Sytuacja w owczarstwie. Pogłowie owiec na świecie: W 2005 r-miliard,75 milionów. Generalnie tendencja owiec na świecie jest spadkowa. Jest mniej wiecej tyle samo co bydła. Najwięcej owiec jest na kontynencie azjatyckim-wChinach. W Polsce owiec jest około 300 tyś. 1985r. było prawie 5 mln owiec wiec wystąpił ogromny spadek. Kóz w Polsce mamy od 180 do 200 tyś sztuk. Główną przyczyną spadku jest diametralna zmiana kierunku produkcji. Owczarstwo było nastawione na wełne. Dziś nasza wełna traktowana jest jako materiał odpadowy a jej kilogram kosztuje 3 zł. Od owcy otrzymuje się rocznie 5 kg wełny. W latach 70-80 bywały takie okresy że wpływy z wełny pokrywały koszty żywienia owiec. Koszty żywienia w owczarstwie to około 60% wszystkich kosztów. Stosunek wełny do mięsa wynosił 80 do 20. Dziś się to zupełnie odwróciło. KOZY Kóz na świecie przybywa. Dziś jest ich około 807 milionów, najwięcej jest w Azji-Chinach i w Afryce. W Polsce było ich 180-200 tyś. Produkuje się dziś mleko, mleko w proszku i sery a także możemy sprzedać żywiec jagnięcy na eksport. Kilogram żywca jagnięcego który zależy od masy ciała kosztuje od 7 do 8 zł za kilogram. Bardzo ważną cechą w owczarstwie jest liczba urodzonych jagniąt. Produkcja żywca owczego jest sezonowa. Jagnięta występują w określonej porze roku na wiosnę. Kiedyś rynkiem zbytu były Włochy ale po wstąpieniu do UE Rumunii i Bułgarii kupują od nich bo mają bliżej i koszty transportu są mniejsze. My teraz sprzedajemy do Niemiec i Belgii. Na dzień dzisiejszy mamy tylko jedną ubojnie owiec i kóz w Lesku która spełnia wymogi UE. Dużo owiec jest w Anglii, Hiszpanii i Włoszech. RASA -jest to grupa zwierząt o określonych cechach użytkowych i pokroju, która została wytworzona w wyniku prowadzonych przez człowieka pracy hodowlanej w określonych warunkach środowiskowych. Cechy charakterystyczne dla rasy są wiernie przekazywane na potomstwo. ODMIANY- są to grupy zwierząt tej samej rasy ale mające szereg cech różniących je. Cechy te nie są na tyle duże aby taką grupę zwierząt uznać za odrębną rasę. Czasami o ile kierunek prowadzonej pracy hodowlanej jest w pewien sposób ukierunkowany a ich populacja jest odpowiednio duża to odmiana stanowi początek wytworzenia nowej rasy. Rasy można podzielić na:1)Prymitywne - powstałe pod wpływem bardzo trudnych i ubogich warunków środowiskowych.. Zazwyczaj są to zwierzęta mało wydajne, późno dojrzewające, drobne mało wymagające pod względem bytowym np.: wrzosówka. 2)Szlachetna- Odznaczają się wysoką użytkowością, są zwierzętami wymagającymi dobrych warunków środowiskowych, dobrego żywienia, pielęgnacji i dalszej umiejętnej hodowli np.: merynosy, owce ras mięsnych. 3)Pośrednie- Powstały w lepszych warunkach środowiskowych, ale też dzięki świadomej działalności hodowlanej człowieka np.: polska owca nizinna, polska owca długowełnista. TYPY UŻYTKOWE- Zostały uzyskane pod wpływem działalności człowieka w dążeniu do uzyskania określonych produktów od owiec.Wyróżniamy następujące typy: wełnisty, wełnisto-mięsny, mięsno-wełnisty, mleczno-wełnisty, wełnicto-mleczny, kożuchowy, smuszkowy, plenny,wszechstronnie użytkowy. TYPY UZYTKOWE KÓZ: 1) mleczny (rasa saneńska, toggenburska, alpejska, francuska, brytyjska, maltańska, biała szlachetna niemiecka, barwna szlachetna niemiecka, la mancha, anglo-nubijska). 2) mięsny (rasa burska, afrykańska karłowa, bengalska). 3) Wełnisty ( angorska). 