Wczesne dzieciństwo
Obejmuje okres od urodzenia do 3 roku życia
Wiek niemowlęcy - 1r ż
Wiek poniemowlęcy - 1-2r ż
W okresie niemowlęcym wyróżnia się 1 miesiąc jako okres przystosowawczy do życia w pozamacicznym środowisku. Tzw. stadium noworodka - dziecko przystosowuje się do zmiany temperatury, nowego sposobu oddychania, odżywiania i wydalania.
Odruchy
odruch babińskiego (unoszenie dużego palca przy podrażnieniu stopy)
odruch toniczno-szyjny (wraz z odwróceniem głowy wyprostowują się kończyny po tej samej stronie, a kurczą po przeciwnej)
odruch Moro (unoszenie kończyn i przyciąganie ich do ciała)
odruch chwytny (zaciskanie dłoni na przedmiocie i trzymanie tak, że można dziecko unieść w górę)
odruch marszu automatycznego
Rytm aktywności: snu i czuwania noworodka
Głęboki sen - noworodek regularnie oddycha, zamknięte oczy nie poruszają się - 8-9 h/dobę.
Sen lekki - szybkie ruchy gałek ocznych, nieregularny oddech - 8-9h
Drzemka - oczy półotwarte, opóźnione reakcje na bodźce.
Bierne czuwanie - otwarte i przytomne oczy, uwaga skupiona na bodźcach - 2-3h.
Aktywne czuwanie - reagowanie na bodźce, wyskoki poziom aktywności 1-4h.
Krzyk.
Zdolności sensoryczne noworodka
Równowaga - podniesione, kiedy płacze - uspokaja się
Dotyk - dotknięcie w okolicy ust wywołuje znieruchomienie
Smak - odróżnia smaki: słodki, słony, kwaśny i gorzki (preferuje słodki)
Węch - reaguje na zapach pokarmów, rozpoznaje zapach mleka matki, odwraca się od nieprzyjemnych zapachów
Słuch - preferuje dźwięki o czystych tonach, różnicuje dźwięki mowy ludzkiej, odwraca się w kierunku dźwięku, preferuje głos matki
Wzrok - ograniczona ostrość widzenia, próbuje śledzić wzrokiem poruszający się obiekt, słabo rozwinięte widzenie kolorów
Naśladowanie
2-3 dniowe dzieci zdolne są do naśladowania mimiki opiekunów. Naśladują wiele wyraz ó w twarzy i robią to również w chwili gdy dorosły nie przedstawia już danego wyrazu mimicznego. Tak wcześnie pojawiająca się zdolność do naśladowania wyrazów twarzy, później gestów i ruchów ułatwia dziecku komunikację z opiekunami i rozwój relacji.
Rozwój psychoruchowy
Termin zaznacza powiązania psychiki i motoryki w rozwoju niemowlęcia.
Rozwój ruchowy stanowi najbardziej wyrazisty przejaw rozwoju dziecka na tym etapie.
Umiejętność panowania nad postawą ciała, lokomocją, chwytaniem, manipulacją przedmiotami.
przejście od globalnych, rozlanych do zlokalizowanych reakcji ruchowych (np. noworodek reaguje na dźwięk nieskoordynowanymi ruchami całego ciała, niemowlę odwraca głowę)
wcześniejsze przywajanie ruchów cyklicznych (np. poruszanie ręką z grzechotką) niż acyklicznych (np. spostrzeganie, sięganie, chwytanie)
Kontrola postawy ciała
2mc - w pozycji leżącej na brzuchu unosi głowę i wsparte na rękach odrywa klatkę piersiową, głowę i nogi
4-5mc - leżąc na brzuchu długo trzyma uniesioną głowę, opiera się na dłoniach, unosi klatkę piersiową na wyprostowanych rękach
5-6mc - posadzone lub podciągnięte - siedzi
8-10mc - stoi z podparciem
11mc - stoi bez oparcia
Rozwój lokomocji
3-4mc - w pozycji na plecach obraca się na bok i brzuch
5-6mc - przewraca się z brzucha na plecy, trzymane za rączki samo unosi się do postawy siedzącej
8mc - pełza do przodu, samodzielnie siada bez trzymania i podpory
9mc - raczkuje, wstaje samo, jeśli może się czegoś uchwycić
12mc - stawia pierwsze samodzielne kroki
Koordynacja wzrokowo-ruchowa
od 4 miesiąca chwytanie i sięganie pod kontrolą wzroku
pod koniec okresu niemowlęcego dziecko manipuluje przedmiotem używając obu rąk.
