Olga Rudek,
Klaudia Smoleń,
Magdalena Brodziak,
WGGiOŚ, Inżynieria środowiska, grupa 4.

Sekwestracja CO₂ . Metody usuwania CO₂ z gazów odlotowych.

Spis treści :

1. Wstęp.

2. Aspekty prawne związane z emisją CO₂.

   1. Protokół z Kioto

   2. Pakiet energetyczno-klimatyczny

   3. Handel emisjami

3. Etapy sekwestracji CO₂.

   1. Sposoby wychwytywania CO₂ z gazów odlotowych

      1. Metoda absorpcyjna

      2. Metoda adsorpcyjna

      3. Metoda Carnola

      4. Separacja kriogeniczna

      5. Separacja membranowa

   2. Transport CO₂ do miejsc składowania.

   3. Składowanie CO₂.

      1. Składowanie CO₂ w wyeksploatowanych i aktualnie eksploatowanych formacjach geologicznych

      2. Składowanie CO₂ w nieeksploatowanych formacjach geologicznych

      3. Składowanie CO₂ w głębokich poziomach solankowych, pułapkowanie CO₂

      4. Składowanie CO₂ w oceanach

      5. Zagrożenia związane ze składowaniem CO₂

4. Podsumowanie.

5. Bibliografia.

6. Linkografia.

1. Wstęp.

Sekwestracja dwutlenku węgla to wychwytywanie i bezpieczne składowanie CO₂, który w innym przypadku byłby wyemitowany do atmosfery i w niej pozostał. Pod tym terminem rozumie się czynności związane z jego wychwytywaniem i oddzielaniem, transportem oraz składowaniem CO₂ w określonym miejscu. Przyjęta definicja sekwestracji odpowiada znaczeniu angielskiego Carbon Capture and Storage, czyli CCS.

1. Aspekty prawne związane z emisją CO₂.

Przepisy dotyczące procesów wychwytywania, transportu i składowania CO₂ są częścią szerszej regulacji, związanej z przeciwdziałaniem zmianom klimatu. Najważniejszą podstawą prawną do prowadzenia działań zmierzających do powstrzymania zmian klimatu jest Ramowa Konwencja ONZ w sprawie Zmian Klimatu , którą podpisano w Rio de Janeiro w 1992 roku na Międzynarodowej Konferencji ONZ dotyczącej środowiska i rozwoju.

Państwa które podpisały konwencję w Rio, zobowiązały się do ustabilizowania ilości gazów cieplarnianych w atmosferze (w danym przez konwencję okresie czasu), które nie będzie skutkować istotnymi zmianami klimatu. Umowa ta zakłada, że uprzemysłowione, zamożne kraje ponoszą największą odpowiedzialność za zmiany klimatu, i to one muszą jako pierwsze podjąć działania w celu redukcji emisji CO₂.

1. Protokół z Kioto.

Uzupełnieniem Konwencji z Rio jest Protokół z Kioto, będący międzynarodowym porozumieniem w zakresie przeciwdziałania globalnemu ociepleniu z 1997 roku. Protokół z Kioto zajmuje się emisjami sześciu gazów cieplarnianych:

• Dwutlenku węgla

• Metanu

• Tlenku azotu

• Fluorowęglowodorów

• Perfluorowęglowodorów

• Sześciofluorku siarki

W ogólnym założeniu protokołu kraje uprzemysłowione zobowiązują się wspólnie do ograniczenia swych emisji gazów cieplarnianych w latach 2008-2012 w celu obniżenia całkowitej emisji krajów rozwiniętych o co najmniej 5 % w stosunku do osiąganego poziomu z roku 1990.

Kraje UE określiły dla siebie ogólny poziom redukcji gazów cieplarnianych, a następnie podzieliły go pomiędzy poszczególne państwa członkowskie. Aby osiągnąć założone cele protokół proponuje szereg środków.

• Wzmocnienie lub wprowadzenie krajowej polityki ograniczenia emisji (zwiększanie efektywności energetycznej, promocja zrównoważonych form rolnictwa, rozwój źródeł energii odnawialnej).

• Współpraca z innymi stronami umowy ( wymiana doświadczenia lub informacji, koordynacja polityki krajowej poprzez pozwolenie na emisję, wspólna realizacja i mechanizm czystego rozwoju).

• Wprowadzenie krajowego systemu oceny emisji pochodzenia ludzkiego i usuwania przez pochłaniacze wszystkich gazów cieplarnianych.

