Joanna Michalak Gr I

Napływ Amorytów i jego konsekwencje.

Amoryci to półkoczowniczy, pasterski lud semicki, który odegrał znaczącą rolę w dziejach Starożytnego Bliskiego Wschodu. Zamieszkiwali oni terytorium na zachód od środkowego Eufratu, do Morza Śródziemnego. Nazwa Amoryci wywodzi się od akadyjskiego słowa Amurrum i Tidnum, co znaczy zachód, a ich kraj nazywano Amura. Sumeryjski odpowiednik na akadyjskie Amurrum to MAR.TU, ale Sumerowie nazywali ich często „Beduinami”. Amoryci posługiwali się językiem zachodniosemickim, który wywodził się z języka iblaickiego. Nie byli ludem jednolitym. Wyróżniamy poszczególne plemiona amoryckie: Ludy Chana: Batu Jamin – Jamnici i Banu Simal – Simalici, Jamutbal, Sutu (Sutejczycy). Zajmowali się pasterstwem, hodowlą owiec i kóz. Ich napływ na tereny Bliskiego Wschodu przypada na okres panowania III Dynastii z Ur. W tym okresie plemiona amoryckie dzieliły się na dwie grupy. Pierwsza prowadziła stałą ekspansję w kierunku południowym. Zajmowali tereny północnej Syrii i Palestyny , gdzie osiedlali się i tworzyli organizmy państwowe m.in. w dolinie Orontesu, Libanie i Antylibanie. Druga grupa zwana była nomadami i przybyła z północnego – zachodu przemierzając Pustynię Syryjską i przekraczając Eufrat. Znana była Sumerom już w okresie wczesnodynastycznym. Byli to pasterze, którzy szukali pastwisk dla swoich stad. Byli pierwszymi dostawcami bydła dla administracji centralnej. W tekstach sumeryjskich Amoryci są przedstawieni jako lud prymitywny:

MAR.TU nie znają ziarna… MAR.TU nie znają domu ani miasta, nieokrzesani, z wysokich stepów… MAR.TU wyciągają spod ziemi trufle… ale nie schylą się [żeby uprawiać ziemię], jedzą surowe mięso, nie mają domu przez całe życie, nie zostają pochowani po śmierci [zgodnie ze swymi zwyczajami]… MAR.TU to napastnicy o instynktach dzikich bestii… ¹