4)Puchowy ( kaszmirska).5) ogólnoużytkowy ( kozy damasceńskie, karpacka sandomierskie, barwna uszlachetniona biała uszlachetniona. OWCE Typ wełnisty. Na dzień dzisiejszy w Polsce takiego typu użytkowego nie ma ze względu na to że wełna się nie opłaca. Nazwa tej rasy to: Rambuilet i Merynoprekos. Owce Rambuilet są do dziś utrzymywane we Francji tak jak i Merynoprekos. Typ wełnisty charakteryzuje się obrostem całego ciała wełną. Owce te na szyi maja fałdy skórne oraz na boku zwierzecia. Wełna takich owiec jest bardzo cienka i jest to najcenniejsza wełna. Samce czyli tryki mają ślimakowato skręcone rogi. TYP MIĘSNO-WEŁNISTY. Sa togłownie rasy które w skrócie określimy typ mięsny bo mięso jest na pierwszym miejscu. Z raz to merynos Polski. Jest to najliczniejsz rasa w Polsce. Większość merynosów hodowana jest w zachodniej Polsce częściowo w północnej. W naszym regionie to okolice Biłgoraja. Wełna merynosa Polskiego jest biała. SA to zwierzęta duże oraz bezrożne. Rasy nastawione na mięsność są zazwyczaj bezrożne. Nasze rasy w kierunku mięsno- wełnistym i są to rasy: czarnogłówka powstala z udziałem innej rasy angielskiej Suffolk, regionem hodowli jest Olsztyn czyli Mazury. Cecha charakterystyczna jest biała wełna ale mają czarną skóre na głowie i na nogach. Wcześnie dojrzewają, są dobrze umięśnione i nisko osadzone. Rasa Suffolk-mają długie obwisłe uszy i zielone oczy. W tym typie mamy rasy pochodzenia francuskiego Ile de france. Są to owce białe, wełna biała. Rasa ta w Polsce pojawiła się dawno, z tej rasy zrobili również typ wełnisto-mięsny. Jest zwierzęciem na dość wysokich nogach, smakowitość mięsa lepsza niż Suffolka. Owełnienie głowy i brzuch stosunkowo słabe. Druga rasa Francuska to Berrichone du cher - bardzo podobna do Ile de france jeśli chodzi o wygląd i użytkowośc . Jest ich sporo na Lubelszczyźnie, pierwsze to było gospodarstwo doświadczalne w Uhrusku. Rasa ta jest rasa dość płochliwą. Są zwierzętami potężnymi dobrze umięśnionymi. Nastepna rasa Francuska to Charolaise- typ mięsno wełnisty przy czym wełny jest niewiele. Rasa ta reprezentuje też typ plenny. Są to dwie cechy przy użytkowaniu mięsnym bardzo istotne. Cecha charakterystyczną jest niski wzrost ale są długie, ruda głowa nieowełniona, stojące krótkawe uszy. Na Lubelszczyźnie sporo jest tych owiec. Rasa TEXEL- rasa pochodzenia węgierskiego; wełna dłuższa grubsza, nie owełniona głowa, ma smaczne mięso. Jest w Polsce od dawna od okresu powojennego. Z ich udziałem powstało szereg odmian owiec długowełnistych np: owca borowiska. U tej owcy stwierdzono po raz pierwszy chorobę płucna- meoli-visna. Jest to choroba pojawiająca się w późniejszym wieku, owce są osłabione, nisko produktywne. Rasa DORSET HOM .Występują u tej rasy rogi- ta różność troche przeszkadza ale jest genetycznie uwarunkowana, rasa niezmiernie ceniona na świecie, jest rasą wybitnie mięsną. Dodatkowo jest jedyną rasą asezonalnie rozrodową. DORSET POLL to rasa bezrożna. TYP WEŁNISTO-MIĘSNY Rasa ROMNEY MARSH lub KENT- wełna średniej grubości wełnienie całego ciała dobre, zwierzęta dość duże, cechą charakterystyczną jest ciemna śluzawica i ciemne racice. Głowa jest owełniona. Mają jedna wade- przewężenie za łopatkami tzw. gorset. Rasa LINCOLN- gruba i długa wełna , rasa pochodzenia angielskiego. Generalnie nie występuje w Polsce. Bardzo podobna do tej rasy jest rasa LEICESTER- też gruba i długa wełna.Należą do ras największych. To są jedyni przedstawiciele wełny jednolitej grubej. Rasa POLSKA OWCA NIZINNA- wełna średniej grubości, dobrze owełnione całe ciało. Występuje dużo odmian. Są to owce krzyżówkowe które powstały po II wojnie światowej. Rasa POLSKA OWCA DŁUGOWEŁNISTA- wełna jest trochę grubsza, dłuższa, dość często mają głowy nie owełnione. Tu też jest szereg odmian. Owce dość wcześnie dojrzewające nawet w pierwszym roku życia. Tam gdzie brał udział merynos to nazwano Polska owca nizinna a tam gdzie merynos nie brał udziału to jest to Polska owca długowełnista. Rasa LEINE- rasa pochodzenia niemieckiego: nieowełniona głowa, piękna lśniąca wełna średniej grubości, cienkie ale mocne nieowełnione