Inicjatywa Środkowoeuropejska
Powstała w 1989 r. jako Quadragonale, do której weszli: Austria, Włochy, Węgry, Jugosławia. W 1990 r. po przystąpieniu Czechosłowacji nazwa zmieniła się na Pentagonale, a w 1991 na Heksagonale- po przystąpieniu Polski. Rozpad Jugosławii i podział Czechosłowacji sprawił, że w 1993 r. grupę tworzyło już 10 państw (Austria, Włochy, Węgry, Polska, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Czechy , Macedonia, Słowacja, Słowenia), które przyjęły nazwę Inicjatywa Środkowoeuropejska (IŚE). W 1996 r. w IŚE znalazła się Albania, Białoruś, Bułgaria, Rumunia i Ukraina, w 1997 r. zaś- Mołdawia.
Inicjatywa Środkowoeuropejska ma służyć jako forum współpracy regionalnej oraz ma oddziaływać jako czynnik stabilizacji ogólnoeuropejskiej. W zakresie współpracy wchodzi rozwój infrastruktury transportowej, energetycznej i telekomunikacyjnej, ochrony środowiska naturalnego, nauka i technika, kultura, edukacja oraz umacnianie instytucji demokratycznych i przestrzeganie praw człowieka. IŚE nie zastępuje innych dwustronnych i wielostronnych płaszczyzn współpracy ani nie wpływa na zobowiązania wynikające z międzynarodowych umów zawartych między uczestnikami. Organizacja korzysta ze środków przekazanych przez państwa członkowskie oraz programów UE.
Działalność IŚE zmierzała, jak dotychczas, do odbudowy terenów zniszczonych wojną w Chorwacji, Bośni i Hercegowinie oraz do ochrony praw mniejszości narodowych. Wypracowano też system konsultacji z organizacjami europejskimi i z ONZ. W sferze gospodarczej skoncentrowano się na projektach rozbudowy i modernizacji transportu kolejowego i drogowego (Triest-Budapeszt-Kijów, Wiedeń-Budapeszt-Belgrad, Bałtyk-Adriatyk), na utworzeniu sieci telekomunikacyjnej CEBIN obpejmującej państwa członkowskie i na włączeniu systemu energetycznych do systemu zachodnioeuropejskiego.
Otwarta i luźna formuła organizacyjna jest zaletą, bo pozwala wciągną do współpracy tak dużą i niejednorodną grupę państw, ale jednocześnie stanowi o słabościach IŚE. Biorą się one przede wszystkim z politycznych różnic spowodowanych niejednakowym zaawansowaniem demokracji i rynku w poszczególnych państwach oraz spowodowanych różną siłą ich związków ze Wspólnotami. Barierą są też różnice w poziomach rozwoju gospodarczego, różnice cywilizacyjne i odrębności kulturowe. W praktyce dużą przeszkodą we współpracy jest brak środków finansowych na realizację projektowanych przedsięwzięć oraz niejednakowe zainteresowanie całej szesnastki we wszystkich inicjatywach IŚE. Szansą dla IŚE jest tworzenie „węższych kręgów współpracy” pomiędzy państwami, których dany projekt bezpośrednio dotyczy.
Grupa wyszehradzka
15 lutego 1991 r., w Wyszehradzie na Węgrzech, prezydenci Czechosłowacji i Polski oraz premier Węgier podpisali deklarację o współpracy w dążeniu do integracji europejskiej. Uznali w niej, że skoordynowanie działań ułatwi, po pierwsze, kontynuowanie przemian ustrojowych (przywrócenie niezależności państwowej, demokracji i wolności, budowa państwa prawa, poszanowanie praw człowieka, stworzenie gospodarki rynkowej) i przemian w polityce zagranicznej (włączenie się w system współpracy w Europie), a po drugie, przyczyni się do rozwoju integracji ogólnoeuropejskiej.
Cele:
harmonizowanie współpracy z instytucjami europejskimi,
konsultacje w sprawach bezpieczeństwa,
doprowadzenie do swobody kontaktów miedzy obywatelami, instytucjami, kościołami i organizacjami społecznymi,
rozwijanie handlu i innych form współpracy gospodarczej, w celu wsparcia wolnego przepływu kapitału i siły roboczej,
rozwijania infrastruktury transportowej, telekomunikacyjnej i energetycznej,
współdziałanie w dziedzinie ekologii,
zapewnienie swobodnej wymiany informacji i dóbr kultury, ochrony praw mniejszości, wspieranie współpracy samorządów i regionów.
Z chwilą podziału Czechosłowacji na Republikę Czeską i Republikę Słowacką, od 1 stycznia 1993 r., Trójkąt stał się Grupą Wyszehradzką. Nie ma ona formalnej struktury organizacyjnej, siedziby i adresu.
Przyszłość Grupy Wyszehradzkiej jest dużą niewiadomą. Kraje te w bardzo ograniczonym stopniu współpracowały ze sobą w czasie negocjacji członkowskich i zajęły różne stanowiska wobec projektu konstytucji europejskiej na konferencji międzyrządowej w Rzymie w 2003 r. Jednocześnie jedna, ponieważ cała czwórka weszła do WE w tym samym czasie, zniknął główny powód do konkurencji we wzajemnych stosunkach. Państwa Wyszehradu zostaną zmuszone do zaciśnięcia kontaktów dzięki mechanizmom integracji europejskiej.
CEFTA- Środkowoeuropejska Umowa o Wolnym Handlu
Powstanie CEFTA nastąpiło dzięki rozszerzeniu współpracy Grupy Wyszehradzkiej na płaszczyznę gospodarczą. 21 grudnia 1992 r. w Krakowie podpisano Środkowoeuropejską Umowę o Wolnym Handlu między Czechami, Polską, Słowacją i Węgrami, która weszła w życie 1 marca następnego roku.
Do CEFTA dołączyli: Słowenia- 1 stycznia 1996 r., Rumunia- 1 lipca 1997 r. i Bułgaria- 1 stycznia 1999 r., również Chorwacja jest członkiem CEFTA.
Celem CEFTA, zgodnie z art. 1, jest popieranie współpracy gospodarczej pomiędzy stronami Umowy, stymulowanie ich rozwoju gospodarczego, zapewnienie uczciwych warunków konkurencji we wzajemnym handlu i przyczynienie się do rozwoju handlu światowego. Aby osiągnąć te cele, strony postanowiły utworzyć strefę wolnego handlu (SWH) najpóźniej do 1 stycznia 2004 r.
Pozostając w zgodzie z postanowieniami art.2 GATT/WTO, przyjęto następujące ogólne zasady tworzenia SWH. Pierwsza przewidywała, że strony zniosą bariery w tym samym tempie. Druga zakładała ekwiwalentność koncesji i korzyści. Trzecia dopuszcza rozszerzenie Umowy na nowe obszary współpracy. Zgodnie z czwartą tempo tworzenia SWH było szybsze w przypadku towarów przemysłowych niż w przypadku towarów rolnych