  1. Pakiet energetyczno-klimatyczny.

Kolejną umową regulującą prawa w zakresie emisji CO₂ do atmosfery jest pakiet energetyczno-klimatyczny przedstawiony przez Komisję Europejską 10 stycznia 2008 roku. Był to zbiór projektów aktów prawnych, wprowadzających założenia polityki energetycznej do wspólnotowego systemu prawnego. Pakiet zawierał m.in. projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczący geologicznego składowania dwutlenku węgla, jak również Komunikat o podejmowaniu wczesnoetapowych działań w celu zminimalizowania produkcji energii z paliw kopalnych.

22 stycznia 2014 Komisja Europejska przedstawiła dokument „Ramy polityczne na okres 2020–2030 dotyczące klimatu i energii” zawierający dwa cele – redukcję emisji gazów cieplarnianych o 40% oraz zwiększenie udziału źródeł odnawialnych do 27%.
Po jedenastu miesiącach intensywnych negocjacji Parlament Europejski poparł pakiet projektów legislacyjnych, które umożliwią osiągniecie ogólnych celów w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatycznym. Unia Europejska chce ograniczyć do 2020 roku emisję gazów cieplarnianych o 20%, zwiększyć udział źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym do 20% oraz podnieść o 20% efektywność energetyczną. W skład pakietu energetyczno-klimatycznego wchodzi sześć projektów aktów prawnych. Na początku grudnia bieżącego roku udało się uzyskać porozumienie w sprawie norm emisji dwutlenku węgla przez samochody, specyfikacji paliw oraz udziału energii ze źródeł odnawialnych. W przypadku pozostałych trzech kwestii - przeglądu systemu ETS, wypełniania zobowiązań w zakresie redukcji emisji oraz instalacji przechwytywania i właśnie składowania dwutlenku węgla (CCS) - do decydujących ustaleń doszło na szczycie szefów państw i rządów w Brukseli zatwierdzonych następnie podczas trójstronnego spotkania negocjatorów z ramienia Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji.

1. Handel emisjami.

Jednym z instrumentów polityki ekologicznej państw, który służy do ograniczenia emisji zanieczyszczeń jest handel emisjami. Jego wdrożenie stanowi realizację postanowień protokołu z Kioto oraz zobowiązań wynikających z członkostwa w UE. Handel emisjami CO₂ w Krajach Unii Europejskiej został formalnie zapoczątkowany 1 stycznia 2005 roku na mocy Dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu i Rady Europy. Do Polskiego porządku prawnego handel emisjami został wprowadzony na mocy ustawy z dnia 22 grudnia 2004 – o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji.

Uprawnienia do emisji danej ilości gazów cieplarnianych przyznawane są państwom objętym systemem na kilkuletni okres rozliczeniowy(pierwszy okres obejmował lata 2005-2007, kolejne okresy następujące po tym, będą pięcioletnie). Jedno uprawnienie równe jest emisji
1 tony CO₂. Przydział uprawnień dla danego państwa ma pokryć się z jego zapotrzebowaniem emisyjnym wynikającym z wielkości produkcji. Jeżeli zapotrzebowanie danego podmiotu gospodarczego jest mniejsze niż ilość przydzielonych mu uprawnień, to wygospodarowaną nadwyżkę może sprzedać na rynku. W przypadku niewystarczającej ilości uprawnień, państwo musi dokupić ilość potrzebną do prowadzenia produkcji.

1. Etapy sekwestracji CO₂.

   1. Sposoby wychwytywania CO₂ z gazów odlotowych.

Redukcji emisji dwutlenku węgla można dokonać dzięki jego usuwaniu poprzez separację i wychwytywanie ze strumienia spalin. Separacja CO₂ może być przeprowadzona przez szereg dostępnych metod.

1. Metoda absorpcyjna

Absorpcja to technika, którą stosuje się w przemyśle chemicznym przy produkcji dwutlenku węgla. Metoda ta prowadzi do oczyszczenia spalin, zebrania CO₂, późniejszej jego regeneracji i uwolnienia. Wyróżnia się metody absorpcyjne chemiczne i fizyczne.