nogi. Rasa ta brała udział w utworzeniu nowej rasy Uhruskiej. Ta rasa w Polsce była objęta hodowlą zachowawczą. Obecnie w Polsce nie występuje. OWCA FRYZYJSKA z Fryzjii. Owce są białe i na wysokie nodze, długa cienka szyja, dość dobrze rozwinięty zad z wymieniem. Klatka piersiowa wąska, typ użytkowy- mleczno-wełnisty. Cecha charakterystyczną jest nieowełniony ogon. Wydajność mleka do 1000 kg mleka w laktacji, są rekordzistki do 2000 kg mleka- laktacja trochę wydłużona. Rasa LACAUNE- owiec tych nie ma w Polsce występują we Francji typ mleczny , wełny praktycznie nie ma. Rasa WRZOSÓWKA- typ użytkowy kożuchowy, owce prymitywne, małe. Maciorki ważą 30-40 kg, maciorki mają różki. Wełna siwa od jasno-siwej do czarnej. Owca ta po wojnie wyginęła zupełnie. Na dzień dzisiejszy odtworzono tą rasę i jest objęta hodowlą zachowawczą. Kiedyś z wełny tych owiec robiono kożuchy. Wełnę ma długą, ma zespół włosowy- kosmyk (włosy cienkie są dłuższe a grube są krótsze), skóry były bardzo mocne, stosunkowo lekkie i bardzo ciepłe. Ma bardzo smaczne mięso choć jest go niewiele, ma smak podobny do dziczyzny. Podstawową zaletą jest wysoka plenność. Rasa ROMANOWSKA- typ kożuchowy. Występuje w Polsce w nieznacznej ilości, wełna kolorowa, głowa czarna nogi czarne, białe plamki na głowie, noga cienka wysoka ale kość bardzo mocna. Owce pochodzenia rosyjskiego także bardzo plenne, bardzo dobra opieka nad młodym. Występują w dużej ilości we Francji. W pierwszym pokoleniu owce rodzą się białe. Rasa FIŃSKA- typ kożuchowy. Występuje w Polsce w znacznej ilości, wełna biała, owce średniej wielkości, cenne głównie ze względu na plenność. Średnia liczba miotu to 3, dobra opieka nad młodym, owca pochodząca z Finlandii. Rasa POLSKA OWCA GÓRSKA- użytkowość wszechstronna. Powstała na podstawie cala podhalańskiego, dodano też troszke cekla siedmiogrodzkiego o długiej wełnie i owcy fryzyjskiej która miała dać mleko. Polska owca górska jest dobrze owełniona. Umaszczenie ich jest białe jak również i barwne, odmiana barwna objęta jest hodowlą zachowawczą. TYP UŻYTKOWY SMUSZKOWY. Tych owiec w Polsce już nie ma, są nieliczne egzemplarze. Rasa KARAKUŁ należy do ras tłustoogoniastych, ogona się nie obcina, u nasady ogona ma poduszke tłuszczową.Pochodzenie rosyjskie, azjatyckie stepowe. Zwierze na cienkiej , wysokiej nodze, tryki często są rożne, wełna barwna. Smuszki są to skórki z jagniąt karakułowych, które zabija się w ciągu pierwszego tygodnia życia i robi się z nich futra karakułowe. Ta skórka jest delikatna ale włos piękny. U starszych osobników jest już brzydki. Barwa smuszek jest różna od białej do czarnej. Bardzo często są spotykane brązowe. Najcenniejsze są siwe. Najcenniejsze smuszki zdobywane z jagniąt poronionych zwane,,morą”. TYP PLENNY: rasy które są plenne: wrzosówka, owca romanowska, owca fińska, owca fryzyjska ok2,2%, borula , charolaise,owca olkuska-jest to odmiana Polskiej owcy długowełnistej. W Polsce najwięcej jest: merynosów-29,9%, sporo jest owiec mięsnych-13,9%, długowełnistych około 10%, polskie owce nizinne-28,65. Najstarsza owcą jest owca Łowicka której już nie ma. Po wojnie maciorki swiniarka x tryk merynos = owca Łowicka. Ona dała początek odmianie owcy Borowińskiej. Owca borowiska zaliczana jest do owcy nizinnej. Polska owca długowełnista- kidyś była odmiana pomorska- region wzdłuż Bałtyku. W pierwszym etapie krzyżowano owce żuławskie z trykami rasy telex, powstała prymitywna owca pomorska. Później uszlachetniono kentem. Były to owce wczesno dojrzewające z dość gruba wełną z nieowełniona głową i nogami, bardzo dobrze umięśnione. Dziś owca pomorska jest objęta oddzielna rasa i jest objęta hodowlą zachowawczą. Drugą odmianą jest owca kamieniecka na bazie [prymitywnej owcy pomorskiej jest ona