Pytania z zakresu psychologii na egzamin magisterski:

Moderator to zmienna wpływająca na siłę i znak korelacji pomiędzy dwiema zmiennymi. Poznaje się go po istotnie statystycznej interakcji miedzy zmienną zależną a niezależną.

Zmienna, która statystycznie wiąże dwie lub więcej pozostałych zmiennych, wpływając w pewien sposób na ich wzajemne stosunki. Znaczy to, ze działanie dwóch zmiennych podstawowych jest „moderowane” przez trzecią.

Co to jest mediator i jak się go ustala?

Mediator to zmienna wyjaśniająca związek pomiędzy dwoma zmiennymi. Poznaje się po tym, że istotnie statystycznie wpływ zmiennej niezależnej na zmienną zależną zanika lub istotnie statystycznie słabnie, gdy z analizy wyłączymy mediator.

Co to jest operacjonalizacja i czemu służy?

Jest to wskaźnikowanie - procedura tłumaczenia twierdzeń teoretycznych na twierdzenia o zdarzeniach obserwowalnych. Procedura nadawania sensu empirycznego terminom teoretycznym, która prowadzi do odpowiedzi na pytania:

Do czego w świecie rzeczywistym odnoszą się twierdzenia teorii?
Jak dalece występujące w teorii zmienna i ich relacje poddają się obserwacji?
Jak wybrany sposób zbierania danych empirycznych wpłynie na możliwość odniesienia tych danych do teorii?

Wskaźnik to obserwowalna konsekwencja lub obserwowalny korelat nie obserwowalnej właściwości np. ilość uderzeń eksperymentatora przez badacza przy pomiarze agresji.

Etapy procedury operacjonalizacji:

Konceptualizacja zmiennej teoretycznej (czynnika) Odpowiedź na pytanie, czym badacz chce się zająć i czym to jest dla badacza lub/i jego teorii
Dobór wskaźników
Pomiar wskaźników

Operacjonalizacja jest istotnym elementem działań psychologa podejmującego badania empiryczne. Badacz przeprowadza ją zarówno wówczas, gdy w badaniu zamierza dokonać teoretycznie uzasadnionej manipulacji eksperymentalnej, jak i wtedy, gdy jego celem jest konstrukcja narzędzia, np. testu. Operacjonalizacja to zabieg nadawania sensu empirycznego terminom teoretycznym.

Scharakteryzuj poprawnie postawiona hipotezę badawczą

Hipotezy to stwierdzenia będące tymczasowym (próbnym) wyjaśnieniem danego zjawiska. Inaczej - przewidywania na temat przyszłego przebiegu konkretnego zdarzenia w świecie; wywiedzione z teorii (jednej lub wielu).

Hipotezy zawsze mają postać stwierdzeń, czyli zdań oznajmujących.

Poprawnie postawiona hipoteza:

Jest trafna –adekwatnie odpowiada na problem
Jest oszczędna- jest najprostszą odpowiedzią na problem
Jest weryfikowalna- ma taką postać, że łatwo jest ją przyjąć lub odrzucić
Orzeka o granicach własnej stosowalności

Jakie są zalety i wady badań korelacyjnych?

Badanie korelacyjne – typ badania, którego celem jest wskazanie związku miedzy naturalnie pojawiającymi się zmiennymi, co umożliwia przewidywanie.

Korelacja – zachodzi wtedy, gdy dwie różne zmienne się współzmieniają, co umożliwia przewidywanie wartości jednej zmiennej na podstawie drugiej

Wady:

Nie wykrywają kierunku zależności przyczynowo-skutkowych, nie możemy stwierdzić co od czego zależy
Niewrażliwe na pozorny charakter związku, problem MEDIATORÓW związku (mediator- zmienna wyjaśniająca związek pomiędzy dwoma zmiennymi)
Niewrażliwe na interakcyjne oddziaływanie zmiennych trzecich; problem moderatorów zależności
Duża wrażliwość na wyniki skrajne
Upraszczające założenie o liniowości związku pomiędzy zmiennymi (uprasza się to, że bezpośrednio wpływa, ale tak naprawdę niekoniecznie)

Zalety:

Można określić związek między zmiennymi niezależnymi, co stwarza możliwość ich przewidywania
Można mierzyć wiele zmiennych jednocześnie
Pozwala rzetelnie (trafnie) mierzyć wiele zjawisk
POZWALAJĄ na mierzenie zmiennych, których nie dałoby się zmanipulować w eksperymencie

Jakie są wady i zalety eksperymentów prawdziwych?

Wady:

Sztuczna manipulacja może nie oddawać rzeczywistych wydarzeń. Reakcje badanych mogą nie być naturalne, ponieważ wiedzą, że są obserwowani
Bez wysokiego poziomu kontroli warunków eksperymentalnych nie ma eksperymentu.
Problem z równoważeniem poziomów zmiennych w grupach eksperymentalnych (przez randomizację)- nie zawsze badacze są w stanie przydzielić osoby badane do grup w sposób losowy. (np. trudno jest uczniów klasy powołać na zasadzie doboru losowego).
Nie zawsze możliwe jest zebranie wystarczającej liczby osób badanych, wtedy randomizacja jest niemożliwa do przeprowadzenia.
Istnieje możliwość popełnienia błędów we wnioskowaniu statystycznym –wynik istotny statystycznie nie oznacza, że jest on znaczący praktycznie, nie jest on zawsze interpretowalny.

Problem etyczny/maskowanie celu badania

Zalety:

Pozwala kontrolować czynniki zewnętrzne
Pozwala wyciągać wnioski na temat związków przyczynowo- skutkowych
Pozwala wykryć przyczyny zachowania
Tylko te eksperymenty pozwalają testować hipotezy na temat zależności przyczynowo –skutkowych między zmiennymi. (Pozwalają testować teorie psychologiczne oraz skuteczność oddziaływań terapii i programów zmiany zachowania)
Eksperyment z powtarzalnym pomiarem –eliminuje zakłócenia w postaci różnic indywidualnych. Jednak jego zagrożeniem jest efekt wprawy –zmiany zachowania uczestników badania będące wynikiem powtórnego testowania.

Jakie są wady i zalety quasi eksperymentów?

To badania przeprowadzone w oparciu o plany badań eksperymentalnych, ale z pominięciem reguły losowego przydziału do warunków eksperymentalnych (dla przynajmniej jednego warunku).

Wady:

W badaniach tych nie występuje losowy przydział osób badanych do grup.
Badacze muszą poszukiwać dodatkowych dowodów na to, że wyeliminowali czynniki zakłócające trafność wewnętrzną (brak randomizacji).
Badacze przed interpretacją wyników z badań quasi –eksperymentalnych powinni zrobić wszystko, by przybliżyć warunki do eksperymentu właściwego.

Zalety:

Przy rozsądnym poziomie trafności wewnętrznej (o ile o nią odpowiednio zadbamy) charakteryzują się wysoką trafnością zewnętrzną)
Pozwalają na wyciąganie ostrożnych wniosków przyczynowo-skutkowych w stosunku do zmiennych, którymi nie można lub trudno manipulować (z przyczyn technicznych- np. procesy długotrwałe, samoocena, decyzje życiowe; z przyczyn etycznych np. ekstremalny stres)
Pozwalają na w miarę tanie i rzetelne ocenianie planów oddziaływań
Zaleca się wtedy, kiedy eksperymenty właściwe nie są możliwe do przeprowadzenia. Lepiej jest zdobyć jakąkolwiek wiedzę na temat jakiegoś oddziaływania, aniżeli nie mieć żadnej.

Co to jest randomizacja i czemu służy?

Randomizacja to losowy przydział badanych do grup. Dobór losowy do warunków stosuje się w celu utworzenia porównywalnych grup poprzez równoważenie i uśrednianie właściwości osób badanych w różnych warunkach zmiennej niezależnej. Randomizacja w blokach ma na celu zrównoważenie właściwości osób badanych i pokrywania się zmiennych, które mogą pojawić się podczas prowadzenia eksperymentu, oraz stworzenie grup o tej samej wielkości

Randomizacja jest to losowy dobór osób do badania. Losowość należy tutaj rozumieć, że każdy przypadek z badanej populacji ma taką samą szansę być uczestnikiem badania co każdy inny. Stosując odpowiednie metody losowania badacze "dają" szansę każdej osobie z populacji na bycie osobą badaną.

Powody stosowania randomizacji w badaniach to:

zminimalizowanie wpływu zmiennych niekontrolowanych. Stosując losowość doboru osób do badania minimalizuje się wpływ niekontrolowanych czynników.
odzwierciedlenie charakterystyki populacji (np. Polacy) w badanej próbie (np. 1000 osób)
uprawdopodobnienie otrzymanych rezultatów badań

Losowe dobieranie osób do badania sprawia, że jest niewielkie prawdopodobieństwo, że badane grupy będą się różnić między sobą innymi niż zaplanowane przez badacza zmienne, np. badacz nie mierzy poziomu inteligencji osób badanych, ale stosując losowy dobór osób do badania sprawia, że poziom inteligencji w grupach badawczych powinien być podobny.

Gdyby badacz nie zastosował losowości, np. badał swoich znajomych (a jego znajomi to w 100% osoby z wykształceniem wyższym) i chciał wyciągnąć wnioski na całą populację to mógłby popełnić błąd, ponieważ jego próba odzwierciedlałaby jedynie osoby z wykształceniem wyższym.

Najbardziej skuteczną metodą randomizacji jest dwustopniowe losowanie:

Randomizacja I stopnia polega na losowym doborze osób, przypadków do badania
Randomizacja II stopnia polega na losowym doborze osób do grup badawczych spośród osób dobranych w randomizacji I stopnia.

Zatem, gdy z populacji losowo dobieramy osoby do badania, a następnie spośród tych osób losowo przydzielamy je do badanych grup, np. oglądający reklamę A vs oglądający reklamę B, to stosujemy randomizację dwustopniową: I i II stopnia.

Omów kardynalne normy etyczne respektowane w badaniach psychologicznych z udziałem ludzi.

Psycholog przestrzega zasady dobrowolności uczestniczenia w badaniach psychologicznych, a także respektuje prawo uczestników do wycofania się w dowolnym momencie z dalszego udziału w badaniach. Jeśli uczestnicy badania pozostają w stosunku zależności wobec prowadzącego badania jako jego studenci, klient lub pracownicy, a także wtedy, gdy istnieje możliwość społecznej presji na udział w badaniach, należy szczególnie zadbać o to, aby zasada dobrowolnego udziału nie była naruszona.
Psycholog nie podejmuje działań, które mogłyby narazić osoby uczestniczące na cierpienia lub utratę cenionych wartości. Jeśli ważne względy poznawcze i praktyczne przemawiają za przeprowadzeniem tego rodzaju badań i nie istnieją inne sposoby uzyskania danych, należy bezstronnie rozważyć, czy spodziewane korzyści z badań uzasadniają i usprawiedliwiają ich przeprowadzenie. Przed uzyskaniem zgody na udział w badaniach należy w takich wypadkach szczególnie starannie poinformować przyszłych uczestników o ich przebiegu. Uczestnikami takich badań nie mogą być osoby pozostające w stosunku zależności wobec prowadzącego badania. Psycholog zobowiązany jest również podjąć wszelkie dostępne kroki w celu zminimalizowania przykrości związanych z badaniami i ich negatywnych skutków dla osób uczestniczących.
Przed rozpoczęciem badań psycholog ma obowiązek poinformowania uczestników o ich celu, przebiegu, a zwłaszcza o tych aspektach badania, co do których w sposób uzasadniony można oczekiwać, że będą wpływać na gotowość uczestniczenia oraz wyjaśnić wszystkie inne aspekty badania, o które pytają uczestnicy i uzyskać ich zgodę. Jeśli planuje się zastosowanie urządzeń rejestrujących zachowanie uczestników badań (kamera, magnetofon albo obserwacje z ukrycia) bezwzględnie należy o tym poinformować badanych i uzyskać ich zgodę. Dotyczy to zarówno dorosłych jak i dzieci. W wyjątkowych wypadkach informacje te można przekazać po zakończeniu badań, należy jednak wtedy zapewnić badanym możliwość odmowy zgody na wykorzystanie uzyskanych od nich danych.

Co to jest meta analiza i czemu służy?

Metaanaliza jest procesem połączenia wyników różnych badań przy zastosowaniu metod statystycznych. Celem jest połączenie danych, integracja i określenie ogólnego trendu wyników. W metaanalizie nie zbiera się nowych danych tylko łączy się wyniki badań już przeprowadzonych, w szczególności prób klinicznych, które z reguły prowadzone są na małej grupie pacjentów, a uzyskane wyniki nie pozwalają na wyciąganie jednoznacznych wniosków.

Składa się z następujących etapów:

formułowanie problemu i typu badania,
identyfikacja odpowiednich badań,
wyłączenie badań źle przeprowadzonych i tych, które obarczone są błędami metodologicznymi,
ocena, łączenie i interpretacja wyników (wg tej samej skali).

Jest to statystyczna integracja wyników pojedynczych badań. Etapy:

Odnajduje się badania na dany temat.
Ustalenie wielkości efektów stwierdzonego w każdym z badań
Szacowanie d-Cohena –ogólnej wielkości różnicy
Ustalanie jednorodności „d”, czyli czy się zmienia, a jeśli się zmienia to od czego zależy.

Czemu służy:

Można dzięki temu z większym prawdopodobieństwem mówić o zależnościach w świecie
Dzięki temu mogą wyjść dodatkowe rzeczy
Efekty są pewniejsze, bo próba jest ogromna.

Co to jest efekt wprawy i jak można go kontrolować?

Efekt wprawy to zmiany zachodzące w osobach badanych w związku z wielokrotnym testowaniem. Na efekt ten składają się czynniki zarówno pozytywne(np. znajomość zadania) oraz negatywne (np. nuda). Może stanowić zagrożenie dla trafności wewnętrznej eksperymentów w powtarzaniem pomiarów, kiedy różne wartości zmiennej niezależnej są wprowadzane w tej samej kolejności dla wszystkich osób badanych.

Równoważenie efektu wprawy w planie pełnym - osoby badane biorą udział w każdym warunku kilka razy (w różnej kolejności) w celu zrównoważenia efektu wprawy wewnątrz osób badanych.

Procedury:

Randomizacja w blokach
Procedura równoważąca ABBA – polega na wprowadzeniu warunków w pewnej kolejności np. AB, a później w odwrotnej BA

Równoważenie efektu wprawy w planie niepełnym – osoby badane biorą udział w danym warunku tylko raz, ale w kolejności odmiennej dla różnych grup badanych celem zrównoważenia efektu wprawy między różnymi osobami badanymi.

Procedury:

Polegają na tym, że każdy warunek eksperymentalny pojawia się jednakową liczbę razy w każdej z możliwych (lub wybranych kolejności) i w każdej z możliwych pozycji, a uczestnicy są losowo przydzielani do poszczególnych kolejności ABC, ACB, BAC, CAB, BCA, CBA = 6 osób /Gdy jest mało warunków eksperymentalnych preferowane jest wykorzystywanie wszystkich możliwych kolejności, wtedy liczba badanych musi być wielokrotnością liczby wszystkich możliwych kolejności; liczbę możliwych kolejności wyznacza się zgodnie z zasadami kombinatoryki, czyli wynosi ona N!/
Gdy wszystkie możliwe kolejności nie wchodzą w grę trzeba wybrać tylko niektóre, służą temu 2 procedury:

Procedura kwadratu łacińskiego - każdy warunek eksperymentalny pojawia się jednakową liczbę razy w każdej z wybranych (wylosowanych) kolejności ; każdy warunek występuje na każdej możliwej pozycji; kolejności są tak skonstruowane, że każdy warunek występuje po i przed każdym innym warunkiem dokładnie raz
Systematyczna rotacja losowo ustalonej kolejności warunków - każdy warunek eksperymentalny pojawia się jednakową liczbę razy w każdej z wybranych (wylosowanych) kolejności; każdy warunek występuje na każdej możliwej pozycji; kolejności są tak skonstruowane, że dany warunek stale występuje po i przed tym samym innym warunkiem

Scharakteryzuj skale pomiarowe.

Skala pomiarowa – jeden z czterech poziomów fizycznego i psychologicznego pomiaru, wyróżniamy:

Skale nominalną - umożliwia zaklasyfikowanie wydarzenia do jednej z wielu kategorii np. kolor oczu, możemy dokonać rozróżnienia „taki sam –różny” lub niebieski albo brązowy
Skalę porządkową – służącą porządkowaniu lub rangowaniu zdarzeń. Możemy określać czy coś jest większe czy mniejsze od czegoś innego np. ranking uczniów w obrębie klasy.
Skalę interwałową – służącą do określenia odległości dzielącej bodźce na danym wymiarze (o ile dane obiekty różnią się pod względem natężenia danej cechy). Na skalo porządkowej pomiędzy zdarzeniem, któremu nadano rangę 1, a zdarzeniem o randze 2 nie zawsze jest równy przedziałowi pomiędzy zdarzeniem o randze 4 i 5.
Tej skali brakuje sensownego punktu zerowego np. jeśli otrzymałeś w skali zdolności wynik 0 nie musi to wcale oznaczać, ze nie posiadasz żadnych zdolności werbalnych lub temperatura w Celsjuszach. Z drugiej strony są możliwe do wykonania na tej skali standardowe operacje arytmetyczne (dodawania, odejmowanie, mnożenie, dzielenie) np. ocena zachowań lub zdarzeń czy szacowanie natężenia jakiejś cechy osób

Skalę stosunkową – ma wszystkie właściwości skali interwałowej oraz dodatkowa jakość – absolutna wartość zero np. temperatura w stopniach Kalvina.

Wyjaśnij w jaki sposób posługiwanie się próbkami ochotników może być źródłem artefaktów w badaniach psychologicznych.

Artefakty – zależności ustalone w eksperymencie, które nie odzwierciedlają prawidłowości naturalnych, lecz są spowodowane wpływem szeroko rozumianej procedury badawczej. Są to fakty wywołane w sposób sztuczny i nie zamierzony.

Klasyfikacja artefaktów:

artefakty wynikające ze specyfiki sytuacji eksperymentalnej
artefakty wynikające z właściwości osób badanych
artefakty spowodowane właściwościami eksperymentatora

Wszystkie trzy przyczyny działają jednocześnie i pozostają ze sobą w interakcji.

Istnieją sytuacyjne i osobowościowe determinanty ochotniczego zgłaszania się do badań psychologicznych. Gdy osoby badane są ochotnikami, ograniczone zostają możliwości generalizacji wniosków.

Determinanty ochotniczego zgłaszania się do badania:

Czynniki sytuacyjne:
- pobudki materialne,
- sposób werbowania do udziału w badaniach – sytuacje, w których odbywa się werbunek o.b. mogą różnić się stopniem zobowiązania osób zgłaszających się do udziału w eksperymencie i stopniem wywierania na nie nacisku; mogą też mieć charakter prywatny, publiczny,
- osoba przeprowadzająca lub organizująca badanie – im wyższy status tej osoby, tym więcej ochotników się zgłasza
- temat badania – ludzie zgłaszają się do badań mających interesujący ich temat
Czynniki osobowe:
- płeć – kobiety wolą badania standardowe, mężczyźni niezwykłe
- stopień uspołecznienia – ochotnicy wyższy
- potrzeba aprobaty – większa
- konformizm – ochotnicy są większymi konformistami niż osoby nie zgłaszające się dobrowolnie do badań
- autorytaryzm i etnocentryzm – niższy u ochotników
- inteligencja – wyższa
- potrzeba osiągnięć – wyższa
- poszukiwanie pobudzenia – częstsze
- lepszy poziom przystosowania i wyższa samoocena,

Ochotnicy mają inne cechy niż reszta społeczeństwa i wpływa to na reprezentatywność próbki.

W jaki sposób można zagwarantować reprezentatywność badanej próbki w badaniach sondażowych?

Reprezentatywność sondażu jest zapewniona, gdy procedura doboru do próby zapewnia każdemu członkowi populacji taką samą szansę znalezienia się w próbie. Aby dobrać próbę reprezentatywną trzeba przeprowadzić losowanie, a aby tego dokonać trzeba dokładnie zdefiniować populację, którą chcemy charakteryzować oraz przygotować operat losowania. Na operacie dokonuje się procedury losowania, a jej wynikiem jest próba reprezentatywna np. populacja= osoby posiadające telefony ,

operat losowania= lista, książka telefoniczna

Reprezentatywność – cecha próby ukazująca, na ile rozkład jej właściwości pokrywa się z rozkładem populacji, będącej przedmiotem zainteresowania badacza. Dzięki określeniu zakresu reprezentatywności danej próby można dokonywać uogólnień.

Co to jest testowanie hipotezy zerowej i jak się ono odbywa?

Hipoteza zerowa – założenie dokonywane na pierwszym etapie wnioskowania statystycznego mówiące o tym, ze zmienna niezależna nie ma wpływu na zmienną zależną (średnie grupowe się nie różnią).

Testowanie hipotezy zerowej – sprawdzanie czy różnice między średnimi grup nie są dziełem przypadku (czy związek między nimi jest istotny). Wymaga roboczego założenia, że właśnie takie są (związek między średnimi jest nieistotny) – postawienie hipotezy zerowej.

Testowanie H₀ odbywa się w oparciu o procedury wypracowane w ramach teorii prawdopodobieństwa. Statystycznie istotny wynik to taki, który może wystąpić z małym prawdopodobieństwem, gdy w rzeczywistości H₀ jest prawdziwa.

Prawdopodobieństwo, na które decydujemy się przy sprawdzaniu istotności statystycznej wyniku to poziom istotności („alfa”, zwykle 0,05), czyli prawdopodobieństwo popełnienia błędu I rodzaju.

	Rzeczywiste zależności
	H0 fałszywa
Dane z badań	Odrzucenie H0
	Przyjęcie H0

Przebieg weryfikacji istotności hipotezy zerowej:

Sformułowanie hipotezy zerowej i odpowiadającej jej hipotezy alternatywnej
Wybór statystyki testowej - wybieramy statystykę, której rozkład jest znany przy założeniu prawdziwości sprawdzanej hipotezy, np. r. normalny, t-studenta, chi-kwadrat, F-Snedecora
Określenie poziomu istotności - przyjmujemy z góry poziom istotności, czyli prawdopodobieństwo popełnienia błędu I rodzaju (odrzucenia H₀, gdy jest prawdziwa) (najczęściej przyjmowane poziomy istotności: 0,01;0,05;0,1). Im wyższy poziom istotności, tym większa szansa odrzucenia hipotezy zerowej.
Wyznaczenie obszaru krytycznego testu - obszar krytyczny to zbiór wartości z próby, przy których odrzucamy weryfikowaną H₀.
Obliczenie wartości statystyki na podstawie wyników z próby
Podjęcie decyzji

Jeśli wartość statystyki z próby znalazła się w obszarze krytycznym – odrzucamy H₀ na korzyść H₁. Jeśli znalazła się poza obszarem krytycznym, brak podstaw do odrzucenia H_0.

Co to jest transfer różnicowy i jak można sobie z nim poradzić?

Transfer różnicowy to problem, który może pojawić się w eksperymencie przeprowadzanym według planu z powtarzanym pomiarem, wynikający z faktu, że zachowanie osoby badanej jest uzależnione od tego, którym z warunków było poprzedzone.

Transfer różnicowy polega na tym, że efekty jednego warunku eksperymentalnego utrzymują się i wpływają na zachowanie, myśli, uczucia wywołane u badanego przez kolejny warunek. Przeprowadzając badania dotyczące na przykład pamięci czy emocji, nie należy stosować planu z powtarzalnym pomiarem, gdyż nie można kontrolować efektu transferu w ramach tej procedury. Transfer różnicowy najłatwiej wykryć, porównując wyniki wykorzystujących te same manipulacje i miary eksperymentów w grupach niezależnych i w planie z powtarzanymi pomiarami.

Transfer różnicowy stanowi zagrożenie dla trafności wewnętrznej, ponieważ niemożliwe staje się stwierdzenie, czy pojawiły się faktyczne różnice pomiędzy warunkami. Kolejną jego konsekwencją jest to, że powoduje on niedoszacowanie różnic między warunkami i w ten sposób redukuje trafność zewnętrzną wyników. Poluton sądzi, że najlepszym sposobem diagnozy zaburzającego wpływu transferu różnicowego jest przeprowadzenie dwóch oddzielnych eksperymentów. Oba badałyby tę samą zmienną niezależną, ale jeden z nich oparty byłby na planie powtarzanych pomiarów, a drugi na planie grup niezależnych. Tego ostatniego problem transferu nie dotyczy, gdyż każda osoba badana jest testowana tylko w jednym warunku. Poulton twierdzi, że transfer nie stanowi problemu, dopóki nie okaże się, że eksperyment z powtarzanymi pomiarami wykazuje ten sam efekt zmiennej niezależnej, jaki pojawił się w eksperymencie w ramach planu grup zrandomizowanych. Kiedy jednak transfer różnicowy wystąpił, wyniki badania opartego o plan grup zrandomizowanych powinny być wykorzystane jako opis efektu zmiennej niezależnej.

Jakimi cechami musi się charakteryzować artykuł empiryczny w psychologii?

Tekst powinien być:

Poprawny- merytorycznie, typograficznie, ortograficznie, gramatycznie
Jasny- tekst naukowy nie musi być piękny, musi być łatwy do jednoznacznego zrozumienia, warto zastosować zasadę utrzymywania wypowiedzi na tym samym poziomie abstrakcji i wyrafinowania
Wyczerpujący- musza się w nim znaleźć wszystkie ważne informacje; o stanie wiedzy w dziedzinie, której dotyczy badanie i o prezentowanych badaniach własnych
Spójny- tekst powinien opowiadać spójną historię i tylko jedną historię; koniec tekstu powinien korespondować z jego początkiem, a „środek” odpowiadać za ewentualne różnice rzeczowe między ideami prezentowanymi na początku i na końcu.
Zwięzły- tekst nie może nudzić, w tekście nie powinno być zbędnych słów, zdań, akapitów, danych, rysunków, linii w tabelach i na rysunkach.
Skromny i ostrożny- w tekście nie powinny się znaleźć wnioski „na wyrost” (nie mające silnego uzasadnienia w wynikach badań lub analizach teorii); za to powinien on zawierać sekcje poświęconą ewentualnym słabościom prezentowanego podejścia teoretycznego i empirycznego
Twórczy w warstwie językowej, stylistycznej i narracyjnej, ale nie może się to odbić negatywnie na innych cechach tekstu.
Poprawny politycznie- w szczególności neutralny ze względu na rodzaj, tak bardzo jak się da

Jakie są cele strategii Systematycznie Modyfikowanych Autoreplikacji?

Systematycznie Modyfikowane Autoreplikacje (SMAR) to strategia polegająca na wielokrotnym powtarzaniu przez ten sam zespół autorów badana wykazującego jakąś prawidłowość przy celowym wprowadzaniu modyfikacji próby, metod pomiaru i zmiennych stanowiących przedmiot badania. Jednokrotne uzyskanie jakiegoś wyniku nie wystarcza już do uznania go za wiarygodny, co jest konsekwencją rozprzestrzeniania się wśród badaczy wiedzy o ułomności pojedynczego badania empirycznego, a także wiedzy o charakterze prawidłowości rządzących ludzką psychiką. Wiarygodny jest wynik powtórzony kilkakrotnie. Zasada ta staje się coraz wyraźniejszą regułą obowiązującą współczesnego psychologa empiryka.

SMAR służy co najmniej 7 celom:

wykazaniu rzetelności (powtarzalności) podstawowego efektu
sprawdzeniu skuteczności manipulacji i teoretycznej trafności zastosowanych miar (sprawdzanie skuteczności zastosowanej manipulacji polega na zbadaniu, czy wywołuje ona zamierzony przez badacza stan;)
maksymalizacji trafności wewnętrznej
maksymalizacji trafności zewnętrznej i teoretycznej (badanie jest trafne zewn. gdy jego wyniki można uogólnić na inne osoby i sytuacje niż faktycznie zbadane, wzrost tej trafności uzyskuje się przez powtarzanie badań na odmiennych rodzajach osób badanych)
eliminacji alternatywnych wyjaśnień
poszukiwaniu moderatorów efektu (moderator to czynnik, który decyduje o występowaniu jakiejś zależności lub nie)
poszukiwaniu mediatorów efektu (mediator to proces lub stan pośredniczący między zmienną niezależną –przyczyną, a zmienną zależną – skutkiem).

Co to jest statystyka d-Cohena, czemu służy i jakie ma zalety?

Statystyka d-Cohena jest powszechnie stosowaną miarą wielkości efektu w przypadku dwóch średnich.

Miara wielkości efektu dostarcza informacji o sile związku między zmienną niezależna i zmienną zależną, ale nie zależy od wielkości próby. Stosowanie tej miary pozwala też na porównanie wyników różnych eksperymentów, które uwzględniają te same zmienne.

Jest to wskaźnik wielkości efektu dla różnicy między dwiema średnimi. Obliczany jest jako iloraz różnicy między dwiema średnimi do średniego odchylenia standardowego porównywanych grup, a zatem do ich zmienności wewnątrz grupowej. Miara wielkości efektu wskazuje na moc związku pomiędzy zmienną niezależną a zmienną zależną, ale nie zależy do wielkości grupy.

Jedna z powszechnie stosowanych miar wielkości efektu w badaniach eksperymentalnych została oznaczona literą d. Jest to różnica między średnimi z dwóch porównywanych grup podzielona przez wewnątrzgrupowy wskaźnik zmienności w postaci odchylenia standardowego. Odchylenie standardowe jest liczone dla obu grup łącznie i mówi w przybliżeniu o tym, jak dalece przeciętny wynik odchyla się od średniej łącznej od średniej łącznej da obu porównywanych grup. Odchylenie standardowe jest przydatną miarą szacowania różnic między średnimi. Wielkość efektu zmiennej niezależnej ( różnica pomiędzy średnimi w grupach o różnych poziomach zmiennej niezależnej) opisywana jest zawsze w terminach średniego odchylenia wyników pojawiających się w eksperymencie. Jeśli zmienność wewnątrz grupy jest duża, mianownik d też jest wysoki.

średnia wielkość efektu dla eksperymenty z udziałem dwóch grup wynosi: d=0.50
mała: d=0,20
duża: d=0.80

Zalety:

Umożliwia uzyskanie informacji na temat wpływu wywieranego przez zmienną niezależną. Uzupełnia testy statystyczne, które wskazują jedynie na obecność lub nieobecność wpływu zmiennej. W ten sposób możemy wykorzystać jej pomiary do uszeregowania zmiennych niezależnych w eksperymencie pod względem ich stosunkowej ważności.
Dzięki temu możemy podsumować serię eksperymentów uwzględniających tę samą zmienną niezależną lub zmienną zależną. Pozwala nam to, na ilościowe porównanie wyników serii eksperymentów. Na przykład wielkość efektu można wykorzystać do sprawdzenia, czy jakaś konkretna zmienna niezależna ma wpływ o podobnej sile w różnych eksperymentach.
Dzięki temu możemy oszacować ogólną wielkość efektu zmiennej niezależnej w serii podobnych eksperymentów. To porównanie jest szczególnie istotne w badaniach stosowanych nad skutecznością jakichś oddziaływań, na przykład nowych technik uczenia lub nowych podejść w psychoterapii.

Co to jest problem badawczy i czemu służy jego artykułowanie?

Problem badawczy to pytanie lub zbiór pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie lub program badawczy.

Wyartykułowanie problemu badawczego pozwala na:

Wyznacza granice poszukiwań badawczych
Ukierunkowuje proces stawiania hipotez
Zdradza stosunek badacza do problemów bardziej ogólnych (np. czy istnieje „ludzka natura”?)

Psychologia osobowości i różnic indywidualnych /dr M. Błażek i dr M. Kaźmierczak/

Scharakteryzuj trzypoziomowy model osobowości Dana McAdamsa.

Jest to model integracyjny, który dzieli osobowość na trzy poziomy i nadaje strukturę. Jest nacisk na historię i narracje jakie tworzy człowiek.