W absorpcji chemicznej dwutlenek węgla reaguje z rozpuszczalnikami czysto chemicznymi. Skutkiem tego jest powstanie słabo związanego związku pośredniego, który, rozpadając się, oddaje pierwotny rozpuszczalnik i produkuje CO₂. Rozpuszczalniki, które stosuje się w tej metodzie, to rozpuszczalniki węglanowe lub aminowe. Rozpuszczalniki węglanowe stosuje się przy zwiększonym ciśnieniu, a aminowe – przy atmosferycznym. Dobrymi stronami tego sposobu usuwania ditlenku węgla jest to, że jest on prosty i umożliwia zastosowanie nawet przy niskiej prężności cząstkowej CO₂. Poza zaletami metoda ta ma również wady. Jedną z nich jest konieczność pozbawienia spalin SO₃, O₂, pyłu i węglowodorów oraz korozyjność, co wiąże się z wysoką energochłonnością tego procesu.

Metoda fizyczna polega na absorpcji dwutlenku węgla w rozpuszczalniku. Te rozpuszczalniki, które stosuje się przy wysokim ciśnieniu, to rectisol, glikol, selexol, sulofan, polietylen i węglan propylenowy. Przy niskim ciśnieniu lepszym rozwiązaniem jest absorpcja chemiczna. Zaletami absorpcji fizycznej jest to, że proces ten przebiega w niższej temperaturze niż w przypadku metody chemicznej. Ponadto jest ona prostsza w zastosowaniu, a także występuje tu niższa korozyjność. Co do związków siarki, to są one niemal nieszkodliwe, jeśli chodzi o wszelkie pojawiające się zakłócenia w trakcie trwania procesu absorpcji. Bodźcem warunkującym małą skuteczność metody fizycznej może stać się niskie ciśnienie parcjalne CO₂.

1. Metoda adsorpcyjna

Adsorpcja to metoda, która skupia się na przyciąganiu fizycznym pomiędzy
tzw. miejscami aktywnymi na ciele stałym a gazem. Swoje zastosowanie mają tutaj złoża absorpcyjne z węgla aktywnego, tlenku glinowego czy zeolitowe sita molekularna. Niestety techniki adsorpcyjne cechuje niska selektywność jeśli chodzi o gazy zawarte w spalinach.

Wyróżnia się dwa rodzaje adsorpcji. Jedną z nich jest adsorpcja za pomocą wahań ciśnienia – PSA. W metodzie tej ciśnienie zbiornika z nasyconym złożem ulega obniżeniu aż do momentu, w którym nastąpi wyciągnięcie z tego złoża zatrzymanych gazów. Cykle regeneracji mierzone są zazwyczaj w sekundach, ponieważ są bardzo krótkotrwałe.

Drugim rodzajem adsorpcji jest adsorpcja za pomocą wahań temperatury – TSA. W metodzie tej wykorzystywany jest wysokotemperaturowy gaz regeneracyjny. Powoduje on wypchnięcie uwięzionego gazu. Cykle regeneracyjne mierzone są w godzinach, ponieważ są długotrwałe. Metoda ta jest łatwa w obsłudze oraz pozwala na konserwację instalacji. Wymaga ona usunięcia tlenków siarki i pary wodnej ze spalin. Niestety konieczne jest również stosowanie przynajmniej dwóch węzłów adsorpcji, ponieważ odzysk CO₂ odbywa się na bardzo niskim poziomie.

1. Metoda Carnola

Metodą inną od absorpcyjnych i adsorpcyjnych jest technika Carnola. Opiera się ona na usuwaniu dwutlenku węgla w elektrociepłowniach opalanych węglem przy jednoczesnej produkcji metanolu, dzięki czemu zagospodarowuje się część emitowanego CO₂. Ditlenek węgla, który nie zostanie zagospodarowany przy produkcji alkoholu metylowego jest wydzielany w postaci stałej i w takiej formie istnieje możliwość na sprzedanie go bądź też magazynowanie. W metodzie Carnola wykorzystywane jest ciepło odpadowe pochodzące z produkcji metanolu, które przyczynia się do zmniejszenia zapotrzebowania energetycznego podczas ekstrakcji CO₂ ze spalin.

1. Separacja kriogeniczna

Kriogeniczna metoda wydzielania CO₂ z gazów spalinowych wiąże się ze sprężeniem i schłodzeniem spalin. Proces ten prowadzi do uzyskania dwutlenku węgla w postaci stałej (tzw. suchy lód) lub ciekłej. Dobrą stroną tej techniki jest to, iż suchy lód można bezpośrednio usuwać do oceanów oraz że czystość uzyskanego gazu wynosi prawie 100%. Metoda kriogeniczna ma znaczącą wadę – zużywana jest w niej spora część energii po to, aby sprężyć CO₂ oraz pozostałe składniki gazów spalinowych.