objęta hodowlą zachowawczą. Owca OLKUSKA jest następną odmianą owcy długowełnistej, tu przodkami były maciorki fryzyjskie które krzyżowano z trykami pomorskimi, potem dodano kenta i powstał nowy typ owcy olkuskiej ale najcenniejszy jest stary typ. Jest objęta hodowla zachowawczą. Owca Zelazneńska- jest objęta hodowlą zachowawczą utworzona przez prof. Skoczylasa. Owca Wielkopolska- przodkami byli: świniarka, merynos i kent, utworzona przez prof. Sliwe. Owca Uhruska jest nadal odmianą utworzona w uhrusku przez prof. Romańskiego.KOZY 1) Rasa Saneńska- typ mleczny, pochodzenie szwajcarskie. Cechą charakterystyczną jest białe umaszczenie i krótki włos. Są osobniki zarówno z rogami jak i bez rogów, długa szyja, bardzo dobrze rozwinięte wymię. Wydajność mleczna w laktacji w granicach 1000 kg, w naszych warunkach mniej ok. 600-800 kg jest u nas rasą dość popularną. 2) Rasa Toggenburska - typ mleczny rasa barwna brązowa o dłuższym włosie, pochodzenie szwajcarskie. Cecha charakterystyczna to biegnące strzałki na pysku (głowie), mogą mieć rogi lub nie. U nas jest niewiele tych osobników. 3) Rasa Alpejska- typ mleczny, rejon Alp, kozy barwne, kozły jak też i samice mogą mieć rogi. Występują także w Polsce. 4) Rasa Alpejska- Brytyjska- typ mleczny, cechą charakterystyczną jest zadarty ogon. 5)Rasa Burska-typ mięsny, rasa o zasięgu światowym, krajem pochodzenia jest RPA. Biała barwa sierści, głowa poza częścią nosową jest brązowa na nosie jest biały pas, długie zwisające uszy adaptuje się w każdym środowisku. 6) Rasa Pygmy- typ mięsny, pochodzenie afrykańskie, należy do typu kóz karłowatych, cechą charakterystyczną jest broda. 7) Rasa Angorska- typ wełnisty koży te są strzyżone w celu uzyskania wełny, przyrost włosa jest bardzo intensywny ok. 40 cm na rok, trzeba strzyc 2 razy do roku, potrzebują ciepła i suchego klimatu, występują w Turcji w Polsce nie spotykane.8) Rasa Kaszmirska- typ puchowy Kozy drobne, nie strzyże się ich ale wyczesuje się puch ok. 300g jest to bardzo cieniutki włos zwany moherem, u nas nie ma tej rasy występuje w rejonie Indii. 9) Rasa Biała Uszlachetniona- typ mleczno- mięsny ( ogólno użytkowy), Bardzo podobne do rasy Saneńskiej ale dają mniej mleka. ROZRÓD. Zadanie: Plenność w stadzie w Besku wynosiła 100% tzn.- każda wykocona owca wykociła jedno Jagnie (nie ma w stadzie owcy która wykociła 2 jagnięta). 200%- plenności tzn. na jedną matkę przypadają 2 jagnięta. 150%- średnio przypada 1,5 jagnięta na wykoconą matkę. 90% plenność- jałowość wynosi wtedy 10%. CIĄŻA owiec i kóz trwa 5 miesięcy, Występują takie same metody krycia. Jagnie odłączamy po 3 miesiącach. Wykoty u owiec są w zimie. Temperatura w owczarni nie powinna spaść poniżej 8ºC. Wykoty odbywają się w całym stadzie. Po wykocie przenosimy zwierzęta do klatek poporodowych wielkości metr na metr, ustawia się je przy paśniku. Tych klatek trzeba przygotować około 10% stanu matek do wykotu. Do klatki wstawia się owce z jagnięciem i trzyma przez 5 dni, potem robimy większą klatkę dla jagniąt z okresu 2 ty godni wykotu, umieszczamy je wraz z matkami. Po dwóch tygodniach życia jagniąt rozpoczynamy dokarmianie jagniąt paszami stałymi. Budujemy dokarmiasz, podajemy siano i pasze treściwe, w późniejszym okresie okopowe. ZABIEGI PIELĘGNACYJNE Po wykocie na drugi dzień matkę i jagnię znaczy się numerem, maluje się szablonami, w miarę szybko należy zakolczykować jagnięta (2 kolczyki plastikowe). Robi się to w wieku jednego miesiąca, czasem później, bez kolczyka zwierze nie może podlegać obrotowi, musi być zarejestrowane. Jeżeli numer się zetrze to wypuszczamy Jagnie, ono znajdzie swoją matkę w stadzie. U kóz są obroże z numerami. Obcinanie ogonków u owiec w wieku 10 dni-2 tygodni zostawiamy około 4 kręgi. Dokarmiamy