WYKŁAD X

Konsensus społeczny

Fałszywa percepcja podzielania naszych sadów przez sądy innych nadaje tym sądom ( w przekonaniu ludzi) charakter twierdzeń o obiektywnej rzeczywistości, dostarcza społecznego dowodu ich prawdziwości / słuszności lub fałszywości

[ redukuje niepewność naszych sądów]

(„, Jeżeli nie jestem pewny, jaką mam dać opinię porównuje swoje zdanie ze zdaniem innych” wtedy: mój sąd ma charakter obiektywny”)

Festinger 1954

Kelley 1967

Kofta 2001

Skarżyska 2001

Błędy: Wynikające z potrzeby porównania naszych sądów z sądami innych

Fałszywy konsensus społeczny;

Zwykle spostrzegamy konsensus jako wyższy, niż jest w rzeczywistości

( spostrzegamy większą zgodność naszych sądów z innymi niż jest ona w rzeczywistości):

-, Ponieważ dążymy do redukcji niepewności własnych sądów i nadawanie im statusu „ miary obiektywnej”

(potrzeba zwiększenia stabilności)

- identyfikacja z grupą własną ( zwłaszcza prowadzi do przeceniania powszechności przekonań składających się na światopogląd grupy

- wielkość grupy --> w małych grupach łatwiej jest trafnie określić zgodność

(członkowie mogą się indywidualnie kontaktować i osobiście porównywać swoje sądy).

(w dużych grupach jest duży fałszywy konsensus) -> mała możliwość sprawdzenia

KONSENSUS FAŁYSZYW - polepszanie opinii o sobie samym lub też o grupie

[utrwala/umacnia - stereotyp...]

Wnioskowanie o odpowiedzialności: (wg Showa i Sulzera)

FAZY MYŚLENIA O ODPOWIEDZIALNOŚĆI

- stadium skojarzeniowy ( głównie u dzieci, ale dorosły też może wrócić do tego stadium, przy wzburzeniu emocjonalnym)

(wystarczy, że ktoś, choćby przez przypadek, wiąże się z jakimś zdarzeniem, głównie negatywnym jest kojarzony jako odpowiedzialny)

Np. samochód, Malinowskiego ( skradziony mu w nocy) potrącił dziecko na ulicy -> obwiniamy Malinowskiego, mógł zabezpieczyć samochód przed kradzieżą = nielogiczne, ale psychologicznie uzasadnione

ODPOWIEDZIALNOŚC ZA EFEKTY cudzych (lub własnych) działań, bez wnikania w motywy sprawcy

Np. zdarzył się wypadek samochodowy -> X prowadził auto --> winny / odpowiedzialny jest X

- odpowiedzialności za efekty (wyłącznie te), które sprawca mógł przewidzieć np. wąska droga i jeszcze kręta, wieczorem --> mógł przewidzieć, że ktoś będzie się tamtędy poruszać -> nie musiał jechać 150 km/h

ODPOWIEDZIALNOŚĆ TYLKO ZA EFEKTY ZAMIERZONE intencjonalne

Np. nie zwolnił / jechał za szybko, bo miał złe intencje

SZUKANIE USPRAWIEDLIWIEŃ zewnętrznych nawet dla sprawcy intencjonalnego

( widzimy intencje i możliwość przywidzenia skutków - jest coś, co usprawiedliwi, np., mimo iż kierowca jechał za szybko i wiedział o tym, że uderzył w dziecko --> musiał uderzyć w dziecko, bo inaczej uderzyłby w całą grupę)

Od czego zależą sądy odpowiedzialności:

- każdy człowiek obserwuje zachowanie i porównuje je z innym ( wszystko zależy od standardu człowieka). Standardy moralne wpływają na szacowanie odpowiedzialności

Sądy o odpowiedzialności:

- orzekając o moralnej odpowiedzialności człowiek porównuje standardy prawidłowego / moralnego działania z zachowaniem sprawcy. Odpowiedź jest proporcjonalna do poziomu rozbieżności, między czynnikiem a standardem

Czyli standardy moralne obserwatora wpływają na szacowanie o odpowiedzialności.

( Fincham, Jaspars 1982)

Jak zmieniać sądy??

- zmieniając natężenie słów można wpływać na słuchacza

Rola języka w formułowaniu sądów o odpowiedzialności

( Rosa, Diłecca 1979)

- nasycenie emocjonalne słów i gramatyka zdań

↓

Mogą wpływać na rodzaj wyrażanych sądów!

