Dydaktyka - nauka o nauczaniu i uczeniu się, jest to system poprawnie uzasadnionych twierdzeń, hipotez dot.zjawisk zależności prawidłowości uczenia się i nauczania oraz przekształcania tych zjawisk przez człowieka.
Dydaktyka ogólna obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedm. nauczania i wszystkie szczeble pracy szkolnej.
Dydaktyka szczegółowa (metodyka) to teoria nauczania, uczenia się poszczególnych przedmiotów na określonych szczeblach nauczania.
Przedmiotem bad. dydakt. jest świadoma działalność dydakt. tj. procesy nauczania i uczenia się, ich cele, treść, przebieg, metody, środki i organizacja. Dydakt. spełnia określoną funkcje poznawczą (rozpatruje ona przedmiot swoich badań wszechstronnie, ustala lub odkrywa fakty bezpośrednio z nim związane, uogólnia i systematyzuje je, tłumaczy je, ustala zależności między nimi) oraz funkcję utylitarną, praktyczną, służebną względem życia (dostarcza n-lowi określonych przesłanek i norm, które powinien stosować).
Cele kształcenia są to sensowne, świadome, z góry oczekiwane, planowe, a w miarę konkretne efekty systemu edukacji narodowej. Cele edukacji szkolnej są jednym z najważniejszych motywów aktywności ludzkiej. Takie cele regulują zachowania ludzkie, nadają sens i porządek życiu, pomagają w tworzeniu i uregulowaniu przyszłości i pomagają odkrywać własne możliwości.
Cele nauczania to zbiór ideałów i zamierzeń które programują nauczanie.
Cele operacyjne- operacyjne sposoby wyrażania ogólnych celów kształcenia w postaci zadań, pytań, problemów i poleceń.
Operacyjne cele kształcenia- to opisy zachowań ucznia jakie mają oni przejawiać po ukończeniu lekcji.
Cele operacyjne składają się z 3 elementów:
1) Opis sytuacji w której uczeń będzie manifestował zmiany w swoim zachowaniu.
2) Pojęcia określające planowane zmiany w zachowaniu się ucznia,
3) Pojęcia kwalifikacyjne (normy), które dokładnie określają jakie nawet minimalne zmiany w zachowaniu ucznia można uznać jako etap operacji założonego wcześniej celu. Szczegółowe cele staramy się formułować na podst. konkretnych dających się zaobserwować wskaźników świadczące o zmianach w zachowaniu ucznia.
Cele operacyjne stanowią punkt wyjścia do precyzyjnego określania zakresu wiedzy na określonych zajęciach. Pozwalają także ocenić w każdym procesie etap realizacji założonych celów. Hierarchiczny układ celów kształcenia nazywamy taksonomią (bliższe określenie celów kształc.)- polega na tym że wyższe kategorie mieszczą w sobie niższe kategorie osiągnięcia celu.
Taksonomia celów kształc. zmierza do: - ułatwienia pogrupowania celów, - ujawnienia ewentualnych niedostatków w ich doborze i formułowaniu, - ułatwia definiowanie czynn. uczących się, - ułatwia dobór zadań testowych do czynności ucznia, - ułatwia precyzowanie celów i przedstawiania ich w aspekcie hierarchi. Taksonomia ABC funkcjonuje w Polsce i składa się z 2 poziomów i 4 kategori:
I Poziom to wiadomości, odpowiadają 2 kategorie: A) zapamiętanie wiadomości przez ucznia oznacza jego gotowość do przypomnienia sobie pewnych faktów, tematów, praw, teori nauk, zasad działania, przedmiotów, terminologi i pojęć. Jest to elementarny poziom wiedzy, uczeń nie może ich mylić między sobą ani zniekształcać. B) zrozumienie wiadomości przez ucznia oznacza że potrafi on przedstawić je w innej formie niż zapamiętał, ponadto umie je uporządkować, powiązać między sobą, z innymi wiadomościami znaleźć cechy wspólne i różnice charakteryzujące poznane zjawiska, wykryć związki przyczynowo-skutkowe, uogólnić, podsumować, objaśnić, formułować wnioski, uczynić podstawę prostego wnioskowania.