owsem gniecionym i siano dobrej jakości , potem owies zastępujemy śrutą. W drugim miesiącu podajemy pasze objętościowe soczyste np. marchew, buraki, wysłodzi buraczane moczone. W końcowej fazie przebywania z matkami następuje odrobaczanie np. tasiemca u jagniąt i matek. Ponowne odrobaczanie powinniśmy wykonać na jesień dla całego stada. Stosujemy dodatki mineralne. Ważenie zależy od rasy. Dla ras mięsnych, ojcowskich stosuje się francuski system ważenia, polega on na tym że ważymy jagnięta co 21 dni. Np. pierwsze urodziło się 01.01, odliczamy 21 dni i jest to 21.01. Następne jest to 10.02 i ważymy wszystkie jagnięta które maja tydzień, występuje tych ważeń 4. 10,30,56 dni-potrzebne są nam te masy ciała. Ważne są przyrosty dobowe od 10 do30 dnia i od 30 do 56 dnia, to wszystko wchodzi w indeks selekcyjny. Racice są obcinane na wiosnę i na jesień. Trykom przed stanówką trzeba obciąć racice. UŻYTKOWANIE MIĘSNE Cynniki wpływające na urzytkowośc mięsną 1) rasa (genotyp) 2) płeć (lepsze z tryczków młodych, jest mniej przetłuszczone, rosną szybciej, większe przyrosty. 3) wiek (czym młodsze tym lepsze, mięso z młodych jagniąt jest miększe) 4) żywienie (ilość tej paszy którą zadajemy, jakość i skład pożywienia, stosujemy dodatki ziołowe. 5) płodność i plenność stada (wskaźnik rozrodu) 6) krzyżowanie towarowe (wykorzystywanie mięszńców), krzyżowanie jednostopniowe np.♀ polska owca nizinna + ♂ Suffolk- rodzą się ♂tryczki i ♀ maciorki które idą na rzeź. Występuje także krzyżowanie dwustopniowe lub trójrazowe np. krzyżujemy ♀- polską owce nizinną z ♂trykiem Romanowskim, powstają ♂i ♀, tryczki przeznaczamy na rzeź a maciorki krzyżujemy w F1 pokoleniu 1 z ♂Suffolkiem i powstaje dużo i mięsne maciorki i tryczki ( ponieważ owca Romanowska jest plenna a Suffolk jest rasą mięsną). OCENA UŻYTKOWOŚCI MIĘSNEJ: 1) metody przyżyciowe 2) metody poubojowe. Ad 1 Masa ciała, przyrosty dobowe, zużycie pasz (składników pokarmowych na 1 kg masy ciała, Prowadzić prace hodowlane, ocena organoleptyczna ( wzrok i dotyk), genotyp i fenotyp, USG (nowoczesna metoda polega na tym ze na monitorze pozostaje nam przekrój polędwicy ( mięśnia najdłuższego)). Ważna jest powierzchnia tłuszczu nad mięśniem. Ad2 Obejmuje się tusze po uboju pozbawione głowy itp. Półtusza to połowa tuszy, do oceny bierzemy półtusze i je dzielimy, cenne są: udziec, comber, antrykot. Uzyskujemy wydajność rzeźną- jest to masa tuszy do masy zwierzęcia przed ubojem, podaje się w %. Może być ciepła lub zimna. U owiec wynosi 45-50% u młodych, u dobrze utuczonych i starszych 55%, wylicza się udział wyrębów cennych w tuszy, może być ich około 40%, pozostałe stanowią 60%. Każdy z wyrębów dzieli się na 3 tkanki: mięsną, tłuszczową i kostną. Tkanki mięsnej w tuszy jest ok. 60%, po 20% jest tkanki tłuszczowej i kostnej. Jest to zróżnicowane ze względu na odmianę i rasę. Ważnym pod względem odżywczych składników produktów pochodzenia zwierzęcego są sprzężone diery kwasu linolowego (SKL), a ściślej jego izomery o konfiguracji wis-9, trans-11. Związek ten występuje głównie u przeżuwaczy a wytworzony jest w żwaczu w wyniku reakcji enzymatycznych powodowanych przez bakterie symbiotyczne. Powstałe diery są wchłaniane i wbudowywane w lipidy krwi, tkanek narządów oraz mleka i mięsa. SKL- charakteryzuje się silnymi właściwościami antymutagennymi i antykoncerogennymi a ponadto wywiera szereg innych korzystnych działań, powoduje np. zmniejszenie zawartości tłuszczu i zwiększenia masy mięśniowej. Przeciwdziała miażdżycy oraz zapobiega osteoporozie. Wiele wskazuje na to że produkty o wyższej zawartości SKL zyskają status żywności funkcjonalnej. UŻYTKOWANIE MLECZNE Od czego zależy użytkowanie mleczne:1) rasa 2) wiek 3) żywienie (ilość i jakość pasz, w czasie