Program The Gateway, Metody pracy

"Jest rzeczą łatwą oprzeć ład jakiejś społeczności na zasadzie podporządkowania każdego jej członka ustalonym prawom. Jest rzeczą wygodną urobić tak człowieka, by ślepo bez protestu poddawał się władcy lub przepisom Koranu. Ale o wiele większe osiągnięcie polega na tym by nauczyć go kierować samym sobą i przez to uczynić WOLNYM" napisał - A. de Saint - Exupery.

Każdy z nas ma prawo do dokonywania wyborów życiowych w sposób autonomiczny. Mamy też prawo, aby edukacja przygotowywała nas do samodzielności w kierowaniu własnym rozwojem, bo tylko to jest warunkiem uzyskania dobrej jakości życia. To samo prawo mają też osoby niepełnosprawne.
W naszym społeczeństwie coraz mocniej rysuje się wizja dorosłego życia osób niepełnosprawnych. Coraz częściej i pedagodzy i rodzice odchodzą od stereotypów, uprzedzeń i wychodzą ze swymi podopiecznymi "na zewnątrz", integrują ze społeczeństwem. Korzystają z coraz to szerszej oferty pomocy i edukacji niepełnosprawnych. Dążą do tego ,aby osoby upośledzone umysłowo stawały się mniej zależne od otoczenia.
Aby tak się stało dziecku niepełnosprawnemu trzeba stworzyć możliwości i warunki współdziałania, podejmowania samodzielnych decyzji i działań, bo inaczej nigdy nie stanie się ono autonomicznym dorosłym. Dlatego ważnym zadaniem współczesnej edukacji specjalnej jest zmierzanie ku autonomii osób niepełnosprawnych rozumianej jako samostanowienie w granicach norm społecznych. W dużej mierze pomaga nam w tym decyzja Rady Europy wprowadzając pojecie "wyrównywania szans", rozumiane jako proces, dzięki któremu różnorodne dziedziny życia społecznego i środowiska zewnętrznego stają się dostępne dla osób niepełnosprawnych.
Niedorozwój umysłowy to stan, któremu towarzyszy ogólne upośledzenie organizmu. U upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym poziom rozwoju procesów poznawczych, tj. myślenia i mowy, oraz funkcji percepcyjno-motorycznych, pamięci, uwagi jest bardzo niski. Zaburzenia myślenia są najważniejszymi dysfunkcjami rozwojowymi. Do tego dochodzi niejednokrotnie znacznie zaburzona artykulacja utrudniająca komunikację.
Deficyty funkcji percepcyjno-motorycznych powodują zaburzenia w koncentracji uwagi, zapamiętywaniu, logicznym myśleniu. Dlatego w postępowaniu wychowawczym z upośledzonymi umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym szczególną uwagę należy zwrócić nie na wyrównywanie tzw. braków dydaktycznych a na rozwój ich aktywności poznawczej. Brak ciekawości i bierność umysłowa to główne przyczyny niepowodzeń szkolnych i życiowych osób niepełnosprawnych umysłowo.
Mamy więc bardzo wyrazisty obraz możliwości dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. I tylko od nas pedagogów specjalnych zależeć będzie jakich metod użyjemy by rozbudzać wszelkie formy ich aktywności w dążeniu do wychowania na samodzielnych, zaradnych i otwartych dorosłych ludzi. Z własnego doświadczenia w pracy z niepełnosprawnymi stwierdzamy, że istnieje ciągła potrzeba poszukiwania takich właśnie metod pracy. Szczególnie w odniesieniu do dzieci, młodzieży a nawet dorosłych z dysfunkcjami intelektualnymi postęp i rozwój metod dydaktycznych wymaga ciągłych innowacji.

Naszą propozycją w pracy z upośledzonymi umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym jest angielski Program The Gateway Award którego elementy w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym nr 3 w Krakowie realizujemy od 10 lat a od 1 września 2008 za zgoda Malopolskiego Kuratora Oświaty również jako innowacje pedagogiczną .
Proponowany przez Program The Gateway Award sposób realizacji edukacji niepełnosprawnych ma wymiar personalistyczny dążący do zmiany jakości życia upośledzonych umysłowo i zdaje się sprostać stawianym przez współczesną pedagogikę specjalną wymaganiom nauczenia niepełnosprawnych samodzielności, zaradności osobistej, budzenia aktywności do samodzielnego wypełniania określonych ról społecznych a w końcu do pełniejszej integracji ze społeczeństwem.
