Nadciśnienie wrotne (czyli zwiększenie ciśnienia krwi w żyłach doprowadzających krew z narządów jamy brzusznej do wątroby) może być spowodowane przez wiele przyczyn, które można ogólnie podzielić na:
- przedwątrobowe (utrudnienie przepływu krwi przez żyły doprowadzające krew do wątroby) - np. obecność zakrzepów w żyle wrotnej;
- wątrobowe (utrudnienie przepływu krwi przez samą wątrobę, spowodowane zmianami chorobowymi miąższu wątroby) - najczęstsza przyczyną nadciśnienia wrotnego, czyli marskość wątroby, w naszym kraju najczęściej związana z nadużywaniem alkoholu; choroby wywoływane przez przywry z rodzaju Schistosoma, którym poświęciliśmy artykuł w serwisie biologia.pl oraz różne wrodzone zaburzenia pracy wątroby, na przykład wrodzone zwłóknienie miąższu wątroby;
- pozawątrobowe (utrudnienie odpływu krwi z wątroby) - np. ucisk guza nowotworowego na żyłę główną dolną; zaciskające zapalenie osierdzia; zakrzepowe zapalenie żył wątrobowych (zespół Budda-Chiariego).
Kliniczne skutki nadciśnienia wrotnego są poważne. Najgroźniejsza jest możliwość śmiertelnego krwotoku z żylaków przełyku. Krew, która nie może swobodnie przepływać przez wątrobę, kieruje się do zapasowych zespoleń żylnych, które łączą układ wrotny z układem żyły głównej dolnej. Takie zapasowe zespolenia znajdują się między innymi w dolnej części przełyku i są utworzone przez cienkie, niezbyt wydajne żyłki, które po pewnym czasie rozszerzają się, tworzą żylaki i w końcu mogą pęknąć. Krwotok z pękniętych żylaków przełyku jest bardzo trudny do zatrzymania i opanowania. U pacjenta, który wskutek krwotoku straci dużo krwi, rozwija się wstrząs krwotoczny, który często jest bezpośrednią przyczyną śmierci. Choremu może pomóc zatrzymanie krwawienia z pękniętych żylaków (można to zrobić operacyjnie, zakładając opaski zaciskające żylaki lub wstrzykując specjalne substancje zamykające naczynia prosto do uszkodzonych żył), natychmiastowe przetoczenie krwi, a w bardzo ciężkich przypadkach - reanimacja. Śmiertelność po pierwszym krwotoku z żylaków przełyku wynosi ok. 40%.
Inne zespolenia żylne znajdują się w okolicy pępka. W nadciśnieniu wrotnym te żyły też się poszerzają, tworząc napęczniały splot żylny otaczający pępek (lekarze nazywają to "głową Meduzy").
Kolejnym powikłaniem nadciśnienia wrotnego jest wodobrzusze spowodowane przesiąkaniem płynu z przepełnionych żył do jamy otrzewnej. U takich chorych znacznie powiększa się obwód brzucha i zwiększa się masa ciała. Nadmiar płynu można usunąć z jamy otrzewnej za pomocą diety ubogiej w sól, leków moczopędnych albo chirurgicznego nakłucia jamy brzusznej. Walka z wodobrzuszem jest ważna, bo u chorych, którzy mają za dużo płynu w jamie brzusznej, może się rozwinąć zagrażające życiu bakteryjne zapalenie otrzewnej.
Nadciśnienie wrotne prowadzi też do powiększenia śledziony (jedno z odgałęzień żyły wrotnej prowadzi do tego narządu, a więc cofająca się krew trafia m.in. do śledziony) i tzw. hipersplenizmu, czyli nadmiernego niszczenia komórek krwi przez powiększona śledzionę. Hipersplenizm bywa przyczyną przewlekłej niedokrwistości.