II Poziom to umiejętności,
A) stosowanie wiadom. w sytuacjach typowych wyraża się tym że uczeń potrafi posłużyć się w praktyce zdobytymi wiadomościami wg podanych mu uprzednio reguł i algorytmów, potrafi dokonać obserwacji zjawisk, stosować reguły z elementami twórczości oraz analizować związki przyczynowo-skutkowe. Celom którym te wiadomości mają służyć nie powinny zbytnio odbiegać od tych które osiągnięto w toku nauki szkolnej.
B) Stosowanie wiadom. w syutuac. problemowych oznacza że uczeń potrafi formułować problemy a także je rozwinąć, dokonać analizy, syntezy,wartościować zjawiska i przedmioty wg przyjętych kryteriów, formułować plan działania.
Czynniki determinujące dobór treści kształcenia:
a) wymagania społeczno-polit. sprawiają że dobór treści był w sposób jawny i wyraźny. W treściach kształcenia powinny być uwzględnione najważniejsze potrzeby społeczeństwa, powinny kształcić u uczniów naukowy pogląd na świat oraz tworzyć jednolity system oświaty.
b) wymagania zawodowe- zadaniem szkoły jest podnoszenie kultury technicznej społeczeństwa poprzez odpowiednią realizację zadań kształcenia politechnicznego i przysposobienia zawodowego. Zadaniem jest kształtować postawę racjonalizatorską, poczucie odpowiedzialności za efekty jakościowe wykonywanej pracy oraz ekonomiczne i ilościowe.
c) wymagania kulturowe- szkoła powinna wdrażać uczniów do systematycznej zróżnicowanych co do treści recepcji dóbr kulturalnych. Szkoła powinna stworzyć warunki umożliwiające pomnożenie dóbr kulturalnych.
d) wymag. naukowe- zakładają że treści kształcenia muszą odpowiadać rygorystycznym wymaganiom nauki czyli najpierw znajomość podstaw nauki stanowi podstawę do kształcenia ogólnego. Opanowanie naukowego poglądu na świat jest najważniejszym składnikiem przygotowania do życia indywidualnego i społecznego.
e) wymag. dydaktyczne- składają się z 3 elementów:
1. postulat systematyczności polega na tym że treści kształcenia powinny być ułożone zgodnie z logiką wewnętrzną danej dziedziny.
2. Postulat korelacji mówi że muszą zachodzić związki pomiędzy poszczególnymi przedmiotami.
3. postulat wiązania teorii z praktyką. 3 układy treści nauczania: - układ liniowy (uczeń tylko 1 raz przerabia określoną partię materiału np. tabliczka mnożenia), - układ koncentryczny (materiał powtarzany po pewnej przerwie), - układ spiralny (treści nauczania omawia się na coraz wyższych poziomach). f) wym. psychologiczne- dostosowanie treści nauczania do możliwości ucznia a przede wszystkim do ich rozwoju intelektualnego i psychofizycznego. 3 okresy rozwoju ucznia: młodszy wiek szkolny, wiek dorastania, wiek wczesnej młodości.
Teorie doboru treści kształcenia:
1) Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)- celem materializmu było przyswojenie jak najwięcej wiadomości, materiału. Nauka wszystkiego (zwolennik Komeński). Teoria krytykowana za sposób przyswajania wiedzy przez ucznia. Brak kształtowania umiejętności oraz stosowania wiedzy w praktyce. Zarzucano lekceważenie metod nauczania (nauka werbalna).
2. Formalizm dydaktyczny (kształcenie formalne)- celem było pogłębienie i rozszerzenie zdolności poznawczych, zainteresowań. Odwrócenie tego co było w encyklopedyźmie. Treści kształcenia były nieważne. Wysunięto teorię transferu dodatniego, który plegał na przenoszeniu nabytej wprawy na inną czynność. W teorii tej krytykowano przecenianie znaczenia matematyki i języków dla rozwoju zdolności. Lekceważono nauki przyrodnicze i rozumowe poznawanie rzeczywistości. Główną zaletą teorii było zwrócenie uwagi na potrzeby rozwoju zdolności i zainteresowań ucznia oraz na pamięć, wyobrażenie, uwagę i myślenie.