1. Separacja membranowa

Ostatnią stosowaną techniką służącą do wychwytywania dwutlenku węgla z gazów odlotowych jest metoda membranowa. W tej metodzie wykorzystuje się odpowiednie membrany do rozdzielenia spalin na dwa strumienie – bogaty i ubogi w CO₂. Działanie membrany jest dwojakie. Może ona absorbować albo separować gaz. Separacja zachodzi tylko wtedy, kiedy po jednej stronie membrany obecna jest ciecz absorpcyjna. W membranach, które wykorzystywane są do oddzielania gazu, bierze się pod uwagę różnicę w chemicznym lub fizycznym oddziaływaniu między składnikami mieszaniny gazów z materiałem membrany, co znaczy, że jeden składnik przenika przez membranę szybciej niż inne. Niski stopień odzysku dwutlenku węgla oraz nietrwałość materiałów membranowych oznacza, iż konieczne jest zastosowanie przynajmniej dwóch węzłów w tym procesie. Ponadto metody membranowe wymagają wysokich ciśnień, sięgających nawet 35 atmosfer. Niezaprzeczalną zaletą tej techniki jest jej prostota.

1. Transport CO₂ do miejsc składowania.

Zasadniczo istnieją dwa sposoby transportu wychwyconego i oddzielonego dwutlenku węgla do miejsca jego składowania. Dwutlenek węgla można transportować w stanie gazowym, płynnym, stałym lub w stanie przejściowym, określanym jako gęsta faza gazowa.

Pierwszym sposobem jest transport rurociągami. Począwszy od lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia rozpoczęto w USA budowę lokalnych sieci rozprowadzających dwutlenek węgla wytworzony w rafineriach ropy i w przemyśle chemicznym. Od tego czasu wybudowano ok. 6000 km rurociągu, z czego obecnie korzysta się z około 3000 km. W przypadku, gdy składowanie i wychwytywanie CO2 stanie się powszechne, transport rozbudowaną siecią rurociągów będzie podstawowym sposobem przemieszczania tego gazu. Ryzyko wynikające z przecieku rurociągu określa się jako niewielkie, mimo tego według prawa amerykańskiego, rurociągi te klasyfikuje się jako transport substancji niebezpiecznych, stąd też przebiegają one zawsze na terenach słabo zaludnionych.

Drugim sposobem transportu wychwyconego gazu jest przewóz cysternami, który może odbywać się drogą morską lub lądową. W przypadku podmorskiego składowania dwutlenku węgla wykorzystuje się tankowce przystosowane do przewożenia tego typu gazu.

Transportowanie dwutlenku węgla cysternami drogą lądową jest metodą bardzo kosztowną, opłacalną przy mniejszych obiektach, których roczny bilans nie przekracza 1 – 2 mln ton.

Bardzo trudno jest podać jednoznaczne dane dotyczące kosztów transportu dwutlenku węgla. Zależą one w dużym stopniu od uwarunkowań lokalnych, odległości elektrowni od miejsca składowania, a także specyficznych możliwości składowych danego obszaru. Ze względu na kapitałochłonność i energochłonność związaną z transportem dwutlenku węgla przy projektowaniu elektrowni i dużych elektrociepłowni, należałoby już dzisiaj uwzględniać podziemne składowanie węgla w ich pobliżu.

1. Składowanie CO₂.

Kolejnym etapem w procesie CCS jest składowanie gazu w odpowiednio głębokich i specjalnie przygotowanych formacjach geologicznych. Możliwości składowania CO₂ jest kilka. Najbardziej obiecującymi są następujące:

1. składowanie CO₂ w wyczerpanych złożach gazu ziemnego lub ropy naftowej

2. składowanie CO₂ w głębokich poziomach solankowych,

3. składowanie CO₂ w głębokich, nieeksploatowanych złożach węgla kamiennego

Dwutlenek węgla zatłoczony w nadające się do tego celu miejsce, gromadzi się w wolnych przestrzeniach i pęknięciach pomiędzy skałami. Dzięki temu wypiera on substancje, które znajdowały się tam wcześniej, takie jak gaz ziemny, woda czy ropa. Formacje skalne, przeznaczone do składowania CO_2, powinny charakteryzować się dużą porowatością i przepuszczalnością. Takie formacje skalne występują w tzw. „basenach sedymentacyjnych”, gdzie skały przepuszczalne i porowate wymieniają się z tymi nieprzepuszczalnymi, które są idealną izolacją.