Poziomy to:

cechy jako dyspozycje (stałe, dyspozycje behawioralne), Wymiary osobowości opisujące wewnętrzne, ogólne i stabilne różnice indywidualne w zachowaniu, myśleniu i odczuwaniu. Cechy odpowiadają za spójność funkcjonowania jednostki w różnych sytuacjach i czasie (np. punktualność, życzliwość, dominacja, tendencja do depresji, )
poziomy konstruktów rozwojowych i motywacyjnych (charakterystyczne mechanizmy obronne, dążenia życiowe) Bardziej szczegółowe aspekty osobowości, opisujące osobista adaptację do wyzwań i zadań o charakterze motywacyjnym , poznawczym i rozwojowym. Charakterystyczne przystosowania odnosi się zwykle do czasu, miejsca lub roli społecznej. (np. cele, motywy, plany życiowe, wartości, przekonania religijne, schematy poznawcze, zadania rozwojowe).
historie życia (najważniejszy poziom, interpretacje faktów z życia). Na tym poziomie buduje się tożsamość. Zinternalizowane i rozwijające się autonarracje, tworzone przez ludzi celem integrowania przeszłości, teraźniejszości i przyszłości oraz nadawania życiu poczucia spójności, celu i sensu. Historie życia odnoszą się do problemów tożsamości i integracji osobowości – problemów specyficznych zwłaszcza dla współczesnego człowieka dorosłego (np. najwcześniejsze wspomnienia, rekonstrukcja dzieciństwa, spostrzeganie siebie w przyszłości)

Ideą jest to, że psychologia powinna badać narrację bo to naturalny sposób w jaki ludzie tworzą znaczenia.

Fundamentalne pytanie: co to znaczy poznać, zrozumieć osobę?

Na poznanie osobowości składa się znajomość cech, charakterystycznych przystosowań i historii życia.

POZIOM I
- ogólne, niezależne od kontekstu cechy, dyspozycje do przejawiania określonych sposobów zachowania. Obejmuje cechy należące do modeli struktury osobowości jako zespołu cech, dymensji, właściwości;
- opisują ogólne, stabilne różnice indywidualne w zachowaniu, myśleniu, odczuwaniu. Odpowiadają za spójność zachowania w różnych sytuacjach.
POZIOM II

zmienne poznawczo – motywacyjne i rozwojowe, takie jak dążenia osobiste, plany, strategie, wartości, mechanizmy obronne;
informują o tym do czego jednostka zmierza, w jaki sposób, co robi;
opisują osobistą adaptację do zadań o charakterze motywacyjnym, poznawczym i rozwojowym. Przystosowanie odnosi się do czasu, miejsca, sytuacji, roli społecznej.
Poznanie osobowości – dynamika zmian, procesów – teorie społeczno – poznawcze, poznawcza psychologia JA, psychologia ego;
zmienne te zależą od kontekstu ( sytuacji, roli itp.). Wiążą się z intencjonalną aktywnością, ukierunkowaniem osobowości.

POZIOM III

Tożsamość, indywiduacja „JA”;
Tożsamość przejawia się w zdolności do określenia kierunku całej aktywności, jedności osoby;
odzwierciedla to, co najbardziej unikalne. Trudne badawczo zmienne III poziomu w największym stopniu przybliżają nas do zrozumienia istoty ludzkiej egzystencji;
Kim jestem, kim będę, co łączy przeszłość – teraźniejszość – przyszłość, jaką wartość mają cele, jaki jest bilans życia? - konieczność stawiania takich pytań wynika z dynamiki rozwoju, z presji kultury – model człowieka samosterownego, autonomicznego, świadomego swoich dążeń jest powszechnie preferowany;
poziom ten stanowi tzw. „wewnętrzną historię JA”. Integracja temporalna, jedność, cel i sens życia;
Poziomy te są zdaniem McAdamsa niezależne;

Opisz funkcje planów życiowych w ujęciu T. Mądrzyckiego

Plan życiowy to stworzony lub dowolnie wybrany przez jednostkę cel główny powiązany z celami pomocniczymi. Są stworzone z myślą o realizacji i tym się różnią od marzeń. Plany życiowe są świadomym i motywacyjnym elementem osobowości.

Funkcje:

zaspokajają potrzeby,
są źródłem wiedzy o funkcjonowaniu człowieka i jego wartościach,
realizowane dają dobre samopoczucie,
sprawiają, że jednostka sama kształtuje los i przyszłość,
są wartością samą w sobie,
wpływają na obraz siebie.
mogą wyznaczać drogi do celu, które są zgodne z normami moralnymi lub niezgodne z nimi.
powodują, że aktywność jednostki jest dobrze zorganizowana i ukierunkowana, co pozwala jej maksymalnie wykorzystać własne możliwości.

PLAN ŻYCIOWY to podstawowe pojęcie w rozumieniu osobowości; jest to stworzony lub dowolnie wybrany przez jednostkę ważny cel główny powiązany z szeregiem celów pomocniczych (instrumentalnych) i ogólnych zasad operacjonalizacji tych celów. Plan życiowy jest kategorią ściśle powiązaną z poziomem świadomości. Na jeden plan życiowy składa się zazwyczaj szereg planów działań. Plany życiowe dotyczą aktywności bardziej różnorodnej treściowo od planów działań (zadań), aktywność ta jest również rozłożona w dłuższym czasie, ma dla jednostki ważniejsze znaczenie, mają bardziej ogólny i mniej sprecyzowany charakter. Plany życiowe tworzone są z myślą o ich realizacji (tym różnią się od marzeń) – dotyczą więc nie tylko wartościowych celów, lecz też takich, które mają zarazem odpowiednie prawdopodobieństwo urzeczywistnienia. Plany jednostka zaczyna tworzyć w wieku dorastania. W tym czasie myśli o przyszłości, o szczęśliwym i ciekawym życiu. To, czy człowiek ma sformułowane plany zależy przede wszystkim od stopnia jego rozwoju psychicznego. Tendencję do bardzo szczegółowego planowania mają osoby introwertywne (szczególnie introwertywno-neurotyczne, kompulsywne). Tendencja ta jest też związana z sytuacją, warunkami życia jednostki.

Działanie:

Intencjonalność
Jest to zespół czynności dowolnie podjętych, zaplanowanych i ukierunkowanych na cel.
Działanie stanowi zespół czynności, na który składa się planowanie, realizacja planu i ocena jego wykonania.

Aspekty działania: kierunkowy, instrumentalny, stylistyczny i podmiotowy.

Osobowość wg Mądrzyckiego funkcjonuje na trzech poziomach:

poziom wrodzonych dyspozycji: dyspozycje popędowo-emocjonalne (potrzeby, popędy i emocje), temperamentalne i instrumentalne (wrodzone zdolności i możliwości);
poziom nawyków: treściowych i formalnych (stylistycznych), pierwotnie i wtórnie zautomatyzowanych przyzwyczajeń czy schematów;
poziom świadomości: związany z intencjonalną aktywnością jednostki - wiedza o sobie i świecie zewnętrznym, cele, plany, strategie działania

Składniki osobowości:

zmienne motywacyjne (potrzeby, wartości, dążenia, cele, plany),
zmienne instrumentalne (zdolności, wiedza, strategie, schematy),
zmienne stylistyczne (style poznawcze, działania, interakcji, życia),
pojęcie „ja” (źródło intencjonalnej aktywności i nadrzędny system regulacji i kontroli)

Składniki te rozwijają się, kształtują i funkcjonują we wzajemnym powiązaniu. Funkcjonują na trzech poziomach osobowości. Składnik motywacyjny na poziomie wrodzonych dyspozycji przyjmuje formę potrzeb, na poziomie nawyków formę potrzeb wtórnych, przyzwyczajeń i nałogów, na poziomie świadomości formę celów czy planów.

Zmienne pochodzące z każdego poziomu osobowości mają swój udział w tworzeniu, organizowaniu i przebiegu ludzkiego działania.

Tworzenie i realizacja planów służy zaspokojeniu potrzeb jednostki.
Treści tworzonych planów oraz strategie ich realizacji stanowić mogą cenne źródło wiedzy o funkcjonowaniu osobowości człowieka, jego systemie wartości itp.
W silnym związku z wytyczonymi i następnie realizowanymi przez określonego człowieka planami życiowymi pozostaje dobre samopoczucie emocjonalne.
Plany życiowe powodują, że aktywność jednostki jest dobrze zorganizowana i ukierunkowana, co pozwala jej maksymalnie wykorzystać własne możliwości.
Ukierunkowanie na realizację własnego potencjału.
Człowiek zdolny jest do kształtowania własnego życia zgodnie z tworzonym planem (intencjonalność przejawia się w działaniu).
Często nadają sens życiu człowieka.
Pomyślna realizacja planów życiowych dostarcza jednostce zadowolenia z życia.
Następuje adaptacja poprzez konstruowanie własnej przyszłości – proakcja – samodzielne generowanie dalekosiężnych celów służących rozwojowi i samorealizacji.
Konstruowanie proaktwne przyczynia się do rozwoju osobowości. Jest on źródłem wewnętrznych standardów – wzmocnienia motywacji. Ustanowienie tych standardów przyczynia się do wyższej autonomii, wzrostu koherencji.
Obraz siebie jako centralne pojęcie osobowości i samoświadomości umożliwiającej bycie obiektem własnej uwagi.
Struktura celów i planów w sensie wewnętrznej integracji ma dwa aspekty: kongruencja (stopień autonomii dążeń) i koherencja (stopień, w jakim cele proksymalne służą celom dystalnym).
Umiejętność odraczania gratyfikacji w czasie, co nie jest sprawą łatwą, zwłaszcza w odniesieniu do młodych ludzi – opanowanie tej umiejętności wiąże się z odpornością na doraźne pokusy, poziomem inteligencji, odpowiedzialnością.
Skuteczna realizacja planu może być wartością samą w sobie, ale może również zwrotnie wpływać na kształtowanie obrazu siebie (zwiększać poczucie sprawstwa, wzmacniać wiarę we własne możliwości i zdolności, zwiększać poczucie kompetencji i skuteczności).

Porównaj kognitywne i konatywne podejście do rozumienia i badania osobowości

Podejście kognitywne (poznawcze) – przez pryzmat konstruktów, schematów w głowie.

Podejście konatywne - patrzy się przez to jakie ma cele. W nim kategoriami do opisu osobowości są zadania życiowe, projekty i dążenia osobiste. (Emmons)

Podejście kognitywne- osobowość jest zbiorem reguł poznawczych rządzących gromadzeniem, przetwarzaniem i generowaniem informacji o świecie i samym sobie. Człowiek dzięki procesom poznawczym poznaje świat i samego siebie.

Osobowość w tym ujęciu nie tylko odzwierciedla rzeczywistość, ale generuje przewidywania, tworzy programy działania, kontroluje motywację i uczucia.
W odróżnieniu od psychologii poznawczej- dyscypliny podstawowej poznawcza teoria osobowości zajmuje się osoba jako całością. Interesuje się specyficznym dla człowieka sposobem konstruowania zdarzeń, integracją zachowania oraz stylem działania.
Poznawcza teoria osobowości skupia się na Ja i jego funkcjach regulacyjnych. Rozwój poznawczego podejścia do osobowości w znacznej mierze polegał na weryfikacji hipotez formułowanych na bazie koncepcji Williama Jamesa. Przedstawicielami tego nurtu są na gruncie psychologii polskiej: Reykowski i Łukaszewski, na świecie: Kelly, Rotter, Mischel, Bandura, którzy stworzyli jeden z najbardziej wpływowych nurtów w psychologii osobowości- model społeczno- poznawczy.

Modele konatywne (Little, Emmons, Cantor)- ważność procesu działania, tworzenia celów i strategii związanych z ich realizacją . Jednym z takich modeli jest też model osobowości jako systemu tworzącego i realizującego plany Tadeusza Mądrzyckigo. Autorzy kładą nacisk na proces działania , procesy wolicjonalne, umiejętności strategiczne człowiek, jako kategorie opisu osobowości

Opisz rozwój osobowości i tożsamości w ramach modelu dezintegracji pozytywnej K. Dąbrowskiego

Człowiek rodzi się wyposażony jedynie w potencjał do uformowania osobowości i tożsamości, nie są one dane, proces ich osiągania nie jest przyrostem lub różnicowaniem się struktur i funkcji, uformowanie się tożsamości i osobowości wymaga przekroczenia biologicznego cyklu rozwojowego oraz kulturowo-społecznych schematów doświadczania i reagowania, czasowej rezygnacji z równowagi, zgody na dysharmonię, niestabilność i niepewność.

Sprostanie tym wymaganiom wymaga odkrycia hierarchii wartości i celów, fundamentem teorii dezintegracji pozytywnej jest twierdzenie o wielopoziomowej strukturze rzeczywistości: wielopłaszczyznowa całość zjawisk, które zachodzą w zewnętrznym i wewnętrznym środowisku człowieka i sa przez niego postrzegane, ujmowane, a także przeżywane za pomocą zmysłów, czynności myślowych, uczuciowych, wyobrażeniowych i intuicyjnych.

Poziomy rozwoju:

integracja pierwotna: prymitywna, radość czerpana jest z zaspokajania genetycznie uwarunkowanych potrzeb, postrzeganie jest wąskie i jednostronne, brak refleksji, zachowanie regulowane jest bodźcami bezpośrednimi, brak zdolności do empatii, niewrażliwość na śmierć, dążenia nie są zindywidualizowane, rozbicie struktur prowadzi do uruchomienia potencjału rozwojowego, część ludzi wycofuje zaangażowanie z powodu wysiłku,
dezintegracja jednopoziomowa: zdominowana przez mechanizmy automatyczne, słabo podlegające osobowej kontroli, wg. Dąbrowskiego struktura psychiczna dużej części populacji charakteryzuje się silnym zintegrowaniem popędów, małą plastycznością, wąskim zakresem zdolności, z ogromną łatwością przystosowują się do różnych warunków i przyjmują różne postawy, brak rdzenia osobowego, silne dążenie do osiągnięcia jedności z grupami i organizacjami, uwewnętrzniają obowiązujące tam normy, nikłe znaczenie normy indywidualnej,
dezintegracja wielopoziomowa spontaniczna: impulsywna i niedostatecznie zorganizowana, rozbicie struktur psychicznych na poziomy, autor zaczyna wymieniać poziomy nerwicy: fobia na czynnik zewnętrzny, fobia wywołana lękiem egzystencjalnym, przekraczanie cyklu biologicznego, czynnik trzeci, autorefleksja i samoocena, ideał osobowości, człowiek zyskuje wiedzę o wielopoziomowości rzeczywistości, pojawiają się nowe elementy doświadczenia indywidualnego, podjęcie trudu przemian,
dezintegracja wielopoziomowa zorganizowana: wyższy poziom usystematyzowania, zniesiona zostaje prostoliniowość oddziaływania cyklu biologicznego, bezwzględność uwarunkowań konstytucjonalnych i społecznych, pozwala na wybór tych elementów, które są korzystne dla rozwoju, świadoma organizacja rozwoju, nie jest już możliwa regresja do pierwotnych poziomów funkcjonowania, jednostkom wielopoziomowo zdezintegrowanym przypisuje się etykiety braku równowagi emocjonalnej, nerwicy, zaburzeń psychicznych
integracja wtórna: osobowość i tożsamość wyłącznie na tym poziomie, tożsamość stanowi jakościowo niezbędny element osobowości,

Dla ukształtowania się tożsamości i osobowości niezbędne jest odejście od rozwoju rytmizowanego wyłącznie cyklem biologicznym, społecznym.

Dezintegracja może mieć charakter negatywny (rozpad osobowości) i pozytywny (rozwój);
Dezintegracja pozytywna to korzystne z punktu widzenia rozwoju rozluźnienie struktur psychicznych ( okres dojrzewania, nerwica, konflikty wewnętrzne);
Potencjał rozwojowy jest równoznaczny z potencjałem umożliwiającym osiągnięcie tożsamości i osobowości.

Porównaj hedonistyczny i eudajmonistyczny model szczęścia.

Hedonizm – uznaje przyjemność (rozkosz) za cel i najwyższe dobro człowieka, za glówny motyw działania, a uniknięcie przykrości (bólu) za warunek szczęścia.

każdy jest jedynym i ostatecznym sędzią we własnej sprawie

maksymalizowanie indywidualnych przyjemności i zaspokajanie indywidualnych potrzeb to budowanie dobrego społeczeństwa
miara subiektywnej użyteczności: uwzględnia zarówno bilans przyjemności i przykrości, jak i satysfakcję z realizowanych dowolnych celów w dowolnej dziedzinie
nie chodzi o to, jakie cele są realizowane, ale czy życie daje człowiekowi więcej radości niż bólu
słabość- zrównanie szczęścia np. Matki Teresy z Kalkuty i narkotykowego haju…

Eudajmonizm – pogląd widzący w dążeniu do szczęścia osobistego najwyższe dobro i jedyny stały motor moralnego postępowania ludzi.

w ramach psychologii humanistycznej tworzono teorie zdrowej, zintegrowanej i szczęśliwej osoby

analizowano i rozwijano różne techniki psychoterapeutyczne, które miały służyć optymalnemu wykorzystaniu potencjałów rozwojowych osoby
miarą szczęśliwego życia i zdrowia psychicznego powinna być samoakceptacja, pozytywne relacje z innymi ludźmi, autonomia, zdolność kreowania swojego środowiska, poczucie sensu, celowość, rozwój osobisty i inne
eudajmonia czyli szczęście wg Arystotelesa- jego miarą jest osiąganie przez człowieka tego, co warte jest starań
miarą szczęścia jest autentyczne życie, podkreślające podstawowe cnoty, zapewniające samorealizację
powinniśmy nauczyć się co daje tylko zmysłowe przyjemności a co jest gratyfikujące
nauczyć się co wzmacnia nasze silne strony i 6 cnót: mądrość, odwagę, miłość, sprawiedliwość, wstrzemięźliwość i duchowość.
słabość- ujednolicenie ludzi

Scharakteryzuj pojęcie siła woli i opisz główne założenia modelu kontroli działania J. Kuhla

Siła woli to strategia samoregulacyjna, która przejawia się w konsekwentnym utrzymywaniu przyjętego kierunku postępowania. Wzmacnia aktywuje siły zamiaru i hamuje konkurencyjne siły działania.

Kuhl stwierdził, że brak zdolności do podejmowania działania, wytrwałości i efektywności zależy od deficytu procesów kontroli.

Wyróżnił dwa typy kontroli:

orientacja na stan – utrudnia realizację zamiaru – słaba kontrola - myślenie w trakcie działania o przeszłym (porażki) teraźniejszym (stres) i przyszłym (możliwe niepowodzenia) – osobom tym jest się trudno zmobilizować
orientacja na działanie - aktywizuje procesy poznawcze i emocjonalne ułatwiające realizacje zamiaru, a orientacja na stan utrudniające realizację zamiaru – silna kontrola - szybkość decyzji, usuwanie przeszkód, wysoka efektywność

Osoba jest zorientowana na działanie, jeżeli jej uwaga jest skoncentrowana na rozwiniętej w pełni strukturze działania, tzn. jej uwaga jest skoncentrowana kolejno lub jednocześnie na czterech elementach:

Stanie teraźniejszym
Stanie przyszłym
Rozbieżności między stanem teraźniejszym i przyszłym
Przynajmniej jednej możliwości działania mogącej zlikwidować ową rozbieżność.

Jeżeli jeden z tych elementów jest opuszczony, to osoba pozostaje zorientowana na stanie. Orientacja na stanie charakteryzuje się uporczywymi myślami o stanie przeszłym, teraźniejszym lub też przyszłym

W rezultacie Kuhl wyróżnia trzy rodzaje orientacji na stan:

Orientacja na stanie przeszłym –przemyśliwanie, „poznawcze przetwarzanie” doznanych porażek.
Orientacja na stanie przyszłym- nadmierne zaktywizowanie pożądanego stanu przyszłego.
Orientacja na stanie teraźniejszym- wahanie się , niezdecydowanie.

Kontrola umożliwia skupienie się na celu, odsunięcie motywów pobocznych, konfrontowanie celu z wynikami i regulację (korektę na zasadzie sprzężenia zwrotnego między planem a wynikami działania). Procesy wolicjonalne związane z siłą ego (panowanie nad emocjami, nie ulegnie dezorganizacji). Końcowy etap realizacji: w planie występują czynności konsumacyjne - spożytkowanie osiągnięć (nie po celach pośrednich, tylko końcowym).

Czasem nie osiągnięcie celu, jest przyczyną satysfakcji ale sama czynność. Tradycyjny model motywacji „ oczekiwanie x wartość” nie wyjaśnia braku realizacji lub niskiego poziomu wykonania, gdy nie ma deficytu motywacji. Zdaniem Kuhla między zamiarem, a jego realizacją pośredniczą procesy określane terminem kontroli działania lub kontroli wolicjonalnej. Myśli nie związane bezpośrednio z zadaniem, dotyczące np.. samooceny, przeszłych porażek, mogą pojawić się pomimo silnej motywacji do rozwiązania zadania. Są one wynikiem braku umiejętności selekcji myśli, nieumiejętności koncentracji na zadaniu, a więc małej efektywności procesów kontroli działania.

Funkcją siły woli (kontroli działania) jest wzmacnianie aktywującej siły zamiaru i hamowanie konkurencyjnych schematów działania (szczególnie tych wspieranych przez silne preferencje motywacyjne) tak długo, aż aktywująca siła tego pierwszego jest większa od wszystkich konkurencyjnych schematów działania.

Efektywność kontroli działania jest funkcją dwóch czynników :

trudności w realizacji zamiaru;

efektywności strategii wolicjonalnych (samoregulacyjnych).

Opisz w jaki sposób poczucie własnej skuteczności (A. Bandura) wpływa na regulację zachowania.

Bandura podkreśla wagę percepcji własnej skuteczności jako poznawczego procesu pośredniczącego w działaniu. Rozważając działanie i będąc już w nie zaangażowanym ludzie formułują sądy na temat własnych możliwości spełnienia różnych wymagań zadania. Te sądy na temat własnej skuteczności wpływają na:

myślenie ( to powinienem zrobić i poradzę sobie z tym vs nigdy sobie z tym nie poradzę, co ludzie o mnie pomyślą)
emocje ( podekscytowanie radość vs lęk depresja) , jakość i siłę reakcji emocjonalnej
działanie ( większe zaangażowanie vs brak zaangażowania, zahamowanie ). Osoba określa standardy i cele, oraz formułuje sądy dotyczące własnych możliwości wykonania zadań.
Wybór
Decyzję o podjęciu czynności
Włożony wysiłek
Wytrwałość

Relacje między poczuciem własnej skuteczności, a zachowaniem są bezpośrednie i wzajemnie przyczynowe. Poczucie własnej skuteczności jako wewnętrzna ocena przyszłego działania nie jest ogólną dyspozycją człowieka, ale odnosi się do różnych sytuacji i działań, w których może ono być różne.

Albert Bandura: Self- Efficacy and Social Learning- self as an interpreter of the self. Główną rolę w samoregulacji odgrywają oczekiwania wobec Ja oraz autorefleksja. Podstawowym mechanizmem leżącym u podstaw zachowania jest zdolność człowieka do poddawania refleksji siebie jako aktywnego, działającego podmiotu. Poprzez refleksję nad własnym zachowaniem i doświadczeniem człowiek zdobywa wiedzę o sobie i świecie. Ludzie spędzają dużo czasu interpretując siebie. Oczekiwanie własnej skuteczności oraz autorefleksja ogrywają znaczącą rolę w samoregulacji, uczeniu się i zmianie.

Zmiana zachowania wymaga posiadania określonych przekonań dotyczących wartości wynikających z tej zmiany dla jednostki, możliwości osiągnięcia zamierzonego celu oraz poczucia własnej skuteczności (subiektywne oczekiwanie danej osoby, że w określonych okolicznościach uda jej się zachować w określony sposób). Tak rozumiane poczucie własnej skuteczności jest według Bandury podstawowym czynnikiem intrapsychicznym, leżącym u podstaw ludzkiej aktywności. Wyraża się ono w przekonaniu, że jest się w stanie osiągnąć oczekiwany wynik, czyli efektywnie przeprowadzić daną czynność.

Wg Bandury istnieją dwa rodzaje oczekiwań (dwa komponenty poczucia własnej skuteczności):

oczekiwanie wyniku [Zachowanie -- > Wynik], odnosi się do przekonania osoby, że dane zachowanie doprowadzi do określonego wyniku
oczekiwanie skuteczności (odgrywa główną rolę w przebiegu działania i ostatecznym jego wyniku), [Osoba - > Zachowanie], przekonanie, że dana osoba potrafi sama z powodzeniem wytworzyć zachowanie potrzebne do uzyskania wyniku; wpływa na inicjowanie i trwałość zachowania polegającego na radzeniu sobie

Z różnych rodzajów myśli, jakie towarzyszą działaniu najistotniejsze są te, które wiążą się z własną skutecznością.
Oczekiwania odnośnie skuteczności mają wpływ na: wykonania, wytrwałość, doświadczanie stresu, wysiłek zaangażowany w uczenie się i zmianę zachowanie.
Związek między własną skutecznością a działaniem jest silny nawet wtedy, gdy ocena własnej skuteczności nie jest adekwatna. Człowiek może tyle, ile myśli, że może.
Oczekiwania własnej skuteczności nie stanowią zgeneralizowanej niezależnej od kontekstu tendencji. Oczekiwanie to może zmieniać się z chwili na chwilę. Chwilowe stany afektywne mogą modyfikować to poczucie.
Poczucie własnej skuteczności jest też zmienną, poprzez którą jednostka zyskuje kontrolę nad sytuacją wywołującą napięcie. Postrzegana zdolność do radzenia sobie ze stresem raczej, aniżeli zadanie samo w sobie stanowi źródło zmienności reakcji afektywnej.
Funkcję motywacyjną w osobowości pełnią wewnętrzne standardy i procesy samooceny. Jednostka działając na rzecz celu porównuje swoje osiągnięcia ze standardem. Cykl samoregulacji jest bardzo dynamiczny: standardy są ustalane i modyfikowane, działanie monitorowane i oceniane, motywacja przyjmuje zmienne natężenia zgodnie z oceną własnej skuteczności.
Proces uczenia się: uczenie się konsekwencji- do czego dążyć a czego unikać; modelowanie- uczenie się poprzez obserwowanie działań innych i ich konsekwencji; uczenie się poprzez nakazy i reguły- zamierzone nauczanie i uczenie się, często z użyciem języka.

Źródła informacji o poczuciu własnej skuteczności:

osiągnięcia w wykonywaniu zadań (sposób wzbudzenia – modelowanie uczestniczące, odwrażliwianie wykonaniowe, ekspozycja wykonaniowa, wykonanie pod wpływem iutoinstrukcji) najefektywniejsza metoda wzbudzania poczucia własnej skuteczności – jeśli pozwoli się jednostce wielokrotnie doznać powodzenia, to prawdopodobnie ukształtują się u niej silne oczekiwania co do własnej skuteczności, zwłaszcza, jeśli może przypisać sukcesy własnym wysiłkom
doświadczenia zastępcze (modelowanie na żywo i symboliczne) - obserwowanie porażek i sukcesów innych ludzi, szczególnie tych postrzeganych jako podobnych,
perswazja słowna (sugestia, namawianie, autoinstrukcja, terapie interpretacyjne)
pobudzenie emocjonalne (atrybucja, relaksacja, biofeedback, odwrażliwienie symboliczne, ekspozycja symboliczna)

Nauczenie ludzi technik pozwalających zredukować przykre pobudzenie może wyeliminować niektóre sygnały wyzwalające poczucie niskiej skuteczności własnej.

Wykorzystanie poczucia własnej skuteczności w terapii:

Wg Bandury trudności osoby cierpiącej wskutek reakcji lękowych czy reakcji unikania wynikają z jej przeświadczenia, że nie jest w stanie skutecznie uporać się z jakąś sytuacją. Zmiana, do jakiej doprowadzą techniki terapeutyczne jest spowodowana wytworzeniem się u tej osoby poczucia własnej skuteczności; oczekiwania, że potrafi ona własnymi siłami poradzić sobie w różnych sytuacjach i osiągnąć pożądane wyniki. Celem terapii jest wytworzenie i umocnienie oczekiwań osobistej skuteczności.
Ludzie mogą zrezygnować z usiłowań albo dlatego, że wątpią, czy potrafią zrobić to, czego się od nich wymaga albo dlatego, że oczekują, iż ich wysiłki będą bezowocne z powodu braku reakcji ze strony środowiska. Tak więc poczucie daremności wysiłków może być oparte albo na poczuciu skuteczności własnej, albo na wyniku.

Wyjaśnianie działań ludzkich: wg modelu poczucia skuteczności własnej Bandury ludzie mają zdolność sprawowania kontroli nad zdarzeniami w swym życiu. Nie kontrolujemy wyników w sposób autonomiczny czy mechaniczny. Osoby nie są autonomicznymi „czynnikami sprawczymi”, ani po prostu mechanicznymi przenośnikami aktywizujących oddziaływań środowiskowych. Wnoszą wkład przyczynowy do swej własnej motywacji i swego działania w systemie potrójnej wzajemnej przyczynowości (jako wzajemnie oddziałujące na siebie determinanty funkcjonują: działanie, poznawcze, afektywne i inne osobowościowe czynniki oraz zdarzenia środowiskowe).

Scharakteryzuj dojrzałą osobowość w ujęciu G. Allporta i K. Dąbrowskiego

ALLPORT

głównym wyznacznikiem zachowania osoby dojrzalej jest zbiór zorganizowanych i spójnych cech
funkcjonowanie tych cech ma w znacznej mierze charakter świadomy i racjonalny
normalna jednostka z reguły wie co robi i dlaczego to robi
nie można w pełni zrozumieć osoby dorosłej nie znając jej celów i aspiracji

Najważniejsze motywy to sygnały z przyszłości a nie cechy przeszłości (przeważnie lepiej jesteśmy w stanie przewidzieć, co dana jednostka zrobi jeśli znamy jej świadome plany niż jeśli znamy jej wyparte wspomnienia).

Nie wszyscy dorośli osiągają pełną dojrzałość (powyższy obraz jest nieco wyidealizowany).

Nie wszyscy kierują się w swoim życiu zrozumiałymi, racjonalnymi zasadami. Miara normalności i dojrzałości jest to, w jakiej mierze unikamy nieświadomych motywacji oraz to, na ile nasze cechy są niezależne od swych dziecięcych źródeł.

Cechy dojrzałej osobowości:

Dojrzała jednostka nie żyje przeszłością, żyje tu i teraz oraz jest nastawiona na przyszłość
Dojrzala osobowość musi przede wszystkim odznaczać się umiejętnością poszerzania zasięgu Ja (extension of the self)- jej życie nie może ograniczać się do zbioru czynności ściśle związanych z jej własnymi bezpośrednimi potrzebami i obowiązkami. Osoba taka powinna umieć brać udział w szerokim zakresie rożnych czynności i cieszyć się nimi (podobnie jak w modelu przepływu Csikszentmihalyi). Satysfakcje i frustracje powinny być liczne i różnorodne (nie rzadkie i stereotypowe). Osoba taka planuje i ma marzenia(nadzieje).

Model Allporta jest w znacznej mierze zbieżny z tezą sformułowaną przez Freuda: dojrzałość to zdolność do miłości i do pracy.

Osoba taka musi serdecznie odnosić się do innych zarówno w intymnych jak i nieintymnych kontaktach.
Dojrzała osoba powinna mieć poczucie zasadniczego bezpieczeństwa emocjonalnego i akceptować siebie.
Realistyczne nastawienie zarówno w stosunku do siebie (autoobiektywizacja- dwa główne komponenty: poczucie humoru i wgląd) jak i do otoczenia. Poczucie humoru: zdolność znajdowania radości i śmiechu w zwyczajnych sprawach, lecz także zdolność zachowywania pozytywnego stosunku do samego siebie i do kochanych osób, przy jednoczesnym dostrzeganiu występujących u siebie i u innych niekonsekwencji i absurdów.
Jednocząca filozofia życiowa powinien istnieć zasadniczy wątek zupełnej powagi nadający celowość i znaczenie wszystkiemu co czynią przy jednoczesnym dystansie do sytuacji, życia codziennego (religia jako źródło jednoczącej filozofii).

Model Allporta jest w znacznej mierze zbieżny z tezą sformułowaną przez Freuda: dojrzałość to zdolność do miłości i do pracy.