Program "The Gateway Award" jest bardzo popularny w Wielkiej Brytanii. Przeznaczony dla osób z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym. Jego zadanie to w szerokim aspekcie rozumiane, rozwijanie umiejętności komunikacyjnych i psychospołecznych każdego z uczestników i poprzez to umożliwienie bycia niezależnym, odnalezienie własnego miejsca w społeczeństwie. Program realizować mogą nie tylko szkoły lub placówki wychowawczo-opiekuńcze ale również organizacje, kluby oraz osoby indywidualne. Ilość uczestników programu jest pozostawiona do określenia przez opiekuna np. 5 lub 10 osób. Rzeczą istotną Programu jest dostosowanie jego elementów do wieku i indywidualnych możliwości uczestników.
Cele programu:
a) rozwój nowych metod integracji w społeczeństwie;
b) indywidualny rozwój każdego uczestnika;
c) uczenie i zachęcanie do podejmowania samodzielnych decyzji.
Program podzielony został na 3 następujące po sobie Nagrody: Brązową, Srebrną i Złotą. Każda z nich składa się z 5 sekcji:
hobby, usługi, przygoda i wyzwanie, rekreacja fizyczna oraz przystosowanie do życia.
Uczestnik rozpoczyna program od wypełniania założeń Nagrody Brązowej.
Celem sekcji "hobby" jest motywowanie i zachęcanie uczestnika do rozwijania własnych, indywidualnych zainteresowań.
Celem sekcji "usługi" jest zobowiązanie uczestnika do wykonania pracy mającej na celu pomaganie innym członkom danej społeczności.
Celem sekcji "przygoda i wyzwanie" jest zaplanowanie, przygotowanie i wzięcie udziału w wycieczce będącej zarazem wyzwaniem (turnusy rehabilitacyjne, wycieczki, wyjazdy w ramach "zielonej szkoły").
Celem sekcji "rekreacja fizyczna" jest udział uczestnika w jednej z zaplanowanych form aktywności fizycznej (sport).
Celem sekcji "przystosowanie do życia" jest motywowanie i zachęcanie do uzyskiwania przez uczestników samodzielności i niezależności.
Uczestnik stara się dokonać autonomicznego wyboru zadania do realizacji. W wyborze i realizacji poszczególnych zadań bardzo ważną rolę pełni opiekun: sugerując, pokazując, naprowadzając, stymulując i zachęcając.
Każda praca związana z daną sekcją musi być sprawdzona i odnotowana w specjalnym dzienniczku uczestnika. Każdy uczestnik wypełnia poszczególne zadanie we własnym tempie. Po zrealizowaniu zadań kwalifikuje się do danej Nagrody.
Przedstawiciel programu z Biura National Award w Birmingham w Wielkiej Brytanii cyklicznie w ciągu roku szkolnego odwiedza uczestników programu sprawdzając stan jego realizacji. Osobiście również wręcza odznaki i certyfikaty. Celem takich działań jest uhonorowanie i podkreślenie wartości podjętego wyzwania i trudu wniesionego w jego realizację.

Nasze pierwsze doświadczenia w realizacji programu "The Gateway Award" na terenie SOSW Nr 3 w Krakowie od rozpoczęcia realizacji programu w 2000 roku.

Program jest realizowany od 2000 roku z grupą 5 uczestników, którzy w czerwcu 2003 roku otrzymali certyfikaty i odznaki na zakończenie zadań w ramach Nagrody Brązowej a tym samym rozpoczęli zadania na otrzymanie certyfikatów w ramach Nagrody Srebrnej. W lutym 2003 roku w naszym Ośrodku rozpoczęła pracę w ramach programu druga 5-osobowa grupa.
Istotnym elementem wszystkich planowanych zabiegów dydaktycznych i wychowawczych była zgodność kluczowych elementów programu z podstawowym planem realizowanym w naszym Ośrodku, oraz Podstawą Programową kształcenia i wychowania dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo w stopniu umiarkowanym lub znacznym. Płynność działań oraz elastyczność treści i zadań miała uwzględniać możliwość sprostania potrzebom indywidualnym uczestników programu, pozwalała stosować zasady ortodydaktyki i pedagogiki specjalnej.
