Turystyka zdrowotna, w skład której wchodzi turystyka uzdrowiskowa to według Wolskiego (1970): "świadome i dobrowolne udanie się na pewien okres poza miejsce zamieszkania, w czasie wolnym od pracy, w celu regeneracji ustroju dzięki aktywnemu wypoczynkowi fizycznemu i psychicznemu". Regeneracji o której tutaj mowa, może również służyć turystyka kwalifikowana, pobytowa, weekendowa itd. (Gaworecki 2003).

Do turystyki zdrowotnej zalicza się: turystykę uzdrowiskową, turystykę spa i wellness oraz turystykę medyczną (Mika, Ptaszycka-Jackowska 2007). Charakterystyczne dla lecznictwa uzdrowiskowego jest zapewnienie świadczeń opieki zdrowotnej prowadzonych przez wyspecjalizowane zakłady z wykorzystaniem naturalnych warunków środowiska. "Ustawa o lecznictwie uzdrowiskowym" wśród surowców leczniczych wymienia gazy lecznicze oraz kopaliny lecznicze (peloidy, wody lecznicze i wody termalne). Hadzik (2002) zwraca uwagę, że górskie leczenie uzdrowiskowe, czyli takie z jakim mamy do czynienia na obszarze Beskidu Sądeckiego, ma nieco odmienny charakter od typowego leczenia szpitalnego, gdyż prowadzone jest nie w jednym obiekcie, ale w całej górskiej miejscowości posiadającej odpowiednią infrastrukturę, walory klimatyczne i krajobrazowe oraz naturalne surowce.

Głównym motywem podjęcia turystyki uzdrowiskowej jest według Szamborskiego (1978) chęć odnowy sił, a ponadto wśród innych motywów autor wyróżnia stan zdrowia uczestnika, który determinuje potrzebę spędzenia czasu we wskazanym przez lekarza miejscu i czasie oraz aktywny wypoczynek, który powinien być adekwatny do indywidualnych cech turysty. Mika i Ptaszycka-Jackowska (2007) podają dwa główne cele turystyki uzdrowiskowej: leczenie schorzeń oraz podnoszenie ogólnego stanu zdrowia poprzez zapobieganie powstawaniom schorzeń. Cele o których tu mowa, realizowane są w uzdrowiskach, które stanowią punkty docelowe turystyki uzdrowiskowej.

Turystyka Uzdrowiskowa –

Istotnym elementem działalności polskich uzdrowisk.

Promocja polskich uzdrowisk na rynkach europejskich

Polska Organizacja Turystyczna

XIII Kongres Uzdrowisk Polskich

„Ratujmy Polskie Uzdrowiska”

30.09. – 03.10.2004 r. – Nałęczów

Uzdrowiska polskie są w większości położone w najpiękniejszych rejonach kraju, mają doskonałe warunki klimatyczne, bogate złoża naturalnych tworzyw leczniczych. Wiele z nich dysponuje liczącą się bazą hotelarską, gastronomiczną, rekreacyjną, kulturalno-rozrywkową i leczniczą państwową i prywatną oraz profesjonalną kadrą, stanowiąc nieraz ważne ośrodki recepcyjne turystyki krajowej, a niektóre

i zagranicznej.

Turystyka uzdrowiskowa w Polsce jest jednym z priorytetowych produktów markowych skierowanych na rynki zagraniczne. Posiadając bogate walory naturalne z właściwościami leczniczymi, źródłami wód mineralnych, mikroklimatem itp., obszar Polski niewątpliwie wyróżnia się pod tym względem wysoką atrakcyjnością i konkurencyjnością na tle Europy.

Wyjazdy do wód i podróże turystyczne mają wspólne korzenie o wiekowej tradycji, a wiele uzdrowisk szczyci się piękną historią, sięgającą odległych czasów, toteż spotykamy w nich liczne świadectwa dawnej wspaniałości, wśród których poczesne miejsce zajmują zabytki starej infrastruktury i architektury zdrojowej i pensjonatowej, zwłaszcza drewnianej.

Swoisty klimat kulturotwórczy tworzą też inne dobra i atrakcje krajoznawcze, jak chociażby muzea i parki oraz zabytki rezydencjonalne i sakralne, wśród których są nierzadko wybitne dzieła sztuki architektonicznej. Na równi tworzą go także lokalne osobliwości, twórcy i ich sztuka oraz miejsca i pamiątki historyczne, między innymi związane z pobytem i działalnością wielu sławnych osobistości.

Tradycję wzbogaca współczesność, wyróżniająca się licznymi stałymi imprezami artystycznymi, zwłaszcza muzycznymi, nierzadko o randze międzynarodowej.

Koncepcja promocji polskich uzdrowisk i turystyki uzdrowiskowej w Polsce

Działania promocyjne

Polskiej Organizacji Turystycznej

•Wydanie folderów promujących turystykę uzdrowiskową w kilku wersjach językowych i katalogu uzdrowisk polskich realizujących funkcję turystyczną.

•Organizacja stoisk narodowych z uwzględnieniem promocji uzdrowisk na międzynarodowych targach turystycznych za granicą.

•Prowadzenie narodowej strony internetowej (www.poland-tourism.pl)

i linków do stron związanych z uzdrowiskami i turystyką uzdrowiskową

•We współpracy z regionalnymi i lokalnymi organizacjami turystycznymi oraz urzędami marszałkowskimi, stowarzyszeniami turystycznymi i branżą turystyczną zorganizowanie cyklu imprez studyjnych dla dziennikarzy krajowych i zagranicznych oraz touroperatorów zagranicznych po uzdrowiskach polskich, w których realizowana jest funkcja turystyczna.

Działania promocyjne

Polskiej Organizacji Turystycznej

• Gromadzenie, przetwarzanie i udostępnianie informacji

o produktach turystycznych związanych z turystyką

uzdrowiskową (bank produktów turystycznych).

• Dystrybucja materiałów promocyjnych o uzdrowiskach polskich

do ośrodków POT za granicą.

• Przygotowanie filmu promującego turystykę uzdrowiskową w

Polsce.

• Wydanie plakatu promocyjnego: „Turystyka uzdrowiskowa

w Polsce”.

• Gromadzenie zdjęć atrakcji turystycznych polskich uzdrowisk.

Poszukiwanie źródeł inwestowania, promocji i rozwoju turystyki uzdrowiskowej w Polsce.

