Wczesne dzieciństwo

• Obejmuje okres od urodzenia do 3 roku życia

• Wiek niemowlęcy - 1r ż

• Wiek poniemowlęcy - 1-2r ż

• W okresie niemowlęcym wyróżnia się 1 miesiąc jako okres przystosowawczy do życia w pozamacicznym środowisku. Tzw. stadium noworodka - dziecko przystosowuje się do zmiany temperatury, nowego sposobu oddychania, odżywiania i wydalania.

Odruchy

• odruch babińskiego (unoszenie dużego palca przy podrażnieniu stopy)

• odruch toniczno-szyjny (wraz z odwróceniem głowy wyprostowują się kończyny po tej samej stronie, a kurczą po przeciwnej)

• odruch Moro (unoszenie kończyn i przyciąganie ich do ciała)

• odruch chwytny (zaciskanie dłoni na przedmiocie i trzymanie tak, że można dziecko unieść w górę)

• odruch marszu automatycznego

Rytm aktywności: snu i czuwania noworodka

• Głęboki sen - noworodek regularnie oddycha, zamknięte oczy nie poruszają się - 8-9 h/dobę.

• Sen lekki - szybkie ruchy gałek ocznych, nieregularny oddech - 8-9h

• Drzemka - oczy półotwarte, opóźnione reakcje na bodźce.

• Bierne czuwanie - otwarte i przytomne oczy, uwaga skupiona na bodźcach - 2-3h.

• Aktywne czuwanie - reagowanie na bodźce, wyskoki poziom aktywności 1-4h.

• Krzyk.

Zdolności sensoryczne noworodka

• Równowaga - podniesione, kiedy płacze - uspokaja się

• Dotyk - dotknięcie w okolicy ust wywołuje znieruchomienie

• Smak - odróżnia smaki: słodki, słony, kwaśny i gorzki (preferuje słodki)

• Węch - reaguje na zapach pokarmów, rozpoznaje zapach mleka matki, odwraca się od nieprzyjemnych zapachów

• Słuch - preferuje dźwięki o czystych tonach, różnicuje dźwięki mowy ludzkiej, odwraca się w kierunku dźwięku, preferuje głos matki

• Wzrok - ograniczona ostrość widzenia, próbuje śledzić wzrokiem poruszający się obiekt, słabo rozwinięte widzenie kolorów

Naśladowanie

• 2-3 dniowe dzieci zdolne są do naśladowania mimiki opiekunów. Naśladują wiele wyraz ó w twarzy i robią to również w chwili gdy dorosły nie przedstawia już danego wyrazu mimicznego. Tak wcześnie pojawiająca się zdolność do naśladowania wyrazów twarzy, później gestów i ruchów ułatwia dziecku komunikację z opiekunami i rozwój relacji.

Rozwój psychoruchowy

• Termin zaznacza powiązania psychiki i motoryki w rozwoju niemowlęcia.

• Rozwój ruchowy stanowi najbardziej wyrazisty przejaw rozwoju dziecka na tym etapie.

• Umiejętność panowania nad postawą ciała, lokomocją, chwytaniem, manipulacją przedmiotami.

• przejście od globalnych, rozlanych do zlokalizowanych reakcji ruchowych (np. noworodek reaguje na dźwięk nieskoordynowanymi ruchami całego ciała, niemowlę odwraca głowę)

• wcześniejsze przywajanie ruchów cyklicznych (np. poruszanie ręką z grzechotką) niż acyklicznych (np. spostrzeganie, sięganie, chwytanie)

Kontrola postawy ciała

• 2mc - w pozycji leżącej na brzuchu unosi głowę i wsparte na rękach odrywa klatkę piersiową, głowę i nogi

• 4-5mc - leżąc na brzuchu długo trzyma uniesioną głowę, opiera się na dłoniach, unosi klatkę piersiową na wyprostowanych rękach

• 5-6mc - posadzone lub podciągnięte - siedzi

• 8-10mc - stoi z podparciem

• 11mc - stoi bez oparcia

Rozwój lokomocji

• 3-4mc - w pozycji na plecach obraca się na bok i brzuch

• 5-6mc - przewraca się z brzucha na plecy, trzymane za rączki samo unosi się do postawy siedzącej

• 8mc - pełza do przodu, samodzielnie siada bez trzymania i podpory

• 9mc - raczkuje, wstaje samo, jeśli może się czegoś uchwycić

• 12mc - stawia pierwsze samodzielne kroki

Koordynacja wzrokowo-ruchowa

• od 4 miesiąca chwytanie i sięganie pod kontrolą wzroku

• pod koniec okresu niemowlęcego dziecko manipuluje przedmiotem używając obu rąk.