Zagrożenie ze strony Amorytów pojawiło się już pod koniec panowania III Dynastii z Ur, kiedy panującym władcą był Szulgi. To on w 37. i 38. roku swojego panowania wybudował pas umocnień pomiędzy Eufratem, a Tygrysem zwanym w skrócie bàd MAR.TU – „mur przeciw Amorytom”, który miał uniemożliwić ich marsz na południe. Z czasem plemiona koczowniczych Amorytów napływały w głąb kraju Sumero – Akadu coraz liczniej, zwiększając tym samym semicki element ludnościowy i stwarzając problemy królewskiej administracji. Aby sobie z nimi poradzić przydzielano im w użytkowanie ziemie i pastwiska, by zasymilowali się z resztą społeczeństwa. Zaciągano ich do armii i wykorzystywano do walki z ich napływającymi i agresywnymi pobratymcami. Dzięki temu wielu z nich awansowało na wyższe stanowiska i obejmowali coraz częściej odpowiedzialne stanowiska w administracji państwowej i wojskowej. Skutkiem tej polityki lud amorycki stopniowo przejmował władzę, a obronność państwa uzależniona była od lojalności nie do końca zasymilowanych amoryckich poddanych króla. Gdy władzę w Ur przejął Ibbi – Suen państwo chyliło się ku upadkowi. Ekspansja amorycka nabrała większego rozpędu, ponieważ osłabiona Mezopotamia stała się łatwiejszym i wartościowym łupem ze względu na panujące tam warunki, które były korzystniejsze w porównaniu z dotychczasowymi siedzibami. Ich napływ możemy podzielić na dwie główne „fale” Fala I doprowadziła do upadku III Dynastii z Ur. Fala II spowodowała powstanie licznych amoryckich królestw. Amoryci obeszli pas umocnień Szulgiego od wschodu, przekroczyli Tygrys w jego środkowym biegu, w rejonie rzeki Dijali co doprowadziło do otwarcia granic. W tym czasie dowódcy garnizonów i namiestnicy prowincji, którzy w większości byli Amorytami, wypowiedzieli posłuszeństwo władcy. Pod wpływem napływających plemion ośrodki zależne od Ur zrzucały jego zwierzchnictwo i usamodzielniały się. Imperium III Dynastii z Ur rozpadło się na kawałki. Jako pierwsza usamodzielniła się Esznunna, w której w 2027 r. p.n.e. Iliszu- ilia objął władzę. . Później uniezależnij się Elam, w której powstała nowa dynastia Szimaszki. Odłączało się po kolei większość prowincji tj. Suza, Lagasz, Umma i Der. Ta sytuacja spowodowała ogromny kryzys państwa Ibbi – Suena. Gwałtowie zubożała ludność i nastąpiła galopująca inflacja. Wraz z przybyciem Amorytów do Ur zapanował głód. Sytuację tę wykorzystał namiestnik Ibbi – Suena, Iszbierra. Został on wysłany do Isin, by kupić ziarno. Będąc w Isin zapragnął władzy i proklamował się suzerenem Isin zakładając nową dynastię: I dynastia z Isin. Swoje postępowanie w liście do Ibbi – Suena tłumaczył tym, że ze względu na Amorytów, którzy odcięli wszystkie drogi, został zamknięty w Isin. III Dynstia z Ur ostatecznie upadła po najeździe Elamitów sprzymierzonych z ludem Subartu i z Su pod dowództwem króla Simaszki. Po ostatecznym upadku potęgi III Dynastii z Ur Amoryci zaczęli tworzyć swoje królestwa, a Iszbierra zdołał pokonać Elamitów i przyjął tutuł: króla Ur, króla Sumeru i Akadu². Jego panowanie uspokoiło sytuację, a państwo które utworzył wzorowane było na pod wieloma względami na monarchii III Dynastii z Ur. W tym też czasie zahamowana została migracja amorycka. Wybudowano wiele fortyfikacji zapobiegających najazdom Amorytów. Natomiast na północy ciągle przemieszczały się plemiona amoryckie. Na przełomie XX – XIX wieku nastąpiła zmiana sytuacji w południowej Mezopotamii. Amoryta imieniem Naplum założył królestwo Larsy, które odtąd rywalizowało z królestwem Isin o hegemonię nad całym Sumero – Akadem. Te amoryckie królestwo rozwinęło się znacząco za panowania Gungunuma, piątego władcy Larsy, który jest nazywany twórcą królestwa. Gungunum toczył walki z królestwem Isin, doprowadził do upadku dynastię Simaszki , zajął Ur, Suzę, Lagasz, Der. Kolejni jego następcy: Sumuel, Siniddinam zajmowli kolejne nowe terytoria. W niejasnych okolicznościach w roku 1843 p.n.e. amorycki przywódca półkoczowniczego plemiona Jamutbal wprawadził na tron Larsy swoich synów: Waradsina i Rimsina. Larsa stała jednym z najbardziej znaczących państw amoryckich. Koczujące plemiona amoryckie wykorzystując walki Isin z Larsą zaczęli zakładać nowe amoryckie królestwa: Uruk, Kisz, Babilon, Marad, Kazallum, Malgum, Rapiqum. Esznunna pod wpływem założyciela nowej amoryckiej dynastii – Ibal – pi – Ela I zaczęła się odradzać i stała się znaczącym państwem, którego terytorium rozciągało się do Eufratu na zachodzie, na północy rejonu rzeki Habur do Aszur położonego nad Tygrysem. Powstało również silne państwo amoryckie Mari, które zajmowały ludy Chana: Jamnici i Simalici. O władzę w Marii rywalizował Szamsziadad – syn króla Ekallatum Ilakabkabu z Jachdunlimem – synem wodza simalickiego Jaggidlimem. Z tej rywalizacji zwycięsko wyszedł Szamsziadad, który podbił tereny północnej Mezopotamii i stworzył Królestwo Górnej Mezopotamii. Państwem rządził razem ze swoimi synami: Iszmedaganem i Jasmahadadem. W Babilonie książę amorycki Sumuabum zapoczątkował nową dynastię: I dynastię Babilońską. Jej szósty władca: Hammurabi wywarł ogromną rolę na dalsze dzieje Mezopotamii i doprowadzi swoje państwo do potęgi.

Amoryci zawładnęli całym Bliskim Wschodem. Okres ich panowania nazwany jest okresem starobabilońskim (2004 – 1595). Jest to długi, burzliwy czas, w którym liczne państwa amoryckie prowadzą ze sobą wojny. Na południu państwa walczą o hegemonię nad całym Sumero – Akadem. Na północy walczą o kontrolę nad szlakami handlowymi.

Amoryci ulegli szybkiej asymilacji. W całości przejęli język i kulturę Akadów i Sumerów. Pisali i mówili po akadyjsku. Nie mieli swojego dorobku kulturowego, literatury, sztuki, list bogów i amoryckiej historiografii. Zmieniona została idea polityczno – religijna. Władza już nie musiała być dana przez boga tak jak to miało miejsce w monarchii III Dynastii z Ur. Ziemie królestwa nadal uważane były jednak za własność bogów. Król przywłaszczał sobie ziemie i przekazywał ją pod uprawę rolnikom i robotnikom rolnym oraz członkom rodziny dworu, urzędnikom, pracownikom pałacu. Społeczeństwo było zróżnicowane klasowo, a podatki płacone były w naturze.

¹E. Chiera, Sumerian Epics and Myths, Chicago 1934, nr. 58 i 112; M. Civil [w:] Reux, Georges. Mezopotamia. Warszawa 1998, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, str. 151-152.

²Stępień, Marek. Kodeks Hammurabiego.Warszawa 1996, Wydawnictwo ALFA, str.12

Bibliografia:

Reux, Georges. Mezopotamia. Warszawa 1998, Wydawnictwo Akademickie DIALOG.

Stępień, Marek. Kodeks Hammurabiego. Warszawa 1996, Wydawnictwo ALFA.

Zawadzki S., Migracja amorycka i jej konsekwencje, w: Wędrówka i etnogeneza w starożytności i średniowieczu, red. M. Salamon, J. Strzelczyń, Kraków 2004, s. 29-41.

Uberti, Maria. Luisa. Wprowadzenie do historii Starożytnego Bliskiego Wschodu. Warszawa 2010, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.