3. Utylitaryzm dydaktyczny- głów. celem było osiągnięcie poziomu wiedzy i działalności jako narzędzi do operowania środowiska (praktyczne przygotowanie do życia) Główne założenia: - uczeń powinien stosować metody naukowe w działaniu takie same które uczyniły cywilizacje tym czym ona jest. W związku z tym uczniowie mieli się koncentrować na zajęciach ekspresyjnych i konstruktywnych oraz na rekonstruowaniu społecznych doświadczeń ludności poprzez zajęcia praktyczne. Zasady budowy programów nauczania: - z. problemowego podejścia do treści kształcenia, - z. kształcenia umiejętności praktycznych w toku rozwiązywania problemów, - z. łączenia pracy z zabawą, - z. aktywizowania ucznia, - z. włączania dzieci i młodzieży w nurt życia środow. lokalnego. Nacisk na umiejętn. praktyczne. Wady teorii to:- faworyzowanie uczenia się przez działanie i nabywanie umiejętn. praktycznych, - lekceważenie treści naukowych wiedzy i sprawności intelektualnych, - taki dobór treści prowadzi do jednostronności wykształcenia, utrudnia zdobycie nowoczesnego poglądu na świat, ogranicza rolę wiedzy do praktyczno życiowych umiejętności.
4. Materializm funkcjonalny- twórca W. Okoń. Gł. celem i założeniem jest aktywne poznawanie otaczającej rzeczywistości uczniów i wdrażanie ich do przekształcania tej rzeczywistości. Poznanie ma służyć usprawnieniu i udoskonaleniu działalności ludzkiej natomiast działanie ma służyć jako wolny sposób poznania rzeczywistości. Kryteria doboru treści wg tej teori miały opierać się na światopogladzie, na ideach przewodnich i wszechstronnej działalności uczniów o charakt. przyrodniczym, społecznym, kulturowym i technicznym.
5.Egzemplaryzm -celem miało być ułożenie materiału nauczania nie tyle w sposób systematyczny co raczej w sposób wzrostowy.
6. T. problemowo-kompleksowa- twórca B. Suchodolski. Celem było ułatwienie uczniom poznania rzeczywistości i należało uczyć poszczególnych przedmiotów nie odrębnie lecz kompleksowo czyniąc przedmiotem działalności poznawczej ucznia problemy których rozwiązanie wymaga posługiwania się wiedzą z dziedziny różnych przedmiotów.
7. Strukturalizm- celem było zaznajomienie uczniów ze strukturą różnych dziedzin wiedzy, rozbudowanie i pogłębienie znajomości tych struktur w miarę rozwoju myślenia i podzielenie treści każdego przedmiotu nauczania na elementy podstawowe i wtórne.
8. T. programowania dydaktycznego (strukturyzacji operatywnej)- gł. założeniem było nie czego uczyć ale jak to czynić w sposób optymalny. Analiza treści kształcenia miała się odbyć za pomocą metody macierzy dydaktycznej i grafów. Plan nauczania- to wykaz przedm., liczba godz. i rozkład na poszczególne lata. Program nauczania- dot. jakich wiadomości, umiejętności i nawyków mają przyswoić uczniowie. Progr. nauczania składa się z: - uwag wstepnych (cele nauczania przedmiotu), - materiał nauczania (prawa, pojęcia, teorie, zasady danego przedmiotu), - uwagi o realizacji przedmiotu (są to wskazówki umożliwiające skuteczną realizację przedm.) Oprócz obowiązkowych przedm. są jeszcze fakultatywne które rozwijają indywidualne potrzeby i zainteresowania.
Podręcznik szkolny zawiera uszczegółowioną treść programu nauczania. Typy podręczników: a) podręcz. uniwersalny który zawiera systematyczny tekst do danego przedmiotu, b) podr. systematyczny w którym uporządkowana jest wiedza na 1 rok z 1 przedm. c) podr. do ćwiczeń i zajęć fakultatywnych, d) podr. programowany może dot. części rocznego kursu lub całości tego kursu.
Funkcje podręcznika:
1) f. informacyjna- sprowadza się do przekazywania inform. odpowiednio usystematyzowanych pod względem logicznym i rzeczowym. Zwraca się uwagę na obudowę ilustracyjną i audiowizualną zintegrowaną z podręcznikiem.