Utworzenie lobbingu na rzecz promocji oraz rozwoju turystyki uzdrowiskowej w Polsce i poprzez to m.in. doprowadzenie do przyjęcia ustawy, która pozwoliłaby rozwijać polskie uzdrowiska

i konkurować naszą ofertą z ofertą uzdrowisk europejskich.

Określenie segmentu klientów – potencjalnych turystów.

Położenie większego nacisku na funkcję turystyczną uzdrowiska (obok funkcji leczniczo-profilaktycznej).

Dokonanie analizy SWOT polskich uzdrowisk

i turystyki uzdrowiskowej w Polsce.

Słabe strony polskich uzdrowisk – brak odpowiedniej infrastruktury do realizowania funkcji turystycznej w uzdrowiskach.

Słabe strony turystyki uzdrowiskowej w Polsce – zmiana podejścia społeczeństwa polskiego – pobyt w uzdrowisku to nie tylko funkcja leczniczo-profilaktyczna ale

i funkcja turystyczno-rekreacyjna. Brak znajomości języków obcych wśród personelu uzdrowisk.

Mocne strony polskich uzdrowisk – dobra kadra medyczna

i strona lecznicza.

Mocne strony turystyki uzdrowiskowej w Polsce – z uwagi na atrakcyjne położenie turystykę uzdrowiskową można łączyć z innymi rodzajami turystyki, np. aktywną, ekoturystyką.

Dokonanie analizy SWOT polskich uzdrowisk

i turystyki uzdrowiskowej w Polsce.

Zagrożenia dla polskich uzdrowisk – silna konkurencja

w krajach sąsiednich i bliskich (np. Mariańskie Łaźnie

w Czechach, Druskienniki na Litwie, Budapeszt, Hajduszoboszlo na Węgrzech).

Zagrożenia dla turystyki uzdrowiskowej w Polsce – brak spójnej promocji turystycznej uzdrowisk polskich.

Szanse dla polskich uzdrowisk – wiele rodzajów uzdrowisk (górskie, nadmorskie, borowinowe, klimatyczne itp.).

Szanse dla turystyki uzdrowiskowej w Polsce – bardzo atrakcyjnie turystycznie obszary, na których znajdują się uzdrowiska polskie.

Wzorowanie się gestorów polskich

uzdrowisk na dobrze funkcjonujących

uzdrowiskach w krajach blisko

położonych (Karlove Vary,

Mariańskie Łaźnie,

Budapeszt, Hajduszoboszlo)

poprzez np.

zorganizowanie wyjazdów

studyjnych (szkoleniowych)

do tych uzdrowisk.

Zintegrowane działania Polskiej Organizacji Turystycznej oraz podmiotów zainteresowanych

rozwojem i promocją turystyki uzdrowiskowej w zakresie realizacji wydawnictw promocyjnych

w ujednoliconej szacie graficznej przyjętej przez POT

dla tego typu publikacji.

Zapewnienie dystrybucji tych wydawnictw poprzez Ośrodki

Zagraniczne POT.

]

Zintegrowane działania

promocyjne polskich

uzdrowisk w kraju

i za granicą.

Aby ograniczyć koszty i wykreować jednolitą markę turystyki uzdrowiskowej w kraju i za granicą wszelkie działania promocyjne w tym zakresie powinny być spójne i wspólnie wypracowywane przez podmioty i instytucje zainteresowane promocją i rozwojem uzdrowisk.

Ścisła współpraca resortów gospodarki, zdrowia, środowiska, spraw zagranicznych i kultury z Polską Organizacją Turystyczną, Stowarzyszeniem Gmin Uzdrowiskowych RP, Izbą Gospodarczą „Uzdrowiska Polskie”, Unią Uzdrowisk Polskich, uzdrowiskami, gestorami bazy sanatoryjnej i noclegowej, samorządami terytorialnymi - w zakresie promocji i rozwoju polskiej turystyki uzdrowiskowej.

Aby mówić o skutecznej promocji i rozwoju turystyki uzdrowiskowej

w Polsce, w działania na rzecz turystyki uzdrowiskowej powinny włączyć się regionalne i lokalne organizacje turystyczne - zwłaszcza te lokalne organizacje turystyczne, w obszarze funkcjonowania których znajdują się uzdrowiska.

Z kolei tam gdzie nie ma takich organizacji a znajdują się uzdrowiska, należy skupić wysiłki samorządów terytorialnych

i lokalnej branży turystycznej w celu powołania LOT-u na bazie uzdrowiska.