• w 1rż manipuluje w sposób niespecyficzny, tak samo wobec wszystkich przedmiotów

• od 2rż działania dziecka stają się specyficzne - poznaje sposoby używania przedmiotów i ich funkcje

Wzrok

• Niemowlę do około 3 mca może widzieć jedynie obiekty będące w bardzo bliskiej odległości, ok.21cm

• 12mcy - ostrość wzroku jak u dorosłego

• Między 3-5mcem pojawia się, a około 13mca rozwija widzenie stereoskopowe - percepcja głębi

• Noworodki odróżniają kolor zielony od czerwonego, a w wieku 3mcy jeszcze żółty i niebieski.

Czynności eksploracyjne

• Pojawiają się w kontekście nowych bodźców i sytuacji, prowadzą do zaspokojenia potrzeb poznawczych jednostki. W eksplorowaniu przedmiotów pojawiają się 2 zjawiska:

• dziecko stosuje wiele różnych schematów czynnościowych do jednego przedmiotu

• przejawia tendencję do modyfikowania czynności w celu wykrycia różnych własności przedmiotu

Komunikacja

• Do komunikowania dziecko wykorzystuje zachowania niewerbalne - płacz, spojrzenia, gesty, mimikę, wokalizację.

• Gesty wskazujące - pojawiają się między 9 a 13 mcem, wyrażają prośbę o przedmiot, podawanie przedmiotu dorosłemu, pokazywanie przedmiotu.

• Gesty reprezentujące - tworzą względnie trwałe układy ruchów ciała, rąk mimiki, którym odpowiadają znaczenia. Dziecięcy język migowy. Występują powyżej 14mca.

• 6-7mcy - gesty pomagają niemowlęciu osiągnąć rzecz której pragnie

• 8-10mcy - skupić zainteresowanie opiekuna na obiekcie, którym same są zainteresowane

• 12-16mcy - zaczynają łączyć gesty ze słowami

• Etykietowanie przedmiotów i zdarzeń za pomocą gestów poprzedza etykietowanie słowami. Dzieci najpierw tworzą zestawienia 2 gestów lub gestu i słowa zanim zaczną łączyć słowa.

Rozwój wokalizacji

• 0-8 tyg. - stadium odruchowego krzyku - krzyki, kichnięcia, prychnięcia, mała możliwość zmian dźwięków

• 8-20 tyg. - stadium gruchania i śmiechu - dźwięki w społecznej interakcji, krzyk mniej częsty i bardziej zróżnicowany, pojawia się śmiech

• 16-30 tyg. - stadium zabaw wokalnych - proste sylaby, dźwięki podobne do samogłosek i spółgłosek

• 25-50 tyg - stadium samonaśladującego gaworzenia - kombinacje samgłosek i spółgłosek, częściej gaworzy gdy jest samo

• 9-18 mc - stadium ekspresywnej mowy niezrozumiałej - zwiększony repertuar spółgłosek, wypowiedzi naśladują intonacje charakterystyczną dla wypowiedzi spełniających różne funkcje

• Wczesne kontakty matki z dzieckiem nazwane są mianem konwersacjopodobnych. Poprzez nie dziecko odkrywa rytm komunikacyjny i otrzymuje materiał językowy niezbędny do uczenia się języka.

• Jeżeli matka używa języka przede wszystkim do nazywania obiektów - czyli w sposób referencjalny - to dziecko również będzie na tym skupione. Jeżeli matka używa mowy do wyrażania emocji, częściej używa ono słów do określania relacji społecznych.