Pierwszy etap programu zawierał w ramach sekcji "hobby" następujące grupy tematyczne:
kolekcjonowanie, sztuka i rzemiosło oraz wypoczynek i rekreacja.
Uczestnik podejmuje wybrane zadania w ramach w/w poszczególnych grup.
W ramach grupy "kolekcjonowanie" nasi uczestnicy założyli własne albumy gromadząc w nich materiały związane z własnymi zainteresowaniami. Każdy z nich miał wyraźnie sprecyzowany temat, który sam wybrał. Były to: zwierzęta, samochody, sporty zimowe, bohaterowie ulubionych seriali telewizyjnych, aktorzy i piosenkarze.
Każdą wolną chwilę poza zajęciami dydaktycznymi uczestnicy poświęcali na wyszukiwanie, wycinanie i wklejanie fotosów oraz wycinków z różnych czasopism. Wykazywali przy tym duże zaangażowanie. Z radością obserwowałyśmy u niektórych z nich zwiększoną aktywność i otwarcie się oraz chęć wzajemnego pomagania sobie w gromadzeniu materiałów. W częstych rozmowach prezentowali każdy zdobyty materiał. Dokonując takiej prezentacji każdy uczestnik wykazywał się zdobytą wiedzą w danym, wybranym temacie poszerzał zasób słów, poznawał znaczenie nowych, ćwiczył rozumienie komunikatów. Taka prezentacja służyła również poszerzaniu i utrwalaniu wiadomości objętych programem nauczania w ramach zajęć dydaktycznych. Temat "samochody" stanowił doskonałą pomoc dydaktyczną do realizacji treści programowych z nauczania elementów matematyki, zajęć rewalidacyjnych oraz pracy z komputerem.
Już na tym etapie programu obserwowałyśmy wzrost systematyczności w wykonywaniu podjętego działania, oraz wzmocnienie relacji koleżeńskich. Z przyjemnością obserwowałyśmy jak podejmują się wykonywania ćwiczeń manualnych, które często wcześniej wykonywali z lękiem i obawami, jak coraz lepiej i precyzyjniej posługują się nożycami, jak potrafią wyróżnić figurę od tła, jak dbają o staranne wykonywanie swoich albumów i rywalizują ze sobą.
W ramach grupy "sztuka i rzemiosło" nasi uczestnicy skoncentrowali się na wykonywaniu głównie prac plastycznych. Dwoje wybrało robótki ręczne oraz naukę posługiwania się aparatem fotograficznym.
Każdy uczestnik samodzielnie planował swoją pracę, a w jej realizację zostali włączeni wychowankowie podczas zajęć internatowych. Wykonywane prace plastyczne, manualne były często prezentowane na różnych wystawach i konkursach plastycznych i artystycznych. Jest ich bardzo wiele i wykonywanych różnymi technikami: haftowane serwety, makramy, wyklejanki z materiału, robótki z wełny, prace artystyczne z wykorzystaniem surowców wtórnych, opakowań plastikowych, siatek, styropianowych podkładek, tekturowych pudełek, wytłaczanek itp.. Bogate i pomysłowe znalazły swoje miejsca na wystawie uczestników w Osiedlowym Klubie "Tęcza", oraz galerii Cinema City.
Prace uczestników są gromadzone przez opiekuna i prezentowane podczas wizyt przedstawicieli z Wielkiej Brytanii. Dużą uwagę przy realizacji prac przywiązuje się do bezpieczeństwa podczas ich wykonywania. Szczególnie ważne jest poznawanie i umiejętne posługiwanie się narzędziami i materiałami używanymi w trakcie zajęć. Ta część programu jest również poszerzeniem i wzbogaceniem wiadomości i umiejętności zdobywanych na lekcjach plastyki, doskonale rozwija aktywność twórczą jej uczestników.
Przystępując do realizacji zadań z grupy "wypoczynek i rekreacja", każdy z uczestników wybrał tę formę aktywności, która najbardziej go interesowała.
