USTANOWIENIE SPADKOBIERCY

1. USTANOWIENIE SPADKOBIERCY - termin techniczno – prawny oznaczający powołanie spadkobiercy do spadku w testamencie

   1. spadkodawca może powołać do całości lub części spadku 1 lub kilka osób

      1. część spadku - określony ułamkiem udział w całości spadku

   2. spadkodawca musi tę osobę określić w spo­sób, który pozwoli ją oznaczyć

   3. ta sama osoba może dziedziczyć część spadku na podstawie testamentu, a część z mocy ustawy

   4. reguła interpretacyjna - jeżeli spadkodawca powołał do spadku lub do oznaczonej części spadku kilku spadkobierców, nie określając ich udziałów spadkowych, dziedziczą oni w częściach równych (także wtedy gdy z ustawy nie dziedziczyliby w częściach równych)

   5. testatorzy często nie rozróżniają zapisobiercy i spadkobiercy w KC jest reguła interpretacyjna

      1. jeżeli spadkodawca

         1. przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe

         2. które wyczerpują prawie cały spadek

         3. osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku

      2. jeżeli

         1. takie przeznaczenie w testamencie poszczególnych przedmiotów majątkowych zostało dokonane na rzecz kilku osób

         2. i przedmioty te wyczerpują prawie cały spadek

         3. osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów

   6. ustanowienie spadkobiercy nie może nastąpić pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu

      1. zasada: zastrzeżenie warunku lub terminu uważa się za nie istniejące ustanowienie spadkobiercy jest ważne jako bezwarunkowe lub nie ograniczone terminem

      2. wyjątek: jeżeli z treści testamentu lub okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany, powołanie spadkobiercy jest nieważne (tylko to a nie cały testament)

      3. postanowień tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku

2. PODSTAWIENIE (SUBSTYTUCJA)

   1. podstawienie zwykłe – jest dopuszczone w prawie polskim

      1. polega na tym, że spadkodawca powołuje spadkobiercę testamentowego (spadkodawcę podstawionego) na wypadek, gdyby inna osoba powołana do spadku z ustawy lub testamentu (spadkodawca wpierw powołany) nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą

      2. jeśli okoliczności od których zależy powołanie do spadku spadkobiercy podstawionego powstały po otwarciu spadku (odrzucenie, uznanie za niegodnego) wywołują one skutek z mocą wsteczną od chwili otwarcia spadku (spadkobierca podsta­wiony, jeżeli dziedziczy, zawsze nabywa spadek od chwili jego otwarcia)

      3. spadkobiercą podstawionym może być także 1 ze spadkobierców ustanowionych

      4. jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej (ius dispositivum) - jeżeli spadkobierca wpierw powołany nie chce lub nie może być spadkobiercą spadkobierca podstawiony, któremu przypadł przeznaczony dla spadkobiercy wpierw powołanego udział spadkowy zobowiązany jest wykonać obciążające spadkobiercę wpierw powołanego zapisy, polecenia i inne rozrządzenia

         1. dotyczy to też

            1. spadkobiercy testamentowego, któremu przypada udział spadkowy przeznaczony dla spadkobiercy testamentowego

            2. spadkobiercy, któremu przypada udział spadkowy z tytułu przyrostu

      5. spadkobierca, który do części spadku jest powołany jako spadkobierca ustanowiony, a do innej jako spadkobierca podstawiony, może jedną z tych części przyjąć lub odrzucić niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia drugiej części

   2. podstawienie powierni­cze – jest niedopuszczone w prawie polskim

      1. polega na tym, że spad­kodawca zobowiązuje spadkobiercę ustanowionego do zachowania nabytego spadku i do pozostawienia go spadkobiercy podstawionemu

         1. np. testator ma 10 letniego wnuka chce dać mu spadek ale nie teraz bo nie ma zaufania do opiekunów testator ustanawia spadkobiercą ciotkę ale zobowiązuje ją by spadek zachowała i gdy wnuk będzie pełnoletni to przekazała spadek wnukowi

      2. takie podstawienie w prawie polskim jest niedopuszczalne

         1. postanowienie testamentu, przez które spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę do zachowania nabytego spadku i do pozostawienia go innej osobie ma tylko ten skutek że ta inna osoba jest powołana do spadku na wypadek, gdyby spadkobierca nie chciał lub nie mógł być spadkobiercą

         2. ale jeżeli z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że spadkobierca bez takiego ograniczenia nie byłby powołany, powołanie spadkobiercy jest nieważne (ani podstawiony ani ustanowiony nie są powołani)