w 1rż manipuluje w sposób niespecyficzny, tak samo wobec wszystkich przedmiotów
od 2rż działania dziecka stają się specyficzne - poznaje sposoby używania przedmiotów i ich funkcje
Wzrok
Niemowlę do około 3 mca może widzieć jedynie obiekty będące w bardzo bliskiej odległości, ok.21cm
12mcy - ostrość wzroku jak u dorosłego
Między 3-5mcem pojawia się, a około 13mca rozwija widzenie stereoskopowe - percepcja głębi
Noworodki odróżniają kolor zielony od czerwonego, a w wieku 3mcy jeszcze żółty i niebieski.
Czynności eksploracyjne
Pojawiają się w kontekście nowych bodźców i sytuacji, prowadzą do zaspokojenia potrzeb poznawczych jednostki. W eksplorowaniu przedmiotów pojawiają się 2 zjawiska:
dziecko stosuje wiele różnych schematów czynnościowych do jednego przedmiotu
przejawia tendencję do modyfikowania czynności w celu wykrycia różnych własności przedmiotu
Komunikacja
Do komunikowania dziecko wykorzystuje zachowania niewerbalne - płacz, spojrzenia, gesty, mimikę, wokalizację.
Gesty wskazujące - pojawiają się między 9 a 13 mcem, wyrażają prośbę o przedmiot, podawanie przedmiotu dorosłemu, pokazywanie przedmiotu.
Gesty reprezentujące - tworzą względnie trwałe układy ruchów ciała, rąk mimiki, którym odpowiadają znaczenia. Dziecięcy język migowy. Występują powyżej 14mca.
6-7mcy - gesty pomagają niemowlęciu osiągnąć rzecz której pragnie
8-10mcy - skupić zainteresowanie opiekuna na obiekcie, którym same są zainteresowane
12-16mcy - zaczynają łączyć gesty ze słowami
Etykietowanie przedmiotów i zdarzeń za pomocą gestów poprzedza etykietowanie słowami. Dzieci najpierw tworzą zestawienia 2 gestów lub gestu i słowa zanim zaczną łączyć słowa.
Rozwój wokalizacji
0-8 tyg. - stadium odruchowego krzyku - krzyki, kichnięcia, prychnięcia, mała możliwość zmian dźwięków
8-20 tyg. - stadium gruchania i śmiechu - dźwięki w społecznej interakcji, krzyk mniej częsty i bardziej zróżnicowany, pojawia się śmiech
16-30 tyg. - stadium zabaw wokalnych - proste sylaby, dźwięki podobne do samogłosek i spółgłosek
25-50 tyg - stadium samonaśladującego gaworzenia - kombinacje samgłosek i spółgłosek, częściej gaworzy gdy jest samo
9-18 mc - stadium ekspresywnej mowy niezrozumiałej - zwiększony repertuar spółgłosek, wypowiedzi naśladują intonacje charakterystyczną dla wypowiedzi spełniających różne funkcje
Wczesne kontakty matki z dzieckiem nazwane są mianem konwersacjopodobnych. Poprzez nie dziecko odkrywa rytm komunikacyjny i otrzymuje materiał językowy niezbędny do uczenia się języka.
Jeżeli matka używa języka przede wszystkim do nazywania obiektów - czyli w sposób referencjalny - to dziecko również będzie na tym skupione. Jeżeli matka używa mowy do wyrażania emocji, częściej używa ono słów do określania relacji społecznych.