DĄBROWSKI

dojrzała osobowość - człowiek rodzi się wyposażony jedynie w potencjał do uformowania osobowości i tożsamości, nie sa one dane
uformowanie się tożsamości i osobowości wymaga przekroczenia biologicznego cyklu rozwojowego oraz kulturowo-społecznych schematów doświadczania i reagowania, czasowej rezygnacji z równowagi, zgody na dysharmonię, niestabilność i niepewność,
sprostanie tym wymaganiom wymaga odkrycia hierarchii wartości i celów, wyróżnia trzy czynniki decydujące o rozwojowym potencjale osoby: wrodzone właściwości, wpływy społeczno-kulturowe, autonomia (ośrodek dyspozycyjno-kierowniczy)
ideał osobowości- formuje się w toku rozwoju i ma zasadnicze znaczenie dla dynamizowanie i ukierunkowania zmian osobowości,
formowanie psychicznego środowiska wewnętrznego jest procesem stopniowego wyzwalania się osoby spod bezpośredniego uzależnienia od oddziaływań czynników biologicznych, społecznych i psychicznych,
na kolejnych poziomach potencjał rozwojowy jest coraz większy,
motorem przemian są wewnętrzne konflikty wymagające rozwiązań, które mogą być rozwojowo pozytywne,

Poziomy rozwoju: integracja pierwotna, dezintegracja jednopoziomowa, dezintegracja wielopoziomowa spontaniczna, dezintegracja wielopoziomowa zorganizowana, integracja wtórna(dojrzała osobowość)

Dla ukształtowania się tożsamości i osobowości niezbędne jest odejście od rozwoju rytmizowanego wyłącznie cyklem biologicznym, społecznym

Integracja wtórna:

osoba posiada osobowość i tożsamość
Integracja wtórna- ponowne zintegrowanie struktury wewnętrznej na wyższym poziomie. Uformowane zostaje tożsamość, struktura psychiczna staje się osobowością. Czynniki rozwojowe: najwyższy poziom samoświadomości i empatii, autonomia i autentyzm, odpowiedzialność, ukształtowanie wszystkich ważniejszych zainteresowań i uzdolnień, ideał osobowości.
Najsilniej działa ideał osobowości budowany na esencji indywidualnej i społecznej.

Esencja indywidualna zawiera w sobie trwałe zainteresowania, związki przyjaźni i miłości, perspektywę temporalna- czasowa, zdolność do tworzenia planów na przyszłość

Esencja społeczna-empatia, odpowiedzialność, autonomia, wysoki poziom świadomości społecznej.

Ideał osobowości i jego esencje stanowią funkcjonalną całość prowadząc do wykształcenia się w strukturze psychicznej centralnych jakości indywidualnych i społecznych. Tak ukształtowana struktura podlega zmianom ilościowym, jest zdolna do zachowań altruistycznych, co ma istotne skutki społeczne.

Scharakteryzuj model człowieka w ujęciu nurtu humanistycznego.

Psychologia humanistyczna – przeciwstawia się przygnębiającemu pesymizmowi i rozpaczy cechującym psychoanalityczny pogląd na człowieka, jak również koncepcji człowieka – robota przedstawionej przez behawioryzm. Ma bardziej optymistyczny i pełen nadziei pogląd na naturę człowieka (przekonanie, że każda jednostka ma potencjalne zdolności zdrowego i twórczego rozwoju). Szkodliwe wpływy otoczenia mogą być przezwyciężone, jeśli jednostka zechce przyjąć odpowiedzialność za swoje życie.

Humanistyczne koncepcje osobowości wyrażają przekonanie o potencjalnych pozytywnych możliwościach człowieka, które powinien realizować - rozpoznawać i urzeczywistniać. Człowiek jako podmiot pełen pozytywnych możliwości, dążący do samorealizacji; świadomy własnego doświadczenia i poznający samego siebie. Przede wszystkim człowiek jest w tym podejściu traktowany całościowo, holistycznie, bardziej jako organizm, niż jako osobowość. Niezwykle istotne znaczenie odgrywa otoczenie, które może hamować naturalny proces samorealizacji, przekazywać zniekształcony sposoby istnienia. Otoczenie społeczne poprzez swoje oczekiwania i wymagania może doprowadzić do zahamowania wzrostu jednostki, jest to związane z przekazywanymi jednostce przez społeczeństwo „zniekształconymi sposobami istnienia” (Bugental), które utrudniają kontakt z jej własnym doświadczeniem.

Humaniści zwracają uwagę na pojęcie akceptacji. Jest ono kluczowe na drodze do samorealizacji jednostki. Rozwojowi człowieka, jego osobowości towarzyszy uniwersalna dla wszystkich potrzeba akceptacji. Kiedy człowiek otrzymuje warunkową akceptację jest akceptowany tylko wtedy, gdy spełnia kierowane doń oczekiwania - warunki. Prowadzi to do rozwoju warunkowej samoakceptacji. Człowiek zaczyna wartościować własne doświadczenia. W sytuacji, gdy nie odpowiadają one uwewnętrznionym warunkom następuje zniekształcenie doświadczeń. Dzięki uruchamianym przez człowieka mechanizmom selektywnej percepcji lub wypierania doświadczenia stają się zgodne z warunkami wartości. Rozwijająca się w tym kierunku osobowość staje się podatna na lęk i stosować musi mechanizmy obronne.

Samoakceptacja i samorealizacja wymagają od człowieka pozostawania w kontakcie z własnym doświadczeniem. Określane jest ono jako figura - Gestalt. Oznacza ono skoncentrowanie się na świadomym doświadczaniu zdarzeń wewnętrznych i zewnętrznych tu i teraz, czyli w chwili obecnej. Jest to najważniejsze założenie humanistycznych koncepcji osobowości. Fenomenologiczne podejście, tzn. skupienie się na aktualnym doświadczeniu a także stałe pozostawanie w kontakcie z nim. Kolejną cechą wynikającą jak się wydaje głównie z krytyki behawioryzmu jest postulat o subiektywności podejścia do każdej osoby zwracającej się o pomoc do psychologa, ale także subiektywnego traktowania rzeczywistości w ogóle, tzn. tylko dzięki odwołaniu się do własnego doświadczenia można naprawdę poznać nie tylko różne zjawiska ale także samego siebie.

Relacje osobowości ze światem nawiązywane są przez system sensoryczno - motoryczny. Odpowiada on za odczuwanie, świadomość własnego ciała i własnych potrzeb. Umożliwia ich realizację, czyli działanie. W przekształcaniu odczuć w działanie pośredniczą emocje. Zablokowanie odczuwania lub / i wyrażania emocji hamuje działanie. Nie uwolniona energia staje się źródłem chronicznego napięcia. Jednostka kieruje działanie przeciwko sobie - co określane jest jako implozja. Poprzedza ją impas. Człowiek o zaburzonej osobowości akceptuje siebie warunkowo. Blokuje swoje odczuwanie lub / i wyrażanie emocji. Nie dąży do samorealizacji, kieruje energię przeciwko sobie.

Główne założenia psychologii humanistycznej:

Człowiek nie jest sumą swoich części.
Człowiek jest istotą społeczną.
Człowiek jest świadomy.
Człowiek poszukuje autentyczności.
Człowiek posiada wybór.
Człowiek działa celowo.
Człowiek jest z natury dobry.
Człowiek jest hamowany w rozwoju przez kulturę.
Człowiek jest organizmem- całością, podejście organicystyczne, holistyczne.

Psychologia humanistyczna:

troska o jednostkę
koncentracja na sensie
poszukiwanie wartości humanistycznych
uznanie relatywizmu wiedzy
jest fenomenologiczna
uzupełnianie wkładu innych kierunków (a nie negacja)
istota autentyczności- „ istnienie człowieka pozostaje w harmonii z istnieniem świata” (Bugental)
otwarcie na świat zewnętrzny (inni ludzie). Świat przeżyć jednostki jest osadzony w szerszym kontekście.
otwarcie na samego siebie (emocje, potrzeby, myśli, doświadczenia)
akceptacja świata i siebie
autentyczność osiąga się przez czynny udział we wszystkich aspektach życia. Otwarcie się na strumień świadomości

Abraham Maslow

człowiek ma własną, esencjalną naturę
posiada potrzeby, zdolności i skłonności, które mają podłoże genetyczne (niektóre są charakterystyczne dla całego gatunku, a niektóre indywidualne) – potrzeby te są dobre lub obojętne, ale nie złe
w pełni zdrowy, normalny i pożądany rozwój polega na urzeczywistnieniu tej natury, na zrealizowaniu tych potencjalnych możliwości, rozwijaniu się aż do dojrzałości
rozwój ten wypływa raczej z wewnątrz, niż jest kształtowany od zewnątrz
psychopatologia jest wynikiem zaprzeczenia, frustracji lub wypaczenia esencjalnej natury człowieka
dobre jest to, co prowadzi do pożądanego rozwoju, złe zaś to, co frustruje, hamuje lub neguje esencjalną naturę człowieka
wewnętrzna natura człowieka jest słaba, delikatna i subtelna, łatwo ustępuje nawykowi, presji kulturowej i złemu nastawieniu do niej innych osób (ale jest permanentna i rzadko zanika)
każdego charakteryzuje dążenie do zdrowia, impuls do rozwoju czy realizacji możliwości
gdy osobowość rozwija się w wyniku dojrzewania w korzystnym środowisku oraz dzięki aktywnym wysiłkom ze strony danej osoby zmierzającej do zrealizowania swej natury, twórcze siły człowieka przejawiają się jeszcze wyraźniej
winę za nieszczęście i neurotyzm ponosi społ. lub ludzie sami wypaczyli swój sposób myślenia
wielu ludzi jednak obawia się osiągnąć pełnię człowieczeństwa (samorealizację) i cofa się przed tym
dobre / zdrowe społeczeństwo to takie, które umożliwia wyłonienie się u człowieka najwyższych celów dzięki zaspokojeniu wszystkich podstawowych jego potrzeb
pojęcie samourzeczywistnienia- fundamentalna tendencja organizmu do zrealizowania potencjalnych możliwości. Wyraża się w przechodzeniu od prostoty do złożoności, zależności do niezależności, sztywności do swobody ekspresji, „człowiek musi być tym, kim może być”; wewnętrzny rozwój tego, co już jest w organizmie
hierarchia potrzeb (od najniższej): p. fizjologiczne, p. bezpieczeństwa, p. przynależności i miłości, p. szacunku, p. samorealizacji (motywacja wzrostu – p. samorealizacji; motywacja braku/deficytu – pozostałe)
motywacja deficytu – potrzeby uruchamiane są przez niedobór / brak czegoś; motywacja wzrostu – dążenie do celów i osobistego rozwoju
syndromy osobowości – ustrukturalizowany, zorganizowany zbiór pozornie różnych specyficznych jakości (zachowań, myśli, impulsów do działania, itp.), które jednak po dokładniejszym zbadaniu wykazują pewien wspólny mianownik –znaczenie dynamiczne, sposób ekspresji, funkcję czy cel
krytyka behawioryzmu – reprezentuje on naukę mechanistyczną, nie nadaje się do badania osoby jako całości (nauka humanistyczna – dopełnienie nauki mechanistycznej)

Carl Rogers

metoda terapii – psychoterapia niedyrektywna / skoncentrowana na kliencie
osoba funkcjonująca w sposób pełny: otwarta na doświadczenie, bez nastawienia obronnego, z jasną i dokładną świadomością, z bezwarunkowym poczuciem własnej wartości i nawiązująca harmonijne relacje z innymi ludźmi
organizm i Ja – dwa pojęcia o podstawowym znaczeniu, stanowiące podwaliny całej teorii Rogersa
organizm - umiejscowienie wszelkiego doświadczenia (całe doświadczenie tworzy pole fenomenologiczne, czyli składający się z doświadczeń świadomych i nieświadomych, indywidualny układ odniesienia, znany tylko samej jednostce); zachowanie jednostki zależy od tego pola (rzeczywistości subiektywnej), a nie od warunków bodźcowych (rzeczywistości zewnętrznej); odczucia i myśli jednostki nie są dla niej samą rzeczywistością, lecz jedynie tymczasową hipotezą mówiącą o rzeczywistości (hipoteza ta podlega weryfikacji, czyli sprawdzeniu wiarygodności posiadanej informacji przez porównanie jej z innymi źródłami informacji i wówczas następuje osąd) „pełna osoba jest kimś całkowicie otwartym na informacje pochodzące z wewnętrznych doznań i na informacje pochodzące z doświadczania świata zewnętrznego”
pojęcie Ja zorganizowana, spójna, konceptualna postać (gestalt), utworzona z percepcji cech charakterystycznych Ja oraz percepcji relacji Ja – inni i Ja – różnorodne aspekty życia (+ich wartości); postać ta dostępna jest świadomości, choć niekoniecznie zawarta w świadomości. Jest to płynna i zmieniająca się postać, proces, stanowiący jednak w każdym momencie specyficzną, realnie istniejącą całość. Oprócz Ja realnego (takiego, jakie ono jest /struktura Ja/ istnieje też Ja idealne, które wyraża, jaka chciałaby być dana osoba.
organizm, a Ja osoba przystosowana, dojrzała i funkcjonująca w sposób pełny – gdy przedstawione w symbolicznej formie doświadczenie jednostki, tworzące jej Ja odzwierciedla wiernie doświadczenia organizmu – osoba taka akceptuje wszelkie doświadczenia organizmy bez poczucia zagrożenia i lęku, zdolna jest myśleć w sposób realistyczny. Niezgodność między Ja a organizmem – poczucie zagrożenia i niepokoju (zachowania obronne, zawężony i sztywny sposób myślenia)
„istnieje jedna podstawowa tendencja organizmu – jest to dążenie do urzeczywistnienia, podtrzymania i udoskonalenia doświadczającego organizmu”
podstawowym celem organizmu jest doskonalenie się ; podstawowa tendencja – dążenie do samorealizacji samorozwoju
osoba może urzeczywistniać się tylko wtedy, gdy zdolna jest odróżniać zachowania mające charakter rozwojowy od zachowań regresywnych
„zachowanie jest przede wszystkim ukierunkowanym na cel dążeniem organizmu do zaspokojenia odczuwanych potrzeb w spostrzeganym polu”
u osoby dobrze funkcjonującej świadomość ma charakter raczej refleksyjny
w trakcie dzieciństwa pojęcie Ja staje się stopniowo coraz bardziej zafałszowane na skutek oceniania Ja przez innych ludzi – w rezultacie, doświadczenia organizmu, niezgodne z zafałszowanym pojęciem Ja, odczuwane są jako zagrażające i nudzą lęk (w celu utrzymania integralności pojęcia Ja te zagrażające doświadczenia nie zostają odzwierciedlone w postacie symbolicznej lub też ich symboliczne odzwierciedlenie jest zniekształcone
do psychopatologii lub emocjonalnych zaburzeń dochodzi wtedy, gdy jednostka doświadczała warunkowej akceptacji; natomiast osoby, które doświadczały bezwarunkowej akceptacji, utrzymują lub potrafią przywracać zgodność między Ja a doświadczeniem (nie muszą posługiwać się mechanizmami obronnymi; nie doświadczają konfliktów czy niezgodności)

Opisz podstawowe założenia podejścia poznawczego w psychologii osobowości.

Osobowość jest zbiorem reguł poznawczych rządzących gromadzeniem, przetwarzaniem i generowaniem informacji o świecie i samym sobie. Człowiek dzięki procesom poznawczym poznaje świat i samego siebie. Poznawcza teoria osobowości zajmuje się osobą jako całością. Interesuje się specyficznym dla człowieka sposobem konstruowania zdarzeń, integracją zachowania oraz stylem działania.

Prekursorzy – George Kelly, Julian Rotter, Walter Mischel, Albert Bandura- społeczna teoria uczenia się – osobowość formuje się pod wpływem interakcji z innymi, społecznego uczenia się (wzmocnienia, modelowanie społeczne).

Poszukiwanie innych niż cechy, ale odnoszących się do osoby źródeł zmienności zachowania, adaptacyjne ujęcie osobowości (zainteresowanie strategiami obronnymi ukierunkowanymi na zachowanie dobrego samopoczucia i pozytywnej samooceny).

Funkcjonowanie osobowości polega na pobieraniu, przetwarzaniu informacji i ich integrowaniu oraz generowaniu przewidywań, tworzeniu programów działania, kontroli motywacji i uczuć oraz bieżącym zarządzaniu własnym zachowaniem.
Osoba ujmowana jest jako całość, a nie poprzez jej elementarne procesy
Koncentracja na pojęciu Ja odpowiedzialnym za nadawanie całościowego sensu doświadczeniom

Podstawowe funkcje osobowości w ramach tego nurtu:

konstruowanie poznawcze (nadawanie znaczenia doświadczeniom, antycypowanie zdarzeń, analiza doświadczeń, budowanie modeli siebie w przyszłości);
ewaluacja zdarzeń, innych i siebie (ocena celów, kierunków działania, własnej przyszłości i przeszłości);
programowanie działań (ustalanie celów i strategii działania adekwatnych do sytuacji, uwzględniających możliwości jednostki);
sterowanie przebiegiem działania (samoregulacja, kontrola emocji i motywacji, ukierunkowanie uwagi)

Funkcje te służą realizacji dwóch nadrzędnych celów:

adaptacja psychologiczna (zmiana, dzięki której lepiej radzimy sobie z oczekiwaniami i wymogami środowiska);
integracja psychologiczna (podtrzymywanie wiary we własne istnienie jako jednolitego podmiotu, wysoki poziom integracji zachowania), które przyczyniają się do poczucia autonomii, podmiotowej kontroli nad sobą i biegiem zdarzeń

Główny akcent na adaptacyjne aspekty funkcjonowania osobowości a przede wszystkim funkcjonowania poznawczego. Działania charakteryzuje wysoki poziom adaptacji – ukierunkowanie na cele, elastyczność w poszukiwaniu rozwiązań. Tak rozumiana adaptacja stanowi podstawową funkcję osobowości.
Osobowość może być zrozumiana tylko wtedy, gdy umieścimy ją w kontekście sytuacyjnym, w określonych społecznych interakcjach, które narzucają jednostce standardy, normy i reguły postępowania, bez których jest sprawne funkcjonowanie (charakter normatywny zadań).

Spojrzenie na osobowość przez pryzmat zasobów oraz procesów (mechanizmów) jakie zaangażowane są w proces rozwiązywania pojawiających się w codziennym życiu problemów.

Wskaż jakie argumenty przemawiają za przyjęciem założenia o nieobecności stałych cech osobowości.

Najbardziej znaną krytyką teorii cech jest teoria Waltera Mischela, zwolennika teorii uczenia się i koncepcji poznawczej. Michel dokładnie badając współzależności między cechami posiadanymi przez ludzi a ich zachowaniem, doszedł do wniosku, iż korelacja jest zbyt niska (sięga zaledwie 0,3), więc nie pozwala trafnie przewidywać zachowania.

Ponadto teoria cech zakłada stałość zachowań w różnych sytuacjach. Nie potwierdzają tego badania, wykazujące dużą zmienność zachowań w kolejnych sytuacjach. Dużo większe znaczenie w przewidywaniu zachowania mają czynniki sytuacyjne niż osobowościowe. Zachowanie jest funkcją sytuacji, a nie wewnętrznych cech osobowości. Mischel zaproponował analizę osobowości w kategoriach zmiennych poznawczych, zamiast stałych i pozbawionych mocy predykcyjnej cech.

Założenia Mischela:

Człowiek spotyka w środowisku specyficzne układy bodźców, które wpływają na zmienność zachowania
Człowiek posiada zdolność różnicowania, umożliwiającą zróżnicowaną interpretację sytuacji.
Człowiek posiada zdolność adaptacji i samoregulacji, dzięki czemu jego zachowanie jest elastyczne.

Mischel (1968):niewiele danych przemawia za użytecznością globalnych cech osobowości jako predykatorów zachowania. Zachowanie na ogol jest specyficzne dla sytuacji (to sytuacja wpływa na nasze zachowanie a nie nasza osobowość)-w efekcie zachowujemy się konsekwentnie w danych sytuacjach-postrzegamy je równoważne.

Podejście interakcjonistyczne (David Magnusson):zachowanie to funkcja cech sytuacji oraz cech danej osoby.

Niewiele jest danych świadczących o miedz sytuacyjnej spójności zachowania(Michel-zachowanie jest specyficzne dla sytuacji)

Głównym celem ataku Mischela była spójność między sytuacyjna. Na podstawie licznych analiz doszedł on do wniosku, że gdy porównujemy pomiar cech osobowości z jakimkolwiek kryterium zewnętrznym to korelacje rzadko przekraczają wartość 0,2-0,3. Nie kwestionowano spójności czasowej (stałości) charakterystyk zachowania.

Okoliczności preferujące sytuację(środowisko), a nie cechy:

jednorazowy pomiar
obserwacja krótka
brak możliwości wyboru sytuacji(człowiek znajduje się pod presja sytuacji przez co obserwowane zachowanie jest bardziej zgodne z właściwościami sytuacji a nie z stałymi cechami osobowości tej osoby)
sytuacja eksperymentalna(w sytuacjach naturalnych ludzie w większym stopniu ujawniają swoje cechy)

Badacze nurtu narracyjnego, czy społeczno- poznawczego podkreślają brak stałych właściwości osobowości i procesualny bądź strategiczny charakter jej funkcjonowania . Mischel z czasem stwierdził, że jego krytyka nie jest wymierzona przeciwko cechom jako takim, ale przeciwko ujmowaniu osobowości jak zespołu kilku nomotetycznych (ogólnych) wymiarów.

Reprezentanci teorii cech, którzy uważają, że osobowość jest zbiorem wymiarów mających znaczenie predyktywne (przewidywanie zachowań) i deskryptywne (opis zachowań przy pomocy kategorii cech): Cattel(16-PF)l, Eysenck(PEN), Costa i McCrae(BIG-5), Zuckermann, Allport.

Scharakteryzuj mechanizmy służące zachowaniu pozytywnej samooceny oraz wskaż w jakich warunkach jednostka rezygnuje z ich używania na rzecz trafności spostrzegania siebie

Samoocena- afektywna reakcja człowieka na samego siebie (zajmuje się nią zarówno psychologia osobowości, jak i psychologia społeczna). Może mieć charakter zarówno „gorącej”, intensywnej emocji, jak i „zimnego”, intelektualizowanego sądu. Można ją ujmować zarówno jako względnie stałą cechę (podejście personologiczne – głównie psychologia osobowości; badanie różnic indywidualnych w zakresie tej cechy - personologia), jak i bieżący stan i motyw podmiotu (podejście procesualne – głównie psychologia społeczna).

Najczęściej przyjmowana definicja samooceny zakłada, że jest to uogólniona postawa wobec samego siebie.

„Dobra”, wysoka samoocena koreluje z innymi „dobrymi” aspektami osobowości i funkcjonowania społecznego. Większość osób ma zdecydowanie pozytywną samoocenę. Rosenberg- 16% ma ujemną, 1% negatywną. Niska samoocena oznacza stan oceniania siebie gorzej niż inni lub neutralnie. Ludzie o samoocenie niskiej nie widzą siebie jednoznacznie negatywnie, ich samooceny są neutralne, niepewne , zmienne i wewnętrznie niespójne. Niepewność osób o niskiej samoocenie wyjaśnia ich większą plastyczność- podatność sądów i ocen na informacje zwrotne.

Zagrożenie wysokiej samooceny często prowadzi do agresji. Niestałość samooceny sprawia, że jest ona budowana na bieżąco, na podstawie dopływających z zewnątrz informacji.

Korelaty samooceny - samoocena jako cecha

Wyższej (bardziej pozytywnej) samoocenie towarzyszy wiele innych zjawisk. Najważniejsze z nich to:

wyższy poziom faktycznych osiągnięć życiowych (np. większa efektywność pracy zawodowej)
wyższa motywacja osiągnięć i wytrwałość
bardziej pozytywne sądy o innych ludziach
sprawniejsze funkcjonowanie społeczne
poczucie wewnętrznej kontroli zdarzeń
większe zadowolenie z życia i różnych jego dziedzin (np. z pracy zawodowej)
silniejsza potrzeba aprobaty społecznej
częstsze przeżywanie uczuć pozytywnych
rzadsze przeżywanie uczuć negatywnych (jak lęk, depresja, poczucie beznadziejności)
lepsze samopoczucie psychiczne
skuteczniejsze radzenie sobie ze stresem
lepszy stan zdrowia somatycznego

8 podstawowych mechanizmów autowaloryzacji - samoocena jako motyw

Autowaloryzacja - dążenie do obrony, podtrzymania lub nasilenia dobrego mniemania o sobie; jest osiągana na bardzo wiele sposobów.

Mechanizm	Przejawy
Definiowanie własnego Ja	ogólnie ważnymi (i wyjątkowymi) cechami są własne zalety ogólnie nieważnymi (i powszechnymi) cechami są własne wady
Tendencyjne przetwarzanie informacji o sobie	pochlebne sądy o sobie pochlebne zniekształcenia pamięci i znaczenia danych efekt bycia lepszym niż przeciętnie
Realizacja zadań i atrybucje osiągniętych wyników	dążenie do sukcesów unikanie porażek egocentryczny wzorzec atrybucji
**Porównania społeczne (MUS - model utrzymywania samooceny)**	niekorzystne porównania społeczne, a pławienie się w cudzej chwale: modyfikująca rola bliskości ja-inny, ważności dziedziny dla ja i poziomu wyników (faktycznych lub ocenianych)
Dysonans poznawczy	Dysonans i jego redukcja pojawiają się, gdy: rozbieżności są ważne (dotyczą ja) ja jest odpowiedzialne za ich wystąpienie (swoboda wyboru)
Autoafirmacja	ekspresja cenionych wartości (przez ich obronę lub realizację we własnym zachowaniu) przeniesienie uwagi na pozytywny aspekt ja
Kształtowanie tożsamości społecznej (grupowej)	faworyzacja grupy własnej (naszych) deprecjacja grupy obcej (ich)
Autoprezentacja	Wywieranie korzystnego wrażenia na innych poprzez: obronne strategie autoprezentacji asertywne strategie autoprezentacji

Definiowanie własnego Ja:

szczególnie ważnymi przesłankami ocen interpersonalnych są cechy moralne (jak: prawy, bezinteresowny) w przeciwieństwie do cech sprawnościowych (inteligentny, skuteczny), nawet jeśli oba rodzaje cech są wyrównane pod względem wartościowości
ludzie samym sobie wyraźnie silniej przypisują cechy moralne niż sprawnościowe, czy pozytywne cechy wyglądu fizycznego (nawet w przypadku osób mało narcystycznych)
cechy moralne mają większe znaczenie dla samooceny ogólnej

Tendencyjne przetwarzanie informacji o sobie:

nierealistycznie pochlebne sądy o sobie
człowiek generalnie raczej przecenia siebie niż niedocenia innych
postrzeganie wyborów innych w sposób realistyczny, a zachowanie własne ludzie widzą w nierealistycznie pochlebny sposób
Efekt bycia lepszym niż przeciętnie – przeciętny człowiek uważa siebie za lepszego niż ogół społeczeństwa niemalże pod każdym względem; przeciętny człowiek sądzi, że ma ponadprzeciętne poczucie humoru, jest ponadprzeciętnym kierowcą, osobą ponadprzeciętnie życzliwą, lojalną, rozważną i szczerą (rekordzistami są tu nauczyciele akademiccy: aż 94% z nich uważa się za osoby o ponadprzeciętnych umiejętnościach przekazywania wiedzy); efekt ten jest silniejszy przy cechach pozytywnych, moralnych (niż sprawnościowych) oraz kontrolowanych (np. życzliwość) niż niekontrolowanych (np. zdolności). Efekt spada wraz ze spadkiem abstrakcyjności porównań (jest słabszy, gdy porównujemy się z konkretnym człowiekiem niż z ludźmi w ogóle) i wraz ze wzrostem natężenia osobistego kontaktu z obiektem porównań. Jest jednak na tyle silny, że obserwuje się go w większości porównań społecznych.
ludzie dwuznaczną informację chętniej odczytują jako raczej pochlebną, a własne sukcesy przypisują chętnie sobie (porażki – odwrotnie)
własne wady ludzie widzą jako rozpowszechnione, a zalety jako bardziej wyjątkowe (cenniejsze)
„totalitarne ego” (Greenwald) – porównanie Ja do totalitarnego reżymu (zniekształcanie i fabrykowanie faktów)

Realizacja zadań i atrybucje osiągniętych wyników:

egotyzm atrybucyjny – tendencja do wyjaśniania własnych zachowań w pochlebny dla siebie sposób; szczególnie własne sukcesy są wyjaśniane czynnikami wewnętrznymi (atrybucje podwyższające poczucie własnej wartości), zaś porażki – czynnikami zewnętrznymi (atrybucje obronne)
atrybucje podwyższające poczucie własnej wartości przejawiane częściej – ludzie z reguły przypisują sobie sukcesy (porażki – sytuacji; czasami upatrują przyczyn porażek w samych sobie)
jeśli porażka była oczekiwana rośnie skłonność do przyjmowania za nią odpowiedzialności

Porównania społeczne(model MUS – model utrzymania samooceny)

porównania siebie z innymi
TUS – Abraham Tesser – z jednej strony: jeśli inna osoba uzyskuje wyniki wyższe od jednostki (porównania społeczne), to jednostka traci na samoocenie; spadek samooceny w wyniku porównań jest tym większy, im większy jest sukces innej osoby oraz im bliższa jednostce jest ta osoba, z drugiej strony: pławienie się w cudzej chwale – „świecenie odbitym blaskiem” – gdy cudze sukcesy stanowią sposobność do podniesienia samooceny; przyrost samooceny jest tu tym większy, im większy jest sukces innej osoby i im jest bliższa (utożsamianie się kibiców z drużyną, zwłaszcza gdy wygrała). MUS zakłada, że czynnikiem decydującym o wystąpieniu jednego bądź drugiego procesu jest osobista istotność dziedziny, której sukces dotyczy (gdy dziedzina istotna dla Ja – przeważają porównania społeczne; jeśli nieistotna – przeważa pławienie się w cudzej chwale)

Dysonans poznawczy

Andrzej Malewski jako pierwszy wskazał, że dysonans podecyzyjny jest bardziej prawdopodobny u osób o pozytywnej samoocenie (wywołuje go tu sprzeczność między wybraniem jakiejś możliwości a przekonaniem, że źle się wybrało) – u osób o niskiej samoocenie doprowadzi to do wzmożenia niepochlebnego myślenia o sobie

Autoafirmacja:

Autoafirmacja – potwierdzenie integralności, czyli ogólnej wartości własnej osoby jako kogoś „dobrze przystosowanego i moralnego, a więc sprawnego, dobrego, wewnętrznie spójnego, zdolnego do dokonywania wolnych wyborów, sprawowania kontroli nad ważnymi zdarzeniami, etc.”
wykonanie dowolnego aktu autoafirmacji, jak również ekspresja ważnych wartości, z którymi się człowiek utożsamia, uodparniają ludzi na popadanie w stan dysonansu

Kształtowanie tożsamości społecznej (grupowej):

Teoria tożsamości społecznej:
ludzie mają skłonność do dzielenia napotkanych osób na kategorie
w przypadku społecznych kategoryzacji jedna identyfikuje zawsze własną kategorię podmiotu (my), zaś pozostałe – grupy obce
ważnym źródłem pozytywnej samooceny jest dla ludzi przynależność do cenionych grup społecznych
konsekwencją tożsamości społecznej jest: 1) zjawisko faworyzacji (podwyższania wartości) grupy własnej oraz 2) deprecjacji (obniżania wartości) grup obcych

Autoprezentacja – kontrola wrażenia wywieranego na innych (z reguły chodzi nam o wywarcie maksymalnie pozytywnego wrażenia, co służy celom instrumentalnym, a także jest ważnym sposobem podbudowania samooceny

Swann mówi, że ludzie nie tyle dążą do autowaloryzacji, ile do trafnego spostrzegania siebie, szczególnie wtedy, gdy:

Działania są dla nich ważne;
Gdy ocena siebie ma istotne znaczenie społeczne (np. Job- interview);
Gdy poddają samego siebie autorefleksji w dążeniu do zmiany nieskutecznych schematów zachowań;
Gdy jest to ważne dla utrzymania pozytywnych relacji z ludźmi lub rozwiązania konfliktu interpersonalnego.

Swann wykazał, że ludzie poszukują głównie takich informacji, które potwierdzają ich sądy o sobie, o innych, unikają zaś danych, które mogłyby tę wiedzę znacząco modyfikować, a jeśli mimo wszystko informacje takie do nich docierają — minimalizują ich znaczenie. Takie funkcjonowanie poznawcze określone jest jako orientacja na pewność, która zasadza się na potrzebie walidacji własnych przekonań. Oznacza to, że człowiek nastawiony jest na zdobywanie dowodów, że jego wiedza (samowiedza) jest trafna, a zarazem na unikanie danych, które mogłyby tę trafność podważyć.

Scharakteryzuj narracyjne ujecie osobowości

Narracyjny sposób rozumienia świata zakłada interpretowanie zdarzeń jako dziejących się historii (Trzebiński).