laktacji należy stosować pasze mlekopędne np. kiszonki, sianokiszonki, okopowe) 4) plenność (od liczby karmionych jagniąt, jest to związane z lepszym rozdojeniem wymienia ok.305 wyższe) 5) zdrowotność wymion. Mleko które owca produkuje używane jest przede wszystkim do wykarmienia jagniąt, wyjątkiem jest owca górska (prowadzi się próbne udoje). SKŁAD CHEMICZNY MLEKA owcze: woda-82,2, sucha masa-17,8, tłuszcz-6,5, białko-6,7, laktoza-4.5. Kozie: woda-87,5, sucha masa-12,5, tłuszcz-4.5, białko-3,3, laktoza-4,6. Mleko owcze i kozie poza tym zawiera dużo witamin i żelaza. Tłuszcz w mleku występuje w postaci kuleczek. Na ich powierzchni są tzw. otoczki dzięki którym emulsja tłuszczowa w mleku wykazuje duża stabilność. W skład otoczki wchodzą: białka, fosfolipidy, glicerydy i woda. W mleku krowim istnieje duże zróżnicowanie wielkości kuleczek sięgające nawet di 300% wielkości ich średnic. W mleku owczym analogiczna zmienność jest 10-krotnie niższa czyli jest bardziej homogenie. Dzięki temu charakteryzuje się powolnym tempem posiadania śmietanki ok. 3 razy dłużej niż mleko krowie. Podobne właściwości wykazuje mleko kozie. Trudno nawet w czsie odwirowań oddzielić tłuszcz z mleka. Mleko owcze jak i kozie jest też bardziej bakteriostatyczne niż mleko krowie. W 100g mleka krowiego- 33,27mg, koziego-24,48mg, owczego-82,57mg- zawartości SKL. SERY. W zależności od rodzaju skrzepu sery dzielimy na: podpuszczkowe, podpuszczkowo- kwasowe i kwasowe. Najbardziej znane sery owcze: od ponad 200 lat znamy ser francuski Roquefort-w XVI wieku król Karol VI wydał mieszkańcom Roquefort prawo do wyłącznej produkcji tego sera. Jest produkowany z mleka niepasteryzowanego owiec rasy Lacuane, na 1 kg zużywa się 4-4,5 kg mleka. We Włoszech ser Pecorino (ser twardy)-produkowany w od listopada do czerwca kiedy owce są na pastwiskach. Odmiany pecorino, sardo, pecorino tosceno, pecorino romano, pecorino fioresardo. Zentyca- to serwatka po serze, występuja też bundz, bryndza oscypek. Mleko kozie zawiera duże ilości kwasu kaprynowego któremu przypisuje się specyficzny smak i zapach. Ta cech stanowi także podstawę wykrywania zafałszowań, stosunek kwasu kaprynowego do kapronowego wynosi w mleku kozim 3,8 a w tłuszczu mleka krowiego 12. SERY KWASOWE Wytrącenie skrzepu następuje przez zakwaszenie, masę serową można doprawić solą i ziołami np. szkodzki ser crowdia. SERY PODPUSZCZKOWE we Francji ser camembert, gdzie przy dojrzewaniu używa się grzyba penicillum camembert. WEŁNA- to włosy owiec które posiadają zdolność do przędzenia. Wełna jest to twór białkowy, jest materiałem hydroskopijnym, ma zdolność pobierania, oddawania i wchłaniania wody. Włosy dzielimy na porządane i nieporządane. Do porządanych zaliczamy: puchowe- najcieńsze to merynosowe o średnicy 20-30µm. Włosy rdzeniowe też pożadane ma 3 warstwy: łuska , kora i rdzeń, te włosy są dłuższe i grubsze. Trzeci pożądany rodzaj włosa to włosy przejściowe często nazywane grubym puchem 30-50µm. Mogą posiadać rdzeń (fragmenty rdzenia) lub w ogóle go nie ma. Ten typ włosa jest charakterystyczny dla owiec krzyżówkowych ( owca uhruska). Nieporządane: stanowią wadę bądź uszkodzenie wełny. WŁOS MARTWY inaczej nazwany kemp. Kemp rośnie na głowie, udźcu i na grzbieci tam gdzie wełna jest najgrubsza, to włosy bardzo grube, rdzeniowe i nie przyjmują barwnika nie dają się ufarbować (wada wełny). Drugi włos nadrunny- są to włosy dłuższe , grubsze i wyrastają ponad powierzchnie runa (wada). WŁOS PSI- jest to uszkodzenie wełny, SA to włosy grube, rdzeniowe, wyrastają na bliznach. RODZAJE WEŁNY Mamy 2 rodzaje wełny: 1)wełna jednolita-jest wtedy gdy obok siebie będą wyrastać włosy tego samego rodzaju.2) wełna mieszana- jest wtedy gdy obok siebie wyrastają włosy różnego rodzaju. ZESPOŁY WŁOSOWE Włosy wełny rosną w pewnych zespołach są to słupki i kosmyki. One wiążą się za pomocą tłuszczopotu. RODZAJE SŁUPKÓW: 1) słupek cylindryczny- tempo zakończony 2) słupek o zakończeniu stożkowatym 3) słupek maczugowaty- nie pożądany, przyczyną może być różna grubość włosa lub część włosów wypadła i zgromadziła się na górze. KOSMYKI 1) kosmyk stożkowaty utworzony jest z włosów cienkich i krótkich, grubych i dłuższych 2) kosmyk prosty- długi wąski charakterystyczny dla dwóch ras: Lincoln i Lester, wełna jednolita gruba. 