1. Składowanie CO₂ w wyeksploatowanych oraz w aktualnie eksploatowanych formacjach geologicznych.

Baseny sedymentacyjne to miejsca gdzie często występują węglowodory ropa naftowa i gaz ziemny, a także i CO₂. Geologia tych składowisk często jest bardzo dobrze poznana dzięki eksploatacji ropy i gazu. Węglowodory uwięzione w formacjach skalnych przez miliony lat dowodzą ich przydatności do składowania CO₂ i gwarantują ich szczelność. Ponadto możliwe jest wykorzystanie istniejącej już infrastruktury (rurociągi) do zatłoczenia gazu pod powierzchnię ziemi. Dwutlenek węgla jest również wykorzystywany w celach intensyfikacji wydobycia ropy lub gazu z danego składowiska. Zatłaczany CO₂ wypiera ropę ze składowiska. Jest to ekonomiczny sposób na pozyskiwanie tych węglowodorów. Aby jednak podziemne zbiorniki można było nazwać „kolektorami” czy też „składowiskami” dwutlenku węgla, najpierw muszą one spełnić szereg kryteriów:

• Odpowiednia struktura skał – porowatość, przepuszczalność.

• Występowanie w górnych warstwach skał nieprzepuszczalnych (np. iły, iłowce, margle), których zadaniem jest uszczelnienie składowiska, aby gaz nie uwalniał się do wyższych warstw.

• Brak wody pitnej w pobliżu składowiska.

• Położenie składowiska poniżej 800 m pod poziomem gruntu, aby temperatura i ciśnienie były odpowiednie dla składowania CO₂ w sprężonej, płynnej postaci (dzięki temu objętość CO₂ jest mniejsza, więc można zatłoczyć go więcej).

• Występowanie tak zwanych pułapek – struktur antyklinalnych, otoczonych skałami nieprzepuszczalnymi, uniemożliwiającymi migrację CO₂ poza pułapkę. Skały uszczelniające powinny przykrywać przyszłe składowisko CO₂ przynajmniej dwoma warstwami, z których każda powinna mieć co najmniej 100m.

  1. Składowanie CO₂ w nieeksploatowanych formacjach geologicznych.

Dwutlenek węgla można również zatłoczyć do głębokich nieeksploatowanych pokładów węgla, gdzie następuje jego adsorpcja (wchłanianie), która wiąże go na stałe z węglem. W przypadku zatłaczania do pokładów węgla, która zawierałyby metan, CO₂ sprzyjałby jego wypieraniu i ekonomicznemu pozyskiwaniu.

1. Składowanie CO₂ w głębokich poziomach solankowych, pułapkowanie CO2.

Dwutlenek węgla może być także zatłoczony do głębokich poziomów solankowych, składających się z porowatych skał osadowych. CO₂, zatłoczony do podziemnego składowiska, gdzie pory między skałami wypełnione są solanką, gromadzi się pod nieprzepuszczalną skałą, gdyż jest lżejszy od wody. Dwutlenek węgla przemieszcza się więc ku stropowi i tam następuje jego akumulacja. Proces ten nosi nazwę pułapkowania strukturalnego. Istnieje także możliwość, że część zatłoczonego CO₂ wejdzie w reakcję z solanką (rozpuści się w niej). W konsekwencji solanka z rozpuszczonym w niej dwutlenkiem węgla jest cięższa od tej pierwotnej, co powoduje jej migrację w dół zbiornika. Maksymalne stężenie jest wyznacznikiem ilości CO₂ jaki może zostać rozpuszczone w solance, jednak z powodu ruchu zatłoczonego CO₂ w górę i wody z rozpuszczonym CO₂ w dół wciąż odnawia kontakt pomiędzy składnikami, co zwiększa rozpuszczalność. Dwutlenek węgla (szczególnie rozpuszczony w solance) może także reagować z minerałami tworzącymi skałę (pułapkowanie mineralne). Niektóre minerały mogą się rozpuścić, a niektóre wytrącić, w zależności od pH i składu skały, a także od właściwości i składu chemicznego solanki. Proces tej jest jednak mało efektywny i tylko mała część CO₂ może być zmineralizowana. Mechanizm pułapkowania zależy od bardzo wielu czynników, nawet od kształtu kolektora.

