PROPOZYCJE DZIAŁAŃ W RAMACH REALIZACJI PROGRAMU POPRAWY NAUCZANIA ORTOGRAFII

1. Przygotowanie plansz zawierających słownictwo stosowane na poszczególnych przedmiotach i wywieszenie ich w widocznym miejscu w klasach - słownictwo ułożone od najczęściej używanych wyrazów do tych, które pojawiają się rzadziej, trudności ortograficzne wyszczególnione odpowiednim kolorem.

2. Rozdzielenie Alarmu ortograficznego na:

• Mały alarm ortograficzny - 2 razy w każdym półroczu kontrola słownictwa do opanowania na kolejnych przedmiotach;

• Duży alarm ortograficzny - końcowa kontrola wyników nauczania ortografii przeprowadzona przez dyrektora szkoły.

3. Przedmioty, na których prowadzenie zeszytu przedmiotowego opiera się na notowaniu - w zeszytach notatki zapisywać tylko po prawej stronie, natomiast na lewej uczniowie mają miejsce na wynotowanie słownictwa zawierającego trudności ortograficzne; każda trudność powinna być zaznaczona odpowiednim kolorem.

4. Wszyscy nauczyciele poprawiając sprawdziany, kartkówki, zeszyty itp. tak samo oznaczają błędy ortograficzne. Uczeń po poprawieniu prac przez nauczyciela dokonuje poprawy po lewej stronie w zeszycie przedmiotowym - każdy wyraz pisząc po jednej linijce.

5. Wprowadzenie oznaczeń dla trudności ortograficznych:

• rz - na niebiesko,

• ż - na różowo,

• u - na zielono,

• ó - na fioletowo,

• ch - na czerwono,

• h - na brązowo,

• nie - pisane z odpowiednimi częściami mowy oddzielnie - na błękitno,

• nie - pisane łącznie z danymi częściami mowy - na żółto,

• om, on - na pomarańczowo,

• em, en - na szaro.

6. Klasy 4 - 6 i 1 - 3 gimnazjum - na języku polskim uczniowie przedstawiają krótkie prezentacje ortograficzne - omówienie jednej zasady, podanie przekładów, ewentualnie wyjątków, natomiast w domu muszą ułożyć zdania z podanymi przykładami i oznaczyć trudności na kolorowo.

7. Przeprowadzenie warsztatów ortograficznych na wszystkich etapach edukacyjnych.

8. Każda klasa prowadzi swój Uczniowski słownik ortograficzny - podzielny na kolejne przedmioty, z wyjaśnionym słownictwem, ułożony alfabetycznie, w wyrazach trudności oznaczone na kolorowo, w atrakcyjnej szacie graficznej, powinien być na bieżąco uzupełniany - założenie tego typu pomocy powiązane będzie z warsztatami ortograficznymi.

9. Konkursy ortograficzne:

• klasowe - przeprowadzany 1 raz w miesiącu - prowadzi do wyłonienia uczestników w kolejnych etapach; w kl. 1-3 można wprowadzić rywalizację na zasadzie zdobywania sprawności w zakresie poprawności ortograficznej - np. sprawność poprawnego zapisywania rz, kl. 4-6 i 1-3 gim. - piszą dyktanda konkursowe w oparciu o prezentacje ortograficzne i zrealizowane projekty z ćwiczeń Polubić ortografię;

• Wiosenny konkurs o miano Mistrza Ortografii Szkoły - podzielony na kolejne etapy edukacyjne;

• Międzyszkolny konkurs ortograficzny o miano Mistrza Ortografii Gminy Nekla - wszystkie etapy edukacyjne.

10. Pod koniec roku szkolnego po przeprowadzeniu Dużego alarmu ortograficznego sformułowanie wniosków dotyczących efektów przeprowadzonego programu, korekta działań i uwzględnienie uwag w planowaniu pracy w nowym roku szkolnym.

WSKAZÓWKI UŁATWIAJĄCE OPANOWANIE ORTOGRAFII

Jeżeli dziecko ma kłopoty z prawidłowym pisaniem słów niech spróbuje:

• narysować trudne słowo w swoim ulubionym kolorze;

• wyróżnić w dowolny sposób litery, które w danym słownie sprawiają mu kłopot, np. napisać je tak, by były większe, jaśniejsze lub innego koloru niż pozostałe;

• rozbić słowo na trzyliterowe grupy i rysować je po trzy litery;

• przedstawić litery na znajomym tle: najpierw narysować znany przedmiot lub scenę, a na tym litery, które chce zapamiętać;

• jeżeli słowo jest długie, należy napisać je mniejszymi literami, tak żeby mieć przed oczyma cały wyraz;

• rysować litery palcem w powietrzu i wyobrażać sobie te, które akurat pisze.