3) kosmyk loczkowaty- włosy rdzeniowe krótkie a ponad nie wyrastają cieńsze i dłuższe. SŁUPKI są tworzone przez wełnę jednolitą a kosmyki przez wełnę mieszaną wyjątek kosmyk prosty. RUNO- występuje wtedy gdy mamy doczynienia z zespołami włosowymi słupkami i z wełną jednolitą. Runo ma tą właściwość że po strzyży nie rozpada się natomiast okrywa będzie się rozpadała. Runo mamy zamknięte i półotwarte. Zamknięte jest wtedy gdy przy słupkach cylindrycznych jeden słupek wyrasta obok drugiego OKRYWA- gdy są kosmyki a wełna jest mieszana. Okrywa może być półotwarta i otwarta. CECHY FIZYCZNE WEŁNY Podstawowa cechą to grubość włosów. SORTYMENT- jest to grubość włosów wyrażona w mikrometrach i ta grubość przedstawiona jest w odpowiedniej skali. Hodowcy używają skali literowej oznaczonej dużymi literami: A, AB, B,BC,C,CD→ wełna grubieje w tą stronę. W przemyśle posługujemy się skalą bradfordzką- określa wyprzędność wełny, określa ile motków nici wełnianych można wyprząść z 1 funta angielskiego wełny. Długość nici w jednym motku wynosi 560 jardów czyli około 512 metrów. 1 funt=0,4536 kg. Im wełna grubsza tym przędność maleje. Z wełny cienkiej przędziemy długą nić. Grubość wełny określamy za pomocą wzroku i dotyku. Pomiar średnicy włosa dokonujemy za pomocą mikroskopu: lanametru, mierzy się od 400 do 1000 włosów. Grubość wełny możemy ocenić za pomocą mikromera- mierzy średnią grubość włosów w jednej próbce, działa na zasadzie przepływu powietrza przez daną próbkę. Mierzymy wełnę jednolitą. Następna cecha fizyczna to długość i wysadność wełny. Włosy wełny są karbikowane, to karbikowanie jest bardziej intensywne gdy włosy są cienkie a prawie wcale nie ma karbikowania gdy włosy są grube. Wysadność wełny to jest wysokość włosa albo wełny karbikowanej- to jest długość rzeczywista wełny gdy włos skarbikowany wyciągniemy. Wysadnośc do długości ma się jak 1:1 a nawet 1:1,8. WADY KARBIKOWANIA Karbikowanie normalne- gdy wysokość karbika = połowie jego podstawie. Wysoki karbik- wełna jest przedelikacona- jest to wada wełny tzw. Marka. Nitka- rozpętlenie na boki- jest to wada. Wad karbika szukamy na brzuchu i łopatce. RENDEMENT- wydajność wełny czystej. Wełna potna- wełna zestrzyżona z owcy i nie poddana żadnej obróbce. Wełna czysta zawiera w swoim składzie tylko czyste włókno, tylko czyste włosy. Stosunek wełny czystej do potnej to rendement wynosi 50%. Wysokość rendement waha się od 1)30-40% wełny cienkie 2) 70-80% wełna gruba. KONTROLA UŻYTKOWOŚCI WEŁNISTEJ Obejmuje ocenę ilości i jakości wełny. Ilość- kontroluje się ilość wełny uzyskanej z każdej strzyży i waży się tą wełnę to jest wełna potna. Przy każdej strzyży należy zmierzyć wysadność wełny. Jakość wełny ocenia się raz w ciągu życia zwierzęcia. Zazwyczaj dzieje się to w młodym wieku gdy zwierze będzie wpisane do ksiąg zarodowych. Oceny dokonuje się tylko raz w życiu zwierzęcia gdyż wełna danego osobnika pozostaje taka sama prze całe życie. Owce strzyżemy raz w roku. Maciorki na miesiąc do 6 tygodni przed wykotem a tryki miesiąc przed stanówką. WADY I USZKODZENIA WEŁNY Włos martwy, nadranny, marka i nitka to wady, uszkodzenia to włosy psie. Do uszkodzeń zaliczamy: obłożenia wełny czyli zanieczyszczenia wełny organiczne