Historia pojęcia
Termin "psychoanaliza" wywodzi się z lat współpracy S. Freuda z Josefem Breuerem. Próbując leczyć chorych metodą polegającą na odszyfrowywaniu sensu objawów traktowanych jako forma wyrazu nieświadomego życia psychicznego i uświadamianiu ich znaczenia pacjentowi, posługiwali się określeniem "metoda katartyczna" (od gr.katharsis = "oczyszczenie") - w nawiązaniu do terminu znanego w teorii i praktyce dramatu greckiego.
W liście do Freuda Breuer zaproponował mu, by na podstawie Króla Edypa Sofoklesa - tragedii określonej przez Friedricha Schillera mianem "tragicznej analizy" - nazwać wynalezioną przez nich obu metodę katartyczną "psychoanalizą", albowiem oni obaj - podobnie jak Edyp zwalczył dręczącą Teby zarazę, tropiąc i wypowiadając prawdę - sprowadzili "histeryczne" objawy swej pacjentki do ich genezy tkwiącej w przeżyciu traumatycznym z wczesnych lat życia
Terapia psychoanalityczna
Psychoanaliza jako metoda określa metody terapii, a także metody badawcze stosowane do odkrywania tajników zarówno normalnej, jak i zaburzonej psychiki. Psychoanaliza jest metodą kliniczną stworzoną przez Freuda celem uzyskania wglądu w konflikty leżące u podłoża problemów pacjenta. Wgląd może oznaczać wiele rzeczy, w tym wiedze o doświadczeniach, które doprowadziły do konfliktów i dezadaptacyjnego zachowania, rozpoznanie nieświadomych uczuć i konfliktów, a także świadomą ocenę czyichś myśli, uczuć i zachowań.
Metoda terapii
Psychoanalitycy zaproponowali dwa nowe pytania- co to znaczy oraz czemu to służy? ( psychologowie klasyczni i behawioryści- co się dzieje i dlaczego?). stawie te pytania dla celów praktycznych a przede wszystkim psychoterapeutycznych. Terapia psychoanalityczna polega na likwidowaniu wewnętrznych konfliktów przez doprowadzenie treści utajonych do świadomości pacjenta. Do tego potrzebna jest diagnoza. Opiera się ona na szczegółowej analizie każdego indywidualnego przypadku ( tak jak w szpitalach). Wariant metod klinicznych- długotrwałe, nieraz wielomiesięczne/wieloletnie analizowanie wypowiedzi pacjenta na temat treści własnych uczuć i myśli, na jawie i we śnie, a także tego, co pacjent stara się przemilczeć. Wszystko to w kontekście zdarzeń zachodzących w jego życiu. Dużą wagę przywiązuje się także do wspomnień z dzieciństwa. Psychoterapeuta poddaje wszystkie te dane interpretacji w świetle teorii psychoanalitycznej i swoje interpretacje przekazuje pacjentowi.
Hipnoza
Na początku swojej kariery Freud stwierdził, że hipnoza pomaga klientom w skupieniu się na wypartych konfliktach i mówieniu o nich. Relaksacja wywołana stanem transowym hipnozy zdawała się pomagać klientom włamać się do rejonów tematycznych, które normalnie pozostawały poza obrębem ich świadomości. Freud stwierdziła przy tym, że wielu klientów zaprzeczało prawdziwości tego materiału, kiedy już wyszli ze stanu hipnozy, inni zaś uważali rozmowę na takie tematy za bolesne lub przedwczesne. W konsekwencji Freud zwrócił się ku swobodnym skojarzeniom jako bardziej stopniowej metodzie przełamywania linii obronnych uniemożliwiających klientowi uzyskanie wglądu we własną nieświadomość.
