20. Państwo prawa
Praworządność jako zasada ustrojowa zobowiązująca do przestrzegania prawa
Praworządność jako stan faktyczny – podmioty podporządkowują się obowiązkowi przestrzegania prawa
Decyzje władcze podejmowane przez funkcjonariuszy władzy publicznej
Różnice między anglosaską a kontynentalną
anglosaską – aspekt negatywny praworządności, opiera się na rządach prawa
kontynentalna – podkreśla się aspekt pozytywny praworządności, zobowiązuje organy państwa do działania zgodnie z prawem. Operuje się pojęciem państwa prawego.
ZAKRES PODMIOTOWY ZASADY PRAWORZĄDNOŚCI
Wąskie pojmowanie praworządności - odnosi się tylko do działań organów państwa – sposobu sprawowania władzy. Praworządność jest zasadą ustrojową dotyczącą sprawowania władzy. Rządy prawa. Praworządność jest zachowana mimo pozostawienia organom państwowym luzu decyzyjnego.
Szerokie pojmowanie praworządności – odnosi się do działań państwa i zachowań obywateli.
ZAKRES PRZEDMIOTOWY ZASADY PRAWORZĄDNOŚCI
Praworządność formalna – obowiązek przestrzegania prawa bez względu na jego treść. Warunkiem jest istnienie instytucji lub procedur umożliwiających kontrolę konstytucyjności ustaw i aktów administracji publicznej oraz obowiązek oficjalne publikacji aktów normatywnych, nienadawanie prawu bez uzasadnionej potrzeby mocy wstecznej – pozytywiści
Praworządność materialna – prawo nie tylko musi spełniać warunki formalne ale także materialne, które gwarantują słuszność i racjonalność prawa. Prawo ma uznawać podstawowe instytucje demokratyczne oraz respektować podstawowe prawa obywatelskie – niepozytywiści.
GWARANCJA PRAWORZĄDNOŚCI – wszystkie normy i gwarancje prawne, której mają zabezpieczać realizację zasady praworządności
Gwarancje materialne – taki sposób zorganizowania życia społecznego, ekonomicznego i politycznego w państwie, który uczyni naruszenie prawa przez państwo mało prawdopodobnym lub zminimalizuje jego zasięg; mówi się tu o demokracji, wysokim poziomie dobrobytu, wysoki poziom ogólnej, prawniczej i politycznej kultury
Gwarancje formalne – istnienie określonych mechanizmów kontroli nad przestrzeganiem prawa przez państwo (są de facto normami prawnymi wymagającymi przestrzegania ):
1.Gwarancje ustrojowe (związane z cechami ustrojowymi państwa): trójpodział władz, swoboda działania legalnej opozycji, zasada, że prawa obywatelskie są niezbywalne i pierwotne
2.Gwarancje legislacyjne (związane z tworzeniem prawa): respektowanie zasady prymatu konstytucji i hierarchii źródeł prawa, istnienie sądownictwa konstytucyjnego, rozgraniczenie kompetencji prawotwórczych między organami państwa
3.Gwarancje proceduralne (związane ze stosowaniem prawa): wieloinstancyjne postępowanie sądowe, gwarancje procesowe w procesach karnych i cywilnych, istnienie sądownictwa administracyjnego, istnienie niezależnego ombudsmana