2) f. badawcza- wyraża się w problemowym ujęciu treści podręcznika oraz inspiracji do organizowania samodzielnej działalności uczniów w formie pytań i dyrektyw badawczych w ujęciu problemowo-badawczym. Podręcznik winien zawierać określony zasób wiedzy metodologicznej oraz wdrażać do prowadzenia dostępnych uczniowi badań.
3) f. transformacyjna- polega na przygotowaniu ucznia na podst. zawartej wiedzy do przekształcania rzeczywistości. Wiąże się to z tym wszystkim co stanowi w podręczniku materiał do ćwiczeń i zadań wyrabiających sprawności oraz stanowiący inspiracje do różnorodnych form działalności praktycznej ucznia. 4) f. samokształceniowa- polega na wyrobieniu u uczniów nawyków i przyzwyczajeń do ustawicznego pogłębiania i aktualizowania wiedzy. Wiąże się ona z budzeniem i rozwijaniem zdolności poznawczych ucznia, kształtowaniem jego zainteresowań oraz pozytywnej motywacji w procesie uczenia się danego przedmiotu. Ponadto podręcznik powinien umożliwić uczniom opanowanie podstawowych technik uczenia się.
Zasady nauczania- (wg Kupisiewicza) to normy postępow. dydaktycznego których przestrzeganie pozwala n-lowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im naukowy pogląd na świat oraz wdrażać do samokształcenia. (wg Okonia)- to ogólne normy postępow. dydaktycznego określające jak należy wcielać w życie cele dydaktyczne. Zasady naucz. czerpią swą treść gł. z analizy procesu naucz. w szkole.
Przegląd zas. naucz. i ich charakteryst.:
1) Z. systematyczności- powinna być dokładnie przestrzegana w codziennej pracy n-la i uczniów bo wymaga ona rytmiczności w pracy i skrupulatności w spełnianiu codziennych obowiązków szkolnych. Zaniedbywanie tych obowiązków przejawiające się w opuszczaniu zajęć szkolnych lub w słabym do nich przygotowaniu przyczynia się do powstawania luk w wiadomościach, do niedostatecznego rozwoju umiejętności uczniów.
2) Z. poglądowości- przestrzeganie tej zas. przez n-li ma się przyczynić do usunięcia z procesu nauczania - uczenia się wszelkiego werbalizmu tj. zastępowania przedmiotów przez oznaczające je ale często nie znane uczniom wyrazy. Zas. ta domaga się oparcia całej nauki szkolnej na poznawaniu samej rzeczywistości a więc konkretnych rzeczy, zjawisk, procesów i stosunków lub przynajmniej ich obrazowych przedstawień. Uczeń poznając treść musi rzeczywiście kojarzyć z nią odpowiednie słowa.
3) Z. samodzielności- samodzielność działania uwzglednia rodzina i szkoła przez stopniowe wdrażanie dzieci i młodzieży poczynając od wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego do samodzielnego wyboru i planowania pracy, wykonywania pracy, sprawdzania wykonanej pracy. N-l kształtuje u uczniów myślenie samodzielne wtedy gdy: - wdraża ich do formułowania problemów,- uczy ich samodzielnego rozwiązywania,- przyzwyczaja młodzież do sprawdzania uzyskanych odpowiedzi.
4.Z. związku teorii z praktyką- służy przygotowaniu dzieci i młodzieży do racjonalnego posługiwania się wiedzą teoretyczną w różnorakich sytuacjach praktycznych, do przekształcania otaczającej rzeczywistości. Formy realizacji tej zasady mogą być rozmaite gdyż czynności praktyczne w działaniu człowieka spełniają różnorakie funkcje. Funkcje te mogą się sprowadzać do łączenia teori z praktyką i traktowania tego związku jako źródło wiedzy o świecie, jako kryterium prawdziwości tej wiedzy. Łącząc teorie z prakt. łatwiej pojąć sens omawianej zasady.