Pojęcie "wellness", używane jest do skrótowego opisu nowego zjawiska cywilizacyjnego, jakim jest dążenie do możliwie najdłuższego zachowania młodości, zdrowia i dobrego samopoczucia. Słowo to pochodzi od angielskiego "well", które znaczy dobrze, pomyślnie. "Be well" - to z kolei "być w dobrym zdrowiu". Koncepcja Wellness została stworzona w 1959 roku przez amerykańskiego lekarza doktora Halberta Dunna. Połączył on w jedno dwa pojęcia: fitness i dobrego zdrowia (well-being). Dziś idea Wellness, czyli dobrostanu psycho-fizycznego, opiera się na całościowym podejściu do zdrowia. To styl życia, który zapewnia dobre samopoczucie i harmonią ciała, ducha i umysłu. Na Wellness składają się takie idee jak SPA (leczenie i pielęgnacja za pomocą m.in. wody, wodorostów, glonów morskich, minerałów) i aromaterapia (zbawienny wpływ zapachu dzięki działaniu olejków eterycznych). Idea Wellness jest skuteczną drogą do celu, bo uwzględnia wszelkie indywidualne potrzeby człowieka (np. emocjonalne, intelektualne, fizyczne). 
Obecnie wiele hoteli w Polsce i zagranicą proponuje dla swoich klientów połączenie pobytu w hotelu z wypoczynkiem i relaksem. Przygotowują one odpowiednie programy dostosowując je do indywidualnych potrzeb klienta bądź specyficznych zaleceń lekarza.
Takim przykładem może być w Polsce trzy gwiazdkowy hotel Amax w Mikołajkach. Oferuje on oprócz zwykłego noclegu duży wybór atrakcji związanych z rekreacją: basen z hydromasażem, sucha sauna, siłownia, Instytutu Odnowy Biologicznej z dużym wachlarzem programów indywidualnie dobranych do klienta m.in.: zabiegi regenerująco – nawilżające, antycellulitowe, wyszczuplające, antystresowe, nawilżanie i poprawa elastyczności skóry, masaże, itp. Po serii zabiegów proponowany jest dalszy wypoczynek w sali relaksującej, gdzie przy muzyce serwowana są specjały hotelu na przykład herbatka "Amax" z mieszanki herbat i ziół, lub herbata z alg. Hotel organizuje też specjalne formy aktywnego wypoczynku takie jak: rejsy zabytkowym statkiem Chopin, wycieczki rowerowe i piesze, przejażdżki bryczkami, biesiady przy ognisku, regaty, naukę gry w golfa, paintball, jazdy konne, wyprawy na grzyby.
Doskonale można wypocząć też w czterogwiazdkowym Hotelu SPA Dr Ireny Eris w Krynicy Zdroju, ucieleśnia on ideę SPA, która jest dzisiaj synonimem luksusu i holistycznego dbania o samopoczucie psychiczne i fizyczne. Znajdujący się na terenie hotelu Kosmetyczny Instytut Dr Irena Eris oferuje zabiegi pielęgnacyjne twarzy i ciała, masaże, zabiegi wodne, porady dermatologa, usługi fryzjerskie i inne. Okolice zachęcają do pieszych i rowerowych wycieczek. Wokół hotelu wznoszą się góry Beskidu Sądeckiego. Na najwyższy szczyt tych gór - Jaworzynę, prowadzi jedna z najnowocześniejszych w Europie kolejek gondolowych, której dolna stacja znajduje się bardzo blisko hotelu.
Przykładem ośrodka zagranicznego może być hotel Nahrawess w Tunezji w miejscowości Hammameth, który oprócz pobytu wypoczynkowego proponuje swoim klientom możliwość zarezerwowania pakietu zabiegowego Special Care Nahrawees w należącym do hotelu centrum zabiegowo-pielęgnacyjnym thalasso. Proponowane są tam zabiegi zdrowotno – relaksacyjne wykorzystujące dobroczynne właściwości wody morskiej oraz klimatu. Mają one na celu poprawę kondycji, przywrócenie równowagi urodzie, walkę z reumatyzmem i artretyzmem, terapię kręgosłupa a wszystko to pod opieką lekarza.
Wzorem dla innych hoteli w dziedzinie wellnesu może być Hotel Riu Park El Kebir w Tunezji w miejscowości: Hammamet 
Położenie: bezpośrednio przy długiej, łagodnie opadającej do morza piaszczystej plaży. Do centrum Hammametu z starym miastem, sklepami i kawiarniami ok. 2 km.
Hotel: 3-4-piętrowy budynek otoczony rozległym ogrodem. Gustownie urządzony holl wejściowy oraz bar i recepcja, 2 windy, restauracja z częścią dla niepalących, salon z barem, kącik internetowy (za opłatą), małe sklepiki, fryzjer. Zadbany ogród z basenem z wodą słodką i wydzieloną częścią dla dzieci oraz tarasem do opalania. Przy basenie bar z przekąskami. Leżaki i parasole przeciwsłoneczne przy basenie i na plaży bez opłaty. Ręczniki kąpielowe za kaucją. Podgrzewany basen kryty. Karty kredytowe: Visa, Mastercard. Liczba kwater: 274. Kategoria tunezyjska: 4 gwiazdki.
Pokoje: gustownie urządzone, 2-osobowe (DBJ), również z widokiem na morze (DBJM), z łazienką (suszarka) i WC. Wyposażone są w posadzkę terakotową, telefon, TV sat., klimatyzację/ogrzewanie (centralnie sterowana), małą lodówkę, sejf i balkon lub taras. Przestronne suity typu junior (JBJN) położone są od strony morza i mają część dzienną. Pozostałe wyposażenie tak jak w przypadku pokoi 2-osobowych. Pokoje rodzinne (CBJ) składają się z pokoju dziennego z sofą (możliwość dostawki) i oddzielnej sypialni. Łazienka z WC i oddzielne WC, pozostałe wyposażenie tak jak w przypadku pokoi 2-osobowych.
Wyżywienie: All Inclusive: śniadania (śniadania kontynentalne dla śpiochów do 12.00), obiady i kolacje w formie bufetów z show-cooking. Po południu przekąski. Kolacja w 2 turach. 2 razy w tygodniu wieczory tematyczne. Miejscowe napoje bezalkoholowe i alkoholowe do godz. 24.00. 
Sport i fitness: All Inclusive: tenis (2 korty ziemne i 2 korty utwardzane z oświetleniem), wypożyczalnia rakiet i piłek. W ciągu dnia tenis stołowy, gimnastyka, siatkówka. Mała sala fitness. Za opłatą: bilard. Sporty wodne (w ofercie lokalnych ośrodków sportowych, oferta zależna od warunków pogodowych). 

Wellness: za opłatą: centrum thalassoterapii z różnorodną ofertą zabiegów, np.: programy antystresowe, masaże, hammam.
Golf: bezpłatny transfer (poniedziałki-piątki) na pola golfowe Citrus i Yasmine, znajdujące się w odległości ok. 6 km od hotelu. Zniżka na greenfee (rezerwacja przed wyjazdem bezpośrednio w hotelu).

Rozrywka: 6 razy w tygodniu program animacyjny w ciągu dnia dla dorosłych. Codzienny wieczorny program rozrywkowy: muzyka na żywo lub przedstawienia.

Dobrym przykładem na rozwój turystyki uzdrowiskowej może być fakt, iż w Polsce jest zarejestrowanych 62 uzdrowiska. 
Uzdrowisko to miejscowość lub jej część, mająca klimat oraz warunki środowiskowe o leczniczych właściwościach leczniczych (klimatoterapia, przyrodolecznictwo), zasobna w naturalne tworzywa lecznicze (np. wody lecznicze, borowiny), wyposażona w budynki i urządzenia umożliwiające działalność leczniczą i wypoczynkowo-turystyczną (m.in. sanatoria, zakłady kąpielowe, pijalnie wód, zakłady fizykoterapii). Istnieją liczne kryteria klasyfikacji uzdrowisk, np. ze względu na posiadane tworzywa lecznicze i położenie fizjograficzne rozróżnia się uzdrowiska: zdrojowe (wody lecznicze), borowinowe i klimatyczne, uzdrowiska nizinne (do 200m n.p.m.), podgórskie (do 400m n.p.m.), górskie (400–800m n.p.m.), wysokogórskie (powyżej 800m n.p.m.). W Polsce, poza 37 uzdrowiskami istniejącymi od dawna, wyodrębnia się jeszcze 25 miejscowości spełniających niektóre warunki określone w ustawie z 1966 roku o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym.
Większość z polskich uzdrowisk zlokalizowana jest w południowej części Polski (uzdrowiska górskie i podgórskie), dziesięć uzdrowisk znajduje się na wybrzeżu Bałtyku. Sieć uzdrowisk uzupełniają kurorty usytuowane w pasie nizin. Istnieje również 60 innych miejscowości, które spełniają podstawowe warunki uzdrowiska (tereny potencjalnie uzdrowiskowe). Charakter występujących źródeł wód mineralnych skojarzony często ze specyficznymi właściwościami leczniczymi klimatu stanowi podstawę zróżnicowania specjalizacji terapeutycznej polskich uzdrowisk. Poniżej dokonam krótkiej charakterystyki kilku polskich uzdrowisk.