METODY NAUCZANIA ORTOGRAFII

• sposoby grupowania słów podobnych fonetycznie oraz ze względu na podobny wzorzec pisowni ( umiejętność rozpoznawania wzorców jest bardzo ważna podczas nauki pisania);

• stosowanie prostych gier słownych, list wyrazów wypisanych na tablicy pomaga poznać wzorce - metoda ta przynosi skutki w przypadku krótkich słów;

• w przypadku wyrazów, których wymowa nie pomaga przy pisaniu, np. auto, chleb, mężczyzna należy podać formę pokrewną, w której wyraźnie słychać jaką literę należy wpisać - konieczność określenia;

• ortografii najlepiej uczyć przez pisanie, więc trzeba dbać o to, by uczniowie jak najwięcej notowali ręcznie, a nie drukowali komputerowo - funkcjonuje tutaj pamięć kinestetyczna, która przetwarzana przez móżdżek jest jedną z najskuteczniejszych form zapamiętywania; należy pamiętać, że umiejętność prawidłowego zapisu jest raczej umiejętnością wizualną, a nie słuchową;

skuteczne jest zatem poznawanie słów wzrokowo i dotykowo, np. przesuwać palcem po powierzchni liter wyciętych z chropowatego papieru lub przy użyciu plastikowych liter;

kolejnym etapem jest pisanie słów z pamięci - tu łączy się umiejętności wzrokowe i pamięć kinestetyczną;

pisanie słów po plecach - to dobra metoda dla dzieci, które nie rozróżniają liter (b-p, d-t..._: należy umieścić duży arkusz papieru na ścianie na wysokości ramion dziecka, dać mu miękką kredkę lub pisak, tak aby mogło pisać, oddalone na długość ramienia od kartki, dziecko ustawić przodem do arkusza, a samemu pisać mu na plecach literę, tak by czuło jak to się robi; trzeba również powiedzieć jaka to litera, np. b - mówi buu, ma brzuszek jak bułeczka i poprosić o zapisanie; można tak ćwiczyć tylko jedną literę - ćwiczenie mogą wykonywać uczniowie w parach (zdolność zapamiętywania tego, co robi się fizycznie - pamięć kinestetyczna) - dla klas młodszych;

• wykorzystanie wyobraźni - przedstawienie sobie w myślach danego wyrazu w ten sposób, by sprawiające trudność litery jakoś się wyróżniały, np. były większe, jaśniejsze lub w innym kolorze;

• przy tworzeniu plansz ze słownictwem można ułożyć orotgramy w kolejności od tych najczęściej używanych do tych najrzadziej, np. na matematyce najpierw pojawią się słowa rozwiąż, spróbuj, pomnóż itp.

• rodzaje ćwiczeń ortograficznych:

• przepisywanie utrwalające z analizą treści (gdy łączymy naukę pisania z czytaniem) - po przeczytaniu tekstu i omówieniu uczniowie redagują notatkę w oparciu o tekst, tzw. przepisywanie fragmentów, np. cytaty, definicje, chronologia wydarzeń, plan działań;

• przepisywanie utrwalające związane z analizą gramatyczno-ortograficzną - najpierw omówienie trudności i reguł - można je wzbogacić podkreślaniem wyrazów, cząstek słowotwórczych, fleksyjnych, w których wystąpiła reguła;

• przepisywanie twórcze jako sprawdzian - budowanie całości tekstu poprzez wstawianie liter, części wyrazu, dopisywanie brakujących słów - teksty z lukami;

• pisanie z pamięci - obserwacja i zapamiętywanie graficznego obrazu wyrazu lub zdania, a następnie napisanie go z pamięci ( w tym przypadku należy stopniować trudność);

• dyktando z objaśnieniem - ma charakter zapobiegawczy, gdy wyjaśnianie zapisu występuje przed napisaniem lub w czasie pisania (dyktowanie notatek), a jest sprawdzianem gdy wyjaśnienia podaje się po napisaniu;

• dyktando wybranych form lub reguł;

• dyktando swobodne - uczeń nie jest zobowiązany do ścisłego zapisywania dyktowanego tekstu, ale ma pewną swobodę w zastosowaniu synonimów - pisanie notatek w trakcie kiedy nauczyciel omawia materiał;

• dyktando twórcze - uczniowie sami układają tekst do zapisania przez dopisywanie ortogramów opuszczonych przez nauczyciela (można wpisywać różne formy gramatyczne); układać teksty przy użyciu pewnej grupy orotgramów;

• dyktando sprawdzające;

• gry ortograficzne - krzyżówki, zagadki, rebusy, łamigłówki, szarady, piktogramy - nauka przez zabawę;

• zmiana metod poprawiania kartkówek, sprawdzianów, testów, zeszytów:

• nie należy podkreślać błędów na kolorowo, bo to powoduje utrwalenie niepoprawnego zapisu;

• nie powinno się skreślać gura - bo powodujemy zniekształcenie zapisu i nie dajemy poprawnej formy;

• ZATEM: 1- błędnie zanotowany wyraz należy przekreślić, np. gura, przedewszystkim - poprzez skreślenie i oznaczenie na marginesie o. lub ort. sygnalizuje się wystąpienie błędu i uczeń ma sam, korzystając ze słownika poprawić błędy; 2 - błąd zakorektorować - 1 plama = 1 litera bez wyjątku czy jest jednym znakiem czy dwuznakiem;