5. Z. efektywności- obszar na jakim funkcjonuje ta zas. zawiera się między celami kształcenia a osiągnięciami szkolnymi. Zas. dot. funkcjonowania i optymalizacji takich czynników jak: metody pracy n-li i uczniów, ilość czasu zadaniowego, wiadomości i sprawności uczniów a także inteligencja, zdolności uczniów, wykszt. i kultura pedagogiczna n-li oraz środowisko rodzinne i rówieśnicze.
6. Z. przystępności (stopniowania trudności)- przy doborze materiału nauczania n-l musi brać pod uwagę przystępność dla uczniów, a także dostosowywać metody nauczania do ich poziomu aby umożliwiały im w maksymalnym stopniu pracę zarówno na lekcji jak i podczas zajęć pozalekcyjnych. Stopniowanie trudności w nauczaniu polega na przechodzeniu: - od tego co bliskie do tego co dalsze, - od łatwiejszego do trudniejszego, - od znanego do nieznanego.
7. Z. indywidualizacji i uspołecznienia- czyli związku interesów jednostki i zbiorowości. Szk. tradycyjna nastawiona jest na traktowanie ucznia jako jednostki izolowanej od innych członków zbiorowości. Taka szk. nie przygotowuje młodzieży do udziału w życiu zawodowym i społecznym. Chodzi tu o uspołecznienie uczniów i stworzenie pełnowartościowej istoty społecznej poprze danie mu szans zdobycia takiej wiedzy o świecie i takich kwalifikacji ogólnych i zawodowych aby mógł stać się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa a zarazem w tym społeczeństwie realizował swoje indywidualne cele życiowe. Kupisiewicz dodaje ponadto: z. operatywności wiedzy uczniów- polega na posługiwaniu się zdobytą wiedzą w pracy szkolnej i pozaszkolnej i wykorzystywanie jej w sposób świadomy i planowy. Wiedza bierna przekształca się w operatywną.
Z. trwałości wiedzy- powtarzanie. Z. świadomego i aktywnego udziału ucznia w procesie nauczania- uczenia się.
Metody nauczania - systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań umysłowych. Termin „metoda” pochodzi od greck. słowa methodos co znaczy badanie, droga dochodzenia do prawdy. Metoda odpowiada na pyt. jak uczyć? Celem może być np. sprawdzenie wiadomości - stosuj. metodę pogadanki utrwalającej.
Metody nauczania dzielimy na metody oparte na: słowie, obserwacji, pomiarze, działalności praktycznej uczniów. W skład grupy metod opartych na obserwacji i pomiarze wchodzi: metoda pokazu- angażująca zarówno wzrok, jak i eksponująca środki oddziałujące na słuch- oraz metoda pomiaru rzeczy, zjawisk i procesów. Do grupy metod opartych na słowie należą: pogadanka, opowiadanie, dyskusja, wykład i prace z książką.. Grupa metod opartych na działalności praktycznej to: metoda zajęć laboratoryjnych oraz metoda zajęć praktycznych. Występują również gry dydaktyczne.
Czynnikami determinującymi dobór metod nauczania w procesie dydaktycznym są: cele, treści, zadania dydaktyczne, wiek uczniów i kwalifikacje n-la. Nie znaczy to jednak, że poszczególne grupy metod lub pojedyńcze metody należące do tych grup trzeba wiązać rygorystycznie np. z określonymi fazami rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży. Kryteria doboru metod nauczania mają nie tyle charakter wykluczający co raczej ukierunkowujący, wskazujący tendencje główne aczkolwiek nie jedyne. Dlatego też jednostronność w posługiwaniu się metodami oglądowymi, słownymi czy praktycznymi nie zapewnia dobrych wyników pracy dydaktycznej. Takiej właśnie jednostronności przeciwstawia się postulat racjonalnego łączenia ze sobą różnych metod pracy dydaktycznej. Sposoby pracy z dziećmi i młodzieżą n-el powinien dobierać w zależności od: wieku uczniów, charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania, celów i zadań dydaktycznych, które ma zrealizować w czasie danej lekcji.