Ciechocinek: Leczy się tu choroby nadciśnienie choroby kobiece i otyłość. Wytwarzany przez tężnie mikroklimat ma też zbawienny wpływ na układ oddechowy. Ponadto Ciechocinku pomaga się chorym cierpiącym na choroby skóry oraz narządów ruchu. Główną atrakcją tego znanego już od XIX wieku uzdrowiska są słynne tężnie służące jako inhalatorium na wolnym powietrzu. Wraz z zakładem przyrodoleczniczym, pijalnią wód mineralnych, basenami rehabilitacyjnymi i termalno-solankowymi tworzą one bazę leczniczą tutejszych sanatoriów. Ciechocińskie solanki hipotermalne o temperaturze 26-27°C pochodzą z odwiertów o głębokości ponad 1300m. Do ciekawszych zabytków miasteczka należy warzelnia soli z 1830r. i XlX-wieczna prawosławna cerkiew. Wyjątkowo bogata jest oferta kulturalna uzdrowiska, na którą składają się między innymi przedstawienia w teatrze Zdrojowym, cykl imprez rozrywkowych „lato pod tężniami". 

Krynica: Doskonałe efekty osiąga się tutaj w leczeniu cukrzycy, chorób krwi i układu krwiotwórczego, kamicy nerkowej oraz chorób kobiecych. Krynica położona jest wśród zalesionych wzgórz Beskidu Sądeckiego. Nowa pijalnia, która serwuje pochodzące z miejscowych źródeł wody mineralnej: Jan, Mieczysław, Słotwinka i Zuber. Zabytkowa architektura drewniana, deptak, kolejka linowa nad Jaworznem i linowo-terenowa na górę Parkową liczne lokale fajfami i dancingami - to wszystko sprawia, że Krynica nigdy nie narzeka na brak kuracjuszy. Inne atrakcje to: Festiwal im. Jana Kiepury - Międzynarodowy Festiwal Gitarowy i codzienne koncerty orkiestry zdrojowej. Warto też odwiedzić muzeum słynnego malarza prymitywisty - Nikifora oraz ośrodek pszczelarstwa w pobliskiej Kamiennej. 
Wieliczka: Wspaniałe miejsce dla osób cierpiących na choroby reumatyczne oraz dolegliwości układu oddechowego. Kopalnia soli w Wieliczce została wpisana na listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO, jest to nie tylko niezwykły zabytek myśli technicznej, ale także pierwsze na świecie podziemne sanatorium alergologiczne. Zlokalizowane jest na poziome V kopalni, czyli na głębokości 211 metrów. W sanatoryjnych komorach: „Lill” i „Skulimowski” pacjenci przebywają pod opieką medyczną 5 godzin w ciągu dnia i 10 godzin w nocy. Pełna kuracja trwa 3 tygodnie, można wykupić jednak dowolną liczbę dni pobytu. W komorze „Jeziora Wesel” (135m pod ziemią chorzy na astmę poddawani są 14-dniowej kuracji na hiperwentylacji dróg oddechowych. Sama kopalnia, która po 700 latach eksploatacji zaniechała wydobywania soli, jest obecnie skansenem. Możemy tu podziwiać solne jeziora i wielkie komory, a ta górze kaplice z rzeźbionymi w soli zdobieniami i postaciami świętych. W niektórych salach odbywają się przedstawienia teatralne. Kuracja w Wieliczce stanowi doskonałą okazje do zwiedzenia Krakowa. 