3. PRZYROST

   1. KC

      1. Jeżeli

         1. spadkodawca powołał kilku spad­kobierców testamentowych

         2. a 1 z nich nie chce lub nie może być spadkobiercą

      2. przeznaczony dla niego udział

      3. w braku odmiennej woli spadkodawcy (ius dispositivum)

      4. przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypa­dających im udziałów

   2. dotyczy to też sytuacji gdy

      1. kilku spadkobierców testamentowych nie chce lub nie może być spadkobiercą

      2. spadkobiercy testamentowi zostali powołani tylko do części spadku

   3. sposób obliczenia przyrostu:

      1. sprowadza się ułamki określające udziały spadkobierców do wspólnego mianownika sumuje się liczniki, z wyjątkiem spadkobiercy wyeliminowanego (ta suma stanowi nowy mianownik) liczniki pozostają takie same

   4. wyłączenie przyrostu

      1. przez podstawienie

      2. przez rozporządzenie testamentowe wtedy udział ten przypada spadkobiercom ustawowym

   5. jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej (ius dispositivum) - jeżeli spadkobierca testamentowy nie chce lub nie może być spadkobiercą spadkobierca któremu przypada udział spadkowy przeznaczony dla spadkobiercy testamentowego z tytułu przyrostu zobowiązany jest wykonać obciążające spadkobiercę testamentowego zapisy, polecenia i inne rozrządzenia

      1. dotyczy to też

         1. spadkobiercy podstawionego

         2. spadkobiercy testamentowego, któremu przypada udział spadkowy przeznaczony dla spadkobiercy testamentowego

   7. spadkobierca może odrzucić udział spadkowy przypadający mu z tytułu przyrostu, a przyjąć udział przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu ale nie może postąpić odwrotnie

ZAPIS (LEGAT)

1. ZAPIS TO

   7. rozrządzenie testamentowe (zapis może być ustanowiony tylko w testamencie)

   8. w którym spadkodawca zobowiązuje

      1. spadkobiercę ustawowego

      2. lub spadkobiercę testamentowego

      3. lub zapisobiercę (dalszy zapis)

   9. do spełnienia określonego świadczenia majątkowego

   10. na rzecz oznaczonej osoby

2. RATIO LEGIS: spadkodawca może chcieć aby dana osoba otrzymała na podstawie testamentu określone przysporzenie majątkowe nie stając się przez to spadkobiercą - chce przeznaczyć określony składnik swego majątku oznaczonej osobie (np. samochód, obraz)

3. SKUTEK ZAPISU - zapis wywołuje skutek jedynie obligacyjny

   7. powstaje zobowiązanie między spadkobiercą a zapisobiercą (zapisobiercą a dalszym zapisobiercom)

   8. przedmiotem zobowiązania jest spełnienie określonego świadczenia majątkowego na rzecz zapisobiercy

   9. zapisobierca jest wierzycielem obciążonego zapisem

4. STRONY ZOBOWIĄZANIA

   7. dłużnik – zobowiązany do wykonania zapisu

      1. spadkobierca testamentowy lub ustawowy

         1. jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej (ius dispositivum) - jeżeli spadkobierca testamentowy nie chce lub nie może być spadkobiercą spadkobierca ustawowy, któremu przypadł przeznaczony dla spadkobiercy testamentowego udział spadkowy zobowiązany jest wykonać obciążające spadkobiercę testamentowego zapisy, polecenia i inne rozrządzenia

            1. dotyczy to też

               • spadkobiercy podstawionego

               • spadkobiercy, któremu przypada udział spadkowy z tytułu przyrostu

         2. jeżeli spadkodawca postanowił inaczej (ius dispositivum) – jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów spadkowych

            1. przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszego zapisu

         3. ale jeśli świadczenie do którego jest uprawniony zapisobierca jest świadczeniem niepodzielnym to przy wielości spadkobierców obciążonych odpowiadają oni solidarnie

      2. zapisobierca

         1. zapisobierca obciążony dalszym zapisem może zwolnić się od obowiązku jego wykonania jeżeli dokona bezpłatnie na rzecz dalszego zapisobiercy

            1. przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu

            2. albo przelewu roszczenia o jego wykonanie

      3. odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów i poleceń ogranicza się zawsze do wartości stanu czynnego spadku

   8. wierzyciel – zapisobierca

      1. do zapisu stosuje się odpowiednio przepisy:

         1. o powołaniu spadkobiercy

         2. o zdolności do dziedziczenia

         3. o niegodności

         4. o podstawieniu

         5. o przyroście

      2. spadkodawca musi w testamencie osobę zapisobiercy określić w spo­sób, który pozwoli ją oznaczyć

      3. zapisobierca może odrzucić zapis

      4. należy odróżnić pozycję zapisobiercy i spadkobiercy

         1. zapisobierca jest następcą prawnym pod tytułem szczególnym spadkobiercy - nie jest następcą prawnym spadkodawcy i nie odpowiada za długi spadkowe

         2. ale zapis może być ustanowiony na rzecz, któregoś ze spadkobierców – wtedy taka osoba występuje w podwójnej roli

            1. zapis naddziałowy – prelegat – zapis, który spadkobierca otrzymuje ponad swój udział w spadku

            2. spadkodawca może postanowić, że zapis ma przypaść spadkobiercy na poczet jego udziału spadkowego

      5. jeżeli zapisobierca nie chce lub nie może być zapisobiercą, obciążony zapisem zostaje zwolniony od obowiązku wykonania zapisu

         1. ale jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej (ius dispositivum) - powinien wykonać dalsze zapisy

      6. zrzeczenie się dziedziczenia nie oznacza że osoba nie chce być zapisobiercą

      7. zapisobierca ma roszczenie obligacyjne o wykonanie zapisu skuteczne przeciw obciążonego zapisem

         1. powstaje z chwilą otwarcia spadku

         2. jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej (ius dispositivum) - staje się wymagalne niezwłoczne po ogłoszeniu testamentu

            1. zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu

            2. zapisobierca obciążony zapisem może się wstrzymać z jego wykonaniem aż do chwili wykonania przypadającego mu zapisu przez spadkobiercę

         3. roszczenia z tytułu zapisu przedawniają się z upływem 5 lat od dnia wymagalności zapisu

      8. wykonanie zapisu

         1. polega na spełnieniu przez obciążonego zapisem określonego świadczenia majątkowego na rzecz zapisobiercy

         2. świadczenie to polega na zawarciu umowy, przez którą obciążony z reguły przenosi na zapisobiercę własność rzeczy umowa taka jest czynnością prawną inter vivos

5. PRZEDMIOT ZAPISU - określone świadczenie majątkowe, które ma spełnić spadkobierca na rzecz zapisobiercy lub zapisobierca na rzecz dalszego zapisobiercy

   7. świadczenie to polega najczęściej na:

      1. przeniesieniu na zapisobiercę własności lub innego prawa majątkowego (np. wierzytelności)

      2. wypłacie określonej sumy pieniężnej

      3. ustanowieniu na rzecz zapisobiercy oznaczonego prawa majątkowego (np. użytkowania)

      4. zwolnieniu zapisobiercy z długu, który obciąża go w stosunku do spadkodawcy

   8. przeniesienie na zapisobiercę własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości

      1. zapis nie ma skutku rzeczowego - samo otwarcie spadku nie powoduje przeniesienia własności na zapisobiercę - zapisobierca otrzymuje jedynie o przeniesienie własności rzeczy

      2. jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej (ius dispositivum) - zapis rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest bezskuteczny, jeżeli:

         1. rzecz zapisana nie należy do spadku w chwili jego otwarcia

         2. albo jeżeli spadkodawca był w chwili swej śmierci zobowiązany do zbycia tej rzeczy

      3. jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości obciążony zapisem ponosi względem zapisobiercy odpowiedzialność za wady rzeczy jak darczyńca

      4. jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości

         1. do roszczeń zapisobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości

         2. i do roszczeń obciążonego zapisem o zwrot nakładów na rzecz

         3. stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy od chwili otwarcia spadku zapisobierca traktowany jest jak właściciel a obciążony zapisem jak samoistny posiadacz

   9. przeniesienie na zapisobiercę własności rzeczy oznaczonej co do gatunku

      1. zapis nie ma skutku rzeczowego - samo otwarcie spadku nie powoduje przeniesienia własności na zapisobiercę - zapisobierca otrzymuje jedynie o przeniesienie własności rzeczy

      2. zapis rzeczy oznaczonej co do gatunku jest skuteczny bez względu na to, czy rzecz taka znajdowała się w spadku w chwili jego otwarcia

      3. jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone co do gatunku do odpowiedzialności obciążonego względem zapisobiercy za wady fizyczne i prawne rzeczy stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży

         1. ale: zapisobierca może żądać od obciążonego zapisem tylko

            1. odszkodowania za nienależyte wykonanie zapisu

            2. albo dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych rzeczy takiego samego gatunku wolnych od wad oraz naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia

      4. jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone co do gatunku obciążony powinien świadczyć rzeczy

         1. średniej jakości

         2. uwzględniając potrzeby zapisobiercy

POLECENIE

1. POLECENIE TO

   1. rozporządzenie testamentowe

   2. w którym spadkodawca wkłada na

      1. spadkobiercę

      2. zapisobiercę (dalszego zapisobiercę) – zapis obciążony poleceniem

   3. obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania

   4. nie czyniąc nikogo wierzycielem nie powstaje zobowiązanie

2. OBOWIĄZEK OZNACZONEGO DZIAŁANIA LUB ZANIECHANIA

   1. mieć charakter majątkowy lub niemajątkowy

   2. być w interesie obciążonego poleceniem, osoby 3., interesie publicznym, służyć uczczeniu pamięci spadkodawcy

3. ŻĄDANIE WYKONANIA POLECENIA

   1. wykonania polecenia może żądać

      1. każdy ze spadkobierców

      2. wykonawca testamentu

         1. chyba że polecenie ma wyłącznie na celu korzyść obciążonego poleceniem

      3. właściwy organ państwowy - jeśli polecenie jest w interesie publicznym

   2. wykonania polecenia można żądać niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu

      1. zapisobierca (dalszy zapisobierca) obciążony poleceniem może powstrzymać się z jego wykonaniem aż do chwili wykonania zapisu (dalszego zapisu) przez spadkobiercę (zapisobiercę)

   3. jeżeli zapisobierca (dalszy zapisobierca) obciążony wykonaniem polecenia nie chce lub nie może być zapisobiercą, obciążony zapisem zostaje zwolniony od obowiązku wykonania zapisu

      1. ale jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej (ius dispositivum) - powinien wykonać dalsze zapisy i polecenie

   4. jeżeli spadkodawca nie postanowił inaczej (ius dispositivum) - jeżeli spadkobierca testamentowy nie chce lub nie może być spadkobiercą spadkobierca ustawowy, któremu przypadł przeznaczony dla spadkobiercy testamentowego udział spadkowy zobowiązany jest wykonać obciążające spadkobiercę testamentowego zapisy, polecenia i inne rozrządzenia

      1. dotyczy to też

         1. spadkobiercy podstawionego

         2. spadkobiercy, któremu przypada udział spadkowy z tytułu przyrostu

   5. niewykonanie polecenia nie rodzi sankcji

WYKONAWCA TESTAMENTU

1. USTANOWIENIE WYKONAWCY TESTAMENTU

   1. spadkodawca może powołać wykonawcę testamentu w testamencie

   2. wykonawcą testamentu może być każda osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych

      1. także spadkobierca lub zapisobierca

   3. osoba powołana na wykonawcą testamentu może tego obowiązku nie przyjąć – musi w tym celu złożyć odpowiednie oświadczenie przed sądem

2. OBOWIĄZKI I UPRAWNIENIA WYKONAWCY TESTAMENTU – określa je przede wszystkim spadkodawca – ius dispositivum

   1. wykonawca testamentu powinien

      1. zarządzać majątkiem spadkowym

      2. spłacić długi spadkowe - w szczególności wykonać zapisy i polecenia

      3. następnie wydać spadkobiercom majątek spadkowy zgodnie z wolą spadkodawcy i z ustawą

         1. wykonawca testamentu nie jest uprawniony do dokonania działu spadku

      4. wykonawca testamentu może pozywać i być pozywanym w sprawach

         1. wynikających z zarządu spadkiem

         2. o długi spadkowe

         3. o prawa należące do spadku

   2. wykonawcy testamentu przysługuje

      1. wynagrodzenie (należy do długów spadkowych)

      2. zwrot kosztów zarządu majątkiem spadkowym (należą do długów spadkowych)

   3. wykonawca testamentu działa we własnym imieniu ale na rachunek spadkobierców

3. WYGAŚNIĘCIE OBOWIĄZKÓW I UPRAWNIEŃ WYKONAWCY TESTAMENTU

   1. wykonanie zadań wykonawcy testamentu

   2. śmierć wykonawcy testamentu

   3. sąd z ważnych powodów może zwolnić wykonawcę testamentu, np. jeśli wykonawca utraci zdolność do czynności prawnych