Metody gier dydaktycznych:
- m. sytuacyjna - służy wyrabianiu u uczniów umiejętności dokonywania wszechstronnej analizy problemów składających się na tzw. sytuację trudną, a także podejmowania na tej podstawie odpowiednich decyzji oraz wskazywania przewidywanych następstw poczynań zgodnych z tymi decyzjami. Odnosi się zazwyczaj do sytuacji fikcyjnych choć prawdopodobnych. Met. ta ma charakter prospektywny i jest zbliżona do met. przypadków;
- m. inscenizacji- może przybierać różne formy, np. wcześniej przygotowanego improwizowanego dialogu lub dyskusji na dany temat, odtwarzania wydarzeń które kiedyś rzeczywiście miały miejsce, albo też takich, którym nie przysługuje walor autentyzmu itp. Metodą tą można obejmować równocześnie nawet stosunkowo liczne grupy uczniów, a ponadto wykorzystywać ją nie tylko dla celów wychowania intelektualnego, lecz również emocjonalnego;
- m. przypadków- polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku np. na temat odkryć naukowych, przestępstwa, produkcji, handlu, stosunków między ludźmi i rozwiązaniu jakichś trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku. Następuje proces poszukiwania odpowiedzi na pytania. Rozwiązanie nie musi być pewne, można przyjąć kilka możliwych rozwiązań. Konfrontacja rozwiązań proponowanych z rozwiązaniem właściwym daje okazje do znalezienia różnic i wykrycia ewentualnych błędów w rozumowaniu uczniów.
Niepowodzenia szkolne - to sytuacje, które charakteryzują się występowaniem wyraźnych rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania. Zakładamy przy tym, że wymagania szkoły są zgodne z uznawanymi przez społeczeństwo celami wychowania oraz adekwatne w stosunku do obowiązujących programów.
Rozmiary niepowodzeń szkolnych: Drugoroczność należy do jawnych niepowodzeń szkolnych. Jest to jawne przyznawanie się szkoły do poniesionej porażki. O rozmiarach tego zjawiska może świadczyć fakt, iż w roku szkolnym 1955/56 objęło ono 12,3% wszystk. uczn. szk. podst. i 17,4% uczn. liceów ogóln. Odsiew szkolny - całkowite przerwanie nauki szkolnej przed ukończeniem szkoły. Skutki zjawiska odsiewu są mniej pożądane niż sam odsiew, gdyż zwiększają szeregi ludzi nie wykwalifikowanych, nie przystosowanych do życia, zwiększają nakłady finansowe. Występują też niepowodzenia ukryte- gdzie uczeń staje się niezadowolony z pracy w szkole, nie rozumie lekcji, nie nadąża itd.
Przyczyny niepowodzeń: Większość badaczy widzi główne przyczyny niepowodzeń w samych uczniach, w różnicach między ich zdolnościami i uzdolnieniami. Jan Konopnicki wróżnił 3 przyczyny: - ekonomiczno-środowiskowe (brak opieki nad dzieckiem, brak finansów, niski poziom kultury i wykszt.), - intelektualne (brak zdolności, niski poziom umysłowy), - dydaktyczno-programowe (niewłaściwe kryteria oceny osiągnięć uczniów oraz braki w doborze treści programowych). Cz. Kupisiewicz wyróżnił: - popełnianie przez n-li w czasie lekcji błędów metodycznych polegających na słabej znajomości procesów nauczania i uczenia się, - niedostateczna znajomość uczniów przez n-li, - brak ze strony szkoły opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce.
Metody i środki walki z niepowodzeniami:
a) możliwe wczesne niepowodzenia i przyjście uczniowi z pomocą. Sprzyja temu uważna obserwacja dzieci, którym nauka zaczyna sprawiać trudności. Zainteresowanie się nimi, udzielanie pomocy przez n-la, pomoc ze strony rówieśników, grupa wyrównawcza.
b) zapewnienie dzieciom dobrego opanowania języka ojczystego i matematyki. Dziecko źle czytające jest potencjalnym kandydatem na złego ucznia. c) dobra atmosfera wychowania w klasie i w szkole, w której zarówno nauczyciela jak i rówieśników interesują niepowodzenia dziecka i wywołują chęć przyjścia z pomocą.
d) atmosfera domu i częste kontakty n-la z rodzicami. e) uczniowie muszą czuć się potrzebni aby identyfikować się ze swoją klasą i szkołą. f) zaangażowanie całej szkoły w zapobieganie niepowodzeniom poprzez różne formy działalności obliczonej na powstawanie więzi między n-lami a młodzieżą szkolną.