Widać, że turyści nastawieni na ten rodzaj turystyki mają szeroki wachlarz ośrodków jak i usług, które one oferują. Pozostaje mieć nadzieję, że ta gałąź turystyki będzie się prężnie rozwijać, co przyczyni się do rozwoju samej turystyki jak i kondycji osób spędzających w ten sposób czas. 
Miejscowości uzdrowiskowe w Polsce położone są w atrakcyjnych turystycznie strefach krajobrazowych. Niestety stają się one coraz częściej miejscami koncentracji różnych form ruchu turystycznego, co pogłębia i nasila procesy degradacji walorów uzdrowiskowych. W związku z tym powinnyśmy większą uwagę zwrócić na ekologię i ochronę środowiska gdyż zagrożenia ekologiczne dotykają w coraz większym stopniu obszary uzdrowiskowe. Co w konsekwencji grozi utratą walorów leczniczych. Obecnie 23 uzdrowiska są zagrożone utratą walorów leczniczych. Stwierdzone zanieczyszczenia złóż wód mineralnych występują w Nałęczowie, Szczawnie Zdroju i Busku Zdroju, notuje się je także w Krynicy Zdroju. Wszystkie polskie uzdrowiska mają przekroczone dopuszczalne normy zapylenia i zasiarczenia powietrza. Do najbardziej zagrożonych należą uzdrowiska górnośląskie i niektóre sudeckie, zwiększa się zagrożenie uzdrowisk kujawskich, krakowskich i nadmorskich. Poza tym większość uzdrowisk polskich cechuje zły stan sanitarno- higieniczny i niewłaściwe zagospodarowanie przestrzenne. Nadto miejscowości uzdrowiskowe położone w atrakcyjnych turystycznie strefach krajobrazowych stają się miejscami koncentracji różnych form ruchu turystycznego, co pogłębia i nasila procesy degradacji walorów uzdrowiskowych. Europejską 
Lecznictwo uzdrowiskowe i powiązana z nim turystyka uzdrowiskowa posiadają dwa zasadnicze obszary rozwoju. Pierwszy z nich to odnowa sił biologicznych człowieka poprzez wykorzystanie wód leczniczych, kopalin naturalnych oraz właściwości klimatu. Obszar drugi to aktywne formy spędzania czasu wolnego (bliskość terenów górskich, leśnych oraz niewykorzystana baza sportowo-rekreacyjna). Około 40% kuracjuszy leczy w polskich uzdrowiskach choroby reumatyczne, 20% dolegliwości układu oddechowego, 12% układu krążenia, a 10% choroby przewodu pokarmowego. Większość uzdrowisk położona jest w pasie górskim i podgórskim oraz w terenie nadmorskim. Wszystkie polskie uzdrowiska stoją u progu poważnych zmian, głównie dotyczących procesu prywatyzacji oraz zmian w systemie zarządzania bazą uzdrowiskowa, aby dostosować polskie uzdrowiska do standardów zachodnioeuropejskich i skutecznie z nimi konkurować.
Wzorem rozwiązań niemieckich i austriackich, a także nawiązując do doświadczeń przedwojennych proponuje się wydzielenie z prywatyzacji 5 największych uzdrowisk i włączenie ich do zespołu uzdrowisk narodowych. Również dokument rządowy „Strategia rozwoju turystyki w latach 2001-2006” zakłada zwiększenie rentowności majątku państwowego poddawanego procesowi przekształceń własnościowych m.in. w sektorze uzdrowisk i ośrodków wypoczynkowych zakładów pracy.
Z procesami tymi powinno być szybkie uchwalenie ustawy o gminach uzdrowiskowych, która jak najszybciej powinna zastąpić anachroniczne rozwiązania zawarte w ustawie z 1996 roku o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym. Zasadniczym obszarem zmian jest konieczność przekazania znaczących uprawnień decyzyjnych w obszarze funkcjonowania uzdrowisk samorządom i usytuowanie zakładów lecznictwa uzdrowiskowego w pionie zakładów lecznictwa powszechnego. 
Poważnym problemem z jakim borykają się polskie uzdrowiska i miejscowości uzdrowiskowe jest brak środków finansowych, co spowodowane jest malejącym udziałem nakładów na lecznictwo uzdrowiskowe w budżecie państwa i niekorzystnymi rozwiązaniami podatkowymi. Ważną kwestią gospodarki uzdrowiskowej, jest ciągłe dostosowywanie polskich norm, do wymogów lecznictwa uzdrowiskowego obowiązującego w krajach Unii Europejskiej. Jest to istotne zarówno, dla poprawienia konkurencyjności polskich uzdrowisk, jak i dla podniesienia jakości obsługi w zakładach leczniczych. Procesy te powinny przebiegać z nie tylko z myślą o turystach i kuracjuszach krajowych, ale również gościach zagranicznych. Dużą wagę należy przykładać również do rozwoju branż związanych z klasycznym lecznictwem i turystyką uzdrowiskowa tj. rozlewnictwa i butelkowania wody mineralnej.
Obecnie uzdrowiska nadal funkcjonują w oparciu o rozwiązania zawarte w ustawie z 1966 r. o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym, która zupełnie nie przystaje do nowych warunków gospodarowania. Istotnym niedostatkiem ustawy o uzdrowiskach i lecznictwie jest nieaktualność większości jej przepisów oraz brak spójnego zespołu norm prawnych i instrumentów ekonomicznych, które skłoniłyby wspólnoty samorządowe w miejscowościach uzdrowiskowych do troski zarówno o potrzeby miejscowości, jak również o różnorodne potrzeby kuracjuszy. Obowiązujące rozwiązania prawne stwarzają przeświadczenie, iż organizowanie i gospodarowanie uzdrowiskami stanowi problem dla całokształtu gospodarki gminy, bowiem istniejące ograniczenia w zakresie rozbudowy infrastruktury uzdrowiskowej oraz koszty utrzymania istniejącej, jak również koszty obsługi kuracjuszy nie są w odpowiedni sposób rekompensowane. 
Celowe wydaje się stworzenie takiej regulacji prawnej, która nie tylko zapewni wspólnocie samorządowej, na obszarze której istnieje uzdrowisko, realny wpływ na jego funkcjonowanie przy uwzględnieniu obecnego statusu i roli gmin w administrowaniem krajem, ale również skłoni samorządy do podejmowania w tym zakresie pożądanej inicjatywy z uwagi na dodatkowe dochody. Chodzi o zapewnienie instrumentów zarówno prawnych jak i ekonomicznych, które sprzyjałyby zapewnieniu wysokiej jakości usług leczniczych, jak i efektywnego poziomu organizacji zarządzania w uzdrowiskach. Obowiązujące rozwiązania prawne normujące funkcjonowanie uzdrowisk nie uwzględniają zmian, jakie dokonały się w sferze zakładów opieki zdrowotnej, dlatego konieczne staje się jednoznaczne umieszczenie zakładów opieki zdrowotnej świadczących usługi lecznicze w uzdrowiskach w pionie zakładów lecznictwa powszechnego.