Narracja opisuje pragnienia, potrzeby i cele, nie musi posługiwać się logiką. Centralnym elementem narracji jest wydarzenie, które jest osadzone w czasie i miejscu oraz stanowi element pewnego ciągu zdarzeń. Historię życia tworzą wydarzenia oraz ich interpretacja czyli opowiadanie historii – narracja, która organizuje całość doświadczenia – plany, marzenia, uczucia, wspomnienia.

Nadawanie znaczenia jest podstawową kategorią w podejściu narracyjnym i polega ono na nieustannym porządkuje, porównuje, selekcjonuje i integruje doświadczenia. W ten sposób człowiek dokonuje ich interpretacji nadając im znaczenie
Waga i znaczenie osobistych doświadczeń zmienia się stosownie do zmian w świecie zewnętrznym oraz na skutek zmiany punktu widzenia .
Zmiany te dokonują się poprzez wartościowanie.
Hubert Hermans- system wartościowań nazywa systemem znaczeń osobistych
Narracyjny sposób myślenia polega na tworzeniu historii o zmienności ludzkich intencji organizowanych w czasie.
Narracja opisuje pragnienia, potrzeby i cele, nie musi operować prawami logiki.
Centralnym elementem narracji jest wydarzenie, które jest osadzone w czasie i miejscu oraz stanowi element pewnego ciągu zdarzeń.
Historię życia tworzą wydarzenia oraz ich interpretacja- opowiadanie historii- narracja.
Osobowość jest zorganizowanym przestrzennie i czasowo procesem
Psychologowie powinni zajmować się badaniem opowiadanych przez ludzi historii, ponieważ są one naturalnym sposobem, w jaki ludzie wytwarzają sens życia w czasie (Bruner, 1990; McAdams, 1985, Hermans, 2000).
W ujęciu Hermansa człowiek jest istotą umieszczoną w czasie i przestrzeni, intencjonalnie zorientowaną na własną sytuację psychologiczną.
Najważniejszymi elementami tej sytuacji są: osobista teraźniejszość, przeszłość i przyszłość.
Wartościowanie to także efekt procesu w postaci określonej interpretacji doświadczenia, któremu towarzyszy emocjonalny stosunek.

Opisz założenia Regulacyjnej Teorii Temperamentu.

Co to jest Regulacyjna Teoria Temperamentu (RTT)?

teoria grupy warszawskiej: kładzie nacisk na mechanizmy regulacyjne stymulacji, wśród których aktywność jako cecha temperamentu odgrywa kluczową rolę; każda aktywność pełni funkcję regulacyjną zapotrzebowania jednostki na stymulację.
Jan Strelau (Pawłow, Tieplow, Niebylicyn)
Tadeusz Tomaszewski (teoria czynności)
Andrzej Eliasz (Transakcyjny Model Temperamentu)
Jan Matysiak (regulacyjne funkcje mechanizmów fizjologicznych)

Charakterystyka czasowa reakcji:

szybkość reakcji – jak szybko reakcja pojawia się po zadziałaniu bodźca
ruchliwość – zdolność szybkiej zmiany zachowania
trwałość reakcji – jak długo reakcja się utrzymuje po zaprzestaniu działania bodźca
tempo reakcji – określona ilość reakcji pojawiająca się w jednostce czasu
rytmiczność reakcji – regularność interwałów czasowych między reakcjami

Poziom energetyczny jako składnik temperamentu:

Energia to indywidualna cecha, dzięki której te same, obiektywne warunki spostrzegane są przez jedną osobę jako bardziej, a przez inną jako mniej stymulujące
Energia to regulator działalności człowieka

Trzy wymiary energetyczności: aktywność, siła reakcji i próg czujności.

Cechy energetyczności: impulsywność, ekstrawersja, towarzyskość, przywództwo, górowanie, siła pobudzenia i aktywność.

REAKTYWNOŚĆ:

Teorie reaktywności- ludzie różnią się intensywnością lub wielkością reakcji na eksponowane bodźce (sytuacje) gdzie różnice te są względnie stałe.
Próg wrażliwości zmysłowej- dająca się zarejestrować najmniejsza reakcja

Jednostki różnią się zależnie od wielkości bodźca, przy której osiąga się próg
Reaktywność to cecha, która determinuje względnie stałą i charakterystyczną dla jednostki intensywność (wielkość) reakcji (wrażliwość vs wydolność)
Prawo siły: wielkość reakcji wzrasta do określonych granic wraz ze wzrostem siły bodźca
Reaktywność współwyznacza wrażliwość sensoryczną (próg wrażliwości) i emocjonalną (wydolność organizmu)
Jednostki wysoko reaktywne wykazują dużą wrażliwość (niski próg wrażliwości) oraz małą wydolność. Nisko reaktywni – odwrotnie.

Koncepcja wzmacniania tłumienia Graya – u jednostek wysoko reaktywnych mechanizm fizjologiczny wzmacnia stymulacje; bodźce wywołują silniejszą reakcję (Sn O Rn+x); posiadają wysoki WEPB (współczynnik energetycznego przetwarzania bodźców), u jednostek nisko reaktywnych mechanizm fizjologiczny tłumi stymulację (Sn O Rn-x); niski WEPB.
Reaktywność jako stan i jako cecha:

STAN: wynik siły bodźca, jego znaczenia, aktualnego poziomu aktywacji, motywacji, stanu organizmu
CECHA: względnie stała tendencja do reagowania na bodźce (sytuacje) z określoną intensywnością (wielkością)

Procesy adaptacyjne Helsona w aktywnej regulacji – sprzężenie zwrotne ujemne

sensytyzacja: (podwyższenie wrażliwości) wywołana stanem deprywacji, wzmacnia stymulację.
desensytyzacja: (obniżenie wrażliwości) wywołana przeciążeniem organizmu, tłumi stymulację.

AKTYWNOŚĆ

regulator zapotrzebowania na stymulację (jednostka może poszukiwać lub unikać stymulacji)
organizator ilości i jakości stymulacji
cecha temperamentu która determinuje ilość i zakres podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej
koncepcja optymalnego poziomu aktywacji Hebba – jednostka dostarcza sobie stymulacji po to by osiągnąć optymalny stan aktywacji
teoria poziomu adaptacji Helsona: odchylenie od poziomu zerowego jest źródłem stymulacji

Optymalny poziom aktywacji: dobre samopoczucie podmiotu, gotowość do radzenia sobie z zadaniami przy względnie niskich kosztach psychofizjologicznych.

Jednostki znajdujące się w tej samej sytuacji i charakteryzujące się podobnymi warunkami psychofizjologicznymi różnią się ilością stymulacji niezbędnej by uzyskać optymalny poziom aktywacji (nisko reaktywni posiadają szersze pasmo optymalnej aktywacji niż wysoko reaktywni – Eliasz)

REAKTYWNOŚĆ A AKTYWNOŚĆ

to dwie niezależne od siebie cechy obejmujące charakterystykę energetyczną zachowania
reaktywność to pierwotna cecha temperamentu, bezpośrednio zdeterminowana przez mechanizm fizjologiczny modulujący wartość energetyczną stymulacji
aktywność poszukuje stymulacji zależnej od fizjologicznego mechanizmu reaktywności: im wyższa reaktywność, tym niższa aktywność
rodzaj aktywności zdeterminowany jest przez środowisko społeczne
reaktywność przejawia się w zachowaniu reaktywnym, a aktywność w zachowaniu sprawczym – celowym.

Porównaj założenia RTT J. Strelau i Transakcyjnego Modelu Temperamentu A. Eliasza

RTT – Regulacyjna Teoria Temperamentu

TMT – Transakcyjny Model Temperamentu

Teorie te pokazują , że istnieje potrzeba odejścia od przekonania o tym, że temperament jest w zasadzie stabilny i niezmienny, a zatem relatywnie zależny od środowiska.

Inspiracją do sformułowania TMT była krytyczna analiza elementów RTT, dotycząca podejścia RTT do zagadnienia zmienności cech temperamentu, relacji między temperamentem a osobowością.

Pojęciem wspólnym i zarazem centralnym dla obu tych teorii jest temperament. Obie także koncentrują się na relacjach między temperamentem a dynamicznymi aspektami zachowania.

Możemy mówić o znacznej zgodności co do rozumienia temperamentu w RTT i TMT, stało się tak dzięki temu, że do RTT zostały włączone wyniki nowszych badań.

W jednej ze swych nowszych prac Strelau definiuje temperament jako:

„podstawowe, względnie stałe cechy osobowości, odnoszące się przede wszystkim do formalnych charakterystyk (energetycznych, czasowych) reakcji i zachowań. Cechy te ujawniają się już we wczesnym dzieciństwie i mają swój odpowiednik w świecie zwierząt. Temperament, choć pierwotnie uwarunkowany wrodzonymi mechanizmami neurobiochemicznymi, podlega poważnym zmianom pod wpływem dojrzewania i specyficznych dla jednostki oddziaływań między genotypem, a środowiskiem”

Obecna definicja znacznie odbiega od poprzednich. Po pierwsze do pojęcia temperament autor włącza ideę, że temperament się zmienia, po drugie nie utożsamia już temperamentu z biologicznie zdeterminowanymi właściwościami organizmu, ani nie podkreśla różnic między temperamentem a osobowością.

Obie teorie nawiązują do pojęcia „optimum aktywacji” i „optimum stymulacji”, łaczy e podejście funkcjonalne do temperamentu, w których wskazuje się na rolę pewnych właściwości – na gruncie RTT, zaowocowało to serią badań, jednak badania prowadzone w ramach TMT pokazują niewystarczalność tradycyjnego, interakcyjnego modelu temperamentu, zgodnie z założeniem cechy temperamentu odgrywają rolę moderatorów wyznaczając nieaddytywną, interakcyjną relację między oddziaływaniami środowiska, a funkcjonowaniem człowieka.

Różnice miedzy teoriami:

zmienność temperamentu – Strelau uważał, ze temperament jest względnie stały (zmienia się w czasie pod wpływem oddziaływań środowiska – jest stały w swojej zmienności) a cechy temperamentu są letalne, czyli zmienne. Natomiast Eliasz uważa że temperament jest zmienny i zmienia się pod wpływem oddziaływania osobowości i środowiska.
relacja temperament środowisko: U strelaua temperament jest zdeterminowany genetycznie, środowisko może wpływać na zmiany cech temperamentu. U Eliasza Środowisko może mieć wpływ na temperament i może go zmieniać. Zmiany temperamentu mogą przebiegać w czasie pod wpływem zwykłych oddziaływań środowiska.
relacja temperament osobowość: u strelaua temperament jest synonimem osobowości, natomiast u Eliasza temperament i osobowość to dwa różne pojęcia, które istnieją samodzielnie i wzajemnie na siebie wpływają

Scharakteryzuj pojęcie poszukiwania doznań jako składowej temperamentu i opisz jego funkcjonalne znaczenie.

Zuckerman pod wpływem koncepcji Hebba sformułował postulat, że istnieją różnice indywidualne w optymalnym poziomie stymulacji. Osiągnięcie tego poziomu jest warunkiem pozytywnego stanu emocjonalnego. Na różnice w optymalnym poziomie stymulacji wpływają czynniki sytuacyjne i konstytucjonalne. Do czynników konstytucjonalnych należy reaktywność ośrodkowego i autonomicznego układu nerwowego, które decydują o względnie stałych różnicach indywidualnych w zapotrzebowaniu na stymulację.

Poszukiwanie doznań to poszukiwanie dobrego samopoczucia . Jeśli je osiągniemy to stan emocjonalny jest przyjemny i chcemy utrzymać tę aktywność. Jeśli ja nie uzyskuję tego stanu pozytywnego to znaczy, że istnieje pewien układ szukania pewnej potrzeby stymulacji, by uzyskać stan dobrego samopoczucia. Stąd koncepcja poszukiwania doznań to jest koncepcja oparta o potrzebę sensoryczną o dążenie do optymalnego sposobu stymulacji. Ponieważ jeżeli jest odpowiedni poziom stymulacji to czuję się dobrze. Poszukiwanie doznań wyraża się w poszukiwaniu ekscytacji ( uprawianie niebezpiecznych sportów) i przygód.

DEFINICJA:

Cechę, która wyraża tendencję do poszukiwania lub unikania stymulacji Zuckerman nazwał poszukiwaniem doznań.
Poszukiwanie doznań to cecha zdefiniowana przez poszukiwanie zróżnicowanych, nowych, złożonych i intensywnych wrażeń i doświadczeń oraz gotowość do podejmowania ryzyka fizycznego, społecznego, prawnego i finansowego w celu dostarczania sobie tego typu doświadczeń.

Poszukiwanie doznań nie jest cechą jednorodną. Zuckerman wyodrębnił 4 czynniki wchodzące w jej skład:

poszukiwanie grozy i przygód
poszukiwanie przeżyć
rozhamowanie
podatność na nudę

Do pomiaru tych cech Zuckerman stworzył kwestionariusz: „Skala Poszukiwania Doznań”

Znaczenie funkcjonalne cechy poszukiwania doznań:

Poszukiwacze doznań preferują czynności i sytuacje , które są nowe i silnie stymulujące, wiążą się z dużym ryzykiem, a także zaspokajają potrzeby hedonistyczne, bez względu na to czy są społecznie akceptowane.
Wysokie pozycje na wymiarze poszukiwania doznań zajmują alkoholicy, narkomani, przestępcy, psychopaci, ludzie łamiący prawo.
Istnieje związek między cechą poszukiwania doznań a jej przejawami behawioralnymi (odwołanie do pojęcia optymalnego poziomu aktywności układów katecholaminowych CSA).
Optymalny jest przeciętny poziom aktywności układów katecholaminowych.
Tendencję do poszukiwania doznań jest wynikiem niskiego i stałego poziomu CSA. Osoby te poszukują takich bodźców i angażują się w takie formy zachowania, które podwyższają poziom aktywności układów katecholaminowych.

Opisz funkcjonalne znaczenie temperamentu na podstawie wybranych koncepcji.

Regulacyjna teoria temperamentu (RTT)

istotą RTT jest traktowanie temperamentu jako jednego z regulatorów zachowania. Formalna charakterystyka zachowania sprowadza sie do 2 aspektów- energetycznego (reaktywność, aktywność, wrażliwość sensoryczna, wytrzymałość) i czasowego(żwawość, , perseweracja), które wyznaczają strukturę temperamentu.
Cechy temperamentu w ujęciu RTT to: żwawość, perseweratywność, wrażliwość sensoryczna, reaktywność emocjonalna, wytrzymałość, aktywność
Temperament pełni funkcje regulacyjną, która polega na modyfikacji wartości stymulacyjnej (energetycznej) i temporalnej sytuacji i zachowań, odpowiednio do posiadanych cech temperamentu

Funkcjonalne znaczenie cech temperamentu:

gdy jednostka ma możliwość regulacji wartości stymulacyjnej własnych działań i sytuacji przez wybór stylu działania odpowiadającego jej poziomowi reaktywności , zazwyczaj nie obserwuje się żadnych różnic miedzy wysoko i niskoreaktywnymi w poziomie efektywności wykonywanych czynności.

Dla osób o małej sile procesu pobudzenia (duża reaktywność emocjonalna i niska wytrzymałość) charakterystyczny jest styl działania wspomagający , wyrażający się przewagą czynności pomocniczych nad zasadniczymi.
Dla osób o dużej sile procesu pobudzenia (niska reaktywność emocjonalna i duża wytrzymałość) dominuje styl działania prostolinijny, charakteryzujący się przewaga czynności zasadniczych nad pomocniczymi lub równowaga między nimi.

w sytuacjach o bardzo wysokiej wartości stymulacyjnej
jednostki wysokoreaktywne gdy nie mają możliwości obniżenia poziomu tej stymulacji, wykazują spadek efektywności działania
jednostki niskoreaktywne znajdujące się w sytuacji o bardzo niskiej wartości stymulacyjnej i pozbawionych możliwości podwyższania tej stymulacji, następuje spadek efektywności działania
gdy istnieje możliwość wyboru sytuacji i form zachowania o określonej wartości stymulacyjnej
osoby niskoreaktywne wybierają zachowania i sytuacje charakteryzujące się raczej wysoką stymulacją
osoby wysokoreaktywne preferują zachowania i sytuacje o niskiej wartości stymulacyjnej
w wyjątkowych sytuacjach (np. Nadzwyczajna motywacja) różnice w poziomie efektywności działania w zależności od poziomu reaktywności mogą się nie ujawnić. Występują one tylko w zakresie poniesionych kosztów psychofizjologicznych lub psychicznych.
w sytuacji o dużej wartości stymulacyjnej, wymagającej szczególnej mobilizacji organizmu są wyższe u osób wysokoreaktywnych
w sytuacjach ubogich w stymulację są wyższe u osób niskoreaktywnych

Reaktywność emocjonalna zwiększa wpływ stresorów na ogólny stan zdrowia psychicznego, intensywnośc symptomów neurotycznych i na tzw. dobrostan jednostki

Scharakteryzuj pięcioczynnikowy model osobowości wg P. Costy i R. Macrae.

Dwaj amerykańscy badacze – Paul Costa i Robert McCrae prowadząc w latach 70–tych badania za pomocą 16–sto czynnikowego kwestionariusza badania osobowości Cattella, zredukowali liczbę czynników do 3, to jest do eysenowskiej neurotyczności, ekstrawersji oraz do wyobraźni nazwanej później otwartością na doświadczenie. W ten sposób powstał trójczynnikowy model osobowości znany jako NEO. Pod wpływem badań leksykalnych nad PMO, rozszerzyli oni swój model osobowości o dwa kolejne czynniki: ugodowośc i sumienność [ przejęli za leksykalnymi badaczami osobowości]. W 1989 roku opracowali skróconą wersję narzędzia diagnostycznego, znanego jako kwestionariusz NEO-FFI

Dwubiegunowa charakterystyka czynników NEOAC:

Neurotyczność (N):

Jest wymiarem charakteryzujący przystosowanie emocjonalne/ emocjonalne niezrównoważenie (emocjonalność w zakresie negatywnych emocji). W zakresie neurotyczności wymienia się podwymiary: lęk – jako tendencja do reagowania napięciem i strachem, agresywną wrogość – jako tendencję do reagowania gniewem i irytacją, depresję – jako tendencję do wyświadczania poczucia winy, smutku, bezradności, samotności, impulsywność – jako niezdolność do kontrolowania pragnień i popędów, nadwrażliwość (podatność na stres-niezdolność do zmagania się ze stresem, tendencja do reagowania poczuciem bezradności i paniką w sytuacjach trudnych), nieśmiałość (lęk społeczny – niskie poczucie wartości, poczucie wstydu i zmieszania w obecności innych osób). [B. Zawadzki, P. Szczepaniak, J. Strelau]

Człowiek o małej stabilności emocjonalnej (neurotyzm) charakteryzuje się nerwowością, brakiem pewności siebie, małą odpornością na stres. Natomiast osoby stabilne emocjonalnie są bardziej odporne na stres i sytuacje trudne, pewne siebie, zrelaksowane.

Ekstrawersja (E):

Jest wymiarem charakteryzującym jakość i ilość interakcji społecznych oraz poziom aktywności, energii i zdolność do odczuwania pozytywnych emocji. Podwymiarami ekstrawersji są: towarzyskość – rozumiana jako zakres i ilość utrzymywanych kontaktów z innymi ludźmi; serdeczność - zdolność do utrzymywania bliskich związków z innymi ludźmi, przyjacielskość; asertywność – tendencje dominatywne i przywódcze; aktywność – tempo, wigor, energia; poszukiwanie doznań – poszukiwanie podniet i stymulacji np. ryzyka oraz emocjonalność w zakresie doznawania pozytywnych emocji – jako tendencja do reagowania pozytywnymi emocjami np. radością, poczuciem szczęścia. [B. Zawadzki, P. Szczepaniak, J. Strelau]

Osoby o wysokim natężeniu ekstrawersji są opisywane jako: towarzyskie, rozmowne, aktywne, zorientowane na ludzi. Z kolei na drugim krańcu znajdują się osoby introwertywne to znaczy ciche, skromne, trzymające się na uboczu.

Otwartość na doświadczenie (OTW):

Otwartość na doświadczenie jest wymiarem opisującym tendencję jednostki do poszukiwania i pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję na nowość i ciekawość poznawczą. Jako podwymiary obejmuje: wyobraźnię – fantazja oraz żywa i twórcza wyobraźnia; estetykę – przejawiającą się jako wrażliwość estetyczną, zainteresowanie sztuką; uczucia – rozumianą jako otwartość na stany emocjonalne innych ludzi; działania – czyli aktywne poszukiwanie nowych bodźców; idee – intelektualna ciekawość, zainteresowania filozoficzne; oraz wartości – rozumiane jako gotowość do analizy wartości społecznych, politycznych, religijnych, odwrotność dogmatyzmu. Ludzie otwarci na doświadczenia są inteligentni, pomysłowi, ciekawi nowych rzeczy i mają szerokie zainteresowania. W przeciwieństwie do nich jednostki zamknięte na doświadczenia są bardziej konserwatywni w swoich poglądach, mniej twórczy i pomysłowi. [B. Zawadzki, P. Szczepaniak, J. Strelau]

Ugodowość (UGD lub A):

Ugodowość jest wymiarem opisującym pozytywne / negatywne nastawienie wobec innych ludzi, interpersonalną orientację przejawiającą się w litości / antagonizmie, doświadczanych w uczuciach, myślach i działaniu. Podwymiarami ugodowości są: zaufanie; prostolinijność; altruizm; skromność; ustępliwość; oraz skłonność do rozczulania się. Ugodowość przejawia się na poziomach: emocjonalnym – jako wrażliwość / obojętność na sprawy innych ludzi; poznawczym – jako zaufanie /brak zaufania do innych; oraz na poziomie behawioralnym – jako nastawienie kooperacyjne / rywalizacyjne.

Wysokie natężenie ugodowości wiąże się z pogodnym usposobieniem, tendencją do wybaczania, chęcią niesienia pomocy innym. Niskie natężenie tej cechy charakteryzuje jednostki cyniczne, złośliwe, bezwzględne. [B. Zawadzki, P. Szczepaniak, J. Strelau]

Sumienność (SUM lub C):

Sumienność charakteryzuje stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w działaniach zorientowanych na cel; inaczej mówiąc opisuje stosunek człowieka do pracy, podejście do wykonywanych zadań. Do podwymiarów sumienności zalicza się: kompetencję; skłonność do utrzymywania porządku; obowiązkowość; dążenie do osiągnięć; samodyscyplinę oraz rozwagę. [B. Zawadzki, P. Szczepaniak, J. Strelau]. Jednostki o dużej sumienności określa się jako zdyscyplinowane, ambitne, odpowiedzialne. Na przeciwnym biegunie znajdują się osoby leniwe, o słabej woli, niezdyscyplinowane.

Z samego znaczenia pojęcia cechy wynika, że ludzie nie dzielą się na ugodowych i nieugodowych, sumiennych i niesumiennych, neurotycznych i nieneurotycznych i tak dalej, ale że każda jednostka charakteryzuje się pewnym natężeniem każdej z pięciu właściwości. Wszystkie cechy są od siebie niezależne, co oznacza, iż dana osoba może być „typowym” ekstrawertykiem, a zarazem mała stabilna emocjonalnie, lub też ktoś inny może wykazywać cechy typowe dla introwertyka i być zarazem mało stabilnym w sferze emocjonalnej.

Bez względu jednak na historię koncepcji oraz jej korzenie, najistotniejsze wydaje się jej znaczenie dla współczesnej psychologii osobowości. Niemal w każdej dziedzinie psychologii stosowanej podstawowym zadaniem psychologa jest określenie osobowości ludzi.

Kryteria charakteryzujące czynniki osobowości:

Paul T. Costa i Robert McCrae przedstawili argumenty świadczące o traktowaniu czynników NEOAC jako podstawowych wymiarów osobowości – to znaczy spełniających kryteria (cztery) wymagane od cech, aby nadano im znaczenie podstawowych wymiarów osobowości:

Realność danego wymiaru osobowości – oznacza możliwość diagnozy danej cechy nie tylko poprzez samoopis, ale także poprzez szacowanie cech. Czynniki te wykazują dużą stałość, stwierdzono ich znaczenie w procesie adaptacji jednostki do środowiska. Sumienność jest traktowana jako predyktor powodzenia zawodowego / akademickiego, jakości wykonywanej pracy; otwartość jest ważnym predyktorem zainteresowań zawodowych. Ugodowość i sumienność są – obok ekstrawersji i neurotyczności – pozwalają przewidywać satysfakcję życiową oraz stan zdrowia, zwłaszcza ryzyko choroby wieńcowej ( czynnik A)
Niezmienniczość danego wymiaru osobowości – oznacza możliwość wyodrębnienia danego wymiaru osobowości zarówno w badaniach leksykograficznych, a także świadczące o jego obecności w innych modelach osobowości. Zdaniem autorów NEOAC spełnia to kryterium, gdyż są one wyodrębniane zarówno w analizie psychologicznej struktury języka (naturalne opisy osobowości), jak i w analizach modeli psychologicznych.
Biologiczność danego wymiaru osobowości – to, że podstawowe wymiary osobowości są w pewnym stopniu uwarunkowane biologicznie oznacza, że powinny one mieć charakter ponadkulturowy. Czynniki NEOAC charakteryzuje dość wysoki stopień odziedziczalności wahający się w granicach 30-40 (Loehlin,1992). Także badania niemieckie i polskie prowadzone na bliźniętach wykazują, że czynnik genetyczny wyjaśnia około 40 wariancji mierzonych cech – dotyczy to zarówno pomiaru opartego na samoopisie jak i na szacowaniu. Najwyższe współczynniki odziedziczalności uzyskano dla neurotyczności, ekstrawersji, oraz otwartości na doświadczenie. Czynniki NEOAC są konstruktami psychologicznymi, a nie biologicznymi, zatem nie sposób znaleźć dla tych czynników odpowiedników w neuronach i neuroprzekaźnikach ludzkiego mózgu.
Uniwersalność danego wymiaru osobowości – oznacza możliwość wyodrębnienia danego czynnika niezależnie od badanej kultury, płci, wieku a także rasy respondentów. [B. Zawadzki, P. Szczepaniak, J. Strelau]

Ocena modelu Big Five:

Modele osobowości oparte na koncepcji pięciu czynników należą obecnie do najpopularniejszych w psychologii osobowości. Świadczą o tym między innymi liczne publikacje ukazujące się w najpoważniejszych czasopismach psychologicznych. W USA wyparły popularną swego czasu koncepcję Cattella, jak i inne teorie odwołujące się do teorii cech. Zdaniem Olivera Johna pięcioczynnikowa struktura osobowości ujmuje na wysokim poziomie abstrakcji to, co wspólne w istniejących systemach opisu osobowości, i dostarcza integrującego modelu do badania osobowości. Pięcioczynnikowa taksonomia osobowości pozwala na ulokowanie najważniejszych opisów i cech osobowości w przestrzeni wyznaczonej przez pięć czynników reprezentowanych w postaci listy przymiotników, bądź też w formie czynników pierwszego rzędu, jak to ma miejsce w psychometrycznym ujęciu Costy i McCrae.

Liczne badania przeprowadzone w ostatnich latach – szczególnie z użyciem kwestionariuszy NEO – wykazały, że mierzone tymi inwentarzami czynniki odgrywają ważną rolę jako predyktory powodzenia zawodowego, odporności na stres, czy ryzyka zaburzeń w zachowaniu i patologii.

Koncepcje osobowości oparte na modelu PMO spotkały się także z ostrą krytyką. W badaniach skoncentrowanych na pięciu czynnikach osobowości panuje duży subiektywizm w doborze zmiennych stanowiących podstawę wyjściową do wyodrębniania czynników, co znajduje swój wyraz między innymi w różnych nazwach (i treściach) przypisanych tym czynnikom. Typowe dla leksykalnego podejścia opisy osobowości oparte na pojedynczych słowach, nie ujmują istotnych cech osobowości – jej dynamicznego funkcjonowania i zmieniających się, w zależności od kontekstu, relacji jednostki ze światem otaczającym. Wyodrębnione czynniki nie są ortogonalne w stosunku do siebie. Zdaniem Blocka, w koncepcji Costy i McCrae dobór składników definicyjnych czynników NEOAC obciążony jest dużą arbitralnością, nie dziwi więc zatem fakt, że między skalami należącymi do różnych czynników występują znaczące korelacje. Model PMO był także bardzo ostro krytykowany przez Eysencka. Jego zdaniem czynniki zwane sumiennością i ugodowością są niczym innym jak składnikami (ze znakiem przeciwnym) bardziej ogólnego czynnika jakim jest psychotyczność. Czynnik zwany zamiennie kulturą, intelektem, otwartością na doświadczenie, nie należy do osobowości, lecz do obszaru charakteryzującego funkcjonowanie poznawcze, między innymi inteligencję. Jednym z najważniejszych braków PMO jest to, że prowadzone w jego ramach badania mają charakter czysto korelacyjny i nie wykraczają poza opis.

Scharakteryzuj strukturę osobowości według R. Cattella

Cattell uważał, że należy sklasyfikować podstawowe jednostki osobowości na wzór okresowego układu pierwiastków chemicznych., zapoznał się z pracami Sprearmana na temat analizy czynnikowej. Miała się ona stać głównym narzędziem służącym sporządzeniu okresowego układu elementów podstawowych osobowości człowieka. Elementami miały być cechy lub zachowania współzależne - równocześnie nasilające się lub słabnące

Tabela podstawowych składników osobowości : wyodrębniono 171 najważniejszych pojęć i natężenie ich wstępowania. Ów oszacowania poddano analizie czynnikowej, gdzie twierdzono, ze istnieje 12 podstawowych czynników osobowości. Następnie Cattell poddał analizie czynnikowej odpowiedzi znacznej liczby osób na tysiące pytań z analogicznie zbudowanych kwestionariuszy. Wyrówniz z tego 16 podstawowych czynników osobowości i opublikował nowy kwestionariusz osobowości- szesnastoczynnikowy kwestionariusz osobowosci cattella- 16PF służący do pomiaru różnic miedzy ludźmi wg podstawowych jednostek osobowosci

Niektóre czynniki to: powsciaglicy-wylewny, zrownowazony-emocjonalny, konserwatywny-postepowy, niesumienny-sumienny,

Jest ogólną miarą normalnej osobowości dorosłej, jest używany w różnych formach (klinicznych, prawniczych, przemysłowych, organizacyjnych, badawczych, szkolnych) do mierzenia szerokiego zakresu zachowań życiowych. Takie pomiary zawierają przewidywane kryteria wyniku oraz wskaźniki behawioralne, oceniające stopień w jakim osobowość jest podobna do członków określonej grupy, do określenia zmian osobowości wynikających z terapii lub zabiegów eksperymentalnych oraz przewidywania innych kryteriów i mierników konstruktów.

Piąta Edycja 16 PF zawiera 185 pytań podzielonych na 16 skal podstawowych osobowości i skalę Pożądane Zachowania Społeczne (IM); każda skala zawiera od 10 do 15 pytań;

Scharakteryzuj model osobowości/temperamentu w ujeciu H. Eysencka

Biologiczna teoria temperamentu PEN Hansa Eysencka zalicza się do czynnikowych teorii osobowości. Zakłada biologiczne podłoże temperamentu i uniwersalność cech temperamentalnych.

Osobowość powstaje i rozwija się przez funkcjonalne współdziałanie czterech sfer:

sfery poznawczej (inteligencja),
woluntarnej (charakter),
afektywnej (temperament),
somatycznej (konstytucja ciała).

Przez osobowość Eysenck rozumie względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu, inteligencji oraz konstytucji fizycznej, która determinuje specyficzny sposób przystosowania do otoczenia.

Temperament to sposób wyrażania emocji, jest częścią składową charakteru, czyli systemu świadomych dążeń w zachowaniu.

Struktura osobowości składa się z trzech niezależnych czynników:

Każdy z tych czynników jest krańcem kontinuum. Biegunem przeciwnym do ekstrawersji jest introwersja, przeciwieństwo neurotyczności to równowaga emocjonalna. Psychotyczność, która została najpóźniej wprowadzona do teorii, na jednym biegunie stanowi o patologii psychicznej, na drugim o uspołecznieniu.
Pojęcie ekstrawersji-introwersji Eysenck zapożyczył od Junga, który zupełnie inaczej rozumiał te wymiary osobowości.

Osoby o wysokich wynikach w skali psychotyzmu wykazują tendencję do izolacji, niewrażliwości, braku troski o innych, sprzeciwiania się powszechnie akceptowanym normom społecznym
Typowy ekstrawertyk jest towarzyski, lubi przyjęcia, ma wielu przyjaciół, poszukuje wrażeń, działa pod wpływem impulsu, jest spontaniczny.
Typowy introwertyk wykazuje tendencje do bycia osobą cichą, introspektywną, refleksyjną, nie ufa decyzjom podjętym pod wpływem impulsu i woli uporządkowane życie od życia wypełnionego podejmowaniem wyzwań i pełnego ryzyka.