Podst. środki dydakt. walki z niepowodz.:
A) profilaktyka pedagogiczna, a wtym nauczanie problemowe i nauczanie grupowe (ustrzega przed błędami metodycznymi popełnianymi przez n-la;
B) diagnoza pedagogiczna, a przede wszystkim posługiwanie się takimi sposobami poznawania uczniów oraz kontroli i oceny wyników nauczania, jakie pozwalają na możliwie natychmiastowe wykrywanie wytwarzających się dopiero luk w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach każdego ucznia (służy do poznania ucznia aby ustrzec przed złymi sytuacjami);
C) terapia pedagogiczna, a zwłaszcza wrównywanie wykrytych zaległości w zakresie opanowywania przez uczniów materiału programowego poprzez indywidualizację nauczania na lekcji w drodze organizowanych przez szkołę zajęć pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych.np. korepetycje, zlecenie pracy domowej. Terapia zbiorowa (gr.wyrównawcze) i indywidualna.
Formy organizacyjne nauczania: dobór form zależy od: celów i zadań kształcenia, liczby uczniów objętych oddziaływaniem dydaktycznym, charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania, miejsca i czasu pracy dzieci i młodzieży, wyposażenia szkoły w pomoce naukowe itp. Formy nauczania determinując organizacyjną stronę pracy dydaktycznej wskazują jak organizować tę pracę stosownie do tego, kto, gdzie, kiedy i w jakim celu ma być przedmiotem kształcenia.
Klasyfikacja form organ.: - nauczanie jednostkowe (uczeń indywidualnie realizuje zadania dydakt. korzystając z bezpośred. lub pośr. pomocy n-la); - nauczanie zbiorowe (system klasowo-lekcyjny, laboratoryjno-lekc., warsztatowo-lekc.) W syst. klasowo-lekcyjnym uczniowie w tym samym wieku tworzą klasy, klasa pracuje zgodnie z rocznym planem nauczania, podst. jednostka to lekcja, która jest poświęcona jednemu przedmiotowi, pracą uczniów kieruje n-l, zaletą jest współzawodnictwo, a wadą brak indywidualizacji treści nauczania; - nauczanie grupowe (małe grupy w klasach 3-6 os., skład grup stały, grupą kieruje przewodniczący, wszystkie grupy pracują pod kier. n-la, forma pracy grupowej występuje łącznie z naucz. zbiorowym, ocena wyników odbywa się indywidualnie, podst. pracy grup. jest dyskusja), zalety to: wszyscy są zaangażowani, słabszym lepiej nawiązać kontakt, indywidualizacja tempa nauczania. ;- zajęcia pozalekcyjne i zarazem pozaszkolne (praca domowa, wycieczka).
Kryteria klasyfikacji:
a) liczba uczniów uczących się (jednostkowe, grupowe i zbiorowe formy organ.),
b) miejsce uczenia się dzieci (zajęcia szkolne i pozaszkolne),
c) czas trwania zajęć dydaktycznych (zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne).
Rozwój form: Syst. klasowo-lekc. jest najbardziej dojrzałą historycznie i wypróbowaną formą org. nauczania. Inne formy jak: szkoła Deweya (wykonyw. przez ucznia zadań związanych z uprawą roli, pracą rzemieślniczą itp.); metoda projektów (polega na stosowaniu idei wychowania przez działanie); plan daltoński (zamiast lekcji uczeń otrzymuje z różnych przedmiotów przydział materiału do wyuczenia się); met. ośrodków zainteresowań (zamiast przedm. naucz. wprowadza się tematy zajęć oparte na zainteresowaniach dzieci i mające związek z ich życiem); nauczanie łączne (koncentruje się na rzeczach ojczystych obejmując coraz szerszy krąg rzeczy i zjawisk); system Freineta (treść nauczania stanowi życie środowiska z jego społecznymi i przyrodniczymi zjawiskami); met. kompleksów (rezygnacja z przedm. naucz., praca dydakt. oparta na pewnych kompleksach tematycznych) nie cieszyły się trwałym powodzeniem jak syst. klas-lekc. ponieważ prowadziły do obniżenia poziomu wyników nauczania.