Projektowana ustawa o gminach uzdrowiskowych powinna wypełnić istniejącą już od dwunastu lat lukę ustawową, mówiącą o uregulowaniu odrębności ustrojowej gmin uzdrowiskowych - art. 38 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym. Przepis ten wyraźnie mówi, że „odrębność ustroju gmin, które wykonują zadania o szczególnym charakterze określają właściwe ustawy. Dotyczy to w szczególności gmin uzdrowiskowych.” 
Kategorię tych gmin tworzą przede wszystkim gminy uzdrowiskowe, które ze względu na charakter i zakres realizowanych zadań wymagają odrębnego podejścia ze strony ustawodawcy. Specyfika ta od wielu lat uznawana jest w ustawodastwach zachodnioeuropejskich. Współczesne ustawodawstwo państw zachodnioeuropejskich dostrzega specyfikę gmin uzdrowiskowych i reguluje zarówno kwestie ustrojowe jak też finansowe gmin mających na swoim terenie uzdrowiska. 
Wśród form rekompensujących bariery rozwojowe gmin uzdrowiskowych i zachęcających do utrzymania i tworzenia uzdrowisk w Niemczech i Włoszech są m.in.: 
1.) dotacje celowe na realizację infrastruktury uzdrowiskowej i komunalnej spełniającej zaostrzone wymogi z zakresu ochrony środowiska naturalnego,
2.) miejscowy podatek turystyczny,
3.) podatek od drugiego mieszkania,
4.) zwiększone udziały w dochodach podatkowych,
5.) taksa kuracyjna,
6.) preferencyjne kredyty na budowę infrastruktury rekreacyjnej, sportowej i uzdrowiskowej,
7.) przyjęcie zasady, że opłaty i kary za gospodarcze korzystanie ze środowiska są dochodem gmin uzdrowiskowych,
8.) przyjęcie zasady, że podmioty działające na terenie gmin uzdrowiskowych podlegają tym samym zasadom opodatkowania co w innych gminach bez ulg i preferencji,
9.) dopłaty do cen gazu,
10) ulgi w podatkach dochodowych o charakterze inwestycyjnym.
Wprowadzenie od początku 1999 r. reformy służby zdrowia, w wyniku której funkcje płatnika za lecznictwo uzdrowiskowe, świadczone na rzecz ubezpieczonych, przejęły Kasy Chorych, spowodowało wiele negatywnych konsekwencji dla gmin uzdrowiskowych i lecznictwa uzdrowiskowego:
- ograniczenie, w stosunku do 1998 r., liczby zamówionych usług oraz cen jednostkowych, co było najistotniejszą przyczyną spadku poziomu sprzedaży w 1999 r., 
- wzrost poziomu zarówno kwestie ustrojowe jak też finansowe gmin mających na swoim terenie uzdrowiska. 
Wśród form rekompensujących bariery rozwojowe gmin uzdrowiskowych i zachęcających do utrzymania i tworzenia uzdrowisk w Niemczech i Włoszech są m.in.: 
1.) dotacje celowe na realizację infrastruktury uzdrowiskowej i komunalnej spełniającej zaostrzone wymogi z zakresu ochrony środowiska naturalnego,
2.) miejscowy podatek turystyczny,
3.) podatek od drugiego mieszkania,
4.) zwiększone udziały w dochodach podatkowych,
5.) taksa kuracyjna,
6.) preferencyjne kredyty na budowę infrastruktury rekreacyjnej, sportowej i uzdrowiskowej,
7.) przyjęcie zasady, że opłaty i kary za gospodarcze korzystanie ze środowiska są dochodem gmin uzdrowiskowych,
8.) przyjęcie zasady, że podmioty działające na terenie gmin uzdrowiskowych podlegają tym samym zasadom opodatkowania co w innych gminach bez ulg i preferencji,
9.) dopłaty do cen gazu,
10) ulgi w podatkach dochodowych o charakterze inwestycyjnym.
Wprowadzenie od początku 1999 r. reformy służby zdrowia, w wyniku której funkcje płatnika za lecznictwo uzdrowiskowe, świadczone na rzecz ubezpieczonych, przejęły Kasy Chorych, spowodowało wiele negatywnych konsekwencji dla gmin uzdrowiskowych i lecznictwa uzdrowiskowego:
- ograniczenie, w stosunku do 1998 r., liczby zamówionych usług oraz cen jednostkowych, co było najistotniejszą przyczyną spadku poziomu sprzedaży w 1999 r., 
- wzrost poziomu należności oraz spadek płynności finansowej, spowodowane późniejszym, a czasem też nieterminowym, regulowaniem zobowiązań przez Kasy Chorych.
Do 1998 r. Minister Zdrowia przeznaczał na finansowanie lecznictwa uzdrowiskowego 4,5% ogółu wydatków na ochronę zdrowia. W 1999 r., pierwszym roku wdrażania reformy ubezpieczeń zdrowotnych, Kasy Chorych przeznaczyły na ten cel od 0,81% do 2,34% (średnio 1,45%) będących w ich dyspozycji środków finansowych na ochronę zdrowia. W 2001 r. Kasy Chorych zredukowały finansowanie tego lecznictwa do poziomu od 0,48% do 2,09% (średnio 1,24%). 
Trudna sytuacja ekonomiczno-finansowa spółek uzdrowiskowych była również wynikiem konieczności finansowania inwestycji, których realizację rozpoczął minister zdrowia, oraz dodatkowych wadliwych rozwiązań prawnych, które spowodowały że:
- w 1999 r. stawka podatku od nieruchomości wzrosła o ok. 300%,
- od 1 stycznia 2002 r. spółki uiszczały opłaty za korzystanie ze środowiska,
- podwyższone zostały opłaty z tytułu eksploatacji zasobów leczniczych. 
W 1999 r. pogorszyła się sytuacja ekonomiczna całego sektora spółek uzdrowiskowych. Obniżyła się wielkość nakładów przeznaczanych na lecznictwo uzdrowiskowe, co wpłynęło na zmniejszenie stawek za dzień pobytu kuracjusza i liczbę kontraktowanych dni, a w konsekwencji negatywnie wpłynęło na lokalną gospodarkę uzdrowiskową. Sprzedaż w cenach bieżących spadła z 407 mln zł w 1998 r. do 399 mln zł, tj. o 1,85% (czyli o 8,5% w cenach realnych). Spółki uzdrowiskowe zamknęły 1999 r. stratą w wysokości 2 935 tys. zł, podczas gdy w 1998 r. zysk netto wyniósł 1 085 tys. zł.

