cech podstawowych, okazało się, że można wyodrębnić mniejszą liczbę czynników II stopnia, wśród których dwa objaśniały największy procent zmienności wyników: introwersja - ekstrawersja oraz niepokój - integracja.

Pierwsze wydanie 16 - czynnikowego Kwestionariusza Osobowości ukazało się w 1950 roku. Kwestionariusz składa się z dwóch równoważnych wersji - liczących po 184 pozycje oraz po 3 pytania buforowe. W obydwu wersjach występuje od 20 do 26 pozycji odnoszących się do każdego z 16 czynników. Wyniki końcowe są wyrażone w skali stenowej. Każdy

czynnik jest oznaczony symbolami literowymi i liczbowymi, a ponad to posiada nazwę psychologiczną i potoczną.

Każdy z czynnikow ma charakter dwubiegunowy. Każdy z biegunów został scharakteryzowany przez odpowiedni zestaw przymiotników. Spośród 16 czynników mierzonych w tym kwestionariuszu - cztery (Q1, Q2, Q3, Q4) były reprezentowane przez tylko w zmiennych samoobserwacyjnych.

Rzetelność skal 16 - CO oceniono na podstawie ich wewnętrznej zgodności (współczynniki wahały się w granicach od 0,71 do 0, 93) oraz stabilności bezwzględnej (przy dwutygodniowym odstępie czasu współczynniki wynosiły od 0,38 do 0, 73).

Wyniki w 16 - CO zestawione w postaci profilu można interpretować zwracając uwagę bądź na ich aspekt ilościowy, bądź na aspekt jakościowy. W tym ostatnim przypadku charakterystyki osoby badanej dokonujemy na podstawie analizy tak zwanych układów czynników.

TEST APERCEPCJI TEMATYCZNEJ JAKO METODA BADANIA STRUKTURY POTRZEB PSYCHICZNYCH WG KONCEPCJI H. MURRAYA.

1. PRZEZNACZENIE TESTU

TAT przeznaczony jest do badania dominujących potrzeb, emocji, kompleksów i konfliktów osobowościowych. Jego szczególna wartość polega na tym, że pozwala wykrywać te tendencje jednostki, które są niedostępne jej świadomości.

TAT jest użyteczny przy badaniu osobowości, interpretowaniu zaburzeń zachowania, chorób psychosomatycznych, nerwic i psychoz i stanowi ewentualny wstęp do terapii.

Przesłankę do wnioskowania za pomocą TAT stanowi przekonanie o powszechnej psychologicznej tendencji do interpretowania niejednoznacznych sytuacji społecznych zgodnie z własnymi doświadczeniami i pragnieniami.

---