Użytkowanie rozpłodowe bydła
Znaczenie użytkowania rozpłodowego.
Krowy o prawidłowej płodności cieląt się raz w roku, wydając z reguły jedno ciele. Ciąże bliźniacze zdarzają się stosunkowo rzadko. Przy krótkim okresie użytkowania krów uzyskujemy 1 do 4 cieląt od krowy, przy długim nawet 10 cieląt. Sztuki o niskiej wydajności powinny być usuwane ze stada jak najszybciej, wysokowydajne hodowane jak najdłużej. Powtarzające się regularnie zaburzenia w płodności krowy, przedłużające się choćby o 2 miesiące normalne odstępy miedzy kolejnymi wcieleniami (normalnie trwające 12 miesięcy) zmniejszają co najmniej o 1 sztukę liczbę cieląt urodzonych przez krowę w ciągu jej życia. Z kolei sprawa użytkowania rozpłodowego wiąże się z wydajnością mleczne krów. Krowa po ocieleniu wydziela dużo mleka, w miarę upływu czasu wydajność zaczyna spadać. W związku z tym nadmierne wydłużanie odstępów miedzy wcieleniami (okresów miedzywycieleniowych) wpływa ujemnie na wydajność życiową krów. Właściwie prowadzona praca hodowlana polega na starannym dobieraniu par do rozpłodu.
Wyróżniamy 2 metody rozmnażania krów: krycie naturalne oraz sztuczne unasienianie.
Sposoby krycia krów (naturalne):
Krycie naturalne polega na łączeniu krowy i buhaja, który oddaje swe nasienie bezpośrednio do pochwy krowy. Wyróżniamy 3 sposoby organizacji krycia:
Krycie z reki: buhaj oddzielony jest od stada i doprowadzany jest do krowy będącej w rui lub odwrotnie. Kopulacja odbywa się pod pełnym nadzorem i kontrola człowieka. Przy tym systemie buhaj może stanowić 80-120 krów rocznie.
Krycie haremowe: polega na wydzieleniu grupy ok. 30 krów lub jałowic, wraz z którymi stale przebywa buhaj, pokrywając samice będące w rui. Ze względu na brak ścisłej kontroli, buhaj może pokryć wielokrotnie ta sama krowę. Dużą wada systemu jest to, ze nie znamy dokładnej daty pokrycia, nie można dokładnie określić daty wycielenia. Samiec pokryć może również mniej samic w roku ze względu na jego silna eksploatacje.
Krycie wolne: stosowane gł. w USA, Brazylii, generalnie w dużych stadach. Duża liczba buhajów przebywa stale wśród dużej liczby krów. Przeznaczonych jest tu ok. 30 krów na 1 buhaja. Wada poza tymi jak w kryciu haremowych jest to ze nie znamy ojcostwa rodzących się cieląt.
W Polsce krycie haremowe i wolne jest rzadko spotykane.
Ciąża i pielęgnacja ciężarnej krowy
Pierwszym zewnętrznym objawem ciąży u krów jest brak rui w ciągu 3-4 tyg. po kryciu. W miarę zaawansowania ciąży zaczyna zaokrąglać się brzuch, wyraźniej widać to po prawej stronie. W ciągu ostatnich 4 miesięcy ciąży płód staje się wyczuwalny, gdy uciska się pięścią prawa słabiznę krowy. Przy zwalnianiu ucisku odczuwa się „odbicie” płodu. Druga polowe ciąży charakteryzuje spadek mleczności i wzrost tłuszczu w mleku. U części krów dochodzi do samoistnego zasuszenia (samo zasuszanie). U krów o wyższej wydajności mleka hodowca zasusza krowę 6-8 tyg. Przed porodem.
Ciężarne krowy staja się spokojniejsze, wolniej się poruszają. Ciąża u bydła trwa ok. 280 dni. Na jej długość wpływa rasa, płeć płodu, liczebność płodów. Różnice te sprowadzają się do kilku dni.
Rasy cb w Polsce –średnio 277,5 dnia,; jeśli będzie rodził się buhajek to 278,5 dnia, jeśli jałówka 276,5 dnia, ciąża bliźniacza trwa u tej rasy 274 dni.
Pielęgnowanie ciężarnej krowy:
Żywienie ciężarnych - omówione w rozdziale żywienie.
W drugiej połowie ciąży krowa powinna mieć suche, czyste, przestronne legowisko. Nie powinno ono być zbyt nachylone ku tyłowi. Ważne jest zapewnienie krowom zwłaszcza rodzącym na wiosnę ruchu. Należy dbać by nie doznała ona żadnych urazów mechanicznych. Nie wolno bić, kopać ciężarnych.
Poród i pomoc przy porodzie
Przygotowanie krowy do porodu
Na tydzień przed spodziewanym terminem porodu należy rozpocząć ograniczanie ilości pasz objętościowych i treściwych. W gruczole mlekowym nasilają się procesy poprzedzające wydzielanie mleka podawanie wiec nadmiaru pasz mlekopędnych może prowadzić ich przyspieszenie, przedwczesne wydzielanie siary, obrzęk wymienia , w konsekwencji nawet silne stany zapalne.