• w czasie tworzenia plansz (praca w grupach) - gdy na planszach są błędy należy zakleić błąd białą kartką lub cenówką, a dalej uczniowie mają uzupełnić po omówieniu trudności ortograficznej - uzupełnienie może być wizualizacją, np. ó w kształcie jabłka, można tu włączyć korzystanie ze słownika, albo kazać uczniom zamknąć oczy i spróbować napisać w powietrzu dany wyraz;

• tworząc plansze można zestawiać orotgramy o znaczeniu przeciwstawnym np. wróg - sojusznik, przyjaciel, lub zestawiać określenia pokrewne, np. kontrola - kontrolować; albo wg podstawy słowotwórczej, np. różny - różnić - różnicować - odróżniać;

• można również grupować ortogramy wokół jednego tematu, np. kontrast - przy omawianiu baśni i przy omawianiu zagadnień na plastyce albo łączyć je w związki wyrazowe (równocześnie umiejętność posługiwania się wybranymi związkami);

• nauczyciele zobowiązani są zwracać uwagę na zmiany w ortografii wprowadzane przez Radę Języka Polskiego i na bieżąco wprowadzać je uczniom;

• zmiany w zakresie prowadzenia zeszytów przedmiotowych - notować tylko po prawej stronie, a lewą wykorzystywać do wynotowywania trudnych wyrazów z oznaczeniem na kolorowo danej trudności;

• prowadzenie przedmiotowych słowniczków - można w klasie stworzyć jeden wspólny egzemplarz dla wszystkich przedmiotów, ale z wyraźnym ich oddzieleniem; stosować określoną kolorystykę przy wpisywaniu haseł;

• wprowadzenie prezentacji ortograficznych - na j. polskim konkretne zasady z przykładami i w domu uczeń redaguje z podanymi wyrazami zdania i koloruje trudności, natomiast na innych przedmiotach można przydzielać po 2-3 wyrazy - i uczeń prezentuje ich znaczenie i omawia jaka trudność w zapisie się pojawia (ewentualnie przykłady użycia w kontekście);

• na gazetkach można wprowadzić kącik ortograficzny - można tu przywieszać prace uczniów - wizualizacje trudności, zasady;

• młodsze klasy mogą uczyć się piosenek ortograficznych (nauka przez muzykę - J. Kałucki);

• plansze z wyrazami;

• współpraca z rodzicami - plansze mogą być również stosowane w domu; pilnowanie by uczniowie czytali w domu - utrwalanie obrazów wyrazów;

• tworzenie bajek ortograficznych na podstawie ciągu wyrazów;

• nauka wierszyków ortograficznych - Ortografia na wesoło, można przy ich wykorzystaniu odgrywać scenki, np. nie odpycha czasowniki;

• zwracać uwagę na wyrazistość wymowy;

• ciągle wprowadzać na wszystkich przedmiotach pracę ze słownikiem ortograficznym;

• pisanie ręczne, a nie komputerowe - zminimalizować ilość kserowanych materiałów;

• kolorowe dyktanda - po napisaniu tekstu poprosić o przeczytanie tekstu i zakolorowanie trudności (jeszcze raz zastanowienie nad kolejnymi słowami);

• pisanie tekstów na informatyce w Wordzie;

• wprowadzić na każdym przedmiocie głośne czytanie;

• powtórzenia okazjonalne - co lekcję podczas zapisu powtarzać obowiązujące reguły w danym słowie;

• przy pracy ze słownikiem: określić które wyrazy występują przed, a które po szukanym słowie; wyszukać w słowniku 10 wyrazów z taka samą trudnością ortograficzną;

• tworzenie zabawnych rymowanek, z wyrazami np. żyrafa, żółty, żaba (przyroda);

• w oparciu o komputeropisanie - tworzyć własne wizytówki (nazwy własne);

• na informatyce wprowadzając pisanie w Wordzie można kazać przepisywać teksty z Ortografii na wesoło, stosować teksty z lukami i korzystanie ze słownika ort.;

• wykorzystywać edytory tekstu - tworzyć wierszyki; zadania przygotowywać na dyskietce i z nich korzystać; wykorzystywać edukacyjne oprogramowanie; można tworzyć obrazki do słowników klasowych ilustrujące trudności - programy graficzne;

• kula śniegowa i burza mózgów - indywidualnie zapisanie zasady pisowni, np. rz dalej ustalenie odpowiedzi w parach, dalej w grupach itd.;

• wypracowywać u uczniów samokontroli przy redagowaniu notatek, informacji na lekcje: czytanie, czytanie połączone z wypisywaniem wyrazów, szukanie znaczenia w słowniku, porównanie z wzorem zapisu, źle napisany wyraz zawsze uczniowie mają przekreślić i napisać na nowo, trudności kolorować;

• kiedy uczeń poprawia zapis nie pozwalać mu na pisanie litery na już zapisanej literze, bo utrwala się niepoprawny zapis - zatem należy całe słowo zapisać na nowo obok;

• w trakcie czytania tekstu w podręczniku prosić o wyszukiwanie słów ilustrujących jedną trudność ortograficzną - w ramach powtórki, w domu powinni je wynotować.

---