Emocje
1mc - wyraża mimicznie radość czy zadowolenie
3-4mc - złość i smutek
7mc - strach
12mc - nieśmiałość i wstyd
Stany te są nietrwałe i łatwo zmieniają się z pozytywnych na negatywne.
Przywiązanie
Dzieci lękowe - unikające, które nie przejawiają emocji negatywnych w czasie rozstania z matką, ale gdy wraca unikają jej
Dzieci ufnie przywiązane - wykazują neg emocje gdy matka je opuszcza i reagują entuzjastycznie na jej powrót
Dzieci lękowo ambiwalentne - wykazują silne emocje negatywne w czasie rozstania z matką, reagują agresją przy jej powrocie
Reakcje na inne dzieci
6mc - dziecko obserwuje i uśmiecha się do innych dzieci
9mc - gaworzy, naśladuje ruchy rówieśnika, daje zabawkę
12mc- dąży do kontaktu z rówieśnikiem, złości się gdy rówieśnik się oddala
Wiek poniemowlęcy (2-3rż)
15mc - wchodzi po schodach na czworakach, chodzi samodzielnie, czasami się przewraca
18mc - ciągnie za sobą przedmioty na sznurku, wchodzi po schodach przy pomocy dorosłego
25-30mc - schodzi po schodach bez trzymania się poręczy, skacze, biega
36mc - jeździ na trzykołowym rowerku, stoi na palcach
Manipulacja specyficzna
Etapy zabawy klockami (traktowane jako miary rozwoju):
18mc - buduje wieże z klocków
21mc - zestawia klocki na płaszczyźnie, budując pociągi
30mc - buduje budowle trójwymiarowe, np. mosty
Inteligencja sensomotoryczna
0-1 mc - aktywność odruchowa
1-4 mc - pierwsze rozróżnienia
4-8 mc - odtwarzanie
8-12 mc - koordynacja schematów
12-18 mc - eksperymentowanie
18-24 mc - reprezentacja
Aktywność odruchowa
reakcje takie same wobec wszystkich przedmiotów, róg kocyka ssany z takim samym zapałem jak pierś matki.
dziecko jedynie ćwiczy odruchy - jest to niezbędny etap dla dalszego rozwoju struktur poznawczych.
Dokonywanie pierwszych rozróżnień
zachowania odruchowe podlegaj ą modyfikacjom, pojawiaj ą się nowe zachowania
ssanie kciuka, śledzenie wzrokiem poruszających się przedmiotów, zwracanie głowy w kierunku źródła dźwięku
Odtwarzanie interesujących zdarzeń
Zachowane dziecka skierowane na przedmioty i zdarzenia zewnętrznego świata.
Dziecko odtwarza zdarzenia, które wydają mu się ciekawe - np. chwyta i uderza by powtórzyć dźwięk.
Dziecko jest egocentryczne, widzi siebie jako przyczyn ę wszelkich zdarzeń .
Koordynacja schematów
Zaczyna przewidywać zdarzenia, wykazując zaczątki planowania.
Przedmioty nabierają cechy stałości - zaczyna szukać przedmiotów, które znikły z pola widzenia.
Zaczyna rozumieć, że inne obiekty w otoczeniu też mogą wykazywać aktywność, być przyczyną zdarzeń.
Zaczyna odróżniać środki od celów, używać środków do realizacji celów - np. odsunąć poduszkę, po to, by sięgnąć po leżącą za nią zabawkę.
Wykrywanie nowych sposobów
Zaczyna tworzyć nowe schematy do rozwiązywania nowych problemów.
Dziecko rozwija nowe sposoby realizacji celów raczej przez eksperymentowanie niż stosowanie nawykowych, utworzonych uprzednio schematów.
Jest całkowicie pochłonięte sprawdzaniem, jak przedmioty zachowują się w nowych sytuacjach.
Reprezentacje umysłowe
Dziecko zaczyna przechodzić z poziomu inteligencji sensomotorycznej, na poziom inteligencji przedstawieniowej - staje się zdolne do tworzenia reprezentacji.
Wpada na pomysł działania, wypróbowując czynności na poziomie reprezentacji (myśląc), a nie czynnie eksperymentując.