Najlepszymi paszami w tym czasie sa: dobre siano, z treściwych: otręby pszenne, gnieciony owies, siemię lniane.
Objawami zbliżającego się porodu sa: pojawienie się siary w gruczole mlecznym, zapadniecie w okolicy krzyzowo-ledzwiowej, obrzmienie sromu, wzrost niepokoju na kilka godzin przed, przestępowanie z miejsca na miejsce, kładzenie się i wstawanie, porykiwanie. Należy wówczas stanowisko krowy wysłać czysta ściółką, zapewnić spokój i obserwować.
Przebieg porodu:
W czasie normalnie przebiegającego porodu można rozróżnić 3 etapy:
Otwieranie szyjki macicy: może trwać kilka godzin, rytmiczne Skórcze macicy powodują wnikanie do kanału szyjki macicy błon płodowych –omoczni i owodni-wraz z wodami płodowymi
Wypieranie płodu : może trwać 0,5-3 godzin. Przy prawidłowym ułożeniu płodu (główkowe, pośladkowe) pomoc człowieka jest zbędna. Jeśli raciczki sa ułożone podeszwa ku dołowi w szparze sromu, to mamy położenie główkowe. Jeśli podeszwy ku górze- pośladkowe.
Skurcze macicy i tłoczni mięsni brzucha powodują wyparcie noworodka na zewnątrz. Dochodzi do przerwania sznura pępowinowego. Noworodek staje się samodzielnym organizmem. Gdy jednak ciele urodzi się w błonie owodniowej ( w czepku)-konieczna jest pomoc człowieka.
Wypieranie łożyska: może trwać 2-12 godzin. Należy dokładnie obejrzeć wyparte łożysko, by stwierdzić czy jest ono cale. Jeśli jego część pozostała w macicy należy wezwać lek. wet. Nie można dopuścić by łożysko rozkładało się w łonie krowy –gdyż prowadzi to do długotrwałych schorzeń, nawet w konsekwencji bezpłodności.
Pomoc przy porodzie:
Sprzęt niezbędny przy porodzie: wyjałowione 2 linki porodowe długości ok. 2m, grubości 1,5 cm. jałowa tasiemka do przewiązania pępowiny, nożyczki, jodyna , wiadro na czysta wodę, czysta ścierka.
Czynności które może wykonywać hodowca bez udziału lek. wet. :
-zapobiegnie pęknięciu krocza: może wystąpić gdy rodzi się duże ciele. W chwili gdy wydostanie się główka płodu (główkowe położenie) lub zadu (pośladkowe) należy mocno uciskać krocze krowy , przeciwdziałając uszkodzeniu.
-pomoc w wyparciu płodu: gdy po wyjściu przednich kończyn i główki nie następuje dalsze wypieranie. Należy nałożyć linki porodowe wokół stawów pęcinowych cielęcia i w chwili gdy krowa prze ciągnąć za linki. W momencie ustania parcia należy przestać ciągnąc!!!
- pomoc noworodkowi: należy oczyścić nozdrza i jamę gębową ze śluzu, wytrzeć ciało masując jednocześnie skórę, przeprowadzić pielęgnację pępowiny, następnie umieścić ciele w kojcu wysłanym czysta słomą. Jeśli pępowina została rozerwana samoczynnie to trzeba ja tylko odkazić jodyna. Jeśli nie to przewiązuje się pępowinę w odległości dłoni od brzucha cielęcia, odcina nożyczkami, odkaża jodyna.
Czynności które może wykonywać tylko lek. wet. :
-gdy po odejście wód płodowych nie następuje wyparcie płodu
-gdy ze szpary sromowej wychodzi tylko jedna nóżką lub obie przednie bez główki,
-w razie pęknięcia krocza
-zatrzymanie łożyska,
-wypadniecie pochwy, macicy lub odbytnicy
-krwotok z dróg rodnych,
-pogorszenie stanu zdrowia krowy.
Postępowanie z krowa po ocieleniu:
Poród kończy się w momencie gdy krowa wyprze łożysko. Po wyparciu płodu należy przeprowadzić krótki masaż skóry np. wiechciem miękkiej słomy w celu pobudzenia układu krążenia. Krowę okrywamy derka, gdyż utraciła dużo energii i odczuwa chłód. Należy uprzątnąć ściółkę zanieczyszczona, dać nowa, czysta. Można podać niezbyt zimna wodę do picia. Po upływie ok. 2 godzin zdaja się pierwsza dawkę siary i podaje ja noworodkowi. Żywienie ocielonej krowy omówione w rozdziale -żywienie bydła.
W ciągu pierwszych 2 tyg. po porodzie należy dbać o czystość stanowiska krowy, gdyż układ rozrodczy podatny jest w tym czasie na zakażenia.