CHOROBY METABOLICZNE

FENYLOKETONURIA - wrodzona, uwarunkowana genetycznie choroba polegająca na gromadzeniu się w organizmie i toksycznym wpływie aminokwasu – fenyloalaniny. U podłoża choroby leży mutacja genu odpowiedzialnego za aktywność enzymu hydroksylazy fenyloalaninowej (PAH), który bierze udział w metabolizmie fenyloalaniny. Objawy:

• Pogłębiające się zaburzenia neurologiczne z napadami padaczkowymi

• Upośledzenie rozwoju umysłowego i motorycznego

• Zaburzenia chodu, postawy, hipotonia mięśniowa, zesztywnienie stawów

• Do obrazu chorobowego dołącza charakterystyczny "mysi" zapach potu oraz częste występowanie wysypek.

Przy wczesnym rozpoznaniu choroby (najlepiej zaraz po urodzeniu) i odpowiednim leczeniu można zapobiec wystąpieniu objawów choroby. Powszechne stosowanie u noworodków w Polsce i wielu innych krajach, w trzecim dniu po urodzeniu prostego screeningowego badania krwi (test przesiewowy) umożliwia wczesne rozpoznanie fenyloketonurii. Do 1998 roku stosowano test Guthriego, teraz jest to badanie kolorymetryczne, umożliwiające bardziej precyzyjne oznaczenie stężenia fenyloalaniny we krwi. U chorego dziecka najpóźniej w ciągu 2 tygodni od urodzenia należy wprowadzić odpowiednią dietę. Przykładem preparatu białkowego o niskiej zawartości fenyloalaniny są hydrolizaty kazeiny. Niski poziom fenyloalaniny we krwi pozwala na wyeliminowanie jej szkodliwego wpływu na tkankę mózgową. Przy rygorystycznym zachowywaniu diety dziecko będzie rozwijać się prawidłowo.

TYROZYNEMIA - choroba genetyczna, istnieją jej dwie postacie:

• Tyrozynemia I, w której efektem tej mutacji jest brak enzymu hydroksylazy fumaryloacetooctanowej (FAH)

• Tyrozynemia II (zespół Richnera-Hanharta), z niedoborem aminotransferazy tyrozynowej

W moczu chorego pojawia się nadmiar tyrozyny i jej metabolitów, czego skutkiem jest:

• Opóźnienie rozwoju umysłowego

• Uszkodzenie narządu wzroku

• Uszkodzenie wątroby z rozwojem raka wątroby

• Uszkodzenie nerek z krzywicą hipofosfatemiczną.

Leczenie: dieta eliminacyjna uboga w tyrozynę i fenyloalaninę.

ALBINIZM - bielactwo. Jest to brak pigmentu w skórze, tworach skórnych, włosach i tęczówce oka (czerwone oczy lub, rzadziej, niebieskawe). Oczy ludzi z albinizmem rzadko jednak bywają czerwonawe. Osobnik posiadający tę cechę nosi miano albinosa. Objawy:

• Albinosi mają bardzo jasną skórę, białe włosy, rzęsy i brwi

• Dziecko z albinizmem rodzi się różowawe, co jest spowodowane prześwitywaniem naczyń krwionośnych.

CHOROBA SYROPU KLONOWEGO - genetycznie uwarunkowana choroba metabolizmu aminokwasów o dziedziczeniu autosomalnym recesywnym. Choroba syropu klonowego wywołana jest przez niedobór lub uszkodzenie podjednostek katalitycznych enzymu – dekarboksylazy α-ketokwasowej (waliny, leucyny, izoleucyny), co powoduje ich nagromadzenie się w organizmie. Objawy i leczenie:

• Mocz chorego ma zapach syropu klonowego lub przypalonego cukru

• Diagnoza przed upływem 1-wszego tygodnia po urodzeniu opiera się na analizie enzymatycznej

• Zastąpienie białek w diecie mieszanką aminokwasów niezawierającą leucyny, izoleucyny i waliny zapobiega uszkodzeniom mózgu i przedwczesnej śmierci

• Dzieci nie leczone umierają zwykle pod koniec pierwszego roku życia.

HOMOCYSTYNURIA - choroba metaboliczna, polegająca na nieprawidłowym metabolizmie aminokwasu metioniny. Charakteryzuje się podwyższonym poziomem homocysteiny w surowicy i w moczu. W części przypadków homocystynurii obserwuje się poprawę po suplementacji pirydoksyny. Objawy:

• Homocystynuria jest chorobą wielonarządową, powodującą zmiany patologiczne w tkance łącznej, mięśniowej, w ośrodkowym układzie nerwowym i narządzie wzroku

• W późniejszym wieku najpoważniejszym objawem choroby są incydenty naczyniowe spowodowane zakrzepicą, będące pierwszą przyczyną śmierci.