Polska posiada 44 uzdrowiska statutowe, z czego połowa z nich znajduje się na południu kraju. 
Struktura własnościowa polskich uzdrowisk, wygląda następująco:
a.) około 48% łóżek sanatoryjnych stanowi własność Skarbu Państwa w formie spółek akcyjnych lub spółek z ograniczoną odpowiedzialnością,
b.) do niedawna były to państwowe przedsiębiorstwa uzdrowiskowe, obecnie znajdują się w trakcie prywatyzacji,
c.) około 19% łóżek sanatoryjnych należy do związków zawodowych,
d.) około 18% łóżek sanatoryjnych znajduje siew posiadaniu różnych zakładów pracy,
e.) około 12% łóżek sanatoryjnych należy do dawnych branżowych służb zdrowia (PKP, MON, MSWiA),
f.) około 3% stanowią łóżka w sanatoriach i pensjonatach prywatnych.

Struktura wielkości uzdrowisk:
a.) 45% stanowią uzdrowiska posiadające od 5000 do 1500 łóżek,
b.) 31% stanowią duże uzdrowiska posiadające powyżej 3000 łóżek,
c.) 17% stanowią uzdrowiska posiadające 1500 do 3000 łóżek,
d.) 7% stanowią uzdrowiska małe posiadające mniej niż 500 łóżek.
W obiektach sanatoryjnych i szpitali uzdrowiskowych znajduje się 45.000 łóżek sanatoryjnych. W przypadku pełnego wykorzystania obecna baza sanatoryjna pozwala na udzielenie rocznie ponad 16 mln. noclegów. Zdolność usługowa zakładów przyrodoleczniczych jest znacznie większa i istnieje możliwość rozwijania lecznictwa otwartego, które polega na pobycie kuracjusza w uzdrowisku na własny koszt i korzystaniu z zabiegów w zakładach przyrodoleczniczych bezpłatnie, w ramach Kas Chorych lub odpłatnie z własnych środków. 
Nie wszystkie miejscowości uzdrowiskowe posiadają wymagane dla uzdrowisk obiekty. Braki dotyczą basenów kąpielowych leczniczych i rekreacyjnych, domów zdrojowych jako ośrodka życia kulturalnego, ale również urządzeń nie wymagających większych nakładów niż szalety w parkach zdrojowych.
Na całym świecie kasy chorych dopłacają do kuracji w uzdrowiskach. Znaczna cześć kuracji (około 50%) będzie w przyszłości sprzedawana na zasadach rynkowych jako pełnopłatne, zatem klientela uzdrowisk będzie bardziej wymagająca i szanse polskich uzdrowisk będą zależały od:
a.) spełnienia wymagań dotyczących jakości leczenia,
b.) doskonalenia funkcjonalności i estetyki poszczególnych obiektów,
c.) unowocześnienia infrastruktury technicznej i społecznej uzdrowisk,
d.) gościnności personelu i mieszkańców.
Punktem wyjścia do prezentacji warunków jakie muszą spełnić uzdrowiska polskie, aby stały się konkurencyjnymi i dynamicznymi miejscowościami, generującymi rozwój lokalny i regionalny jest ocena stanu istniejącego zaprezentowana w 10 Tezach Rozwoju Polskich Uzdrowisk :
1. uzdrowiska stanowią produkt markowy budowany od wielu lat,
2. posiadamy zasoby, nie posiadamy atrakcyjnych i konkurencyjnych produktów, 
3. lecznictwu uzdrowiskowemu towarzyszy zbyt powolny rozwój usług czasu wolnego i infrastruktury towarzyszącej,
4. przewaga uzdrowisk nad innymi miejscowościami turystycznymi dotyczy szczególnie: poczucia bezpieczeństwa, infrastruktury technicznej i społecznej oraz atmosfery i czystości,
5. występuje duża różnica miedzy wysokim poziomem usług medycznych, a niską jakością bazy materialnej,
6. istnieje słaba współpraca uzdrowisk z innymi podmiotami świadczącym usługi czasu wolnego, /> 7. nie wykorzystuje się istniejącej sieci i zorganizowania gmin uzdrowiskowych w Polsce do agresywnego marketingu,
8. brakuje wyraźnych rezultatów z pro-turystycznej i pro-uzdrowiskowej postawy władzy lokalnej, regionalnej i centralnej,
9. programowanie rozwoju usług uzdrowiskowych i czasu wolnego musi odbywać się w skali subregionu (gmina, powiat) przy współpracy z operatorami krajowymi i międzynarodowymi,
10. w lobbingu na rzecz rozwoju miejscowości uzdrowiskowych należy wykorzystać fakt, ze usługi czasu wolnego są kołem zamachowym dla 19 dziedzin gospodarki lokalnej i regionalnej (wg. Unii Europejskiej).
Punktem wyjścia do realizacji powyższych tez powinna być jasno sformułowana strategia rozwoju, zawierająca cele strategiczne planowane do osiągnięcia w krótszym i dłuższym horyzoncie czasowym oraz wynikające z niej konkretne zadania i projekty jej realizacji. 
Do przykładowych celów strategicznych można zaliczyć:
1. wzrost znaczenia ekonomicznego usług świadczonych w uzdrowiskach,
2. wzrost jakości środowiska i życia mieszkańców,
3. zrównoważony rozwój miejscowości uzdrowiskowych wraz z otoczeniem (czynnik rozwoju lokalnego i regionalnego),
4. stworzenie wizji uzdrowiska i gmin uzdrowiskowych jako podmiotów społecznie odpowiedzialnych tj. budujących właściwe relacje z otoczeniem zewnętrznym (interesariuszami).
Do celów uzupełniających można zaliczyć m.in.:
1. tworzenie nowych miejsc pracy,
2. poprawa konkurencyjności,
3. tworzenie pozytywnego wizerunku jako centrum zdrowia, rekreacji i rozrywki.
Cele uzupełniające występują również jako sposoby realizacji celów głównych. Ważnym aspektem poprawy konkurencyjności jest traktowanie turystyki uzdrowiskowej jako czynnika kreowania rozwoju, a przez to tworzenia nowych miejsc pracy. Jest to również wystarczający argument, aby turystyka uzyskała specjalne programy wsparcia ze strony rządów państw Unii Europejskiej. Dlatego przed polskimi uzdrowiskami stoi duża szansa na ich dalszy rozwój i poprawę konkurencyjności z realną możliwością uzyskania specjalnego rządowego programu wsparcia jako przykład walki z bezrobociem i stymulatora lokalnej i regionalnej gospodarki.
Warunkiem utrzymania się uzdrowisk na niezwykle konkurencyjnym rynku usług turystycznych jest wysoka jakość świadczonych usług leczniczych. Ważne jest uzyskanie przez polskie uzdrowiska międzynarodowych atestów: ISO, HAACP itp. Analizując specyfikację ważniejszych dziedzin związanych z jakością usług, możemy wyróżnić następujące dziedziny: 
a.) racjonalna eksploatacja naturalnymi zasobami leczniczymi,
b.) nowoczesna infrastruktura sanitarna,
c.) dbałość o higienę miejscowości uzdrowiskowej,
d.) higiena w obiektach,
e.) dostępność obiektów dla inwalidów,
f.) istnienie gabinetów lekarskich na każde 50-60 łóżek sanatoryjnych,
g.) pokoje o powierzchni ok. 15 m2 jednoosobowe lub 20m2 dwuosobowe,
h.) program zabiegowy w zakładach przyrodoleczniczych, dostosowany do profilu leczniczego,
i.) wzorowe warunki higieniczne,
j.) obieg borowinowy wykluczający powtórne użytkowanie po zabiegu,
k.) zamknięty obieg wody basenowej połączony z jej uzdatnianiem,
l.) respektowanie wskaźnika 4-5 m2 powierzchni wodnej basenu na jednego kuracjusza (pacjenta).
Należy również pamiętać o konieczności wprowadzenia odpowiedniej kategoryzacji w zakresie usług uzdrowiskowych, tak aby koszty i jakość leczenia mogły być uzależnione od standardów samych uzdrowisk i ich bazy leczniczej. Kategoryzacja w postaci gwiazdkowej powinna objąć zarówno całe uzdrowiska w zależności od jakości usług, jak również poszczególne obiekty sanatoryjno-hotelarskie i inne usługowe obiekty lecznicze.
Aby usunąć istniejące zaniedbania w zakresie ekologii i urbanistyki postuluje się opracowanie specjalnego, narodowego programu ochrony środowiska dla potrzeb uzdrowisk oraz przekazanie na jego realizację odpowiednich środków finansowych z funduszów ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Pożądane wydaje się wsparcie dotacjami i subwencjami z budżetu centralnego i wojewódzkiego wybranych projektów rozwojowych, dotyczących rozbudowy infrastruktury komunalnej. Istotnym, wdaje się również powołanie architekta uzdrowiska oraz wprowadzenie wymogu sporządzania specjalnego studium krajobrazowego dla całej miejscowości uzdrowiskowej.
Rozwiązywanie problemów związanych z rozwojem uzdrowisk wymaga stałej obserwacji zachodzących w nim zmian oraz pełnych informacji o funkcjonowaniu całych jednostek przestrzennych i ich infrastruktury leczniczej, turystycznej i komunalnej. Stąd konieczne wydaje się opracowanie zasad i realizację monitoringu i opartego na nim komputerowego banku informacji o obiektach, miejscowościach i gminach uzdrowiskowych, ze szczególnym uwzględnieniem infrastruktury leczniczej i turystycznej. Zakres zbieranych informacji powinien wykraczać poza układy branżowe i dotyczyć całych jednostek lub ich autonomicznych części funkcjonalno-przestrzennych.
Uzdrowiska to nie tylko zaplecze sanatoryjne, które liczy ponad 40.000 łóżek, ale także ogromna licząca około 80.000 miejsc baza turystyczna. Potencjał ten stanowi około 18% bazy turystycznej całego kraju. 