Większość wybrała "ogrodnictwo" oraz "studiowanie lokalnej historii". Wybiórczo wybrano temat "kolekcje muzyki". Do prac ogrodniczych wybrałyśmy działkę przyszkolną. Uczestnicy wykonali prace wstępne oraz rozpoczęli jej zagospodarowanie. Ten element programu szczególnie mocno i intensywnie realizowany jest podczas zajęć internatowych w ramach Świetlicy Gospodarczej. Uczestnicy poznawali różne rodzaje roślin ozdobnych, warzyw. Uczyli się zabiegów pielęgnacyjnych wykonywanych w uprawie roślin i warzyw. Część zajęć przeznaczyłyśmy na zapoznanie uczestników z zasadami bezpieczeństwa przy wykonywaniu prac ogrodniczych oraz na ćwiczenie umiejętność posługiwania się narzędziami niezbędnymi do pracy na grządce.
Element związany ze "studiowaniem lokalnej historii" jest integralnie związany z treściami programu nauczania w ramach zajęć dydaktycznych jak również z Planem "Świetlicy Regionalnej" w ramach zajęć internatowych.
Realizowany jest głównie w formie wycieczek po Krakowie, a jego uzupełnienie stanowi indywidualne gromadzenie przez uczestników materiałów: ilustracji, przeglądanie albumów rozmów z opiekunem na tematy związane z Krakowem oraz wykonywanie zdjęć i prac plastycznych. Opiekun programu pełni tutaj rolę przewodnika i jednocześnie stara się, aby uczestnicy w miarę możliwości samodzielnie przygotowywali plan wybranych wycieczek, zaplanowali trasę korzystając ze środków komunikacji miejskiej.
Pamiętać należy, aby trasy wyjść nie były zbyt męczące i uwzględniały indywidualne możliwości psychofizyczne jej uczestników. W ramach zainteresowania "muzyką", uczestnicy chętnie słuchali ulubionych zespołów muzycznych, gromadząc taśmy z ich nagraniami. Przy pomocy opiekunów założyli własny zespół, który jest odzwierciedleniem faworyzowanej grupy muzycznej "Ich Troje". Przygotowali program artystyczny, złożony z wybranych piosenek grupy, przygotowali rekwizyty i stroje. Program wielokrotnie prezentowali nie tylko na terenie Ośrodka.
W ramach sekcji "usługi" uczestnicy brali udział w pracach na rzecz lokalnej społeczności. Były to prace związane ze sprzątaniem otoczenia samego Ośrodka oraz różnych miejsc znajdujących się w sąsiedztwie np. na osiedlowym placu zabaw dla dzieci, w okolicznym parku, czy porządkowaniem terenów rekreacyjnych Skałki Twardowskiego.
Do tej sekcji można również dołączyć działania w ramach akcji lub projektów ekologicznych, choćby takich jak akcja "sprzątanie świata".
Kolejna sekcja składa się z 3 elementów:
umiejętności gotowania, bezpieczeństwa ,oraz zdrowia i wyglądu.
Każda z tych części zajmuje się innymi aspektami rozwoju niezależności i świadomości uczestnika i jest związana z założeniami programowymi do pracy z dziećmi i młodzieżą głębiej upośledzoną umysłowo. Wynika z preferowanej aktualnie integralnej edukacji, której istotę stanowi wszechstronna działalność uczniów z równoczesnym zaangażowaniem sfery umysłowej, emocjonalno - motywacyjnej i działania.
Uczestnicy na wstępie poznawali zasady utrzymywania czystości w kuchni i środki temu służące. Uczyli się jak należy nakrywać do stołu na kolejne posiłki (śniadanie, obiad, kolacja). W dalszej kolejności poznawali urządzenia znajdujące się w kuchni oraz zasady ich funkcjonowania ze szczególnym zwróceniem uwagi na zachowanie zasad bezpieczeństwa. Każdy z uczestników zobowiązany został do zaplanowania i samodzielnego wykonania prostego posiłku (kanapki, sałatka warzywna, owocowa, kisiel lub budyń, zapiekanka, proste ciasteczka, naleśniki, frytki) oraz gorących napojów (herbata, kakao, mleko, kawa, zupy błyskawiczne). Dodatkowym aspektem sprzyjającym zarówno integracji grupy uczestników, utrwalaniu umiejętności w zakresie samoobsługi były organizowane urodziny każdego uczestnika oraz spotkania przedświąteczne.
Uczestnicy wspólnie nakrywali stół, przygotowywali dekoracje, napoje, ciasto, które wykonywali pod kierunkiem opiekunów poznając przy tym również informacje dotyczące zdrowego i racjonalnego odżywiania, prawidłowego przechowywania produktów, użytkowania lodówki i zamrażarki.