Eysenck był jednym z pierwszych psychologów osobowości, którzy zainteresowali się kwestia biologiczną podłoża cech osobowości. Twierdził on, że różnice indywidualne w zakresie introwersji-ekstrawersji stanowią odzwierciedlenie różnic w funkcjonowaniu neurofizjologicznym. Czyli, że introwertycy znacznie łatwiej ulegają pobudzeniu pod wpływem zewnętrznych wydarzeń i szybciej uczą się społecznych ograniczeń, niż ekstrawertycy. W rezultacie są oni bardziej powściągliwi w działaniach i wykazują więcej zahamowań. Na introwertyków lepiej działa kara, na ekstrawertyków nagroda.

Eysenck przypuszczał, że różnice w ekstrawersji-introwersji mają swoja przyczynę zarówno w czynnikach dziedzicznych i środowiskowych.

Wg Eysencka ludzie cechujący się wysokim poziomem neurotyzmu wykazują tendencję do labilności emocjonalnej, często uskarżają się na smutek i lęk, a także na ból (np. bóle głowy, żołądka). Jako podstawę różnic indywidualnych w tym zakresie sugeruje się wrodzone różnice biologiczne w funkcjonowaniu układu nerwowego. W tym przypadku podstawę tego stwierdzenia stanowi to, że osoby o silnym neurotyzmie bardzo szybko reagują na sytuacje stresowe, zaś spadek napięcia, po ustąpieniu zagrożenia, jest u nich znacznie wolniejszy, aniżeli u osób bardziej stabilnych emocjonalnie (niższy neurotyzm).

Opis testu:

Wymiary teorii PEN są możliwe do badania kwestionariuszem EPQ-R (Eysenck, Eysenck i Barrett), znormalizowanym dla uczniów szkół ponadpodstawowych, studentów i osób dorosłych. Autorami polskiej adaptacji są Piotr Brzozowski, Radosław Drwal.

Kwestionariusz EPQ-R w obecnej, poprawionej wersji został opublikowany w 1985 roku. Jego autorami są S.B.G. Eysenck , H.J. Eysenck oraz P. Barrett. Kwestionariusz ten oparty jest na koncepcji osobowości H.J. Eysencka. Zdefiniował on osobowość jako względnie trwała organizację charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, determinujących specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia.

Aby opisać każdą ze skal, należy wspomnieć o biologicznych uwarunkowaniach podstawowych wymiarów osobowości. Według Eysencka, genotyp wraz ze środowiskiem decyduje o powstaniu cech fenotypicznych organizmu, właściwości anatomicznych i fizjologicznych układu nerwowego. Układ nerwowy razem ze środowiskiem determinuje powstanie podstawowych cech osobowości i zachowania. Czynniki genetyczne wpływają na zachowanie się, ale nie bezpośrednio.

Różnice indywidualne w zakresie ekstra-introwersji występują, zdaniem Eysencka, w wyniku działalności ośrodkowego układu aktywacyjnego ARAS, który podwyższa poziom pobudzenia korowego u introwertyków. To pobudzenie jest reakcją na stymulację zewnętrzną. U ekstrawertyków wyższe jest z kolei hamowanie korowe. U introwertyków ze stałe podwyższonym poziomem pobudzenia korowego szybciej powstają reakcje warunkowe, a więc oni szybciej się uczą niż ekstrawertycy. Stąd m.in. twierdzenie, że introwertycy są bardziej zsocjalizowani od ekstrawertyków .

Druga skala mierzy neurotyzm. O różnicach indywidualnych w jego zakresie decyduje, zdaniem Eysencka, mózg trzewiowy (czyli układ limbiczny i podwzgórze) oraz autonomiczny układ nerwowy. W momencie, kiedy bodźce emocjonalne powodują pobudzenie obu struktur, następuje równocześnie automatyczne pobudzenie korowe. Mózg trzewiowy i ARAS nie są całkowicie niezależne funkcjonalnie od siebie, bo pobudzenie korowe można uzyskać przez pobudzenie jednej ze struktur. W rezultacie podczas badań kwestionariuszowych osoby badane uzyskują niewielkie negatywne korelacje pomiędzy skalą neurotyzmu, a skalą ekstrawersji.

Jeśli chodzi o psychotyzm, jego biologiczne podłoże nadal nie jest jasne, ponieważ trudno znaleźć informacje o jego anatomicznych i fizjologicznych uwarunkowaniach. Wiadomo jednak, dzięki badaniom prowadzonym przez A. C. Heatha i N. G. Martina, że genetyczne uwarunkowania psychotyzmu nie istnieją. Niemniej w kolejnych badaniach badacze zwracają uwagę na wysoki stopień dziedziczenia psychotyzmu, wyższy niż neurotyzmu i ekstrawersji. W 1994 roku Eysenck publikuje argumenty przemawiające za silnym wpływem czynników biologicznych na trzy opisane dotychczas wymiary osobowości. Twierdzi, że wymiary te wyłaniają się praktycznie ze wszystkich wielowymiarowych badań nad osobowością, są obecne nawet w różnych kulturach, ich natężenie u poszczególnych jednostek jest bardzo podobne w ciągu całego życia (pomimo różnorodnych i bogatych doświadczeń indywidualnych) a badania genetyczne potwierdzają istnienie trzech wymiarów zdeterminowanych biologicznie.
Kiedy znamy już biologiczne uwarunkowania trzech wymiarów osobowości wymienionych przez Eysencka, nadszedł czas na krótką charakterystykę skal, mierzących ich nasilenie.

Ekstrawersja - introwersja: Ekstrawertyk jest osobą towarzyską, ma wielu przyjaciół. Jego działaniami kierują emocje, jest impulsywny. Uwielbia zmiany w swoim życiu. Jest zadowolony, gdy cały czas może coś robić, być w ruchu. Niepowodzenia nie załamują go, jest optymistycznie nastawiony w stosunku do przyszłości.
Introwertyk natomiast jest powściągliwy, ceni własne towarzystwo i spokój. Ma stałe grono przyjaciół, podczas ich wyboru jest bardzo ostrożny. W działaniu kieruje się rozsądkiem, lubi uporządkowany tryb życia. Jest osobą sumienną, która wywiązuje się z przyjętych zobowiązań.
Ten wymiar osobowości ma w populacji rozkład normalny. A zatem, zgodnie z rozkładem normalnym, najwięcej jest ambiwertyków, którzy mają część cech introwertyków, a część cech ekstrawertyków.
Neurotyzm: dwa przeciwległe bieguny tego wymiaru to zrównoważenie emocjonalne i neurotyczność. Na określenie tego wymiaru używa się także takich terminów jak: wrażliwość emocjonalna, chwiejność emocjonalna lub emocjonalna reaktywność. Neurotyzm nieodłącznie związany jest z lękiem i ogólnym popędem emocjonalnym. Osoby niezrównoważone emocjonalnie są mało odporne na działanie stresu. Wynika to ze szczególnej wrażliwości autonomicznego układu nerwowego. Pojawiające się emocje są silne i długotrwałe. Neurotycy uskarżają się na nieokreślone dolegliwości somatyczne, narzekają na ciągłe kłopoty. Ich nastroje są bardzo zmienne. Mają skłonności do popadania w stany lękowe i załamania nerwowe. Miewają depresje i cierpią na bezsenność.
Skala neurotyzmu stanowi kontinuum od normy do patologii.
Psychotyzm: krańce tej skali są opisane jako normalność stanów umysłowych (zdrowie psychiczne) z jednej strony oraz zaburzenia obserwowane u pacjentów psychotycznych z drugiej. Stany psychotyczne tworzą kontinuum od normy do patologii. Między nimi istnieje tylko różnica ilościowa, a nie jakościowa. Psychotyzm zdefiniowany jest jako skłonność do psychoz, schizofrenii i dwubiegunowych zaburzeń afektywnych. Psychopatia jest w połowie skali miedzy normą a psychotyzmem. Podwyższone wyniki w tej skali uzyskują więźniowie, schizofrenicy, alkoholicy, narkomani oraz dzieci z zachowaniami antyspołecznymi. Osoby, które w badaniu uzyskały wysokie wyniki, są zimne, bezosobowe, nie potrafią współczuć, nieufne i nieszczęśliwe. Mają urojenia prześladowcze, niekiedy bawią się kosztem innych osób i przejawiają zupełny zanik uczuć.
Skala Kłamstwa: Ostatnią skalą jest skala kłamstwa, która mierzy potrzebę uzyskiwania aprobaty społecznej lub tendencję do przedstawiania się w korzystnym świetle.

Scharakteryzuj czynnikowe koncepcje inteligencji.

Badaczy interesował problem, czy inteligencja to jedna, czy też wiele zdolności, a jeśli wiele, to jakie są ich wzajemne relacje. Koncepcje strukturalne dzielą się na takie, które uznają istnienie hierarchii zdolności i takie które uznają wzajemną niezależność poszczególnych uzdolnień. Modele strukturalne tworzono przy użyciu analizy czynnikowej dlatego nazywa się je czynnikowymi.

Pierwszą czynnikową teorię inteligencji stworzył Charles Spearman. Wyróżnił on naczelną zdolność intelektualną, którą nazwał czynnikiem g (general) i pewną liczbę zdolności specjalnych zwanych czynnikami s (specific). Spearman uważał, że czynnik g jest zdolnością do wykonywania trzech podstawowych operacji umysłowych: nabywania doświadczenia, edukacji relacji, edukacji korelatów. Z drugiej strony twierdził, że g jest czymś w rodzaju energii mentalnej, czyli podstawowej zdolności układu nerwowego do sprawnego wykonywania zadań. Uważał, że układ nerwowy dysponuje stałą ilością energii, która może być przydzielana różnym zadaniom. Jeżeli jakieś zadanie otrzyma więcej energii to zabraknie jej dla innych. Przydział energii do poszczególnych zadań jest czynnością decyzyjną podmiotu. Spearmana należy zatem uznać za prekursora teorii poznawczych, zwłaszcza tych, które źródeł inteligentnego zachowania upatrują w pojemności uwagi i w działaniu metapoznawczych operacji kontroli przydziału energii poszczególnym czynnościom.

Autor nazwał swą teorię dwuczynnikową, uważał bowiem, że wykonanie każdego zadania zależy od dwóch czynników: wspólnego dla wszystkich zadań czynnika g i unikatowego, pojawiającego się w ściśle określonej klasie zadań czynnika s.

Catell uznał istnienie czynnika g, ale rozbił go na dwa obszerne czynniki grupowe: inteligencję płynną i skrystalizowaną.

Inteligencję płynną zdefiniowano jako zdolność dostrzegania złożonych relacji między symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach, niezależnie od doświadczenia osobniczego i znaczenia tych symboli np. klasyfikowanie obiektów i dostrzeganie analogii.

Inteligencję skrystalizowaną zdefiniowano natomiast jako dysponowanie wiedzą i umiejętnościami ważnymi w danym kontekście kulturowym np. testy znajomości słów.

Catell i Horn wyróżnili ponadto trzy czynniki:

ogólną zdolność wyobrażeniową
ogólną płynność- zadania wymagające rozpoznania obiektów i przywołania znaczenia pojęć
ogólną szybkość- ogólne tempo pracy umysłowej

W ten sposób koncepcja Catella i Horna uzyskała status teorii postulującej ściśle hierarchiczny układ zdolności

Jednym z pierwszych badaczy, który uzyskał niehierarchiczne rozwiązanie czynnikowe był Louis Thurstone. Uznał on , że istnieje siedem podstawowych, wzajemnie niezależnych czynników, które nazwał pierwotnymi zdolnościami umysłowymi. Były to zdolności: rozumienia informacji słuchowych, płynność słowna, zdolności numeryczne, zdolności pamięciowe, rozumowanie indukcyjne, wizualizacja przestrzenna, szybkość spostrzegania i rozpoznawania obiektów

Ta grupa teorii dotyczy struktury inteligencji, w szczególności problemu, ile zdolności intelektualnych należy wyróżnić i jakie są wzajemne relacje między nimi. Modele hierarchiczne zakładają istnienie czynnika inteligencji ogólnej (w skrócie g), czyli nadrzędnej zdolności umysłowej, niezbędnej do zmagania się z każdym zadaniem intelektualnym. Natomiast modele czynników równorzędnych zakładają, że zdolności umysłowe są wzajemnie niezależne. Obecnie przyjmuje się, że istnieje trójwarstwowa hierarchia czynników intelektualnych- z czynnikiem g na czele, kilkoma czynnikami grupowymi szerokiego zasięgu (np. inteligencja werbalna, przestrzenno-manualna, itd.) oraz dużą liczbą wąskich czynników grupowych, ważnych dla wykonania bardzo szczególnych zadań.

Scharakteryzuj współczesne modele procesu twórczego

Charakterystyczną cechą współczesnych koncepcji procesu twórczego jest demistyfikacja twórczości. Dawniej często podkreślano niezwykły, „egzotyczny” charakter twórczych operacji umysłowych, ich jakościowa odmienność od operacji nietwórczych. Obecnie uważa się, że procesy twórcze nie stanowią odrębnej klasy zjawisk , polegają raczej na specyficznym wykonywaniu „zwyczajnych” operacji poznawczych. Po drugie współczesne teorie procesu twórczego zrywają ze schematem opisu twórczości w kategoriach kolejno po sobie następujących etapów.

David Perkins był jednym z pierwszych, którzy wystąpili przeciwko mitologizowaniu procesów twórczych. Uznał on, że proces twórczy składa się z takich samych operacji, jak każdy inny proces poznawczy. Różnica miała sprowadzać się do celu aktywności poznawczej i jej wyniku. W wyniku integrującej i organizującej funkcji celu proces twórczy, zdaniem Perkinsa, prowadzi do specyficznych rezultatów w postaci nowych i wartościowych idei. Taki punkt widzenia zyskał sobie w literaturze nazwę podejścia typu „nic specjalnego”.

Koncepcję, która demitologizuje proces twórczy przedstawił również Weisberg. Jego teoria „stopniowego przyrostu” kwestionuje istnienie wglądu jako elementu niezbędnego do zaistnienia procesu twórczego. Uważa, że sam proces nie jest niczym innym, jak tylko normalnym, żmudnym rozwiązywaniem problemu. Wg systematyczna praca twórcy nad problemem owocuje stopniowym przyrostem wiedzy (stąd nazwa koncepcji), prowadząc krok po kroku do celu w postaci skończonego dzieła.

Kolejną współczesna koncepcją jest koncepcja interakcji twórczej Edwarda Nęcki. Wg tej teorii proces twórczy polega na interakcji dwóch czynników: założonego celu i kolejno tworzonych struktur próbnych, dzięki którym twórca próbuje zbliżyć się do celu. Proces twórczy w zasadzie nigdy się nie kończy, ponieważ całkowita likwidacja rozbieżności pomiędzy celem (z natury rzeczy wyidealizowanym) a strukturami próbnymi (z natury rzeczy konkretnymi) nie jest możliwa. Proces twórczy nie musi zaczynać się od sformułowania celu – początkiem może być struktura próbna np. jeden rytm, akord. Cel bywa tez wielokrotnie formułowany na nowo i zmieniany, nie stanowi bowiem skończonego kryterium oceny wartości struktur ogólnych.

Kolejną koncepcją jest „modelu genploracji” Finkego, Warda, Smitha. Autorzy zakładają, ze najpierw zachodzi etap generowania, dzięki któremu powstają tzw. struktury przedtwórcze, charakteryzując się określonymi cechami, np. nowość, dwuznaczność itp. Etap eksploracji, który następuje później, jest próbą wykorzystania wcześniej wytworzonej struktury przedtwórczej, znalezienia dla niej jakiejś funkcji (wyobrażenie ryby z końską grzywą jako motyw w dziele plastycznym). W przypadku trudności ze znalezieniem dla niej sensownej funkcji, następuje powrót do etapu generowania – struktura przedtwórcza jest modyfikowana lub tworzona od nowa. W ten sposób powstaje nowy cykl generowania i eksplorowania, a realny proces twórczy może składać się z dowolnie dużej liczby takich cykli.

Scharakteryzuj możliwe przyczyny psychopatii z perspektywy psychologii rózńic indywidualnych.

Jest korelacja pomiędzy tymi cechami, a psychopatią. Cechy: Osoby są samotne, niedostosowane społecznie, nieufne, dziwaczni, pozbawieni uczuć, niewrażliwi, szukający mocnych wrażeń, nie zwracają uwagi na niebezpieczeństwo, brak rozsądku, agresja, zewnętrzne umiejscowienie kontroli

Psychologia procesów poznawczych i emocji /prof. UG, dr hab. K. Jodzio/

Opisz 3 rożne teorie wyjaśniające proces spostrzegania.

Wybrane teorie wyjaśniające proces spostrzegania:

TEORIE ANALIZY CECH: struktury percepcyjne wyposażone są w detektory cech. Każde spostrzeżenie jest:

Rozbijaniem go na elementarne cechy
Analizowaniem tych cech
Klasyfikowaniem ich w odpowiednie kategorie (decydowaniem)

Teoria okazała się niewystarczająca z powodu nieprzystającej do rzeczywistości małej elastyczności procesu spostrzegania.

PODEJŚCIE TRANSAKCYJNE: wg Amesa każdy z nas wytwarza w wyniku transakcji ze środowiskiem pewien ograniczony zbiór spostrzeżeń, którym posługuje się w odniesieniu do nieskończonej różnorodności obrazów rzeczywistości. Na podstawie doświadczenia formułujemy przypuszczenia, w jaki sposób konstruowana jest rzeczywistość i te przypuszczenia decydują o tym, co spostrzeżemy. Spostrzeganie staje się wyuczonym aktem konstruowania rzeczywistości, tak aby pasowała do naszych przypuszczeń, które jej dotyczą.

TEORIA RÓŻNICOWANIA: (identyfikacji sygnałów) E. Gibson: autorka uważa percepcję za proces polegający nie na dodawaniu czegoś do wejścia sensorycznego, lecz na redukowaniu go, w którym to procesie nieistotne informacje (szum) ulegają odfiltrowaniu, a istotne – zostają zidentyfikowane. Wg Gibson percepcja polega na wydobywaniu informacji z bodźca, aby stała się zrozumiała i przewidywalna. Głównym założeniem tej teorii (zasadę percepcji) jest „redukcja niepewności” stanowi ona pożądany produkt końcowy w naszym poszukiwaniu znaczących, niezmiennych cech środowiska. Musimy wyodrębnić kluczowe elementy, wyodrębnić ważne szczegóły z kontekstu, odfiltrować nieistotne, przypadkowe nieinformacyjne aspekty stymulacji.

Relacje pomiędzy bodźcem warunkowym i bezwarunkowym optymalne dla procesu warunkowania klasycznego.

Pawłow wykrył, w jakich warunkach nieistotne, często nic nie znaczące zdarzenie bodźcowe może stać się zdarzeniem istotnym i wywierającym silny wpływ. Swoje odkrycie nazwał warunkowaniem klasycznym (reaktywnym). Jest to proces, w którego przebiegu początkowo obojętny dla organizmu bodziec w wyniku długotrwałego podawania go wraz z bodźcem, który bez uprzedniego uczenia wywołuje określoną wrodzoną, odruchową reakcję organizmu, nabiera zdolności do wywoływania tej reakcji. Bodziec, który bez uczenia wywołuje reakcję organizmu, nazywany jest bodźcem bezwarunkowym, wrodzona reakcja organizmu zaś – reakcją bezwarunkową lub odruchem bezwarunkowym. Z kolei bodziec, który w wyniku podawania go z bodźcem bezwarunkowym nabrał zdolności wywoływania podobnej reakcji, określa się jako bodziec warunkowy, a reakcję przez niego wywołaną – jako reakcję warunkową lub odruch warunkowy.

Aby warunkowanie klasyczne było możliwe, muszą być spełnione następujące warunki:

Styczność w czasie bodźca warunkowego i bezwarunkowego. Bodziec warunkowy zwykle poprzedza nieco bodziec bezwarunkowy. Chodzi o to, aby początek zadziałania bodźca warunkowego następował przed pojawieniem się bodźca bezwarunkowego. Optymalny przedział czasowy wynosi tu ok. 0,50 sek. Krótsze odstępy zmniejszają użyteczność bodźca warunkowego jako sygnału, dłuższe – dają dość czasu na wystąpienie innych bodźców, aktywację innych reakcji i odwrócenie uwagi od specyficznego bodźca warunkowego. Bodźce (warunkowy i bezwarunkowy) mogą występować razem lub też jeszcze przed pojawieniem się bodźca bezwarunkowego przestaje działać bodziec warunkowy. Ta ostatnia procedura nazywa się warunkowaniem na śladach bodźca warunkowego. W przypadku, gdy bodziec warunkowy pojawia się po bodźcu bezwarunkowym, z czasem zaczyna wywoływać tzw. hamowanie warunkowe. Jest to aktywne tłumienie reakcji warunkowej. Może być ono stwierdzone tylko w sytuacji, gdy dysponujemy już wytworzoną reakcją warunkową. Odstęp czasowy również może stać się bodźcem warunkowym. Jeżeli bodziec bezwarunkowy podaje się wielokrotnie, a odstęp w czasie między kolejnymi ekspozycjami jest stały, to osoba uczy się reagować na odstęp, wykonując reakcję tuż przed momentem, w którym powinien pojawić się bodziec bezwarunkowy. Proces ten nazywa się warunkowaniem na czas.
Powtarzanie sytuacji, w której występują oba bodźce. Nieraz dla utrwalenia się odruchu wystarczy jedno lub kilka powtórzeń, czasem trzeba ich aż kilkuset.

Siła bodźca obojętnego, który staje się bodźcem warunkowym. Jeżeli jest on słaby, na granicy progu, warunkowanie może się okazać nawet niemożliwe

Automatyczne i kontrolowane przetwarzanie informacji i ich rola w przetwarzaniu informacji.

Automatyczne przetwarzanie informacji przebiega szybko, bez wysiłku. Operacja ta jest introspekcyjnie niedostępna, gdyż trwa ułamki sekund. Procesy automatyczne powstają w drodze wielokrotnego powtarzania czynności w taki sam sposób. Proces ten stanowi ciąg skojarzeń między jednostkami pamięci. Sekwencje tych jednostek aktywizowane są bez udziału uwagi.

Kontrolowane przetwarzanie informacji polega na czasowej aktywizacji jednostek pamięci pod kontrolą i dzięki uwadze podmiotu. W danym momencie może być przetwarzana tylko jedna sekwencja informacji. Wymaga to wysiłku spowodowanego ograniczoną pojemnością STM.

Kontrolowane przetwarzanie informacji w trakcie spostrzegania występuje w czasie intensyfikacji uwagi, tj. w sytuacjach nowych, niestandardowych, problematycznych, zadaniowych bądź gdy wiedza o polu percepcyjnym nie jest jeszcze dobrze zasymilowana. Spostrzeganie przebiega wtedy wolniej i nie obejmuje całego pola percepcyjnego.

Automatyczne przetwarzanie informacji w spostrzeganiu występuje przy ekstensyfikacji uwagi i prowadzi do globalnego przetwarzania informacji spostrzeżeniowych na wielu płaszczyznach. Proces ten przebiega szybko i sprawnie. Dochodzić może jednak do omyłek spostrzeżeniowych z powodu nakładania się silnie zaktywizowanego materiału pamięciowego na informacje spostrzeżeniowe. Np. jeśli zawsze w tym samym miejscu widzieliśmy zawsze tą samą rzecz, to jeśli jej nagle zabraknie (a nie jest ona „wyrazista”), to możemy nawet tego nie zauważyć.

Analiza krytyczna teorii poziomów przetwarzania informacji Craika i Lokharta

Autorzy zakładają, że odbierana informacja może przejść przez kilka stadiów przetwarzania. Wyróżniają trzy poziomy przetwarzania informacji:

Pierwszy etap polega na analizie cech zmysłowych bodźca (analiza sensoryczna).
W drugim stadium następuje porównanie informacji z tym, co zostało wyuczone poprzednio, przez co możliwe jest rozpoznanie bodźca i nadanie mu znaczenia.
Trzeci poziom nazwali semantycznym. W tym etapie poszukiwane są nowe związki i zależności. Dane zostają w ten sposób wzbogacone o nowe asocjacje.

W etapie 3 możliwe są też transformacje przyswajanych informacji. W wyborze rodzaju uruchamianego poziomu przetwarzania dużą rolę odgrywać może rodzaj analizowanego materiału. Także fluktuacje uwagi mogą wpływać na to, na którym poziomie zatrzyma się jednostka, analizując daną informację. F. I. M. Craik i R. S. Lockhart założyli, że im głębsze jest przetwarzanie, tym jest ono bardziej efektywne, a informacja może zostać na dłużej zachowana w pamięci i łatwiejsze jest jej wydobywanie. Autorzy przyjęli także, że przetwarzanie informacji na danym poziomie wymaga wcześniejszego przetworzenia na poprzednich, płytszych poziomach.

Główne twierdzenia koncepcji:

Ślad pamięciowy jest zapisem operacji składających się na proces percepcji materiału; przywołanie polega na próbie odtworzenia oryginalnej sytuacji percepcji
Na jakość późniejszych przywołań danej sytuacji bodźcowej wpływa „głębokość” (poziom) jej przetworzenia: im głębsze przetworzenie, tym lepsze późniejsze przywołanie
W ramach danego poziomu możliwe jest bardziej lub mniej wyczerpujące przetworzenie
Zarówno poziom, jak i zakres przetworzenia na danym poziomie wpływają na rozróżnialność zapisów utrwalających przebiegi poszczególnych percepcji: im większy poziom i im większy zakres, tym wyższe prawdopodobieństwo, że dany przebieg będzie się różnić od wszystkich pozostałych. To, że dany zapis różni się od innych, decyduje o jego użyteczności w próbach późniejszego przywołania.

Zarzuty:

tylko pierwsze twierdzenie zyskało wyczerpujące potwierdzenie. Uzupełnienie koncepcji kolejnymi twierdzeniami uczyniło ją w zasadzie niefalsyfikowalną. Jeżeli koncepcji poziomów przetwarzania nie traktujemy jako teorii, lecz jako paradygmat, niefasyfikowalnoiśc nie jest zasadniczą wadą; zasadniczą wadą staje się wówczas istnienie „martwych pól” wyjaśniania.
Głębokość przetwarzania definiowana jest w sposób kołowy – za wskaźnik większej głębokości przetwarzania uważano lepsze odtworzenie materiału, a lepsze odtworzenie wyjaśniano tym, że materiał był przetwarzany głębiej. Nie istniał niezależny wskaźnik głębokości przetwarzania, a określenie poziomu głębokości przetwarzania na podstawie samej struktury zadania nie jest rozwiązaniem zadowalającym. Badania dowodzą, że w tej samej sytuacji badani mogą wybierać różne sposoby radzenia sobie z zadaniem.
Wątpliwe jest też założenie o sekwencyjności poziomów przetwarzania. Przetwarzanie może przebiegać równolegle na różnych poziomach i wtedy informacje sensoryczne są tworzywem dla kodowania semantycznego, a równocześnie kodowanie semantyczne może wpływać na procesy semantyczne.
Zbyt dużą rolę przypisywano procesom kodowania, bez dokładniejszego określenia wpływu warunków odtwarzania.

Teoria poziomów przetwarzania nie wytrzymała próby czasu, ale pozostawiła przed psychologami nowe wyzwania – rola procesów kontroli w pamięci. Teoria ta pokazała, że pamięć nie działa automatycznie, ale sposób jej działania uzależniony jest w pewnej mierze od woli jej posiadacza. Zwróciła też uwagę na konieczność uwzględniania specyficznych strategii pamięciowych. Ponadto koncepcja poziomów przetwarzania dopuszcza łączenie jej z teoriami percepcji i strukturalnymi teoriami reprezentacji (pamięci) semantycznej, co w przypadku paradygmatu magazynowego było niemożliwe.

Scharakteryzuj pamięć operacyjną (dane empiryczne)

Przepływ informacji zaczyna się od ich odbioru. Trafiają one do rejestru sensorycznego, który przez krótki czas je przechowuje. Następnie zostają wprowadzone do pamięci operacyjnej (pracującej), która stanowi aktywny element systemu. Tu bowiem realizowane są procesy służące opracowaniu informacji, wykonywaniu operacji intelektualnych i przechowywaniu danych, których człowiek „używa” w danym momencie. Dane zakodowane w pamięci operacyjnej mogą zostać przekazane do pamięci długotrwałej. Proces ten postępuje w dwóch kierunkach: pamięć operacyjna sięga do danych z pamięci długotrwałej, które akurat są potrzebne do rozwiązania problemu. Pamięć operacyjna stanowi aktywny element systemu przetwarzania, realizowane są tu bowiem procesy służące opracowywaniu informacji. Dane zakodowane w pamięci operacyjnej mogą zostać przekazane do pamięci długotrwałej. Jest to część systemu przetwarzania, przechowująca wszystkie zakodowane dane przez czas nieograniczony. Przejście do pamięci długotrwałej wymaga specjalnej obróbki. Informacja powinna być przede wszystkim powiązana z danymi uprzednio zmagazynowanymi. Transmisja informacji do pamięci długotrwałej nie kończy przepływu. Proces ten postępuje w dwóch kierunkach. Pamięć operacyjna sięga do danych zmagazynowanych w pamięci długotrwałej (LTM): w trakcie uczenia się korzystamy z wcześniejszej wiedzy. Informacje przechowywane w LTM oraz operacyjnej kontrolują ponadto wykonywanie czynności.

Pamięć operacyjna to informacje, które są nam dostępne dla pracy nad jakimś problemem w którejkolwiek pamięci. Pamięć ta zawiera informacje znajdujące się w buforach sensorycznych i pętli powtórzeniowej oraz to, co zostało zaktywizowane z pamięci trwałej. Pamięć operacyjna nie ogranicza się tylko do zawartości naszego umysłu, ale opiera się także na najbliższym otoczeniu, które wspiera w dużej mierze przetwarzanie informacji.

Pamięć operacyjna zawiera zapisy z pamięci trwałej, które są w danym momencie w wysokim stopniu zaktywizowane. Rozróżnienie pomiędzy zapisami będącymi lub nie w pamięci operacyjnej jest trudne, gdyż aktywizacja jest cechą ciągłą i elementy mogą zostać zaktywizowane w różnym stopniu. Stan aktywizacji zapisu jest przemijający. Gdy zwrócimy uwagę na nowe aspekty naszego otoczenia, niektóre zapisy staną się bardziej aktywne, a inne mniej.

Dla pamięci operacyjnej podstawową rolę odgrywa kora czołowa mózgu.

Znaczenie pamięci superkrótkiej (VSTM) w procesie przetwarzania informacji.

Pamięć sensoryczna (przedkategorialna) jest pierwszym ogniwem procesu rejestrowania informacji ze świata zewnętrznego w pamięci trwałej. Systemy percepcyjne, jak system słuchowy lub wzrokowy, przekształcają energię sensoryczną docierającą do naszych zmysłów w reprezentacje percepcyjne. Konieczne jest utrzymanie tej informacji percepcyjnej w różnych rejestrach sensorycznych wystarczająco długo, abyśmy mogli zidentyfikować to, co spostrzegamy oraz stworzyć jego trwałą reprezentacje.

Wzrokowa pamięć sensoryczna:

Jest to jeden z rodzajów pamięci przemijającej. Utrzymuje ona informacje dostarczane przez system wzrokowy. Sperling stwierdził, iż bezpośrednio po zniknięciu bodźca wzrokowego pamięć wzrokowa przechowuje wszystkie elementy z zestawu, które jednak szybko znikają z pamięci. Informacja w tej pamięci przechowywana jest bardzo krótko.

Neisser nazwał tę krótkotrwałą pamięć wzrokową pamięcią ikoniczną i wskazał, że jest ona niezbędna dla rozpoznawania bodźców prezentowanych przez bardzo krótki czas. Ludzie potrzebują jakiegoś systemu, aby utrzymać informacje, zanim zostanie ona zakodowana w bardziej trwałej postaci. Kodowanie informacji zakłada tworzenie jakiegoś długotrwałego zapisu pamięciowego.

Pamięć ikoniczna ma charakter sensoryczny i może odzwierciedlać aktywację systemów neuronalnych odpowiedzialnych za wczesne przetwarzanie wzrokowe. Po tym, jak coś zobaczymy, informacja wzrokowa istnieje w systemie na wielu poziomach. Utrzymywana jest w ten sposób duża ilość informacji, ale jedynie przez bardzo krótki czas. Brak jednak zgody, co do tego, w jakiej postaci ta informacja jest utrzymywana oraz jak jest wykorzystywana w poznaniu wyższego rzędu.