Emocje

• 1mc - wyraża mimicznie radość czy zadowolenie

• 3-4mc - złość i smutek

• 7mc - strach

• 12mc - nieśmiałość i wstyd

Stany te są nietrwałe i łatwo zmieniają się z pozytywnych na negatywne.

Przywiązanie

• Dzieci lękowe - unikające, które nie przejawiają emocji negatywnych w czasie rozstania z matką, ale gdy wraca unikają jej

• Dzieci ufnie przywiązane - wykazują neg emocje gdy matka je opuszcza i reagują entuzjastycznie na jej powrót

• Dzieci lękowo ambiwalentne - wykazują silne emocje negatywne w czasie rozstania z matką, reagują agresją przy jej powrocie

Reakcje na inne dzieci

• 6mc - dziecko obserwuje i uśmiecha się do innych dzieci

• 9mc - gaworzy, naśladuje ruchy rówieśnika, daje zabawkę

• 12mc- dąży do kontaktu z rówieśnikiem, złości się gdy rówieśnik się oddala

Wiek poniemowlęcy (2-3rż)

• 15mc - wchodzi po schodach na czworakach, chodzi samodzielnie, czasami się przewraca

• 18mc - ciągnie za sobą przedmioty na sznurku, wchodzi po schodach przy pomocy dorosłego

• 25-30mc - schodzi po schodach bez trzymania się poręczy, skacze, biega

• 36mc - jeździ na trzykołowym rowerku, stoi na palcach

Manipulacja specyficzna

• Etapy zabawy klockami (traktowane jako miary rozwoju):

• 18mc - buduje wieże z klocków

• 21mc - zestawia klocki na płaszczyźnie, budując pociągi

• 30mc - buduje budowle trójwymiarowe, np. mosty

Inteligencja sensomotoryczna

• 0-1 mc - aktywność odruchowa

• 1-4 mc - pierwsze rozróżnienia

• 4-8 mc - odtwarzanie

• 8-12 mc - koordynacja schematów

• 12-18 mc - eksperymentowanie

• 18-24 mc - reprezentacja

Aktywność odruchowa

• reakcje takie same wobec wszystkich przedmiotów, róg kocyka ssany z takim samym zapałem jak pierś matki.

• dziecko jedynie ćwiczy odruchy - jest to niezbędny etap dla dalszego rozwoju struktur poznawczych.

Dokonywanie pierwszych rozróżnień

• zachowania odruchowe podlegaj ą modyfikacjom, pojawiaj ą się nowe zachowania

• ssanie kciuka, śledzenie wzrokiem poruszających się przedmiotów, zwracanie głowy w kierunku źródła dźwięku

Odtwarzanie interesujących zdarzeń

• Zachowane dziecka skierowane na przedmioty i zdarzenia zewnętrznego świata.

• Dziecko odtwarza zdarzenia, które wydają mu się ciekawe - np. chwyta i uderza by powtórzyć dźwięk.

• Dziecko jest egocentryczne, widzi siebie jako przyczyn ę wszelkich zdarzeń .

Koordynacja schematów

• Zaczyna przewidywać zdarzenia, wykazując zaczątki planowania.

• Przedmioty nabierają cechy stałości - zaczyna szukać przedmiotów, które znikły z pola widzenia.

• Zaczyna rozumieć, że inne obiekty w otoczeniu też mogą wykazywać aktywność, być przyczyną zdarzeń.

• Zaczyna odróżniać środki od celów, używać środków do realizacji celów - np. odsunąć poduszkę, po to, by sięgnąć po leżącą za nią zabawkę.

Wykrywanie nowych sposobów

• Zaczyna tworzyć nowe schematy do rozwiązywania nowych problemów.

• Dziecko rozwija nowe sposoby realizacji celów raczej przez eksperymentowanie niż stosowanie nawykowych, utworzonych uprzednio schematów.

• Jest całkowicie pochłonięte sprawdzaniem, jak przedmioty zachowują się w nowych sytuacjach.

Reprezentacje umysłowe

• Dziecko zaczyna przechodzić z poziomu inteligencji sensomotorycznej, na poziom inteligencji przedstawieniowej - staje się zdolne do tworzenia reprezentacji.