W trakcie realizacji zadań programu w każdej sekcji duży nacisk kładzie się na pełne bezpieczeństwo jego uczestników, zapamiętywanie zasad bezpieczeństwa przy wykonywaniu zadań oraz przeniesieniu tych umiejętności /nawyków/ do życia codziennego. W ramach gotowania uczestnicy sami uczą się planować zakup potrzebnych składników, sami też dokonują zakupów. W realizacji tej sekcji bardzo pomagały zajęcia prowadzone w internacie a szczególnie bardzo bogate i rozmaite zajęcia prowadzone w ramach Świetlicy Gospodarczej.
Sekcja "bezpieczeństwo" jest elementem, który w szczególny sposób ma wpłynąć na odpowiednie przygotowanie uczestników w zakresie: bezpieczeństwa w domu, na drodze, w trakcie zabawy oraz udzielania pierwszej pomocy. Uczestnicy rozpoczęli realizację zadań od zagadnień związanych z bezpieczeństwem na drodze. Ze względu na korelację z programem "wychowania komunikacyjnego" zadania te służyły do poszerzania i utrwalania tak wiadomości jak i umiejętności praktycznych. Uczestnicy ćwiczyli swoje umiejętności i zdobytą wiedzę praktycznie biorąc udział w wycieczkach po Krakowie. Poznali także częste przyczyny wypadków na drodze. Podczas szkolenia liderów programu w Wielkiej Brytanii odbyłam przeszkolenie z zakresu pierwszej pomocy, które pozwala mi na etapową edukację w tym zakresie naszych uczestników programu..
"Zdrowie i wygląd" to sekcja, która ma za zadanie poprawę nawyków higienicznych oraz zadbanie o wygląd zewnętrzny. Uczestnicy poznawali zarówno urządzenia służące do utrzymywania higieny osobistej jak i sposób korzystania z nich. Poznawali różne środki do higieny osobistej a każdy z uczestników mógł dobierać ten rodzaj środków, który jest najlepszy dla niego.
Każdy powinien wykazać się wykonaniem prania ręcznego oraz w pralce automatycznej. Każdy winien był wdrożyć do życia codziennego nawyki związane z: regularnym myciem się, zastosowaniem kosmetyków, codzienną zmianą bielizny, dbaniem o higienę jamy ustnej dbaniem o skórę twarzy i włosy. I tu również założenia sekcji pomagały wypełniać nam zajęcia prowadzone przez wychowawców w internacie. Kontrola opiekuna polegała na codziennej ocenie wyglądu zewnętrznego, rozmowie z rodzicami oraz innymi wychowawcami. Podczas realizacji zadań uczestnicy spotkali się z pielęgniarką szkolną, lekarzem i stomatologiem, kosmetyczka, fryzjerem.
W ramach sekcji "rekreacja fizyczna" uczestnicy musieli wykazać się zdobyciem 30 punktów (za każdą godzinę zajęć sportowych zdobywa się 2 punkty), aby zaliczyć ją na Nagrodę Brązową. Większość z uczestników uczęszczała na zajęcia na pływalni, ćwiczyła na rowerze rehabilitacyjnym, grała w piłkę, aktywnie uczestniczyła w lekcjach wychowania fizycznego.
W ramach sekcji "przygoda i wyzwanie" uczestnicy odbyli wyprawy praktyczne oraz jako wyprawę kwalifikacyjną zaliczono pobyt na turnusie rehabilitacyjnym w Górach Sowich. Warunkiem tych wypraw jest zwrócenie szczególnej uwagi na samodzielność, samoobsługę, bezpieczeństwo i odpowiednie przygotowanie uczestników.
Przebieg i sposoby realizacji programu podlegają kontroli przedstawicieli z Wielkiej Brytanii, która odbywa się w formie:
a) cyklicznych hospitacji zajęć grupy uczestników;
b) przekazywania raportów, materiałów fotograficznych oraz materiałów na taśmach video;
c) organizowania konferencji dot. programu.
Na pewnym etapie realizacji programu jest możliwa organizacja wymiany grup pomiędzy uczestnikami z Wielkiej Brytanii a Polski. Zapewne jest to szansa dla uczestników programu poznania i przeżycia czegoś nowego.