Słuchowa pamięć sensoryczna:

Informacja słuchowa jest utrzymywana w pamięci sensorycznej tak samo, jak informacja wzrokowa jest czasowo przechowywana. W badaniach tego rodzaju pamięci również stosowano procedurę częściowego odtwarzania. Ustalono, iż w buforze słuchowym znajdują się wszystkie usłyszane elementy, ale szybko znikają i badani nie są w stanie odtworzyć ich wszystkich.

Neisser nazwała słuchową pamięć sensoryczną, która przechowuje informacje słuchowe, pamięcią echoiczną. Analogicznie jak w przypadku pamięci ikonicznej wskazuje on, że ludzie potrzebują pamięci, która utrzymuje doświadczenia sensoryczne, aby mogły być analizowane i zakodowane w trwalszej formie.

Informacja nie tylko znika z pamięci echoicznej wraz z upływem czasu, ale może też podlegać interferencji ze strony dodatkowej informacji słuchowej. Zjawisko to nosi nazwę efektu przyrostka. Interferencja powiązana z efektem przyrostka zdaje się mieć charakter werbalny. Zastosowanie brzęczyka zamiast słowa nie powoduje interferencji. Wydaje się więc, że pamięć słuchowa ma charakter werbalny.

Pamięć sensoryczna potrafi przechowywać przez krótki czas mniej lub bardziej pełne zapisy tego, z czym organizm styka się, pozwalając ludziom na zanotowanie związków pomiędzy elementami oraz zakodowanie tych elementów w trwalszej pamięci. Jeżeli informacja z pamięci sensorycznej nie zostanie zakodowana w krótkim czasie przechowywania, ulega bezpowrotnemu straceniu. To, co ludzie zakodują, zależy od tego, na co kierują uwagę. Systemy słuchowy i wzrokowy nie są jedynymi systemami sensorycznymi – wyodrębniono także pamięć motoryczną właśnie wykonywanej czynności, pamięć węchu, dotyku. Ikona i echo trwają krótko, stanowią coś w rodzaju kopii tego, czego dostarczają receptory zmysłowe. Jest to informacja jeszcze nie zanalizowana. Przetwarzanie i kodowanie informacji zarejestrowanych przez pamięć sensoryczna odbywa się już poza nią.

Systemy sensoryczne potrafią przechowywać przemijające ślady przetwarzanych informacji, które służą jako czasowe zapisy pamięciowe.

Związki pomiędzy pamięcią semantyczną i epizodyczną.

Pamięć epizodyczna i semantyczna funkcjonują w powiązaniu ze sobą. Informacje tam zawarte mają postać sądów i są dostępne introspekcyjnie – mogą być analizowane i komunikowane. O ile pamięć epizodyczna rejestruje i przechowuje dane o faktach jednostkowych (związanych z danym miejscem i czasem), o tyle pamięć semantyczna jest dużym uogólnieniem tych informacji (continuum ogólności od pamięci epizodycznej do semantycznej).

Czy trwała pamięć wyobrażeń jest różna od pamięci semantycznej?

Główna różnica między pamięcią wyobrażeń a pamięcią semantyczną leży w odmiennym kodowaniu i przechowywaniu informacji. Kod wyobrażeniowy jest tym samym, w którym zachodzi percepcja. Wyobrażenia i operacje na nich można opisać przez ich podobieństwo do świata zewnętrznego (zmiany w przestrzeni i czasie). Pamięć semantyczna ma postać sądów (związek z językiem). Oba typy pamięci są dostępne introspekcyjnie i mogą ze sobą współpracować - exp. Kilpatrick i Paivio – wyobrażenie sobie “słów do zapamiętania” polepsza przechowywanie I wydobywanie (podwójne kodowanie).

Exp. Thurner i Perkinsona jest dowodem na odmienne kodowanie informacji w pamięci wyobrażeń i semantycznej. Badani mieli dokonywać skojarzeń wyobrażeniowych między parami słów. Przy słowach konkretnych badani dobrze sobie radzili, a odtworzenia były na wysokim poziomie. Obraz wyników zmienił się przy słowach abstrakcyjnych.

Treści wyobrażane są przetwarzane przez bloki mechanizmów związanych z modalnością wyobrażeń. Informacje zawarte w pamięci semantycznej są uogólnieniami (abstraktami) rzeczywistości.

Wyobrażenia mogą być punktem wyjścia do tworzenia reprezentacji wzrokowo – przestrzennych, natomiast w tworzeniu reprezentacji innego typu mogą być wykorzystywane w sposób pośredni, lub też wcale nie być wykorzystywane

Co to jest kompetencja językowa? Jaki jej składnik dotyczy przetwarzania znaczeń?

Kompetencja językowa jest zdolnością (umiejętnością) posługiwania się językiem. Wywodzi się ona ze zdolności człowieka do wtórnej (czyli wyższego rzędu) reprezentacji rzeczywistości. Dopiero dzięki temu język staje się efektywnym środkiem komunikacji. Współczesną wersję modelu kompetencji językowej można przedstawić za pomocą trzech składników:

Syntaktycznego: obejmującego reguły frazowe (struktura rzeczowników, przymiotników, czasowników, etc.) wraz z leksykonem (słownikiem umysłowym) oraz reguły transformacyjne (operują na regułach frazowych, tworząc strukturę powierzchniową zdania).
Fonologicznego: operującego regułami fonologicznymi i odpowiedzialnego za formę fonetyczną zdania.
Semantycznego: odpowiedzialnego za formę logiczną (znaczenie) zdania. Ta część kompetencji językowej ustala warunki (przeprowadza analizę) predykatowo – argumentowe wypowiedzi. Jednym zdaniem, zajmuje się ustalaniem warunków prawdziwości każdego sądu. – TO TEN SKŁADNIK DOTYCZY PRZETWARZANIA ZNACZEŃ

Zdaniem Chomskiego każda wypowiedź ma swą strukturę głęboką i powierzchniową. Strukturę głęboką rozumie się jako ten „dogłębny”, czasem domyślny, sens wypowiedzi. Struktura głęboka jest syntaktyczna , na którą dopiero nakłada się składnik semantyczny z regułami predykatowo – argumentowymi, nadając jej odpowiednie znaczenie.

Jak przebiega identyfikacja pojęciowa wg teorii: pojęć matrycowych, naturalnych i teorii egzemplarzowej?

Identyfikacja pojęć matrycowych: przebiega wg reguły „wszystko albo nic” - obiekt jest, albo nie jest desygnatem pojęcia. Obiekt, aby został zidentyfikowany z pojęciem (matrycą), musi posiadać wszystkie cechy konieczne i wystarczające. Nie ma tu obszaru możliwych odchyleń od matrycy. (Pogląd klasyczny). Pojęcia są ostre i stabilne.

Identyfikacja pojęć naturalnych (prototypów – najbardziej typowych egzemplarzy) polega na :

Aktywizacji prototypu pojęcia (rdzenia pojęciowego)
Transformacji w kierunku odrdzeniowym – poszukiwanie odpowiedniej wartości w obszarze możliwych przekształceń prototypu (obszar odbiegania od typowości). Przekształcenia dokonują się jednocześnie na wszystkich wymiarach pojęcia.

Granice pojęć naturalnych są nieostre i podlegają zmianom w czasie.

Identyfikacja wg teorii egzemplarzowej: autorzy nie zakładają istnienia procedury identyfikacji. Uważają, iż nie istnieje jedna reprezentacja obiektów należących do danej kategorii. Jako taka, identyfikacja polega na pomiarze podobieństwa do znanego egzemplarza (konkretnego obiektu lub podzbioru obiektów). Występuje tu efekt pierwszeństwa – tworzenie egzemplarza wg pierwszego doświadczenia z obiektem.

Jakie znasz inklinacje poznawcze typowe dla rozumowania człowieka i próby ich wyjaśnienia?

W procesie myślenia człowieka zauważa się wiele skłonności do odbiegania od logicznej poprawności. Dzieje się tak dlatego, że ważną rolę w funkcjonowaniu umysłowym człowieka pełnią:

Emocje, dążenia, nastawienia i postawy
- Ograniczona pojemność pamięci krótkotrwałej, co prowadzi do przeciążenia poznawczego i tendencyjnej selekcji danych
Tendencyjne wartościowanie informacji i kryteriów ocen

W efekcie dochodzi do wielu błędów w myśleniu człowieka. Są to m.in.

Ludzie są skłonni do przeceniania wystąpienia zdarzenia o bardzo małym prawdopodobieństwie oraz niedoceniania zdarzenia o bardzo wysokim prawdopodobieństwie, czego efektem może być nieracjonalne ryzykowanie.
Mamy skłonność do wiary, iż zdarzenie, które nie wystąpiło przez dłuższy czas, ma większe prawdopodobieństwo wystąpienia w najbliższej przyszłości.
Skłonność do przeceniania rzeczywistego prawdopodobieństwa tych zdarzeń, które są dla nas pomyślne i na odwrót.
Reguła dostępności – im bardziej zdarzenie jest dostępne w pamięci, tym bardziej uważamy je za prawdopodobne.
Reguła reprezentatywności – ludzie oczekują, iż w życiu realizują się typowe (reprezentatywne) wzorce (np. jeśli myślimy o przypadkowej kolejności, to wyobrażamy to sobie jako coś nieuporządkowanego – a b a a b a, a nie a a a b b b).
Skłonność do popełniania błędów atrybucyjnych dotyczących przypisywania przyczyn sukcesów i porażek.
Asymetria pozytywna w atrybucji zdolności – integracja tej samej liczby pozytywnych i negatywnych informacji dotyczących sprawności o tej samej wadze wywołuje pozytywną ocenę osoby tak, że pozytywne informacje o sprawności ważą więcej od negatywnych w procesie atrybucji
Asymetria negatywna w spostrzeganiu moralności – nawet, gdy ktoś całe życie był nienaganny, a raz zrobił coś złego, to jest przegrany
To, jak przyjmujemy nowe informacje, zależy od początkowego nastawienia i posiadanej wiedzy.
Złudzenie kontroli – osoby „niedepresyjne” przeceniają swój wpływ na zdarzenia.
Wiara w sprawiedliwy świat – w życiu osoby zasługują na to, co je spotyka.
Iluzoryczna korelacja, polegająca na przecenianiu związków między zjawiskami świata zewnętrznego lub dostrzeganiu związków przyczynowych tam, gdzie występuje tylko czasowa zależność, ludzie przeczuwają międzysytuacyjną zgodność (stałość) zachowań innych osób.
Nieprawidłowa generalizacja – rozszerzanie cech dostrzeżonych u przedstawicieli pewnej grupy na całą grupę – źródło stereotypów.
Tendencja do ujednolicania spostrzegania
Tendencja do pozytywnego oceniania siebie i innych
Tendencja do uproszczonego spostrzegania grup ludzi
Projekcja nieobronna – spowodowana tendencją do spostrzegania świata przez pryzmat własnej osoby
Base / Ratter: błąd w intuicyjnym przewidywaniu przyszłych zdarzeń – ludzie nie doceniają ważnych źródeł informacji, jak: wcześniejsze, znane, nabyte doświadczeniem prawdopodobieństwa, proporcje zjawiska w populacji, informacje o głównych tendencjach w danej dziedzinie, natomiast przeceniają informacje dotyczące danego przypadku, tj. spostrzeganej osoby lub innego obiektu. W swym nielogicznym przewidywaniu opierają się np. na podobieństwie między cechami spostrzeganego obiektu, a cechami jakiegoś konkretnego wyniku (często mało istotnego). Ludzie ignorują regułę Bayesa, pozwalającą określić prawdopodobieństwo, z jakim czynnik A jest warunkiem koniecznym zdarzenia X.

P(A/X) = p(X/A) Xp(A)/p(X)

Warunek konieczny, warunek wystarczający, rozkład w populacji

Eksperyment Kalinemana i Tverskiego: pokazał, że badani szacowali prawdopodobieństwo, że spostrzegana osoba będzie inżynierem tak samo, tj. niezależnie od informacji, że będzie ona pochodziła z grupy osób składających się głównie z inżynierów, czy z grupy składającej się głównie z prawników. Jednak, gdy badani nie otrzymali samych specyficznych informacji o innej osobie wcześniej, to ogólne prawdopodobieństwo (to znane wcześniej – nabyte doświadczeniem) było szacowane właściwie.
Błąd komunikacji – ludzie gwałcą oczywista normę o prawdopodobieństwach bezwarunkowych (jakieś złożone zdarzenie nie może być bardziej prawdopodobne niż najmniej prawdopodobne proste zdarzenie składające się na to zdarzenie złożone).
Nastawienie konfirmacyjne: ludzie są skłonni zwracać uwagę głównie na informacje zgodne z ich hipotezami i mają tendencję do niedoceniania informacji niezgodnych z tymi hipotezami. Skupiają się na częstościach współwystępowania dwóch zdarzeń, a nie doceniają znaczenia przypadków, w których jedno ze zdarzeń występuje przy nieobecności drugiego
Falsyfikacja – wykazywanie fałszu – nastawienie na poszukiwanie niezgodności

Przyczyny:

Ograniczoność STM
Obrona własnej osoby
Chęć uniknięcia dysonansu
Nastrój
Emocjonalność, przewaga afektu nad poznaniem
Ograniczoność percepcji
Zła reprezentacja wiedzy w schematach
Nieznajomość reguł
Zła dostępność danych
Złe dopasowanie reguł, teorii, schematów, heurystyk do problemów.

Koncepcje wyjaśniające twórczość i proces twórczy.

Popularny do niedawna pogląd, iż tylko wybrane jednostki posiadają zdolności (wrodzone) twórcze został, na podstawie współczesnych badań, nadwątlony. Obecnie uważa się, że twórcze myślenie można trenować i podnosić poziom efektów innowacyjnego myślenia. Oto kilka koncepcji wyjaśniających twórczość:

„Egzotyczne teorie twórczości” – zakładają dualizm myślenia (sfera codzienna – myślenie standardowe, sfera twórcza – dokonywanie nietypowych odkryć). W ten sposób osoby twórcze (jednostki obdarzone talentem) charakteryzują się jakościowo odmiennym od zwykłego myśleniem (inne typy procesów, inne struktury mózgowe).

Podstawowy zarzut wobec teorii egzotycznych (dychotomicznych) polega na tym, że sprowadzają one twórczość do aktywności jednej tylko sfery wcześniej „rozszczepionego” umysłu, popełniając tym samym błąd nadmiernego uproszczenia. Trudno byłoby też wskazać taki rodzaj aktywności psychicznej człowieka, która wymagałaby tylko np. intuicji, rozumowania logicznego czy tylko pracy jednej połowy mózgu. Zakładając, że taka dychotomia w ogóle ma sens.

Nurt rewizjonistyczny – myślenie twórcze obejmuje takie same procesy psychiczne, jakie występują w innych formach aktywności psychicznej człowieka. Różnica może polegać na celu podporządkowującym procesy intelektualne i na innym uporządkowaniu poszczególnych operacji umysłowych. Parkins i Weisberg:
- Motywacja: autentyczna twórczość wymaga długiej i intensywnej aktywności umysłowej. Pierwotnym źródłem twórczości jest motywacja (do wysiłku), a nie procesy poznawcze, a także jej nasilenie, a nie specyfika.
- Specyfika na wejściu: przetwarzanie informacji w procesie twórczym i związane z tym operacje umysłowe są takie same, jak w innych aktywnościach. Różnica tkwi tylko w przetwarzanym materiale. Istota twórczości jest związana z uwagą. Jednostki twórcze wykazują szczególną selektywność napływających informacji.
- Nietypowy układ – specyfika twórczości polega na szczególnej kompozycji i wzajemnym układzie „zwykłych składników”. Nietypowość występuje na wyższym poziomie analizy – tam, gdzie występują decyzje heurystyczne odnośnie funkcji i kolejności operacji umysłowych.
Maruszewski – o efekcie twórczym może decydować kod, w jakim jest zapisany problem, indywidualne preferencje i czynniki biologiczne (dominacja jednej z półkul):
- Dominująca prawa półkula – praca w trybie globalnym, holistycznym, intuicyjnym
- Dominująca lewa półkula – podejście analityczne, liniowe.

Rozwiązywaniu problemów dywergencyjnych sprzyja kod werbalny. Dużą rolę w procesie twórczym odgrywa metawiedza o swoim umyśle.

Teorie cech indywidualnych – badano osoby uważane za twórcze; odnaleziono u nich pewne cechy charakterystyczne i wspólne:
- Silne ego – wewnętrzna motywacja i gratyfikacja, opierające się wpływowi społecznemu
- Akceptacja kobiecych / męskich cech swojej osobowości
- Wysoka tolerancja niezgodności
- Otwartość struktur poznawczych

Dokonaj rozróżniania: emocji, nastrojów i afektu

Emocje: subiektywny stan psychiczny, uruchamiający priorytet dla związanego z daną emocją programu działania, któremu nadaje status pilnego i zawiesza realizację przez podmiot innych bieżących działań. Jej odczuwaniu towarzyszą zmiany somatyczne, ekspresji mimicznej i pantomimicznej oraz zmiany zachowania. Emocje to zjawiska świadome. Ich czas trwania waha się od kilku minut do kilku godzin. Mają swój obiekt.
Nastrój: stan afektywny, mający walencję (+, -) i intensywność (zwykle niewielką), zawierający też mniej lub bardziej wykrystalizowane oczekiwania, co do odczuwania w najbliższej przyszłości stanów zgodnych ze swoją walencją.

Nastroje trwają dłużej niż emocje (od kilku godzin do kilku tygodni), są mniej intensywne i przeważnie nie mają swojego obiektu. Są też mniej zróżnicowane treściowo – są pozytywne lub negatywne, obniżone lub podwyższone. Mogą być zabarwione treściowo, ale zwykle tak nie jest.
Afekt: stan przedmiotowy, przeżywany w stłumieniu świadomości w stosunku do czegoś, kogoś. Afekt charakteryzuje się dużą intensywnością, uaktywnia priorytet odpowiedniego działania, ukierunkowanego na cel oraz zawężeniem świadomości – człowiek może nie reagować na ból, traci poczucie rzeczywistości, zanika zdolność kierowania swym zachowaniem

Teoria emocji Schachtera, jej zastosowania i ograniczenia w świetle współczesnych badań.

Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera i Singera jest rozwinięciem idei Jamesa – Langego, zgodnie z którą emocje pojawiają się jako wynik spostrzegania własnego pobudzenia. Wyniki badań Schachtera i Singera stanowią podstawę następującej konkluzji: aby doszło do powstania stanu emocjonalnego, muszą zaistnieć następujące warunki:

Podmiot musi znaleźć się w stanie pobudzenia
Podmiot musi dokonać procesu poznawczej analizy zaistniałych zmian fizjologicznych oraz sytuacji zewnętrznej, w jakiej doszło do zmian
Podmiot musi oznaczyć werbalnie stan, w jakim się znalazł.

Emocja powstaje w wyniku dwóch powiązanych, ale niezależnych operacji poznawczych: oceny zdarzenia i oceny reakcji fizjologicznych.

Błędne wyjaśnienie lub spostrzeganie własnego pobudzenia może przyczynić się w pewnych warunkach do zredukowania intensywności przeżywanej emocji. W badaniach Younga, Hirschmana i Clarka (1982) osobom bojącym się dentysty pokazywano na filmie borowanie zęba. Jednocześnie badani słuchali przez słuchawki bicia rzekomo własnego serca.

w grupie, gdzie nagrane było szybkie bicie serca, tętno po jakimś czasie podwyższało się
w grupie, gdzie słuchano wolniejszego bicia serca, tętno spadało.

Wynik badania w praktyce może być podstawą do stworzenia metody relaksacyjnej, metody radzenia sobie z silnym lękiem.

Krytyka teorii: Schachter i Singer określają swoją teorię jako dwuczynnikową, zakładając, że owe czynniki działają od siebie niezależnie. W późniejszych koncepcjach mówi się raczej o emocjach jako wyniku specyficznej relacji między organizmem a środowiskiem.

Opisz teorię procesów przeciwstawnych Solomona i badania świadczące na jej rzecz.

Richard Solomon (1980) sformułował teorię procesów przeciwstawnych zakładającą, że zakończenie jednej emocji (np. radości) automatycznie włącza emocję do niej przeciwstawną (np. smutek). Właśnie badania Solomona dotyczyły głównie zmian tępa akcji serca u psów, gdy lękotwórczy bodziec był obecny lub gdy go nie było. Solomon wykazał, że usunięcie bodźca lękowego powodowało spadek akcji serca poniżej poziomu podstawowego oraz, że wielokrotne powtarzanie prowadziło do osłabienia początkowego lęku i do nasilenia końcowego spadku tępa akcji serca. Możliwe potwierdzenie teorii Solomon znalazł, obserwując reakcje emocjonalne skoczków spadochronowych. Początkujący, przed pierwszymi skokami doświadczają paniki, a po ich wykonaniu – radosnej ulgi, natomiast skoczkowie doświadczeni odczuwają jedynie słabe pobudzenie przed skokiem, a bardzo silne odczucie radości po skoku.

Przeprowadzono niewiele badań potwierdzających tę teorię. Mauro (1988) wykazał, że zjawisko przeciwstawnego „odbicia emocjonalnego” występuje u ludzi i trudno jest to wytłumaczyć zmianą oceny poznawczej. Wydaje się, że emocja przeciwstawna jest wywoływana samym „zagaśnięciem” emocji pierwszej.

Co uświadamia sobie człowiek uświadamiając sobie emocję?

Powstało wiele teorii, które stanowią próbę odpowiedzi na to pytanie. Przytoczę trzy z nich:

William James: emocje są odczuciami cielesnymi zmian, jakie nastąpiły w organizmie pod wpływem bodźca
Carl Joung: odczucia emocjonalne są sądami wartościującymi – uczuciami w odniesieniu do czegoś. Wg niego uświadamiamy sobie treść emocji (smutek, złość, radość), jej znak ( dodatni lub ujemny), natężenie (które częstokroć maleje w momencie uświadomienia) i obiekt emocji.
Teoria Schachtera: łączy elementy dwóch poprzednich teorii – reakcje fizjologiczne oraz oceny poznawcze.

Uświadomieniu sobie emocji towarzyszy często świadoma skłonność do działania. Problem zaś występuje w momencie uświadomienia sobie powodu emocji. Często, gdy wniosek tego uświadomienia jest niewygodny dla „ja” następuje przemieszczenie naszych emocji na inny obiekt.

Różnice we wpływie emocji pozytywnych i negatywnych na uwagę, spostrzeganie i myślenie.

Emocje negatywne i nastrój neutralny sprzyjają tzw. systematycznemu trybowi przetwarzania informacji. W tym wypadku ludzie zwracają uwagę na ważność i rzetelność przedstawianej argumentacji.

Emocje pozytywne sprzyjają skróconemu trybowi przetwarzania informacji – tzn., że ludzie mniej koncentrują się na treści docierających informacji. Istotne są natomiast takie elementy, jak forma prezentacji czy autorytet nadawcy.

W latach 70-tyvh Bower sformułował tzw. zasadę zgodności (poznania z nastrojem) wg której nastrój, a także inne stany emocjonalne aktywizują związane z nim materiały pamięciowe. Konsekwencją tego jest łatwiejsze przypominanie treści zgodnych z aktualnym stanem afektywnym. Późniejsze badania Pauli Niedenthal przyniosły rozwinięcie tej zasady na inne procesy poznawcze. Otóż przeżywanie określonego stanu emocjonalnego aktywizuje w pamięci słowa z nim związane i w konsekwencji ułatwia ich spostrzeganie.

Zarówno silne emocje pozytywne, jak i negatywne (z przewagą dla drugich) nie sprzyjają koncentrowaniu uwagi. Zbyt silne pobudzenie zawęża jej pole do spostrzegania bodźców związanych ze stanem i działaniem, które podmiot zamierza podjąć

Konflikty popędów i ich skutki.

Model Millera: główne założenia:

tendencja do zbliżania się do celu staje się tym silniejsza, im bliżej celu znajduje się dana jednostka (gradient dążenia)
tendencja do unikania bodźca negatywnego staje się tym silniejsza, im bliżej tego bodźca znajduje się dana jednostka (gradient unikania)
gradient unikania jest bardziej stromy, niż gradient dążenia – czyli w miarę zmniejszania się odległości od celu, siła tendencji do unikania rośnie szybciej niż siła tendencji do zbliżenia.
Wzrost siły popędu związanego z dążeniem czy unikaniem podniesie ogólny poziom gradientu – nadal będzie występować wzrost dążenia lub unikania w miarę zbliżania się do celu, lecz obecnie tendencje te będą silniejsze na każdym odcinku drogi do celu.
Gdy rywalizują ze sobą dwie reakcje, to wystąpi silniejsza z nich.

Podstawowy typ konfliktu polega na przeciwstawieniu tendencji do zbliżania i unikania, wzbudzonych jednocześnie przez ten sam obiekt lub tę samą sytuację.

Drugi typ konfliktu występuje, gdy dana jednostka ma do czynienia z dwiema rywalizującymi tendencjami do unikania – jeśli siła jednej tendencji do unikania wzrośnie, spowoduje to takie przesunięcie punktu przecięcia gradientów, że miejsce gdzie jednostka cofa się od celu, będzie od niego bardziej odległe. Zwiększy to także natężenie konfliktu, ponieważ teraz w punkcie przecięcia oba gradienty będą na wyższym poziomie.

Rywalizacji między dwiema tendencjami do zbliżania Miller i Dollard nie uważają za prawdziwy dylemat – wskazują na to, że gdy tylko dana jednostka zacznie podążać ku jednemu z pozytywnych celów, to siła tej tendencji będzie wzrastać (zgodnie z pierwszym założeniem), a siła tendencji rywalizujących będzie maleć.

Różne wartości związane z ryzykownymi działaniami często pozostają ze sobą w konflikcie – działania te przynoszą z jednej strony ewidentne korzyści, z drugiej zaś możliwość pojawienia się negatywnych, niepożądanych konsekwencji (strat). Wybierający musi dokonać – z konieczności subiektywnego – wyważenia korzyści i strat przynoszonych przez ryzykowne działanie. Prawdopodobnie rozbieżności ocen mają swoje źródło już w początkowej fazie ich powstawania – gdy gromadzone są informacje o różnych aspektach rozpatrywanych działań. To, jakie aspekty zostaną wzięte pod uwagę i jak oceniona zostanie ich ważność, w głównej mierze wpływa na percepcję ryzyka, na utworzony w umyśle człowieka obraz sytuacji ryzykownej, a w konsekwencji – na akceptację lub nie tego ryzyka i ostateczny wybór. Podstawowe jakościowe wymiary percepcji ewaluacji ryzyka: bezpośredniość vs opóźnienie konsekwencji, katastrofalność vs chroniczność negatywnych konsekwencji, spostrzegana względna częstość wypadków, kontrolowalnośc negatywnych następstw, dobrowolność narażania się na ryzyko. Na drodze analizy czynnikowej uzyskano trzy czynniki ryzyka: nieznane ryzyko, ryzyko budzące lęk, poziom narażenia na ryzyko.

W teorii decyzji przyjmuje się, że przy wyborze ryzykownego działania ludzie kierują się pewna oczekiwaną wielkością, choć nie jest to oczekiwana wartość, ale tzw. Oczekiwana użyteczność (suma subiektywnie ocenianych możliwych wyników działania – zysków i strat – mnożona przez prawdopodobieństwa ich uzyskania). Dwa źródła złożoności sytuacji wybory:

wielość aspektów, kryteriów, atrybutów, które trzeba brać pod uwagę przy wyborze
niepewność co do tego, jakie będą konsekwencje naszego wyboru (ryzyko).

Od czego zależy proces motywacyjny ukierunkowany celem? Omów 2 koncepcje wyjaśniające.

Najczęściej przywoływaną do wyjaśnienia podjęcia działania celowego koncepcją jest model Atkinsona i McClellanda, wg którego motywacja jest iloczynową funkcją wartości celu i oczekiwań dotyczących jego osiągnięcia. Tendencja do podjęcia działania jest tym silniejsza, im większa jest subiektywna wartość celu. Tendencja ta jest modyfikowana przez subiektywne prawdopodobieństwo osiągnięcia celu. Przy bardzo wysokim i bardzo niskim prawdopodobieństwie, motywacja jest niska.

Motywacja ukierunkowana na cel zależy także od samego celu / zadania (Fisbein i Azjen, Brehm, Karniol i Ross). Inaczej będzie wyglądał proces motywacyjny, gdy cel będzie uświadamiany jako kreowany wewnętrznie, a inaczej jeśli będzie narzucony z zewnątrz. Zadania narzucone często wywołują reaktancję (opór psychologiczny). W tym wypadku może pojawić się konflikt motywacyjny, a wynik będzie wypadkową pomiędzy potrzebą sterowania wewnętrznego a motywacją zewnętrzną.

Inną teorię przedstawili Heckhausen i Kuhl (1985). Zakładali oni czteroelementowy model czynników uruchamiających działanie celowe. Składają się nań:

Wartość zakładanych wyników
Oczekiwania
Odpowiedniość (między celem a możliwościami podmiotu)
Pobudzenie emocjonalne

Spełnienie tych warunków uruchamia pragnienie osiągnięcia celu. Wg autorów pragnienie osiągnięcia celu przekształca się w intencję do działania, gdy jednostka ocenia, że istnieją odpowiednie warunki do jej osiągnięcia (okazja), gdy szacuje, że dysponuje czasem do jego realizacji, gdy nadal ocenia, że cel jest ważny, kiedy pojawia się presja lub przeszkody oraz, gdy podmiot ocenia, że dysponuje środkami do jego realizacji. Spełnienie tych wszystkich przesłanek oznacza działanie.

Przykłady motywacji niespecyficznej i ich znaczenie dla funkcjonowania człowieka.

Motywacja niespecyficzna wiąże się z ogólnym pobudzeniem mózgowym (aktywacją) i uwagą swobodnie obejmującą całe pole percepcyjne (a nie jak przy motywacji zadaniowej – uwaga jest skupiona na informacjach – bodźcach mogących zredukować napięcie motywacyjne).

Dzięki działaniu motywacji paratelicznej możliwe jest zjawisko „wglądu”, gdy podmiot chwilowo osłabia koncentracje uwagi na zadaniu. Wiąże się z tym bardzo słaba koncentracja uwagi na wszystkich elementach zadania. Motywacja parateliczna jest tu warunkiem powstania tzw. intuicji twórczej.

Na skutek motywacji paratelicznej odbywa się także proces jednoczesnego przetwarzania informacji większej liczby obiektów pamięciowych. Dzieje się tak w trybie kontrolowanym. Jednoczesne aktywizowanie wielu jednostek powoduje, iż proces odbywa się kosztem głębokości przetwarzania. Taki stan motywacyjny przejawia się gotowością percepcyjną wielu kategorii i podprogowym zaktywizowaniem wielu jednostek pamięciowych. Stan taki częściej spotyka się wśród ludzi przetwarzających informacje intuicyjnie i globalnie.

Psychologia społeczna /prof. UG, dr hab. H. Brycz/

Omów regułę wzajemności jako mechanizm wywierania wpływu społecznego.

Jest to jedno z najsilniejszych narzędzi wpływu społecznego. Reguła ta stwierdza, że każda przysługa wzbudza w nas poczucie zobowiązania, chęć odwdzięczenia się, zrewanżowania za otrzymane dobra, które otrzymaliśmy.

Wykształciła się m.in. po to, by zachęcać jednostkę do inicjowania kontaktów opartych na wzajemnej wymianie usług.

Dzięki obligowaniu odbiorcy do przyszłego odwdzięczenia się reguła ta pozawala jednostce na ofiarowaniu innemu człowiekowi jakiegoś dobra bez ryzyka jego bezpowrotnej utraty.

Reguła wzajemności jest silnie wpajana w procesie socjalizacji – w interesie każdej grupy leży, by jej członkowie współpracowali ze sobą dla osiągnięcia wspólnych celów.

Wielu manipulatorów wykorzystuje działanie tej reguły w postaci techniki polegającej na oferowaniu człowiekowi jakiejś przysługi przed wyjawieniem własnej prośby; wykorzystują ją np. sprzedawcy (darmowe próbki), Hare Kriszna – taktyka „z dobroczyńcy – żebrak” i wielu innych.