Metoda swobodnych skojarzeń
Polega na doprowadzeniu klienta do relaksacji ( np. klient leży wygodnie na kozetce) i poproszeniu go, aby mówił o wszystkim, co przychodzi mu na myśl. Pacjent mówi wszystko, co przychodzi mu na myśl w związku z hasłem wywoławczym podanym przez terapeutę. Podstawowa regułą polega na tym, aby nie cenzurować żadnej z myśli przychodzących do głowy. Zadanie terapeuty polegało na słuchaniu tego, co pacjent mówił, i tego, czego nie powiedział. Terapeuta wiedział, że wypowiedzi pacjentów były w pełni świadome i kontrolowane przez ego, mógł więc skupić się na poszukiwaniu znaczeń ukrytych w swobodnie kojarzonym materiale, na rzeczach, których pacjent mógł nie chcieć ujawnić.
Analiza marzeń sennych
Freud wykorzystywał także analizę marzeń sennych- technikę odkrytą w trakcie poddawania psychoanalizie siebie samego, kiedy to z oczywistych względów technika swobodnych skojarzeń nie miała zastosowania. Natomiast przypominanie sobie własnych snów i próby ich analizowania pozwoliły mu wejrzeć we własną psychikę. Stosując analizę marzeń sennych Freud prosił pacjentów o przypominanie sobie snów z jak największą dokładnością. Od czasu do czasu sprawdzał przebieg tego procesu, zadając im pytania. Wprowadził rozróżnienie między jawną treścią snu, czyli snem aktualnie przypominanym, a treścią utajoną, która zawierała ukryte informacje i prawdziwe znaczenie snu. Ponieważ pacjenci przypominali sobie swoje sny w stanie pełnej świadomości, więc ich prawdziwe znaczenie było maskowane przez działanie mechanizmów obronnych. Dlatego terapeuta musiał niejako zejśc pod powierzchnię każdej relacji, po to by odkryć prawdziwe znaczenie snu. W książce z 1899 roku „Interpretacja marzeń sennych” szczegółów przedstawił związek analizy snów z teorią psychiki. Uznał również, że sny są spełnieniem życzeń.
Według Freuda marzenia senne są królewską drogą do nieświadomości, umożliwiając poznanie najgłębszych sekretów psychiki, które dzięki mechanizmowy wyparcia są ukryte nawet przed śniącą je osobą.
Mechanizmy obronne
Wśród wszystkich mechanizmów obronnych najważniejsze jest wyparcie. Freud napisał „ Teoria wyparcia jest filarem, na którym opiera się cały gmach psychoanalizy”.
W sytuacji terapeutycznej mechanizmowi wypierania towarzyszą dwa procesy: opór i przeniesienie. Opór występuje wtedy, gdy w czasie sesji terapeutycznej pacjent odmawia wyjawienia lub nawet pomyślenia o jakimś materiale, ponieważ jest on zbyt traumatyczny lub wstydliwy. Początkowo Freud buł sfrustrowany z powodu takiego zjawiska, później doszedł do wniosku, że jest ono czymś normalnym w procesie terapii oraz może wskazać terapeucie drogi prowadzące do rozpoznania problemów pacjenta. Z przeniesieniem w trakcie terapii mamy do czynienia wtedy, gdy pacjent przenosi swe uczucia, takie jak miłość, pożądanie seksualne, nienawiść, gniew lub zawiść z pierwotnego obiektu, np. męża, matki lub żony na terapeutę. W przypadku uczucia miłości mówimy o przeniesieniu pozytywnym, nienawiści lub gniewu mamy do czynienia z przeniesieniem negatywnym. PP było uważane za pomocne w terapii. Przenosząc na terapeutę pozytywne uczucia związane z ojcem, pacjent przypisuje terapeucie znaczną władzę, jest gotów ciężej pracować, aby go zadowolić i jest bardziej skłonny stosować się do jego zaleceń. Natomiast PN może oddziaływać destrukcyjnie oraz wymaga od terapeuty ogromnych umiejętności, służących zminimalizowania jego negatywnych skutków. Musi on bowiem przekonać pacjenta, że są to uczucia z przeszłości, które nie odnoszą się do obecnych wydarzeń.
Według Freuda te dwa zjawiska, opór i przeniesienie są kluczem do metody psychoanalitycznej. Są one narzędziami, dzięki którym można wnioskować o przyczynach symptomów neurotycznych, odnajdując ich korzenie w historii życia pacjenta.