i nieorganiczne. Spalenie wełny moczem i kałem- zażółcenie wełny to kolejne uszkodzenie.Odsadzanie wełny-spowodowane choroba lub nadmierna eksploatacja fizyczna,jest to uszkodzenie wełny,może tez powstac podczas laktacji.Spilśnienie wełny jest to zbicie się w jedna mase włosow,jest to cenna właściwość tylko przy produkcji koców i filców.wady sa dziedziczne a uszkodzenia nabyte.PRACA HODOWLANA- to szereg działan zmierzający do doskonalenia genetycznego.elem pracy hodowlanej -ocena całości użytkowej zwierząt ocena wartości hodowlanej ,selekcja ,dobór.Efektem prowadzenia pracy hodowlanej jest postep hodowlany.postep produkcyjny=postep hodowlany+postep srodowiskowy.Watrosc uzytkowa zwierzat to-zmierzona wartosc cech produkcyjnych-wyd mleka w laktacji,wyd welny,liczba zniesionych jaj.watrosc hodowlana to wielkość założeń genetycznych zwierzęcia w zakresie jednej lub kilku cech które to założenia zwierze jest w stanie przekazać następnemu okoleniu.wartosc hodowlana jest miara indywidualna szacowana jest indywidualnie dla każdego zwierzęcia Nie możemy jej dokładnie zmierzyć,możemy ja jedynie przewidzieć,wykożystując różne dostępne informacje.Zródła inform wykorzystywane w ocenie wartosci hodowlanej-uzytkowosc własna,urzytkowosc p[rzodków(rodzina dziadkowie)uzytkowosc krewnych bocznych(siostry,bracia,pósiostry, półbracia),uzytkowosc potomstwa.Nastepny element pracy hodowlanej to selekcja -wybór zwierząt na rodziców następnego pokolenia,róznica selekcyjna zależy od-stopnia zmienności cechy,wielkosci remontu stada,płci,liczby cech branych przy selekcji,plennosc.Im większa róznica selekcyjna tym większy postęp hodowlany. Metody selekcji-nastepczana kilka cech, niezależna niezależnych poziomów brakowania) wskaznikowa.-wartosc zwierzęcia wyróżniamy jedna liczba .to pozwala szeregować zwierzęta od najniższej wartości do najwyzszej.Jedna z najnowocześniejszych metod.Dobór-jednorodny (kojarzenie) ,Niejednorodny (krzyżowanie).zasady doboru jednorodnego 1 kojarzenie najlepszych zwierząt miedzy soba.2 kojarzenia korekcyjne eliminacje u potomstwa wad występujących u matek).Krzyżowanie w celu hodowlanym -uszlachetniające -dobór i dolew krwi,wypierające ,twórcze. Krzyżowanie w celu towarowym -jednostopniowe dwustipniowe.Linia syntetyczna-tworzy się na większej populacji.Poziom doskonalenia plenności owiec Program ten miał poprawić plenność poprzez uszlachetnienie Poziom 1 był realizowany w stadach które miały dosc wysoka plennosc .Wybrano maciorki i krzyzowano z trykami rasy plennej.Po to żeby wyprodukować 50 %rasy plennej.W rasach mlecznych obserwacjami są liczba i płec jagniat urodzonych,masa ciała jagniat i miotu w wieku 56 dni,liczba jagniąt odhodowanych w sezonie,masa ciała owiec przed stanowka-cecha zalecana,ocena punktowa kondycji-cecha zalecana.Plennosc życiowa matki,liczona jako iloraz jagnia ur przez maciorke przez cały okres użytkowania oraz ilości sezonów rasach ojcowskich obserwowane i wyliczane sa -masa ciała jagniąt określana metoda francuska wazenie co 21 dni począwszy od ur pierwszego jagnięcia do osiągnięcia 56 dnia życia przez ostatnie ur jagnie.w przypadku przdłuzonych użytków istnieje konieczność dokonywania dodatkowych ważeń -masa ciała maciorek i tryczków w dniu licencji-masa ciała maciorek i tryczków w diu licencji-masa ciała przed stanówka-cecha zalecana-przyrosty masy ciała od 10 do 30 dnia oraz od 30 do 56 dnia życia jagnięcia.-ocena punktowa kondycji przed stanówka-cecha zalecana.-pomiary grubosci tłuszczu okrywajacego oraz głebokosci i powierzchni miesnia njadłuzszego grzbietu przy pomocy USG,przy licencji -cecha zalecana.Organizacja hodowli-za hodowle odpowiada Ministerstwo Rolnictwa.Hodowla i obrotem produktami owczarskimi zajmuje się polski Zwiazek Owczarski.