O skuteczności tej techniki decydują 3 czynniki:

jest bardzo silna – poczucie zobowiązania decyduje czasem o spełnianiu takich próśb, które bez tego poczucia spotkałyby się pewnie z odmową; odwzajemniamy się niezależnie od tego, czy osobę lubimy czy nie; łatwiej jest nie ulec tej regule niż ją złamać, kiedy już została zastosowana( staramy się nie dać się obdarować
nawet nieproszona przysługa ma zdolność do wzbudzania poczucia obligacji, zwłaszcza że oprócz zobowiązania do oddawania istnieje również zobowiązanie do przyjmowania (jest to przymus ukryty). Pomniejsza to naszą zdolność do wybierania osób, którym coś zawdzięczamy i pozostawia rzeczywiste wybory w ich ręku
reguła może inicjować niesprawiedliwą wymianę dóbr – może być używana do nakłonienia ludzi, by oddali więcej niż otrzymali; przyczyną takiego stanu jest nieprzyjemny charakter samego poczucia obligacji. Jego ciężar skłania nas do tego, by pozbyć się go jak najszybciej j utrzymać dalszą sekwencją wymiany dóbr (nawet za cenę większej przysługi niż ta, którą sami otrzymaliśmy)

Ta reguła jest bardzo ważna w długotrwałych związkach międzyludzkich w ich ramach dokonuje się ciągła wymiana; duża asymetria wymianie dóbr może prowadzić do niezadowolenia

Szczególny rodzaj wzajemnych przysług: wzajemność ustępstw – jeżeli ktoś nam ustąpi, to my też powinniśmy

Odmowa – wycofanie (technika drzwiami w twarz) – najpierw duża prośba (małe prawdopodobieństwo jej spełnienia), potem mała prośba (ta którą chcemy żeby ktoś spełnił).

Obrona: Naszym przeciwnikiem nie jest człowiek, ale sama reguła. Jeśli będziemy próbowali ją zerwać, gdy już została zastosowana, to będziemy mieli poczucie, że postępujemy niegodnie, niesprawiedliwie i jesteśmy godni potępienia. Należy więc akceptować oferowane nam przysługi, ale akceptować w nich tylko to, czym one naprawdę są. Musimy nauczyć się trafnie odróżniać rzeczywiste przysługi od manipulacji. A jeśli czyjąś przysługę przedefiniujemy sobie i odbieramy jako manipulację, to fakt, że nam ją wyświadczono, przestaje nas obligować do odwzajemnienia się.

Dlaczego swobodnie podjęte działanie ma samopodtrzymujący się charakter?

Ludzie biorą osobistą odpowiedzialność za własne postępowanie, jeśli myślą, że sami je wybrali pod nieobecność jakiś nacisków zewnętrznych.

Swobodnie podjęte działanie wzbudza w nas zaangażowanie, prowadząc do zmian w naszym obrazie samych siebie. Skutki tej zmiany mają charakter trwały, człowiek „zapuszcza własne korzenie” w te zmiany. Istnieje również samoistna siła ludzkiego dążenia do bycia konsekwentnym. Kiedy człowiek swobodnie podejmie jakieś działanie, zaczyna spostrzegać sprawę w inny sposób. Przekonuje samego siebie co do słuszności nowego sposobu postępowania i zaczyna zauważać argumenty, które przedtem w ogóle do niego nie docierały.
Krótko mówiąc, człowiek dołoży starań, by w imię konsekwencji przekonać siebie samego o słuszności podjętego kierunku działania, sam będzie wynajdował nowe argumenty i powody do kontynuowania tego, co robi. Owe nowe powody mogą podtrzymywać wybrany kierunek działania nawet po wycofaniu przyczyn, dla których owe działania zostały początkowo podjęte.

Od czego zależy wielkość konformizmu?

Konformizm to najogólniej zmiana zachowania lub opinii danej osoby spowodowana rzeczywistym lub wyobrażonym naciskiem ze strony jakiejś osoby lub grupy ludzi. Człowiek ulega wpływom, aby zachować życzliwość otoczenia, ale równocześnie nie docenia własnych skłonności do podporządkowania się grupie (mówimy, że to inni dopasowują się do większości).

Czynniki osłabiające konformizm:

Istnienie choć jednego sprzymierzeńca, podzielającego nasz stanowisko (przeciw większości), nawet jeśli ta osoba nie jest sprzymierzeńcem osoby badanej, to jeśli przełamie jednomyślność grupy, dochodzi do osłabienia oddziaływania grupy.
Czynniki osobowościowe: im wyższa samoocena, tym niższy konformizm, mniej skłonne do konformizmu są te osoby, którym umożliwiono odniesienie sukcesów w jakimś zadaniu i są one przekonane, że to ich zdolności do tego doprowadziły, wewnątrzsterowność
Duże zaangażowanie w swoją pierwotną ocenę, w przekonanie zmniejsza skłonność ulegania naciskowi (np. chodzisz po sklepach z koleżankami, znajdujesz piękną sukienkę, przymierzasz ją i mówisz, że na pewno ja kupisz. Drugiego dnia idziesz do sklepu z mamą, by oceniła twój wybór i nawet jeśli mama oceni ją jako najpaskudniejszą z możliwych, to i tak ją kupisz, bo tobie się szalenie podoba i już założyłaś sobie, a nawet powiedziałaś koleżankom, że ja kupisz).
Jednostka, która ma ustaloną pozycję w grupie, wie, że jest atrakcyjna i lubiana, łatwiej wyraża poglądy odmienne w stosunku do grupy
Im większe poczucie braku kontroli, tym mniejszy konformizm

Czynniki nasilające konformizm:

Niska samoocena
Grupa skutecznie skłania do konformizmu, gdy: składa się ze specjalistów, jej członkami są osoby dużo dla nas znaczące i gdy członkowie grupy są do nas w jakiś sposób podobni
Osoby, które cenią sobie przynależność do grupy, a wiedzą, że są tylko umiarkowanie akceptowane, częściej dostosowują się do norm i standardów ustanawianych przez grupę
Kobiety są bardziej konformistyczne niż mężczyźni wobec jednomyślnej opinii grupy, a zwłaszcza wtedy, gdy przekonujący jest mężczyzną lub gdy zadanie grupowe ma „męski” charakter

Wpływ tych czynników na wielkość konformizmu można tłumaczyć teorią kar i nagród (chęć uniknięcia kary odrzucenia, np. wyśmiania itp. lub uzyskania nagrody w postaci przyjaźni, akceptacji itp. wywołuje zachowania konformistyczne). Również, gdy rzeczywistość wydaje się być niepewna, ludzie polegają na rzeczywistości społecznej, na informacjach wskazujących, co inni robią w danej sytuacji. Dotyczy to również odczuwania emocji – gdy przyczyny pobudzenia są niejasne, interpretujemy własne zachowanie na podstawie zachowania innych.

Opisz psychologiczne następstwa podjęcia decyzji i wyjaśnij skąd się biorą.

Każda poważna decyzja budzi podecyzyjny dysonans poznawczy, czyli stan napięcia.

Bezpośrednio po podjęciu decyzji, zwłaszcza gdy osobie odebrano możliwość wyboru, pojawia się zjawisko reaktancji - opór psychologiczny na odebranie lub ograniczenie swobody wyboru, której skutkiem jest żal podecyzyjny (subiektywny wzrost atrakcyjności możliwości odrzuconej); jest to jednak zjawisko krótkotrwałe

Później w czasie pojawia się dysonans poznawczy, który jest stanem nieprzyjemnym i dążymy do jego redukcji. W celu jego redukcji rośnie atrakcyjność możliwości wybranej i spada możliwości odrzuconej - jest to efekt zamrożenia decyzji; zamrożenia jest równoznaczne z redukcją dysonansu

Dysonans ma większe szanse pojawienia się gdy: decydent jest silnie zaangażowany w działanie, czuje się za nie odpowiedzialny, jego zachowanie jest obserwowane publicznie, skutkiem postępowania jest porażka

Po trudnej decyzji ludzie wyszukują uspokajających informacji, by zredukować dysonans; często polega to na wyszukiwaniu pozytywnych inf. na temat wybranej opcji, a unikaniu negatywnych; procesy zniekształcania i selektywnego pobierania informacji redukują dysonans.

Jeżeli człowiek mimo włożonego wysiłku nie zdołał osiągnąć celu, to przekonuje siebie, że np. cel nie był tak bardzo pożądany; wina za niepowodzenie obarcza otocznie

Po podjęciu decyzji o negatywnych skutkach zagrożony jest obraz samego siebie (spada samoocena). Obronie ego służą zachowania polegające na : zmniejszaniu wagi decyzji, obniżaniu oczekiwań dotyczących sukcesu, czynieniu z nawet minimalnych osiągnięć wielkich sukcesów, pomniejszaniu rozmiarów porażki; pomaga to zredukować dysonans i odzyskać dobre samopoczucie oraz szacunek do siebie.

Co to jest dysonans poznawczy i od czego zależy jego natężenie?

Stworzona przez Leona Festingera (1957) teoria dysonansu poznawczego opiera się na założeniu, że ludzie dążą do zgodności między różnymi przekonaniami o tej samej sprawie i spójności między swoimi poglądami a postępowaniem. Jeżeli wskutek odebrania nowej informacji, myślenia lub własnego postępowania pojawi się psychologiczna sprzeczność, rodzi to dysonans.

Dysonans poznawczy jest nieprzyjemnym stanem emocjonalnym o własnościach popędu- przypomina więc głód czy pragnienie w tym sensie, że powoduje ogólną mobilizacje organizmu, motywację do jego usunięcia i antycypacyjnego unikania (czyli unikania zawczasu).
Dysonans jest tym silniejszy, im większa jest wywołująca go niezgodność, im ważniejszej dla człowieka sprawy ona dotyczy i im silniej sprzeczne przekonania powiązane są z innymi przekonaniami człowieka.

Natężenie dysonansu zależy od:

Siły zaangażowania w sprawę, działanie lub postawę (wkład wysiłku, czasu, pieniędzy)
Dysonans jest najsilniejszy w sytuacjach, w których obraz samego siebie jest zagrożony
Gdy ludzie czują się osobiście odpowiedzialni za swe działania
Gdy ich działania maja poważne negatywne skutki
Dysonans jest tym większy, im większa jest niezgodność przekonań, które go wywołały
Dysonans jest tym większy, im ważniejszej sprawy przekonania te dotyczą
Im większa kara za negatywne skutki działań
Im więcej ludzi przypatruje się działaniu
Im większa niezgodność przekonań (która wywołała dysonans), tym wyższy dysonans
Im bardziej niezgodne przekonania mają centralny charakter (są powiązane z dużą liczbą innych przekonań), tym wyższy dysonans
Im większe rozbieżność między prywatnymi przekonaniami a zachowaniami człowieka, tym większy dysonans

W jaki sposób redukujemy dysonans poznawczy?

Dysonans poznawczy jest stanem napięcia, który występuje, gdy osoba posiada jednocześnie dwa elementy poznawcze (idee, postawy, przekonania, opinie), które są psychologicznie niezgodne ze sobą.

Ponieważ występowanie dysonansu poznawczego jest przykre, ludzie są motywowani do redukowania go. Mogą to uczynić, zmieniając jeden bądź oba elementy poznawcze tak, aby były bardziej zgodne ze sobą lub dodając nowe elementy poznawcze, które zapełnią lukę między elementami pierwotnymi. Redukcja dysonansu chroni ego.

Sposoby redukcji dysonansu:

Racjonalizacja zachowania – bo człowiek chce wierzyć, że ma słuszność
Minimalizacja rozmiarów swego zachowania
Zmniejszenie wagi postanowienia, gdy zamierzenie się nie uda
Obniżenie oczekiwań dotyczących sukcesu – nie mówi się o porażce, ale o częściowym sukcesie
Odrzucenie lub zniekształcenie informacji powodującej dysonans

W przypadku wykonania jakiegoś działania:

Wyszukiwanie pozytywnych informacji o wybranym przedmiocie i unikanie negatywnych – lub kładzenie nacisku na negatywne cechy przedmiotu niewybranego
Pomniejszanie ujemnych aspektów wybranego działania
Przekonywanie siebie o nieodwołalności decyzji – osoba jest wówczas przekonana o słuszności decyzji – dobrym tego przykładem jest metoda puszczania niskiej piłki

W przypadku włożenia dużego wysiłku:

Przekonywanie siebie o atrakcyjności dokonanego wyboru
Przekonywanie siebie, że wysiłek ten nie był aż tak wielki
Minimalizowanie oczekiwanej szkody

Jeżeli do redukcji dysonansu nie wystarcza uzasadnienie sytuacyjne (zewnętrzne) swego zachowania, to uzasadniamy je wewnętrznie (zmieniając dotychczasowe poglądy, postawy tak, by były zgodne z tym, co aktualne.

Inne, ważniejsze sposoby redukcji dysonansu:

Zmiana jednego lub obu przekonań
Przywoływanie dodatkowych przekonań popierających jedno z niezgodnych przekonań, np. powoływanie się na Biblię
Wprowadzanie dodatkowych przekonań wyjaśniających, że niezgodność na tylko pozorny charakter
Bez usuwania samych niezgodności – przez zabiegi na samym stanie poprzez mechanizmy obronne.

Na jakiej zasadzie działa technika podcinania?

Inaczej technika niskiej piłki. Jest to technika manipulacji wykorzystująca siłę zaangażowania człowieka w raz podjętą decyzję. Manipulator nakłania nas do dokonania wyboru za pomocą jakiejś przynęty, którą wycofuje po podjęciu przez nas decyzji. Pozostajemy przy decyzji, bo już się zaangażowaliśmy. Wymyślamy sobie dodatkowe uzasadnienia wystarczające do utrzymania decyzji w mocy. W człowieku wyzwala się samoistna siła dążenia do konsekwencji i przekonywania samego siebie co do słuszności wyboru poprzez zauważanie argumentów, które wcześniej do nas nie docierały. Wyszukiwanie nowych argumentów służy także zredukowaniu dysonansu poznawczego.

Istnieją dwie odmiany tej techniki

wycofanie „marchewki” – zaniknięcie pozytywnej cechy oferty (np. oferta - niesamowicie tani wyjazd na wakacje, angażujemy się, potem się okazuje, że cos trzeba dopłacić)
- ukrycie „kijka” – nieoczekiwane pojawienie się jakiejś negatywnej cechy oferty

Dlaczego dobra niedostępne są bardziej przez ludzi pożądane?

Dobra niedostępne są bardziej przez ludzi pożądane, ponieważ działa reguła niedostępności (Robert Cialdini), która mówi o tym, że wartość przedmiotu wzrasta, gdy jest on niedostępny lub dostępny w bardzo ograniczony sposób.(np. „białe kruki").

Okoliczności, w jakich reguła niedostępności działa najsilniej:

świeżość niedostępności - np. koncepcja socjologa J. C. Daviesa, który twierdzi, że wybuchowi rewolucji sprzyjają czasy, gdy po długiej stabilizacji i dobrobycie następuje nagłe pogorszenie warunków bytowania.

rywalizacja o niedostępne dobra - konkurencja wzmaga pożądanie jakiegoś dobra.

Jaki wpływ wywierają schematy na przetwarzanie informacji?

Schemat poznawczy:

pewien system wzajemnie powiązanych przekonań dotyczących tej samej sprawy. Jest on reprezentacją poznawczą określonego fragmentu świata. Konstytuuje go wiedza uogólniona, wyabstrahowana z konkretnych doświadczeń z egzemplarzami (schemat opisuje zatem zjawiska należące do dziedziny pamięci semantycznej, a wiedza o konkretnych egzemplarzach schematu kodowana jest w pamięci epizodycznej).
Organizacja naszych uprzednich doświadczeń z jakimś rodzajem zdarzeń, osób czy obiektów.

Wpływ schematów na przetwarzanie informacji o otoczeniu:

Ułatwienie przetwarzania dochodzących do nas z zewnątrz danych o obiektach czy zdarzeniach, stanowiących egzemplarze schematów
Zwalniają operacyjne zasoby umysłu
Służą do identyfikowania napotykanych obiektów i zdarzeń
Ukierunkowywują uwagę oraz proces poszukiwania i selekcjonowania informacji
Decydują o rozumieniu otrzymanej informacji, wyciąganiu z niej wniosków i o jej zapamiętywaniu
Wpływają na formułowanie planów działania i na faktyczny sposób postępowania.

Bez użycia schematów poznawczych procesy te byłyby albo niemożliwe, albo trwałyby znacznie dłużej.

Uwaga i selektywność spostrzegania:

Ponieważ schemat zawiera informacje o typowych cechach swoich egzemplarzy, jego aktywizacja ukierunkowuje naszą uwagę i spostrzeganie na te cechy, na podstawie których możemy się zorientować, czy dany obiekt jest czy też nie jest egzemplarzem schematu. Wzrost uwagi ukierunkowanej na informacje zgodne ze schematem jest jednak zjawiskiem krótkotrwałym i ogranicza się zwykle do początkowej fazy identyfikacji obiektu, tj. do podejmowania decyzji o schematycznej przynależności obiektu. Po dokonaniu takiej początkowej identyfikacji nasza uwaga kieruje się na inne informacje: wówczas najsilniej zwracają naszą uwagę dane sprzeczne ze schematem. Z tego powodu są one dobrze zapamiętywane.

Rozumienie zdarzeń:

Warunkiem sprawnej komunikacji jest podzielanie przez nadawcę i odbiorcę tych samych struktur wiedzy, do których odnoszą oni komunikat. W przeciwnym wypadku komunikacja staje się utrudniona lub niemożliwa. Schematy umożliwiają wyciąganie wniosków o innych wydarzeniach, nawet jeśli wydarzenia te nie są bezpośrednio wzmiankowane w przekazie. Ponadto informacje faktycznie odebrane i jedynie wywnioskowane ze schematu wspólnie tworzą pamięciowy zapis danego epizodu. Takie wypełnianie luk jest przejawem generatywnego funkcjonowania pamięci i jest tym bardziej prawdopodobne, im bardziej typowego dla skryptu zdarzenia dana luka dotyczy.

Wpływ schematów na rozumienie zdarzeń i formułowanie sądów ma z reguły charakter asymilacji: wieloznaczne dane zostają „podciągnięte” pod schemat, a w konsekwencji ta sama informacja może zostać różnie zrozumiana w zależności od schematu, przez którego pryzmat jest interpretowana. Przeciwieństwem asymilacji jest kontrast, kiedy to aktywizacja jakiegoś schematu powoduje subiektywne „odepchnięcie” wieloznacznych danych od schematu. Warunkiem kontrastu jest duża rozbieżność między aktywizowanym schematem a obiektem (natomiast asymilacja pojawia się przy rozbieżności stosunkowo małej). Jednak na ogół zaktywizowane schematy oddziałują na interpretację danych raczej przez asymilację niż przez kontrast, ponieważ asymilacja jest procesem automatycznym i mimowolnym, podczas gdy kontrast wymaga świadomego i aktywnego odrzucenia przez nas schematu, który już został zaktywizowany. Wystąpienie kontrastu wymaga zarówno dysponowania zasobami operacyjnymi umysłu, jak i motywacji do poprawnego, niezniekształconego przetwarzania danych.

Pamięć zdarzeń:

Nałożenie schematu na takie informacje, które bez niego pozostawałyby ze sobą niepowiązane, podnosi poziom rozumienia, a w konsekwencji i zapamiętywania tych informacji. Osoby z lepiej rozwiniętym schematem w jakiejś dziedzinie, zapamiętują więcej informacji dotyczących tej dziedziny. Dane związane ze schematem są lepiej pamiętane niż dane nieistotne dla schematu, szczególnie gdy: zapamiętywana jest duża ilość informacji, przypominanie następuje długo po zapamiętaniu, nic nie motywuje do dokładności.

Regulacja zachowania – skrypty:

Schematy wpływają na przetwarzanie danych, gdy:

Są one wykształcone w naszym umyśle
Są zaktywizowane – sposoby aktywizacji schematu:
- Percepcyjny („odbodźcowy”): jest skutkiem zaobserwowania jakiegoś obiektu związanego ze schematem
- Przedpercepcyjny: podwyższona dostępność pamięciowa jakiejś struktury wiedzy już w momencie wejścia człowieka w daną sytuację, a więc przed rozpoczęciem przetwarzania danych dochodzących z zewnątrz
Dadzą się zastosować do danych przetwarzanych w konkretnej sytuacji
Schematy powodują też spostrzeganie nieistniejących zależności:
Zjawisko pozornej korelacji
Zjawisko percepcyjnej wyrazistości – przeceniamy liczbę rzadko spotykanych zachowań u rzadko spotykanych ludzi.

Obowiązuje zasada, że im lepiej wykształcony schemat, tym bardziej jego zawartość jest wyabstrahowana z wiedzy o konkretnych egzemplarzach, a im słabiej wykształcony schemat, tym większą rolę w jego reprezentacji odgrywają wiadomości o pojedynczych egzemplarzach.

Zasady budowy schematów:

Zasada prototypowości - na dowolny schemat składają się:
- Zmienne charakteryzujące egzemplarze schematu
- Typowe relacje występujące między zmiennymi
- Prototyp
Zasada hierarchiczności

Typy schematów: skrypty, schematy osób i typów osób i schematy cech osób i zdarzeń

Jaki wpływ wywierają hipotezy na przetwarzanie informacji?

Hipotezy spełniają wiele funkcji w procesie formułowania ocen i przetwarzania informacji:

Organizują proces poszukiwania danych, informacji, które są istotne z punktu widzenia hipotez (szukanie w otoczeniu lub własnej pamięci) – szukanie trwa krótko, gdy dane są zgodne z hipotezą, i trwa dalej, jeśli są sprzeczne z hipotezą
Selekcjonują dane – w nadmiarze dopływających informacji ignorują dane nie dotyczące hipotezy lub dane nieprawdopodobne.
Są intelektualnym narzędziem ujednoznaczniania i interpretacji uzyskiwanych informacji w celu zasymilowania znaczenia danych do treści hipotezy
Decydują o wiarygodności danych – akceptowanie wiarygodnych, odrzucania niewiarygodnych
Pozwalają produkować takie dane, które w ogóle nie pojawiłyby się, gdyby człowiek nie sformułował sobie na wstępie hipotez – na zasadzie samospełniającego się proroctwa (i tendencyjność przetwarzania).

Dzięki hipotezom wiele zadań jest prostszych, a niektóre nie mogłyby być w ogóle rozwiązane, gdyby osoba nie dysponowała na początku hipotezami. Ponieważ hipotezy powodują przyspieszenie i łatwość reagowania, ludzie chętnie uczą się i generują hipotezy. Mechanizm generowania hipotez jest prosty i polega na tym, że liczba przesłanek, jakimi ludzie mogą się kierować, formułując hipotezy na temat innych jest praktycznie nieograniczona. A kiedy hipotezy dotyczące innych mają charakter ewaluatywny, w roli źródła hipotezy może wystąpić dowolna informacja, jeżeli tylko pozwoli ona oznakować człowieka afektywnie. Przesłanki hipotez ewaluatywnych można uporządkować w grupy:

Początkowa informacja o osobie ocenianej, np. atrakcyjność fizyczna – zjawisko aureoli, stereotyp, pozytywne lub negatywne oczekiwania
Poprzednio wykształcona postawa wobec osoby ocenianej – skojarzenie obiektu z reakcją afektywną – wg modelu Fazio; ambiwalentne uczucia do tej samej osoby
Stereotypy, kategorie i teorie podmiotu
Własne stany podmiotu, np. nastrój, samopoczucie

Wpływ hipotez na poszukiwanie informacji.

Strategia zgodności polega na tym, że ludzie chętniej poszukują danych zgodnych z hipotezą. Snyder sformułował koncepcje mówiącą, iż człowiek zbierając dane w trakcie weryfikacji hipotez stosuje strategię konfirmacji, która polega na tym, że osoba już przystępując do zbierania danych, przyjmuje swoją hipotezę za fakt (zachowuje się tak, jakby już była potwierdzona i traktuje ją jako punkt wyjścia dalszych poszukiwań i ich przesłankę). Trope i Bassok założyli, że punktem wyjścia procesu poszukiwania danych jest sformułowanie hipotezy przypuszczalnego rezultatu tych poszukiwań. Kiedy poszukiwanie się zaczyna, człowiek stosuje strategię diagnostyczności, czyli interesuje się głównie informacjami pozwalającymi raczej silnie niż słabo rozstrzygać pomiędzy hipotezą a jej zaprzeczeniem.

Proces poszukiwania danych jest często niekompletny. Gdy pierwsza hipoteza się nie sprawdza, to ją odrzucamy i szukamy innej drogi (hipotezy), która teraz steruje poszukiwaniem danych. Jednak często przerywamy nasze poszukiwania już po dwóch pierwszych informacjach.

Selektywne sprawdzanie hipotez.

Czasem dane, które odbieramy są sprzeczne z hipotezami. Pojawiają się wówczas mechanizmy odrzucania danych sprzecznych z hipotezą lub pseudoakceptacja.

Odrzucanie polega na:

Pomniejszaniu wagi danych sprzecznych z hipotezą
Kwestionowaniu wiarygodności danych sprzecznych z hipotezą
Selektywnym zapominaniu danych sprzecznych z hipotezą (Freud)

Pseudoakceptacja polega na:

Przypisywaniu zachowań sprzecznych z hipotezą przyczynom zewnętrznym i / lub niestałym
Interpretacji danych sprzecznych jako wyjątków od reguły
Wyodrębnianiu podtypów schematu czy kategorii, który był źródłem pierwotnej hipotezy, np. są różne podtypy Żydów

Wyjaśnij mechanizm samospełniającego się proroctwa.

Gdy uznajemy błędne przekonania czy stereotypy dotyczące ludzi, to nasze reakcje na nich powodują, że zachowują się oni potwierdzająco dla naszych przekonań. Jest to zjawisko samospełniającego się proroctwa. To mechanizm samonapędzający się. Powodem tego zjawiska są najczęściej uprzedzenia (negatywna postawa wobec pewnej grupy, oparta na uogólnieniach wyprowadzonych z fałszywych lub niekompletnych informacji) i stereotypy (uogólnienie cech czy motywów na pewną grupę ludzi). Natomiast większość stereotypów opiera się na zasłyszanych opiniach lub obrazach spreparowanych przez środki masowego przekazu i uzasadnia nasze uprzedzenia. Samospełniające się proroctwo jest doskonałym usprawiedliwieniem dla okrucieństwa i pogardy.

Oczekiwania wobec obiektu mogą być tak silne, że powodują takie działania i zachowania, że w końcu obiekt stanie się w oczach obserwatora taki, jaki ma być (powiązanie z błędem aktora – obserwatora).

Kiedy dana osoba zachowuje się w sposób zgodny z naszymi stereotypami, nie bierzemy pod uwagę informacji, które wyjaśniłyby nam, dlaczego naprawdę zachowała się ona tak, jak się zachowała. Zamiast tego zakładamy, że musi być coś takiego w tej osobie, a nie w jej sytuacji życiowej. Kiedy mamy określone oczekiwania dotyczące innych, samospełniające się proroctwo sprawia, że stwarzamy rzeczywistość społeczną zgodną z naszymi oczekiwaniami (przekonanie stwarza rzeczywistość).

Przykład:

Murzynom (którzy są źle traktowani, obarczani stereotypem brudasów i głupków) ograniczono dostęp do prestiżowych szkół publicznych, udostępniając im drugorzędne szkoły o niskim poziomie nauczania. Po paru latach murzynek ma mniej wiadomości i mniejszą motywację do nauki niż dziecko białe, o czy świadczą gorsze na ogół wyniki w testach wiadomości i umiejętności. A ludzie, którzy podjęli decyzję o ograniczonym dostępie do szkół, usprawiedliwiają wtedy swą dyskryminację: „A nie mówiliśmy? To są głupki!”

Zdolny, młody człowiek ma okres niepowodzeń. Otoczenie mu to wytyka, nazywając go nieudacznikiem. Chłopak z tego powodu traci wiarę w siebie, przestaje się starać, a wyniki jego pracy są coraz gorsze.

Kiedy zjawisko rozproszenia odpowiedzialności występuje, a kiedy zanika?

Zjawisko rozproszenia odpowiedzialności polega na tym, że im więcej jest mogących pomóc osób, tym zmniejsza się osobista odpowiedzialność każdej sytuacjach nich sytuacjach udzielenie pomocy. Każda myśli, że pomocy udzieli kto inny i w rezultacie nie udziela jej nikt.

Kiedy występuje?

gdy jest wielu świadków zdarzenia
gdy sytuacja jest niejasna i dwuznaczna
gdy świadkowie zdarzenia nie znają się nawzajem
takie warunki są bardziej możliwe do spełnienia w środowisku wielkomiejskim

Kiedy zanika?

łatwiej uzyskać pomoc od jednego świadka niż od większej ich liczby
gdy sytuacja jest jasna
jeśli świadkowie widzieli podobnego do siebie modela, który pomagał komuś w sytuacji krytycznej
Pewne role społeczne czy też zawodowe hamują zjawisko rozproszenia odpowiedzialność, m.in. rola lidera grupy, zawód policjanta, lekarza, ratownika medycznego

Zjawisko rozproszenia odpowiedzialności nie wystąpi również wówczas, gdy:

osoba udzielająca pomocy jest w jakikolwiek sposób powiązana z osobą potrzebującą pomocy ( są do siebie podobne pod względem wieku, zawodu, rasy, płci itp.)
na osobie udzielającej pomocy spoczywa odpowiedzialność za kogoś lub za określony stan rzeczy (rola lidera)
osoba udzielająca pomocy ma wysoki poziom kompetencji do udzielenia pomocy np. zawodowe pielęgniarki częściej niż studenci udzielają pomocy w sytuacji wypadku, nawet wtedy, gdy jego świadkiem jest wiele osób.

Jaka jest geneza agresji - omów znane Ci teorie.

Geneza agresji tłumaczona jest w dwojaki sposób. Można wyróżnić wyjaśnienia biologiczne oraz wyjaśnienia psychologiczne.

Wyjaśnienia biologiczne:

Pogląd etologiczny – agresja jako energia wewnętrzna

Ten pogląd ma swe źródło w etologii, czyli nauce zajmującej się porównawczymi badaniami zachowania zwierzęcego i ludzkiego. Konrad Lorenz zaproponował model agresji, którego osią jest rozwój i sposób rozładowywania agresywnej energii u zwierząt i u ludzi. Podstawowe założenie głosi, że w organizmie bez przerwy kumuluje się agresywna energia. Czy przejawi się ona w formie zachowania agresywnego zależy od dwóch czynników: ilości nagromadzonej w organizmie agresywnej energii oraz siły bodźców zewnętrznych zdolnych do wywołania reakcji agresywnej. Zatem im niższy poziom energii agresywnej, tym silniejszy bodziec jest potrzebny do wywołania reakcji agresywnej i odwrotnie. Te dwa czynniki pozostają ze sobą zatem w relacji odwrotnie proporcjonalnej. Jeśli poziom energii staje się zbyt wysoki, nawet bez bodźca zewnętrznego może dojść do pojawienia się agresji spontanicznej. Lorenz porównuje ten proces do działania kotła parowego – albo ciągle wzrastające ciśnienie zostanie uwolnione, albo rozładuje się w spontanicznej eksplozji.
W świetle teorii Lorenza agresję należy uznać za powszechną i nieuniknioną cechę natury ludzkiej. Przy czym zwraca ona uwagę na możliwość kontrolowanego i społecznie akceptowanego sposobu jej uwalniania np. poprzez zawody sportowe.
Teoria ta spotkała się z krytyką zarówno na poziomie pojęciowym jak i empirycznym : między innymi dotyczyła ona braku operacyjnej definicji energii agresywnej oraz poglądu, że kiedy wewnętrzny zasób energii agresywnej zostanie zużyty w akcie agresji, niemożliwe jest wywołanie następnej reakcji agresywnej, dopóki nie zostanie odzyskany wystarczający do tego poziom energii.
- Pogląd socjobiologiczny – agresja jako wytwór ewolucji
Socjobiologia, będąca subdyscypliną biologii ewolucyjnej, zajmuje się zastosowaniem logiki teorii ewolucyjnej do wyjaśnienia zachowania społecznego. Zgodnie z podejściem socjobiologicznym agresja rozwinęła się na drodze ewolucji, jako przystosowawcza forma zachowania społecznego. Mówiąc inaczej, agresja wyewoulowała zarówno wśród zwierząt jak i ludzi, z powodu swojego potencjału zwiększania osobniczego sukcesu reprodukcyjnego , a zatem szans przekazania genów przyszłym pokoleniom ( agresja służyła walce z napastnikami i rywalami seksualnymi). To jednak, w jakim stopniu ów proces ewolucyjny kształtowany jest przez wpływy kulturowe – co pociąga za sobą międzykulturowe zróżnicowanie agresji- pozostaje przedmiotem nierozstrzygniętego sporu między biologami a psychologami społecznymi.
- Genetyka behawioralna – kwestia dziedziczności agresji
Genetycy behawioralni starają się znaleźć odpowiedź na pytanie o genetyczne podłoże, predyspozycje do zachowań agresywnych. Starają się także wykazać, że jednostki spokrewnione genetycznie są rzeczywiście bardziej podobne pod względem skłonności agresywnych niż jednostki niespokrewnione.
W tym celu prowadzone były badania nad dziećmi adoptowanymi, których skłonności agresywne oceniano w porównaniu zarówno do rodziców adopcyjnych, jaki i biologicznych. Ponadto porównywano także bliźnięta jednojajowe ( 100% wspólnego wyposażenia genetycznego) i dwujajowe ( 50% wspólnego wyposażenia genetycznego). Wyniki badań dowodzą, że wyposażenie genetyczne należy uznać za potencjalnie ważne źródło zmienności międzyosobniczej w zakresie agresji. Badania nie wskazują jednak na deterministyczny wpływ genów predysponujących do zachowań agresywnych. Genetycy zachowania uważają, że genotyp może predysponować jednostkę w kierunku zostania osobą agresywną, lecz to czynniki środowiskowe odgrywają kluczową rolę we wzmocnieniu lub stłumieniu tej dyspozycji.