- ludzie mają bardzo małą świadomość wpływu języka --> używając nasyconych emocjonalnie słów lub sformułowań gramatycznych wpływamy na rodzaj wydawanego sądu.

Przykład gramatyka:

1„ Antek oblał egzamin u Janka K., a zmartwiona matka poważnie się rozchorowała”

2” Jan K. oblał Antka na egzaminie, a zmartwiona tym matka Antka poważnie się rozchorowała”

• Norman Andersen (1983)

Przypisywanie odpowiedzialność sprawcy wiąże się z:

- percepcją braku ostrożności/ rozsądku w działaniach sprawcy

- oczekiwaniami obserwatora: ludzie mają wiedzę jak, należy się zachować w określonej sytuacji, a w związku z tym

„Obligują”(zobowiązują) sprawcę do pewnych zachowań minimalizujących negatywne konsekwencje

( bierność / zaniechanie - tez może być niemoralne - odpowiedzialność za brak efektów lub nie zrobienie czegoś),

↓↓

( jeżeli się czegoś nie zrobiło -> nie może być teorii atrybucji!!!)

Rola przepisania sprawcy dyspozycji osobowościowych (sadysta) zwiększa odpowiedzialność a przypisywanie innych obniża (np. nie poczytalny)

--> rola uprzedzeń i usprawiedliwień własnego zachowania (negatywnego)

Shower 1985

- łagodzą one odpowiedzialność

Uwzględnienie roli społecznej sprawcy i wynikającej z niej obligacji do pewnych zachowań

( Hamilton 1982)

- podstawą sądów o odpowiedzialności jest :

- wiedza o tym, co zrobił

- wiedza o tym, kim jest sprawca, jaką pełni rolę

Odpowiedzialność jest tym większa im większa jest rola osoby, która popełniła dany czyn

Badanie Smith, Powers, Suarez

Pt. „Gdyby Clinton był kobietą”

Transgresja - łączy się z naruszeniem norm

Jak oceniane są transgresje kobiet i mężczyzn (polityków) zależnie od?

- rodzaju nadużycia (transgresji)

- sposobu usprawiedliwienia:

a. Usprawiedliwienia się

b. zrzucenie odpowiedzialności (wymówki)

c. Zaprzeczanie (najgorsze)

Rodzaje transgresji (skandalu)

Nielegalna pomoc domowa

ŻEŃSKIE

Seks z szefem

Łapówki

MĘSKIE

Seks z podwładną

Wyniki ( w USA)

- płeć polityka bezpośrednio nie wpływa na ocenę jego transgresji

- płeć o.b (oceniających polityków) różnicuje oceny: kobiety oceniają surowiej

- Inaczej niż przewidywano „zaprzeczanie” wcale nie jest najgorszą reakcją

HIPOTEZA: Kobiety i mężczyźni uwikłani w skandal typowy dla własnej roli płciowej będą oceniani wyżej niż wtedy, gdy są uwikłani w skandal niezgodny z rolą

WYNIK: Niezależnie od płci polityka - lepsze oceny uzyskiwali ci, którzy są uwikłani w transgresje kobiece

HAMILTON - wymiary roli

Miejsce w strukturze władzy (status)

Wymiary roli społecznej

Rodzaj związków/relacji z innymi ludźmi

Solidarność wspólnoty władza kontraktu (umowy)

- różne rodzaje odpowiedzialności (rodzina, praca)

Badania: Hamilton ( USA)

Osoby badane miały określić % ( z 100%) odpowiedzialności za masakrę w Mylai ( Wietnam):

Osoby mały określić % odpowiedzialności ludu za to, co się stało.

- prezydent USA

- Władze pentagonu

- bezpośredni przełożony porucznika Callega

- porucznik Calleg

- szeregowych żołnierzy, którzy strzelali

Największy % odpowiedzialności przypisywano bezpośrednim przełożonym porucznika, bo:

- rola/pozycja pozwalająca na większą wolność

- bliski w łańcuchu zależności od bezpośredniego sprawcy

Interpretacja Hamiltona:

- spostrzeganie silnej presji zewnętrznej (tu. Rozkaz ograniczający swobodę wyboru) zmniejsza przypisywaną odpowiedzialność osób niżej stojących w hierarchii, --> ale nie tym, które są w środku hierarchii

Występują jednak różnice między kulturowe:

Badanie D. Doliński 1981

Jak młodzi ludzie w kilka tygodni po ogłoszeniu stanu wojennego przypisują za to odpowiedzialność generałowi Jaruzlelskiemu?