Dziecko przed podjęciem próby przewiduje jakie sposoby działania doprowadzą do niepowodzenia a jakie do sukcesu.
Funkcja symboliczna
Zdolność do przywoływania nieobecnych przedmiotów i zjawisk za pośrednictwem symboli i znaków.
Pierwsze jej przejawy to - przyswajanie mowy, pojawienie się zabawy symbolicznej, naśladownictwo odróżnicowane , wyobrażenia
Dziecięca teoria umysłu
W połowie 2 rż dziecko staje się zdolne do myślenia o rzeczach nieobecnych, możliwych i wyobrażonych zdarzeniach.
W wieku 2-3 lat dzieci rozumieją, że umysł zawiera niewidzialne byty - myśli, które na wiele sposobów różnią się od przedmiotów.
Dla dziecka myśl jest ściśle związana z przedmiotem myśli, dziecko miesza sferę wewnętrzną i zewnętrzną, myśl zanurza się bezpośrednio w rzeczywistości, wpływa na bieg zdarzeń. (stąd - magia, myślenie magiczne)
Rozwój zabawy
zabawy manipulacyjne - swobodne czynności podejmowane przez dziecko dla przyjemności - potrząsanie grzechotką, przenoszenie przedmiotów, wkładanie do pudełek itp.
zabawy konstrukcyjne - dziecko w sposób zaplanowany dąży do uzyskania jakiegoś wytworu i dostrzega rezultat działania (wieża z klocków, rysunek, zamek z piasku itp.)
zabawy symboliczne - zabawy w udawanie - udawane działania w odniesieniu do siebie (np. pije z pustej filiżanki), w odniesieniu do przedmiotów - np. udaje że klocek to słuchawka tel.)
Formy zabawy w udawanie
Udawanie substytucyjne - przyjęcie, że jakiś obiekt jest tym, czym naprawdę nie jest (klocek filiżanką)
Udawanie cechy - polega na traktowaniu obiektu jakby posiadał cechy, których w rzeczywistości nie posiada, np. udajemy że mamy mokre ubranie podczas gdy jest ono suche)
Udawanie istnienia - wyobrażanie sobie czegoś, czego nie ma. Obiektu, którego nie ma.
Rozwój mowy i komunikacji
Pod koniec 1rż dziecko posługuje się 4-5 słowami, aż do 6rż opanowuje średnio 9-10 słów dziennie.
Poznane słowa używają do nazywania wszystkich obiektów, które są w jakiś sposób do siebie podobne. - Zjawisko nadrozciągłości znaczeń.
Opanowanie słów wiąże się z tworzeniem się ich reprezentacji - najpierw reprezentacji rozumienia, później reprezentacji produkcji
Dziecko przy tworzeniu słów kieruje się powszechnymi regułami, co prowadzi do hiperregularyzacji (np. dać jeść piesowi bo: koniowi)
W 2rż dziecko używa słów nieprecyzyjnie, zna wiele nazw dźwiękonaśladowczych, popełnia wiele zniekształceń fonetycznych, choć wykazuje, że zna ich poprawną formę.
W 3rż dziecko zna 1000-1500 słów. Znaczenia słów są wyraźnie określone. Dziecko wymawia słowa bez zniekształceń fonetycznych, buduje zdania zgodnie z regułami gramatycznymi. Przeciętnie złożone są one z 3-4 słów.
Rozwój emocjonalny i społeczny
Porozumiewając się z dorosłymi dziecko przede wszystkim wyraża swoje pragnienia i potrzeby. Rozumie też pragnienia innych osób.
Między 2 a 3 r ż pojawiają się złożone uczucia - zazdrość, duma, wstyd, poczucie winy, zakłopotanie.
Rozwój obrazu własnej osoby
W okresie poniemowlęcym następuje rozwój odrębności psychicznej i poczucia „ ja ” . Rosnąca samodzielność dziecka, staje się podstawą poczucia sprawstwa - świadomości, że jest się autorem zdarzeń i zmian.