• Wpada na pomysł działania, wypróbowując czynności na poziomie reprezentacji (myśląc), a nie czynnie eksperymentując.

• Dziecko przed podjęciem próby przewiduje jakie sposoby działania doprowadzą do niepowodzenia a jakie do sukcesu.

Funkcja symboliczna

• Zdolność do przywoływania nieobecnych przedmiotów i zjawisk za pośrednictwem symboli i znaków.

• Pierwsze jej przejawy to - przyswajanie mowy, pojawienie się zabawy symbolicznej, naśladownictwo odróżnicowane , wyobrażenia

Dziecięca teoria umysłu

• W połowie 2 rż dziecko staje się zdolne do myślenia o rzeczach nieobecnych, możliwych i wyobrażonych zdarzeniach.

• W wieku 2-3 lat dzieci rozumieją, że umysł zawiera niewidzialne byty - myśli, które na wiele sposobów różnią się od przedmiotów.

• Dla dziecka myśl jest ściśle związana z przedmiotem myśli, dziecko miesza sferę wewnętrzną i zewnętrzną, myśl zanurza się bezpośrednio w rzeczywistości, wpływa na bieg zdarzeń. (stąd - magia, myślenie magiczne)

Rozwój zabawy

• zabawy manipulacyjne - swobodne czynności podejmowane przez dziecko dla przyjemności - potrząsanie grzechotką, przenoszenie przedmiotów, wkładanie do pudełek itp.

• zabawy konstrukcyjne - dziecko w sposób zaplanowany dąży do uzyskania jakiegoś wytworu i dostrzega rezultat działania (wieża z klocków, rysunek, zamek z piasku itp.)

• zabawy symboliczne - zabawy w udawanie - udawane działania w odniesieniu do siebie (np. pije z pustej filiżanki), w odniesieniu do przedmiotów - np. udaje że klocek to słuchawka tel.)

Formy zabawy w udawanie

• Udawanie substytucyjne - przyjęcie, że jakiś obiekt jest tym, czym naprawdę nie jest (klocek filiżanką)

• Udawanie cechy - polega na traktowaniu obiektu jakby posiadał cechy, których w rzeczywistości nie posiada, np. udajemy że mamy mokre ubranie podczas gdy jest ono suche)

• Udawanie istnienia - wyobrażanie sobie czegoś, czego nie ma. Obiektu, którego nie ma.

Rozwój mowy i komunikacji

• Pod koniec 1rż dziecko posługuje się 4-5 słowami, aż do 6rż opanowuje średnio 9-10 słów dziennie.

• Poznane słowa używają do nazywania wszystkich obiektów, które są w jakiś sposób do siebie podobne. - Zjawisko nadrozciągłości znaczeń.

• Opanowanie słów wiąże się z tworzeniem się ich reprezentacji - najpierw reprezentacji rozumienia, później reprezentacji produkcji

• Dziecko przy tworzeniu słów kieruje się powszechnymi regułami, co prowadzi do hiperregularyzacji (np. dać jeść piesowi bo: koniowi)

• W 2rż dziecko używa słów nieprecyzyjnie, zna wiele nazw dźwiękonaśladowczych, popełnia wiele zniekształceń fonetycznych, choć wykazuje, że zna ich poprawną formę.

• W 3rż dziecko zna 1000-1500 słów. Znaczenia słów są wyraźnie określone. Dziecko wymawia słowa bez zniekształceń fonetycznych, buduje zdania zgodnie z regułami gramatycznymi. Przeciętnie złożone są one z 3-4 słów.

Rozwój emocjonalny i społeczny

• Porozumiewając się z dorosłymi dziecko przede wszystkim wyraża swoje pragnienia i potrzeby. Rozumie też pragnienia innych osób.

• Między 2 a 3 r ż pojawiają się złożone uczucia - zazdrość, duma, wstyd, poczucie winy, zakłopotanie.

Rozwój obrazu własnej osoby

• W okresie poniemowlęcym następuje rozwój odrębności psychicznej i poczucia „ ja ” . Rosnąca samodzielność dziecka, staje się podstawą poczucia sprawstwa - świadomości, że jest się autorem zdarzeń i zmian.