Skutkiem niewłaściwej polityki państwa wobec sektora gmin uzdrowiskowych i lecznictwa uzdrowiskowego, aktualnie w polskich uzdrowiska mamy doczynienia z:
a.) ograniczaniem ilości miejsc sanatoryjnych,
b.) ograniczaniem nakładów na lecznictwo uzdrowiskowe,
c.) zmniejszaniem dochodów własnych gmin uzdrowiskowych,
d.) zwiększaniem bezrobocia strukturalnego w uzdrowiskach,
e.) pauperyzacją miejscowej ludności i brakiem perspektyw rozwoju,
f.) dekapitalizacją majątku trwałego podmiotów uzdrowiskowych,
g.) spadkiem popytu na usługi uzdrowiskowe,
h.) znikomym napływem kapitału inwestycyjnego,
i.) słabym rozwojem przedsiębiorstw usługowych sektora obsługi ruchu turystycznego (komplementarnego wobec funkcji uzdrowiskowych).
Nowoczesne uzdrowiska, chcące konkurować z ofertą nie tylko krajów Unii Europejskiej, ale również krajów kandydackich, powinny spełniać następujące funkcje:
a.) centrum zdrowia, posiadającego nie tylko naturalne surowce lecznicze, ale również nieskażone środowisko naturalne, odpowiedni klimat oraz odpowiednio wyposażone zakłady lecznicze,
b.) centrum turystyki i rekreacji, wyposażonego zarówno w bazę hotelową i gastronomiczną oraz w infrastrukturę rekreacyjną i turystyczną,
c.) centrum sportowego, posiadającego ogólnie dostępną infrastrukturę sportową,
d.) centrum kulturalnego, wyposażonego w obiekty i urządzenia kultury, a także organizującego na wysokim poziomie życie kulturalne w uzdrowiskach.
Dla realizacji strategicznego celu poprawy konkurencyjności konieczne jest:
1.) przeznaczenie środków z prywatyzacji na realizacje inwestycji infrastrukturalnych w uzdrowiskach;
2.) pozyskanie środków pomocowych, na wsparcie procesu restrukturyzacji polskich uzdrowisk (partnerstwo publiczno-prawne);
3.) wsparcie środków pozyskanych w procesie prywatyzacji, środkami innymi (kontrakty regionalne, budżety gmin, budżet państwa);
4.) ustabilizowanie może poprawić sytuację ekonomiczną, atrakcyjność i aktywność polskich uzdrowisk.
2.) Rozwój działalności marketingowej w kraju i zagranicą. Stosowanie nowoczesnych (agresywnych) technik promocji. Promocję polskich uzdrowisk powinny wspierać m.in. polskie placówki dyplomatyczne i Polska Organizacja Turystyczna.
3.) Działalność organizacji pracujących na rzecz uzdrowisk – Izby Gospodarczej Uzdrowiska Polskie, Stowarzyszenia Gmin Uzdrowiskowych RP, Fundacji Uzdrowiska, Unii Uzdrowisk Polskich i innych. Organizacje te mogą i powinny tworzyć ciekawe inicjatywy, ukierunkowane na utrzymanie i rozwój uzdrowiskowej gospodarki turystycznej (np. ekspertyzy, opracowania, opinie itd., przydatne krajowym i zagranicznym gestorom uzdrowisk.
Podsumowując należy stwierdzić, iż skuteczne działania ukierunkowane na rewitalizacje polskich uzdrowisk, uzależnione są od m.in. stanu prac nad nową wersją ustawy o gminach uzdrowiskowych, procesami prywatyzacyjnymi oraz od poczucia potrzeby świadomości, roli uzdrowisk w gospodarce wśród przedstawicieli władz centralnych, samorządowych oraz ich właścicieli.

Bibliografia
Bieńczyk G., Łobożewicz T., Podstawy turystyki, Warszawa 2001
Krasiński Z., Rynek usług uzdrowiskowych w Polsce, Poznań 2001.
Turystyka Uzdrowiskowa: stan i perspektywy, Gdańsk 1999

Źródła elektroniczne
http://www.innastrona.pl/lifestyle_wellness.phtml
http://www.hotel-amax.pl/hotel-amax
http://www.krynica.eris.pl/krynica
http://www.neckermann.pl
http://www.sgurp.pl/aktualnosci/files/
http://www.tui.pl