Wyróżniamy:

• Objawy oczne: podwichnięcie soczewki, znaczna krótkowzroczność, inne nieprawidłowości soczewki, zanik nerwu wzrokowego

• Nieprawidłowości układu ruchu: wysoki wzrost, długie kończyny i palce, dwuwklęsłe kręgi, skolioza, wysoko wysklepione „gotyckie” podniebienie, kolana koślawe, kifoza, deformacje klatki piersiowej, skłonność do osteoporozy (zwłaszcza kręgów i kości długich; u 50% pacjentów ujawnia się w okresie dojrzewania), sztywność stawów z tendencją do przykurczy

• Nieprawidłowości ośrodkowego układu nerwowego: opóźnienie umysłowe, drgawki

• Nieprawidłowości układu krążenia: zakrzepica.

Inne cechy:

• Jasne, łamliwe włosy

• Cienka, jasna skóra

• Na skórze twarzy obserwuje się poszerzone pory

• Zmiany stłuszczeniowe w wątrobie

• Skłonność do przepuklin pachwinowych i pępkowych

• Miopatia

• Nieprawidłowości endokrynologiczne

• Obniżony poziom czynników krzepnięcia

• Zazwyczaj stwierdza się nieprzyjemny zapach moczu

• Jako powikłanie opisywano zapalenie trzustki.

Leczenie i zapobieganie powikłaniom:

• Podawanie pirydoksyny (witaminy B₆)

• Dieta ubogometioninowa, bogata w cysteinę

• Podawanie betainy

• Ponieważ u kobiet w ciąży ryzyko zakrzepicy wzrasta, szczególnie w okresie poporodowym, rekomenduje się profilaktyczne leczenie przeciwkrzepliwe w III trymestrze i okresie połogu

• Zazwyczaj podaje się dożylnie heparynę drobnocząsteczkową przez ostatnie dwa tygodnie ciąży i pierwsze sześć tygodni po porodzie

• Proponowano też podawanie małych dawek aspiryny w okresie ciąży

• Zaleca się też niestosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej przez kobiety chore na homocystynurię, ponieważ również sprzyjają nadkrzepliwości i zwiększają ryzyko zakrzepicy.

ALKAPTONURIA – rzadka, genetycznie uwarunkowana choroba polegająca na enzymatycznym defekcie metabolicznym w szlaku przemian aminokwasu aromatycznego: tyrozyny. Charakteryzuje się wydalaniem z moczem dużych ilości kwasu homogentyzynowego (ciemniejącego na powietrzu), niebieskawo-czarnym zabarwieniem tkanki łącznej (ochronoza) oraz zmianami zwyrodnieniowymi stawów i kręgosłupa. Leczenie:

• Zmniejszenie ilości spożywanej z pożywieniem tyrozyny i fenyloalaniny oraz podawanie dużych dawek witaminy C (jednak te metody nie doprowadzają do zmniejszenia produkcji i wydalania kwasu homogentyzynowego)

• Uwaga: ponieważ fenyloalanina należy do niezbędnych aminokwasów egzogennych, więc całkowite jej wyeliminowanie z diety jest niemożliwe - konieczne jest dzienne spożycie ok. 2 g tego aminokwasu.

HEMOCHROMATOZA - hemochromatoza pierwotna, inaczej cukrzyca brunatna lub brązowa, czyli przeciążenie żelazem. Jest dziedziczną chorobą metaboliczną, w której dochodzi do nadmiernego wchłaniania żelaza z pożywienia. Gdy poziom żelaza we krwi jest obniżony, organizm wchłania je z pożywienia, kiedy jednak jego zapasy w różnych tkankach i narządach są duże, ujawnia się cukrzyca i może dojść do uszkodzenia serca, wątroby, trzustki, jąder i stawów. W narządach tworzą się złogi hemosyderyny. Leczenie:

• Upust krwi, który wykonuje się zazwyczaj raz, czasem dwa razy w tygodniu, leczenie prowadzi się przez wiele tygodni i może ono doprowadzić do osiągnięcia prawidłowego poziomu żelaza we krwi.

• Również można stosować deferoksaminę, która jest związkiem chelatującym żelazo.

KWASICA CUKRZYCOWA – kwasica ketonowa. Jest to stan organizmu, w którym, w celu produkcji energii, dochodzi do spalania tłuszczów zamiast glukozy. Sytuacja taka ma miejsce przy znacznym niedoborze lub braku insuliny. Prowadzi to do produkcji ketonów wywołujących kwasicę metaboliczną (nieoddechową). Nieleczona kwasica ketonowa może doprowadzić do śpiączki i jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Niekiedy pod wpływem glukagonu rozpad tłuszczów następuje przy hipoglikemii.