Efekty pracy

Podsumowanie
Angielski program The Gateway Award ma na celu wszechstronny rozwój a szczególnie jak największe uspołecznienie jego uczestników. Nasze obserwacje wykazały, ze uczniowie uczestniczący w programie zyskali większe poczucie własnej wartości, wykazują się większymi umiejętnościami w zakresie samoobsługi, są bardziej otwarci w kontaktach z innymi ludźmi. Realizacja programu stymulując wszystkie sfery rozwoju, rozwija umiejętności praktyczne tak potrzebne do samodzielnej egzystencji, uaktywnia i pozwala niepełnosprawnym na bycie otwartym, odważnym, samodzielne podejmowanie działań, nabywanie nowych doświadczeń, zapełnia im czas wolny.
Ułatwia i stwarza sprzyjające warunki rehabilitacji społecznej umożliwiając osobom niepełnosprawnym uczestnictwo w życiu społecznym. Zdobywanie poszczególnych nagród idzie w parze z coraz większym stopniem trudności podejmowanych przez uczestnika zadań. Dzięki takiej hierarchizacji wzrasta dojrzałość społeczna niepełnosprawnych i mamy nadzieję, ze pozwoli im na osiągnięcie sukcesu w pracy zawodowej. I choć nie będą oni w stanie w pełni opanować zawodu to dzięki naszej pracy łatwiej opanują jakaś umiejętność czy czynność przydatną na stanowisku pracy.
Program The Gateway Award stanowi więc swoistą terapię zajęciową rozumianą jako celowe oddziaływanie zmieniające człowieka dzięki zastosowaniu różnych rodzajów zaplanowanej aktywności indywidualnej i zespołowej, a traktowanej m.in. jako działalność do pomyślnego zaistnienia w społeczeństwie.
Dzięki realizacji zadań Programu nasi uczestnicy:
- poprawili kondycję psychiczną bowiem:
• wzrosła ich samoświadomość;
• poprawili swoją samoocenę;
• otworzyli się na kontakt z drugim człowiekiem;
• wykazują większe zainteresowanie otoczeniem;
• wykazują chęć bycia aktywnym;
• stali się odważniejsi w wychodzeniu z inicjatywą;
• stali się większymi optymistami;
• coraz chętniej i z mniejszym zmęczeniem wykonują zadania.
- poprawili swoją kondycję fizyczną:
• poprawiła się ich wydolność fizyczna;
• wzrosła sprawność w zakresie dużej i małej motoryki;
• wzrosła chęć do podejmowania wysiłku fizycznego.
- zwiększył się poziom ich niezależności i funkcjonowania społecznego:
• wzrosła samoświadomość;
• zaczęli dostrzegać drugiego człowieka z jego emocjami i potrzebami;
• potrafią współpracować,
• starają się wspólnie rozwiązywać problemy i pokonywać trudności /wychodzenie z konfliktów, odmawianie czyli zachowanie swojej integralności, samoograniczenie się/;
• wzrosła zaradność osobista;
• wzrosła umiejętność pełnienia różnorakich ról społecznych a w ich ramach załatwianie różnych spraw: sklep, urząd, bank, opieka zdrowotna, placówka kulturalna, transport publiczny, hotel, komunikacja, w tym korzystanie z telefonu;
• przedstawianie swoich spraw, rozumienie swoich praw;
• rozeznanie w organizacji życia społecznego i podstawowych;
• zasad funkcjonowania państwa;
• wzrosła umiejętność dokonywania wyborów i podejmowania decyzji;
• wzrosła odpowiedzialność za podjęte zadanie.
Integracja ze społecznością lokalną pozwoliła na łamanie barier lękowych, aktywność i otwartość na świat zewnętrzny, znaczną poprawę w zakresie komunikacji, poznanie nowych zagadnień, samodzielność w podejmowaniu pewnych decyzji i ich wykonanie.
Jak z tego widać nastąpiła w uczestnikach programu znaczna zmiana jakościowa. To dzięki niej w przyszłości może lepiej realizować się będą w edukacji zawodowej przygotowującej ich do pracy.
Program wzbudza duże zainteresowanie ze strony rodziców, którzy śledząc postępy swych dzieci wykazują większą aktywność oraz chętniej współpracują z Ośrodkiem.
Wdrożenie programu do realizacji pozwoliło poszerzyć i uatrakcyjnić metody, formy i warsztat pracy z naszymi wychowankami.