Lekcja jako podst. jednostka zinstytucjonalizowanej formy organizacyjnej procesu nauczania, określa nie tylko czas pracy nad tematami, na które podzielony jest materiał programowy, lecz wpływa również na tok kształcenia tzn. na rozkład w czasie poszczególnych działów programu oraz związanych z nimi zadań dydaktycznych. Struktura lekcji powinna być wyznaczana przez cele, treść, zadania dydaktyczne, wiek uczniów oraz stosowane metody i środki nauczania. Lekcji nie traktuje się jako zamkniętej, izolowanej całości lecz uważa się za element dość bogatego zbioru, ściśle powiązany i zazębiający się zarówno z lekcjami poprzedzającymi, jak i z tymi, które po niej następują. Typy lekcji:- poświęcone kontroli i ocenie wyników nauczania, - służące zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem, - powtórzeniowo-systematyzujące. TYPY lekc: - podająca - przyswajanie; - problemowa - odkrywanie; - operacyjna- działanie (nauka zawodu, rysunku itp.); - ekspozycyjna - przeżywanie (lek. humanist., rzeźba, malarstwo).
Rodzaje prac domowych:
a) przygotowanie materiału do nowej lekcji;
b) utrwalenie przyswojonego materiału tzn. zadania polegające na dalszym uczeniu się treści uprzednio na lekcji przyswojonej oraz na trwałym zapamiętaniu;
c) kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń. Chodzi tu gł. o język ojczysty, j. obce, matematykę, zaj.techn. i w-f.
d) wymagaj. większ. stopnia samodzielności (wypracowania, artykuły i utwory literackie, gazetki szkolne, układanie zadań, wykonyw. pomocy naukow. itp.)
Zadawanie pr. dom. Przede wszystkim sama treść pr. dom. powinna być w sposób zrozumiały powiązana z treścią lekcji i dokładnie uczniom objaśniona. Od najniższych klas zadawanie łączymy z wdrażaniem uczniów do samodzielnego wykonywania zadań domowych. Często stosujemy również zadawanie pracy poprzedzone ćwiczeniami próbnymi na lekcji. Najczęściej stosuje się formę zadawania polegającą na wyjaśnieniu tematu i celu pracy oraz podaniu instrukcji.
Środki dydaktyczne - są to przedmioty, które dostarczając uczniom określonych bodźców zmysłowych oddziałujących na ich wzrok, słuch, dotyk itd. ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości.
Funkcje śr. dyd.: poznawcza (służy bezpośredniemu poznawaniu przez uczniów określonych fragmentów rzeczywistości);
f. kształcąca (jest narzędziem rozwijania zdolności poznawczych oraz uczuć i woli dzieci i młodzieży);
f. dydaktyczna (stanowi istotne źródło zdobywanych przez uczniów wiadomości i umiejętności, ułatwia utrwalanie przerobionego materiału, weryfikację hipotez, sprawdzenie stopnia opanowania wiedzy itp.);
f. praktyczna i badawcza.
Podział śr. dyd. na:
a) wzrokowe (przedm. naturalne, maszyny, narzędzia, preparaty, modele, obrazy ruchome i nieruchome, schematy, symbole, tzn. słowa, litery i cyfry, diagramy itp.);
b) słuchowe (płyty gramofonowe i taśmy magnetofonowe wraz z urządzeniami, aparaty radiowe, instrumenty muzyczne itd.);
c) wzrokowo-słuchowe (telewizory, projektory); d) częściowo automatyzujące proces nauczania (podręczniki programowe, maszyny dydaktyczne, laboratoria językowe itd.)
Miejsce i rola techn. śr. dyd.: gramofon, radio, magnetofon spełniają funkcje dydakt. szczególnie na zajęciach z muzyki. Telewizja dydaktyczna i film dydaktyczny spełn. ważną rolę w nauczaniu gdyż eksponuje różne zjawiska, wydarzenia i procesy wielokrotnie w różnym czasie.
Dobór środka zależy od: przedmiotu naucz., wyposażenia szkoły, wieku ucznia, celów i zadań dydakt., umiejętności n-la.