1. Składowanie CO₂ w oceanach

Jednym z rozpatrywanych sposobów przyspieszenia absorpcji dwutlenku węgla jest wprowadzanie go do wód oceanicznych na głębokość co najmniej 200 m. Dotychczasowe próby są jednak nadal niewystarczające dla określenia kosztów i skuteczności metody, a także w sprecyzowaniu zmian jakie zaszłyby w życiu biologicznym. Szczególne zaniepokojenie naukowców wzbudza ewentualny wzrost zakwaszenia wód morskich. Możliwe, że intensywna sekwestracja dwutlenku węgla w oceanach może odnieść przeciwny skutek, czyli przyspieszyć proces globalnego ocieplenia. Niektórzy twierdzą, że plany sekwestracji dwutlenku węgla dotykają ogromnych, złożonych procesów, które nie do końca rozumiemy. Dlatego lepszym rozwiązaniem byłoby po prostu ograniczenie zużycia paliw organicznych.

1. Zagrożenia związane ze składowaniem CO₂.

Jak każda technologia, tak również i ta nie jest pozbawiona ryzyka. Obejmuje ona wypieranie solanek ze składowisk CO₂ do innych poziomów wodonośnych, także do tych które zawierają wodę pitną. Poważnym zagrożeniem jest również mikro – sejsmika i przesunięcia gruntu, które spowodowanie są ciśnieniem wywołanym przez zatłoczony gaz. Zagrożenia te obejmują wszystkie rodzaje zbiorników. Mimo, że dyrektywa CCS mówi o wielu kryteriach opisu i oceny składowiska jeszcze przed zatłoczeniem do niego CO₂ oraz monitoringu składowiska w czasie zatłaczania, jak i po zakończeniu tego procesu, zdarzają się przypadki wycieków CO₂ i metanu poza obszar składowiska. Przyczyny wycieków są różne, np. niewłaściwe zabezpieczenie otworów wlotowych, spękanie skał spowodowane ciśnieniem. Wycieki CO₂ nie są szkodliwe dla ludzi, ponieważ jest to gaz niepalny, nie szkodliwy w takim stężeniu jakie utrzymuje się na otwartej przestrzeni. Jest to gaz, który występuje w przyrodzie naturalnie. Wycieki mogą powodować skutki takie jak obniżenie pH gleby i wody przez rozpuszczenie węglowodorów czy też wzrost ciężaru właściwego wody.

1. Podsumowanie.

Sposoby wychwytywania CO2 z gazów odlotowych
Metoda absorpcyjna chemiczna
Metoda absorpcyjna fizyczna
Metody adsorpcyjne PSA i TSA
Metoda Carnola
Separacja kriogeniczna
Separacja membranowa

Metody transportu CO2
Rurociągi
ryzyko przecieku i skażenia środowiska
konieczność wytyczenia sieci na obszarach słabo zaludnionych
koszty związane z koniecznością budowy rurociągów
najkorzystniejsze finansowo przy dużych ilościach transportowanego gazu

Składowanie CO2 w formacjach geologicznych

- możliwość tańszego pozyskania ropy naftowej, gazu ziemnego i/lub metanu, - niskie koszty składowania gazu, - ryzyko wycieku CO2 i/lub CH4 ze zbiorników do atmosfery, - możliwość wystąpienia zjawisk sejsmicznych na skutek zmian ciśnień w zbiornikach, - zmiany w strukturze gruntu- przesunięcia, obsuwanie, wypiętrzanie, -wypieranie solanek z otwartych zbiorników do innych formacji, które mogą zawierać wodę pitną, - problem z lokalizacją składowiska (położenie, odpowiednia budowa geologiczna, struktura skał)

1. Bibliografia.

1. Kuropka J., 1996: Oczyszczanie gazów odlotowych z zanieczyszczeń gazowych: obliczenia, tabele, materiały pomocnicze. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław.
2. Mazur M., 2004: Systemy ochrony powietrza. AGH Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków.
3. Tarkowski R., 2005: Geologiczna sekwestracja CO_2. Wydawnictwo Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków.
4. Dubiński J., Koteras A., 2014: Możliwości składowania CO₂ w strukturach geologicznych. Energetyka, Nr 1 (715), s. 20 – 22.

1. Linkografia.

1. Strona internetowa Polskiej Grupy Energetycznej:
www.pgegiek.pl/index.php/ccs/instalacja-demonstracyjna-ccs/
2. Strona internetowa organizacji biznesowej Lewiatan:
www.konfederacjalewiatan.pl/upload/File/2009%2004/RAPORT%20CCS.pdf
3. Strona internetowa ILF Consulting Engineers Polska:
www.poland.ilf.com/fileadmin/user_upload/bueros/subsite_poland/pdf/2012.08_Nowa_Energia_Technologia_CCS.pdf