Hipoteza:, jeżeli jest większe poczucie zabrania wolności to mniejsza jest odpowiedzialności Jeruzalskiego

Gdy atrybucji odpowiedzialności dokonuje się z pozycji ofiary - ograniczenie swobody wyboru sprawcy (czy decydenta) - nie zmienia/ zmniejsza spostrzeganej odpowiedzialności

• TEORIA AJZENA 1971 (USA)

Poczucie wolności wyboru rośnie, gdy:

- zwiększa się liczba alternatywnych możliwości w polu wyboru -- > jeżeli myślimy o sobie jak jesteśmy wolni i o innych to tym bardziej jesteśmy wolni im mamy więcej wyboru)

- maleją różnice w subiektywnym prawdopodobieństwie wybory każdej z nich - różnice powinny być niewielkie

Czyli: jednostka odczuwa tym więcej wolności im ma więcej możliwości oraz im mniej ( przed wyborem) jest pewna, na co się zdecyduje.

↓ ↑

pewności wolności wyboru

[ teoria ta była replikowana głównie a Ameryce ]

• TEORIA Millsa 1975 U.S.A

Doświadczamy wolności wyboru, gdy:

- spostrzegamy pewną różnicę w atrakcyjności różnych możliwości

- czujemy, że dla tej możliwości preferowanej istnieje realna możliwość alternatywna

Istnieje niepewność, co do tego, czy alternatywa wobec naszej preferencji jest lepsza czy gorsza

| atrybucja wolności |

Teoria Steinera USA

dostępność celu spostrzegana wolność, decyzji

- odczucie że mogę zrealizować to czego pragnę małe różnice w atrakcyjności -

- poczucie dostępności rośnie, gdy rośnie poszczególnych możliwości działania

atrakcyjność celu i subiektywna szansa - gdy są bardzo duże różnicie w opcjach

jego realizacji oraz maleją koszty --> sytuacja staje się nie komfortowa

- dowolność przy wyborze alternatyw

Równolegle do tych koncepcji:

• Kruglański i Cohen 1973 ( Izrael i Europa)

Obserwator ( i / lub sprawca) wnioskuje, że wykonawca jest wolny, gdy,

- działa zgodnie ze swoimi dyspozycjami osobowymi ( postawy, poglądy, wartości, cechy charakteru), robi to, co mu w duszy gra

- wykluczające się możliwości są w różny sposób wartościowane ( osoba „wie”, czego chce -> wolna)

- wykonawca wykazuje zdecydowanie, nie zradza niepewności i wahań przy podejmowaniu decyzji.

Wcześniej: wolny -> gdy się waha

Teraz: wolny -> gdy się nie waha

Wnioskowanie o wolności:

Steiner Mills Ajzen Kruglanksi,Cohen

- właściwości zbioru alternatywnym zgodność z preferencjami

Krytyka klasycznych teorii atrybucji:

- jednowymiarowość przyczynowości (nie w pełni uzasadniona krytyka -> tak było u Heidera; ale później pojawiły się dodatkowe wymiary)

- normatywność teorii ( człowiek nierówna się badacz)

- przeintelektualizowanie (brak emocji)

Nowsze wątki

Ego- Biases, sukcesy - sobie, porażki - innym, (jeżeli wyjaśniamy sukcesy, szukamy czynników wewnętrznych, aby im to przypisać, w przypadku poniesienia porażki - szukamy czynników zewnętrznych, sytuacyjnych)

Rola wyrazistości przyczyny:

Człowiek zaczyna sobie przypisywać cechy wewnętrzne ( jako przyczyny zachowań), gdy zewnętrzne przyczyny nie są zbyt wyraziste.

Usprawiedliwione -> nie tylko rzeczy negatywnych, ale także jako wyjaśnienie zachowań.

Nowa interpretacja badań Festingera i Carlsmitha

Kłamstwo za małe i duże pieniądze

1 dolar - ciekawe

Moralne zadanie

20$ - nudne

Interpretacja Beina:

Jeżeli zewnętrzna przyczyna zmiany jest wyrazista -> w niej lokuje się przyczyny zachowań

Dopiero, gdy nie ma wyrazistej przyczyny zewnętrznej -> człowiek myśli o własnych cechach jako przyczynach zmiany/ „ jestem zainteresowany”/

Tu:, jeżeli był przepłacony i kłamie, po zakończeniu wraca do sądu pierwotnego, kiedy zaś, nieopłacany kłamie -> wierzy w to kłamstwo(?)

---