Wyjaśnienia psychologiczne – łączą założenie, że agresywne zachowanie nie jest nieuniknione, a prawdopodobieństwo jego wystąpienia zależy od wpływu różnych czynników sprzyjających i hamujących , zarówno interpersonalnych, jak i środowiskowych. :

Psychoanaliza Freuda – agresja jako destrukcyjny instynkt

Freud, opierając się na poglądzie, ze nieodłącznym elementem natury ludzkiej są: instynkt życia Eros i instynkt śmierci Thanatos, uważa, że agresywne zachowania wobec drugiej osoby są mechanizmem uwalniania destrukcyjnej energii, która chroni wewnętrzną równowagę jednostki. Jego zdaniem agresja jest nieuniknioną cechą ludzkiego zachowania i pozostaje poza kontrolą podmiotu.
- Hipoteza frustracji – agresji – agresja jako popęd ukierunkowany na cel
W pierwszej wersji tej teorii agresję interpretuje się jako rezultat popędu ( aktywuje się on tylko wtedy, gdy organizm jest pozbawiony środków umożliwiających zaspokojenie jakiejś żywotnej potrzeby) do rozładowania stanu frustracji, przy czym frustracja definiowana jest jako zewnętrzne zakłócenie zachowania ukierunkowanego na cel. Inaczej mówiąc frustracja wywołuje popęd do działania przeciwko źródłu frustracji i popęd ten odpowiada za wykonanie agresywnego zachowania.
Wynika z tego, że to frustracja bezpośrednio i zawsze prowadzi do agresji. Nie każda frustracja jednak musi doprowadzić do pojawienia się zachowania agresywnego. Osoba sfrustrowana może też wycofać się, bądź popaść w depresję. Ponadto nie każdy akt agresji jest wynikiem uprzedniej frustracji. Aktów agresji instrumentalnej, wykonywanych dla osiągnięcia konkretnego celu, na przykład napadu na bank, żeby zaradzić beznadziejnej sytuacji finansowej, nie musi poprzedzać frustracja. Dlatego też pierwotną koncepcje deterministycznej relacji między frustracją a agresją zastąpiła koncepcja Millera. Jego pogląd głosi, że agresja nie jest jedyną , lecz tylko możliwą reakcją na frustrację. To, czy frustracja wywoła reakcję agresywną zależy od wielu zmiennych pośredniczących. Takie czynniki pośredniczące jak: lęk przed karą lub niedostępność źródła frustracji są moderatorami hamującymi agresję. Wyjaśniają one też zjawisko agresji przemieszczonej – ze źródła frustracji na bardziej dostępny cel lub budzący mniejszy lęk. Badania dowodzą, że obecność sygnałów wywoławczych agresji jest czynnikiem sprzyjającym jej wyrażaniu. Osoby, które były frustrowane, w obliczu pojawienia się sygnałów wywoławczych, przejawiały więcej zachowań agresywnych w porównaniu z osobami uprzednio niefrustrowanymi. Teoria frustracji – agresji rozwinęła się zatem z modelu popędowego w podejście bardziej złożone, w którym kładzie się nacisk na ocenę poznawczą sygnałów sytuacyjnych, jako decydującą zmienną pośredniczącą między frustrującym wydarzeniem a agresywną reakcją.
- Neoasocjacjonizm poznawczy – rola afektu negatywnego
Starając się wyjaśnić, dlaczego w pewnych okolicznościach frustracja prowadzi do agresji, a w innych nie, Berkowitz postawił tezę, że ważnym pośrednikiem między frustracją a agresją jest negatywny afekt w postaci gniewu. Frustracja prowadzi do agresji wówczas, gdy wzbudza negatywne stany emocjonalne. W tej interpretacji można traktować frustrację, jako tylko jedno z różnych wydarzeń awersyjnych, które wywołują afekt negatywny. Kiedy jednostka zetknie się z nieprzyjemnym wydarzeniem ( ból, stres społeczny, frustracja), doznaje najpierw niezróżnicowanego negatywnego stanu afektywnego. Stan ten wywołuje dwie reakcję: walki lub ucieczki. Walka skojarzona jest z myślami , wspomnieniami i reakcjami behawioralnymi związanymi z agresją; ucieczka jest skojarzona z innymi właściwymi sobie reakcjami. Reakcje te służą skanalizowaniu pierwotnie niezróżnicowanego afektu negatywnego w bardziej konkretne stany emocjonalne: elementarny gniew lub elementarny strach. Aby przekształcić te elementarne stany w bardziej złożone stany emocjonalne, następuje dalsze przetwarzanie poznawcze, które obejmuje wartościowanie wyjściowej sytuacji bodźcowej i jej potencjalnych rezultatów, wspomnienia podobnych doświadczeń oraz normy społeczne związane z ekspresja różnych emocji. Ostateczny stan emocjonalny to zbiór konkretnych uczuć, myśli, wspomnień, które są ze sobą wzajemnie skojarzone. Agresja nie jest zatem nieunikniona cechą ludzkiego zachowania, lecz tylko potencjalną, która może być podsycana lub tłumiona przez doświadczenie emocjonalne powstałe wskutek wydarzenia awersyjnego.
- Teoria transferu pobudzenia – gniew a atrybucja pobudzenia
To, czy jednostka zareaguje agresywnie na stymulację awersyjną, zależy w dużym stopniu od sposobu interpretowania przez nią owej stymulacji. Jest szczególnie prawdopodobne, że frustracja wywoła gniew, jeśli zostanie zinterpretowana jako umyślne lub nieuprawnione przeszkadzanie w aktywności podmiotu ukierunkowanej na cel.
Teoria transferu zakłada, że natężenie doznania gniewu jest funkcją dwóch składników: siły pobudzenia fizjologicznego, generowanego przez wydarzenie awersyjne oraz sposobu, w jaki pobudzenie jest wyjaśniane i etykietowane. Zatem o związku między wydarzeniem awersyjnym a potencjalną reakcją agresywną decyduje w dużym stopniu atrybucja pobudzenia wywołanego przez wydarzenie awersyjne. Pobudzenie spowodowane przez źródło niezwiązane ze stymulacją awersyjną może zostać błędnie przypisane zdarzeniu awersyjnemu i w ten sposób zintensyfikować gniew. Warunkiem jest jednak, by świadomość pierwotnego źródła pobudzenia zanikła, wskutek czego podmiot nada czuje pobudzenia, lecz już sobie nie uświadamia jego źródła.
- Podejście społeczno – poznawcze – agresywne skrypty a przetwarzanie informacji społecznych
Podejście to poszerza perspektywę poznawczej analizy zdarzenia awersyjnego o badania nad różnicami indywidualnymi w zakresie agresji, jako funkcję różnic w przetwarzaniu informacji społecznych. Badania koncentrowały się na dwóch kwestiach: rozwoju schematów poznawczych, które kierują wykonaniem zachowania agresywnego oraz charakterystycznych sposobach przetwarzania informacji społecznych, które różnią jednostki agresywne i nieagresywne.
W swoim podejściu społeczno-poznawczym Huesmann zakłada, że zachowanie społeczne, w tym również zachowanie agresywne, kontrolowane jest przez zasoby behawioralne, gromadzone w procesie wczesnej socjalizacji. Z doświadczenia nabytego we wczesnym dzieciństwie rozwijają się skrypty, jako abstrakcyjna reprezentacja poznawcza, która zawiera charakterystyczne cechy krytycznej sytuacji, oczekiwania wobec zaangażowanych w nią uczestników oraz wobec konsekwencji różnych opcji behawioralnych. Nieodłącznym elementem skryptów agresji są normatywne przekonania, które kierują decyzją podmiotu, co do tego, czy dana reakcja jest właściwa w określonych okolicznościach. To, czy agresywny skrypt zostanie zaktywizowany i popchnie jednostkę do agresywnego reagowania, zależy w znacznym stopniu od przetwarzania wejściowych informacji społecznych, które poprzedza wykonanie zadania. Może na przykład dojść do wrogiego zniekształcenia atrybucji – przypisania zachowaniu drugiej osoby wrogich intencji, co prowadzi do aktywizacji skryptu i zwiększenia prawdopodobieństwa wyboru agresji z zasobów reakcji jednostki.
- Uczenie się agresji - rola wzmocnienia i naśladownictwa
Teoretycy uczenia się odrzucają tezę, że agresja należy do wrodzonego wyposażenia natury ludzkiej, natomiast kładą nacisk na rolę środowiska w ukształtowaniu agresywnego zachowania. Uważają oni, że człowiek przyswaja sobie reakcje agresywne, podobnie jak większość innych form zachowania społecznego, poprzez procesy uczenia się. Istotnymi mechanizmami nabywania i wykonywania zachowań agresywnych są: warunkowanie sprawcze ( uczenie się wzmocnienia i kary) oraz modelowanie ( uczenie się prze obserwację modeli). W tym stopniu, w jakim jednostki są nagradzane za zachowania agresywne, wzrasta prawdopodobieństwo wystąpienia tego samego lub podobnego zachowania w przyszłości. To samo, gdy jednostka obserwuje zachowania agresywne u innych.
- Model interakcjonizmu społecznego – agresja jako przymuszający wpływ społeczny
Model interakcjonizmu koncentruje się głównie na instrumentalnej funkcji działań przymuszających. Zakłada się w nim, że strategiom przymusu, stosowanym przez sprawcę, aby wyrządzić krzywdę drugiemu człowiekowi albo zmusić go do uległości, przyświecają trzy główne cele: kontrola zachowania innych osób, przywrócenie sprawiedliwości, oraz potwierdzenie i ochrona własnej tożsamości. Działania przymuszające interpretowane są jako rezultat procesu podejmowania decyzji, w którym sprawca najpierw postanawia zastosować strategie wpływu przymuszającego, a odrzuca strategie nieoparte na przymusie, następnie zaś wybiera konkretna formę przymusu z dostępnych opcji: groźba ( zakomunikowanie obiektowi intencji wyrządzenia krzywdy, ze szczególnym zwróceniem uwagi na warunkowy charakter groźby), kara ( czynność wykonana z zamierzeniem wyrządzenia krzywdy obiektowi) lub siła fizyczna ( zastosowanie kontaktu fizycznego do zmuszenia obiektu do określonego zachowania lub powstrzymania go przed nim). Wybór strategii przymusu determinuje intencja osiągnięcia rezultatu bezpośredniego, jak i celu ostatecznego.
Groźba lub siła fizyczna jest stymulowana intencją uzyskania posłuszeństwa. Jednakże posłuszeństwo nie jest celem samym w sobie, lecz motywuje je chęć uzyskania ostatecznego rezultatu, na przykład pozbycia się przez ofiarę agresji jakiegoś zasobu czy wyświadczenia usługi na rzecz agresora. Natomiast kara jest stosowana jako działanie przymuszające z zamiarem wyrządzenia krzywdy obiektowi, z ostatecznym celem przywrócenia sprawiedliwości, obrony własnego nadrzędnego statusu lub powstrzymania kogoś prze wykonaniem konkretnej niepożądanej czynności.
W procesie decyzyjnym ważną rolę odgrywa ważnie kosztów i korzyści związanych z każdą z opcji. Sprawca bierze pod uwagę subiektywną wartość zamierzonego celu, prawdopodobieństwo jego osiągnięcia za pomocą rozważanego działania oraz wielkość i prawdopodobieństwo skutków negatywnych. Ponadto przyjmowane przez sprawcę postawy i cenione wartości uznawane są za dopuszczalną strategię przymusu..
Podejście kładzie nacisk na to, że agresja jako szczególna forma działania przymuszającego, jest tylko jedną z potencjalnych strategii wpływu oraz, że jednostka podczas racjonalnego procesu wyboru, podejmuje decyzję, czy zastosować daną strategię w tej konkretnej sytuacji. W tej teorii nie traktuje się zatem jednostki jako tej, która jest popychana do zachowania agresywnego przez wrodzone instynkty, ale jako sprawującą kontrolę nad swoich zasobem reakcji agresywnych i zdolną do wyboru nieagresywnych działań.

Jakie fakty z zakresu agresji tłumaczy zjawisko pobudzenia emocjonalnego?

Obok prowokacji (fizycznej lub słownej), czynnikiem nasilającym agresję jest pobudzenie emocjonalne. Wzrost pobudzenia emocjonalnego nasila agresję co najmniej z dwóch powodów:

Pobudzenie nasila oddziaływanie prowokacji

Dolf Zillman sformułował teorię przesunięcia (transferu) pobudzenia. Mówi ona, że pochodzące z różnych źródeł pobudzenie emocjonalne sumuje się w organizmie i zwykle przypisywane jest w całości jednemu tylko czynnikowi. Ponieważ pobudzenie zalega jeszcze przez pewien czas w organizmie (nawet po zaprzestaniu oddziaływania jego źródła), a zmiany otoczenia i bodźców skupiających aktualnie uwagę mogą być znacznie szybsze, to „stare”, niewygasłe jeszcze pobudzenie może zostać subiektywnie przesunięte na nowy bodziec, który pojawił się już w zmienionej sytuacji. Jeśli więc prowokacja pojawi się, gdy człowiek przeżywa jeszcze jakieś „stare’ pobudzenie, to sumuje się ono z pobudzeniem wywołanym aktualną prowokacją. W rezultacie prowokacja odbierana jest jako silniejsza, co prowadzi do wzrostu gniewu i agresji. Ważna jest nie treść czynnika wywołującego pobudzenie, ale siła wywołanego nim pobudzenia oraz czas upływający między zaprzestaniem oddziaływania owego czynnika a agresją. Jeżeli agresja następuje np. tuż po wysiłku, to człowiek wie, że przeżywane przezeń pobudzenie jest wynikiem tego wysiłku i nie przenosi tego pobudzenia na agresora. Jednak gdy okazja do agresji następuje dopiero kilka minut później, gdy pobudzenie jest jeszcze nasilone, ale już nie jest wiązane przez podmiot z uprzednim wysiłkiem, przeniesienie pobudzenia następuje.
Wzrost pobudzenia nie tyle nasila motywację do agresji, co nasila gniewną interpretację prowokacji. Interpretacyjne skutki pobudzenia mogą trwać znacznie dłużej od samego pobudzenia.
Źródłem pobudzenia, które może sprowokować agresję mogą być: intensywny wysiłek fizyczny, oglądanie filmów o erotycznej, agresywnej czy komicznej treści (jeśli nie są łagodne, ale pobudzające), słuchanie muzyki lub hałas itp. często film agresywny wywołuje mniej agresji niż erotyczny, gdyż ten drugi zwykle jest bardziej pobudzający.
Teoria przesunięcia pobudzenia (Zillmanna) zakłada, że pochodzące z różnych źródeł pobudzenie emocjonalne sumuje się w organizmie i zwykle przypisywane jest w całości jednemu czynnikowi. Ponieważ pobudzenie zalega jeszcze przez pewien czas w organizmie nawet po zaniknięciu jego źródła, zaś zmiany otoczenia i bodźców skupiających aktualną uwagę mogą być znacznie szybsze, "stare", niewygasłe jeszcze pobudzenie może zostać subiektywnie przesunięte na nowy bodziec, który pojawił się w już zmienionej sytuacji. Kiedy więc prowokacja pojawia się w momencie gdy prowokowany człowiek przeżywa jeszcze jakieś "stare" pobudzenie, sumuje się ono z pobudzeniem wywołanym aktualną prowokacją. W rezultacie prowokacja jest odbierana jako silniejsza, co prowadzi do wzrostu gniewu i agresji

Silne pobudzenie osłabia poznawczą kontrolę zachowania.

Prawo Yerkesa - Dodsona mówi o krzywoliniowym związku między wielkością pobudzenia a sprawnością działania. Początkowy wzrost pobudzenia wywołuje przyrost, zaś dalszy wzrost pobudzenia powoduje spadek sprawności działania.
Wzrost pobudzenia powoduje dezorganizacje procesów myślenia a zachowanie zaczyna być regulowane przez wyuczone nawyki, zautomatyzowane reakcje na bodźce. Jeśli jednostka wykształciła sobie agresywne wzorce postępowania to przy tym stopniu pobudzenia będzie postępować agresywnie. Jeszcze silniejszy wzrost pobudzenia dezorganizuje kontrolę zachowania nawet przez nawyki - jest pozbawiony jakichkolwiek mechanizmów wewnętrznej kontroli, "wpada w szał".

Jakie są mechanizmy genezy postaw?

Postawą wobec dowolnego obiektu jest względnie trwałe ustosunkowanie do tego obiektu. Najważniejszymi cechami postawy są jej znak (pozytywna lub negatywna) i natężenie (większe lub mniejsze). Procesy powstawania postaw są procesami kształtowania się stosunku uczuciowo – oceniającego do neutralnego lub nowego dla nas obiektu. Postawy powstają na trzy różne sposoby:

Bezpośrednie kształtowanie postawy – poprzez warunkowanie klasyczne, instrumentalne i zjawisko samej ekspozycji
Kształtowanie przekonań o obiekcie, a dopiero za ich pośrednictwem kształtuje się stosunek do obiektu
Przejmowanie postaw w „gotowej” postaci od innych osób.

Bezpośrednie kształtowanie postawy:
- Warunkowanie klasyczne: to najprostsza forma uczenia postawy oparta o wzmocnienia (nagrody i kary). Pojawienie się obiektu przed lub w towarzystwie dowolnej nagrody prowadzi do wykształcenia pozytywnego stosunku do tego obiektu i odwrotnie w przypadku kar – wykształcają one negatywny stosunek. Obiekty pierwotnie obojętne nabierają zatem dodatniego lub ujemnego znaczenia dzięki ich skojarzeniu ze zdarzeniami lub obiektami, które już takie znaczenie posiadają. Jest to mechanizm kształtowania (i zmieniania już istniejących) postaw niezależny od nabywania nowych przekonań o własnościach obiektu postawy. Polega on na bezpośrednim kształtowaniu stosunku emocjonalnego do obiektu, czemu może towarzyszyć następcza zmiana przekonań o obiekcie. Afektywne zdarzenie towarzyszące obiektowi może być pozbawione jakiegokolwiek związku logicznego, czy przyczynowo – skutkowego z obiektem postawy, a mimo to kształtować nieświadomie nasz stosunek do danego obiektu. Taką genezę ma znaczna część naszych postaw, zwłaszcza nabytych we wczesnym dzieciństwie, kiedy to jeszcze słabo jest wykształcony język.
- Warunkowanie instrumentalne: polega na uczeniu się znaczenia pierwotnie obojętnej reakcji dzięki temu, że po tej reakcji i zwykle z jej powodu pojawiają się pozytywne lub negatywne dla osoby zdarzenia. Zakres stosowalności tego rodzaju warunkowania jest bardziej ograniczony od zakresu stosowalności warunkowania klasycznego. Po pierwsze, czasami silne nagrody i kary za działanie na rzecz jakiejś sprawy przynoszą skutki odwrotne od zamierzonych. Po drugie, stosowanie tego warunkowania jest możliwe dopiero, gdy poddana warunkowaniu osoba ujawni jakieś wypowiedzi czy zachowania w stosunku do danego obiektu postawy (inaczej nie ma czego nagradzać lub karać). Po trzecie, wymaga ono obserwacji zachowania danej jednostki i stosownej do tego zachowania zmiany działań dysponenta kar i nagród.
- Zjawisko samej ekspozycji: polega na tym, że sama prezentacja obiektu powoduje, że w miarę jej trwania, dany obiekt jest przez nas coraz bardziej lubiany. Lubienie obiektu często spotykanego ma swe źródło w jego znajomości – obiekty dobrze znane to takie, po których nie spodziewamy się żadnych nieprzyjemnych niespodzianek, a więc zapewniają nam pewien komfort psychiczny. Jednak przyrost „lubienia” jest najsilniejszy po pierwszych kilkunastu – kilkudziesięciu powtórzeniach, a następnie pozostaje niezmienny lub nawet słabnie. Początkowy wzrost lubienia jest wynikiem habituacji (wygaszanie reakcji na nowe, potencjalnie niebezpieczne bodźce). To wystarcza do pojawienia się dodatniej reakcji emocjonalnej. Czynnikiem ograniczającym zjawisko ekspozycji jest nuda. Wielokrotna konstatacja, że jakiś bodziec nie jest zagrażający, wystarcza do początkowego wzrostu jego lubienia, jednak powtarzanie tego procesu prowadzi do utraty jakiegokolwiek znaczenia przez ów obojętny bodziec.

Zjawisko samej ekspozycji występuje w ograniczonych warunkach: obiekt musi być na wstępie neutralny lub choćby nieawersyjny, nie może być eksponowany bez przerwy (bo to prowadzi do znudzenia), obiekty złożone zyskują na powtarzaniu bardziej niż obiekty proste, a efekt samej ekspozycji dotyczy obiektów niezbyt dla nas ważnych (bo o ważnych mamy raczej więcej informacji).

Postawa jako rezultat przekonań:

Wg Fishbeina nasza postawa wobec jakiegoś obiektu jest funkcją siły naszych przekonań i wielkości cząstkowych ocen przypisywanych obiektowi. Na podstawie znajomości siły przekonań i ich ocen cząstkowych można zatem przewidzieć postawę. Model Fishbeina jest krańcowo poznawczy – zakłada, że nasz stosunek do obiektów ma swe wyłączne źródło w przetwarzaniu dostępnych nam informacji na temat tych obiektów i wykształca się bez pośrednictwa naszych świadomych przekonań o obiekcie.
Do podobnych wniosków prowadzi zjawisko rezonansu emocjonalnego (na podstawie powierzchownego i globalnego „przypasowania” spostrzeganego obiektu do jakiegoś własnego schematu, przenosimy na ów obiekt schematopodobne ustosunkowanie, wcale nie rozważając szczegółowych własności obiektu). Jest to model postawy doskonale racjonalny. Nie wyjaśnia on jednak, jaką rolę w kształtowaniu się postaw odgrywają przekonania jednostki o jej własnych zachowaniach wobec obiektu postawy i warunkach, w jakich zachowania te maja miejsce.
Czynniki decydujące o odchyleniach od racjonalności to: tendencja do utrzymywania równowagi w obrębie systemu postaw oraz optymizm w sądach o świecie. Pierwszą z tych tendencji postuluje teoria Heidera (postawa wobec jakiegoś obiektu wyznaczona jest innymi naszymi postawami wobec spraw, z którymi dany obiekt jest w naszym umyśle powiązany). Druga tendencja to optymizm sprawiający, że często nasz ogólny stosunek do obiektów jest bardziej pozytywny niż wynikałoby to z pozytywności – negatywności naszych szczegółowych przekonań o tych obiektach.
Tu też: perswazja, tory perswazji
- Przejmowanie postaw od innych:

Wiele postaw przejmujemy w mniej lub bardziej gotowej postaci od innych ludzi. W początkowym okresie życia głównie od rodziców, potem od rówieśników. Silnym źródłem postaw są mass - media, zwłaszcza telewizja (reklama). Mechanizmy (cechy), które wpływają na przejmowanie postaw:

Dotyczące nadawcy: kompetencja nadawcy, autorytet, czystość intencji, atrakcyjność, podobieństwo do odbiorcy, bezpośredni kontakt z odbiorcą itp.
Dotyczące treści przekazu: siła argumentacji, liczba argumentów i ich powtórzeń, odwoływanie się do emocji itp.
Dotyczące odbiorcy: podatność na perswazję, sugestię, poziom zaangażowania odbiorcy, jego nastrój.

Na mocy jakich mechanizmów postawy mogą wpływać na zachowanie?

W psychologii społecznej popularną była teza o silnym związku postaw z zachowaniem. Pozytywnemu stosunkowi (postawie) do obiektu towarzyszą zachowania wyrażające aprobatę, ochronę lub działanie na rzecz tego obiektu, a stosunkowi negatywnemu – potępienie, zwalczanie i działanie na szkodę obiektu. Dlatego wszystkim wydawało się, że przewidywanie ludzkich zachowań jest łatwe, gdy znajdą się odpowiednie metody pomiaru postaw. Ale jakże błędne to było myślenie! Różni badacze (np. Wicker, Mischel, LaPierre) dowiedli, że jedynie 10 % zmienności zachowań jest uwarunkowane cechami czy postawami. Niekiedy więc zachowania są bardzo silnie uzależnione od postaw, a czasami związku takiego nie ma. Oznacza to, że istnieją dodatkowe czynniki decydujące o tym, że czasami postawa wpływa, a czasami nie wpływa na zachowanie.

Mądrzycki i Wojciszke poszukiwali wyznaczników zgodności zachowań z postawami w ramach trzech różnych strategii:

Metodologicznej
Poszukiwanie moderatorów zgodności (czynniki, od których zgodność zależy)
Poszukiwanie mediatorów zgodności (procesy psychiczne, za pośrednictwem których postawy wpływają na zachowanie)

Mediatory zgodności:

Postawy mogą wpływać na zachowanie za pośrednictwem kształtowania:

sposobu widzenia obiektu (utendencyjniony)
świadomej intencji zachowania się w dany sposób wobec obiektu.

Postawy wpływające na zachowanie poprzez kształtowanie sposóbu widzenia obiektu – utendencyjniony – Model Fazio

Mechanizm ten bazuje na wpływie postawy na sposób spostrzegania obiektu i na tym, że zachowanie się w stosunku do obiektu jest zgodne ze spostrzeżeniami. Kluczowe jest pojęcie aktywizacji postawy (silna i dobrze ukształtowana postawa jest aktywizowana wskutek samego pojawienia się jego obiektu w polu widzenia, np. przeżywanie nawet słabych pozytywnych uczuć w trakcie spostrzegania obiektu powoduje, że zauważamy pozytywne cechy obiektu lub uważamy dane pozytywne za wiarygodniejsze od negatywnych. Ponieważ kontakt z obiektem postawy jest definiowany jako przyjemny i pozytywny, to prowadzi to do własnego zachowania zgodnego z tą definicją. Jeśli kontakt byłby nieprzyjemny, postawa byłaby negatywna).
Definicja zdarzenia spowodowana jest nie tylko spostrzeganiem obiektu postawy, ale i definicją sytuacji i normami zachowania w danej sytuacji (np. agresywne zachowanie nauczyciela powinno wzbudzić w uczniu negatywne zachowanie do niego, ale biedaczek wie, że pewne normy nakazują szacunek, a ich złamanie może mieć fatalne konsekwencje, więc nie ujawnia swej postawy w zachowaniu).
Większą zgodność zachowania z postawami ujawniają osoby o silnych postawach. Gdy wzmacnia się postawę, np. przez kojarzenie widoku obiektu postawy z emocjonalnym doń stosunkiem, lub gdy przypomina się ją tuż przed danym zachowaniem, to zgodność rośnie.
Ważną cechą tego modelu jest automatyczny i niekoniecznie uświadomiony charakter procesów psychicznych pośredniczących między postawą a zachowaniem. Świadome intencje nie są potrzebne do wpływu postawy na zachowanie. Mechanizm ten działa nawet, gdy zabraknie motywacji albo odpowiednich warunków do przemyślenia własnych decyzji (konsekwencji postawy). Ważne jest jednak, aby postawa była silna, tj. aktywizowana samym pojawieniem się obiektu. Inaczej mechanizm nie zadziała.

Postawy wpływające na zachowania poprzez kształtowanie świadomej intencji zachowania się w dany sposób wobec obiektu - Model Ajzena i Fishbeina, czyli teoria działań przemyślanych:

Zakłada, że zachowanie jest bezpośrednią konsekwencją świadomej intencji do pozytywnego lub negatywnego działania w stosunku do obiektu postawy. Treść intencji zależy od dwóch czynników:

Postawy wobec danego działania, która zależy od przekonania, że działanie prowadzi do jakiś rezultatów i od oceny tych rezultatów
Subiektywnego przekonania o treści norm społecznych dotyczących danego zachowania, które zależy od przekonania, że inni, ważni dla człowieka ludzie uważają, że powinien zachować się w dany sposób i od motywacji do ulegania tym wymaganiom

Zgodność zachowania z postawą jest tym większa, im słabiej intencja uzależniona jest od norm obowiązujących w danej sytuacji. Jeśli więc inni oczekują zachowania sprzecznego z intencją podsuwaną nam przez własną postawę, a motywacja ulegania naciskowi ogółu jest duża (np. ogół nagradza lub karze), to związek zachowania z postawą zanika.
Cechą tego mechanizmu jest świadome przetwarzanie informacji gdy coś nas motywuje do takich rozmyślań i gdy istnieją sytuacyjne warunki ich przeprowadzenia.
Modyfikacji wymagają dwa założenia tej teorii:

Że postawa i subiektywna norma są niezależnymi wyznacznikami intencji - badania wskazują, że przekonania normatywne (wiara, że inni żądają od nas pewnych zachowań) wpływają na subiektywną normę i na naszą własną postawę wobec zachowania, czyli na własne przekonanie co dobre, a co złe
Że postawa wpływa na zachowanie zawsze za pośrednictwem świadomych intencji – badania dowodzą, że często (nawet przy zgodności zachowania z postawą) związek ten nie jest zapośredniczony świadomą intencją.

Ogólnie, siła związku z postawami jest zmienna i uzależniona od różnych czynników, takich jak własności samej postawy i jej posiadacza oraz właściwości danego zachowania i sytuacji, w której do tego zachowania dochodzi.

Jaka jest różnica między peryferycznym a centralnym torem perswazji?

Perswazja to zmienianie postaw za pomocą przekazów werbalnych.

Istnieją trzy koncepcje zmiany postaw:

Teoria sądów społecznych – precyzyjna, ale wąska
Procesualny model perswazji – szeroka, ale nieprecyzyjna
Teoria dwutorowości perswazji – duża precyzja przewidywań o wpływie zmiennych, wyjaśnia szeroki zakres zjawisk

R. Perry i J. Cacioppo są autorami teorii zmiany postaw zwanej modelem szans na rozpracowanie przekazu (teoria dwutorowości perswazji). Wg nich zmiana postawy może dochodzić do skutku dwoma różnymi torami – centralnym i peryferycznym.

Centralny tor perswazji ma u swoich podstaw staranne i przemyślane przetwarzanie informacji zawartej w przekazie, a podstawową przesłanką skuteczności przekazu jest jego zdolność do wywoływania przychylnych reakcji poznawczych odbiorcy (myśli i sądów). Im bardziej reakcje przychylne przekazowi górują nad nieprzechylnymi, tym większa szansa na zmianę postawy.

Peryferyczny tor perswazji opiera się na powierzchownym zidentyfikowaniu jakiegoś sygnału sugerującego pozytywny lub negatywny stosunek do stanowiska oferowanego w przekazie. Rozpoznanie zachęcającego do uległości sygnału powoduje przesunięcie postawy odbiorcy w kierunku tego stanowiska.

Różnice między centralnym i peryferycznym torem perswazji:

w CTP zmiana:
- zależy od jakości zawartej w przekazie argumentacji
- ma trwały charakter
- jest odporna na kontrpropagandę
- jest wprowadzana przez odbiorcę w jego własne zachowanie
W PTP zmiana:
- nie ma trwałego charakteru
- łatwo zanika wskutek późniejszej kontrpropagandy
- rzadko jest wprowadzana przez odbiorcę we własne zachowanie
Przetwarzanie CTP (systematyczne) ma charakter przemyślany i „głęboki”. Przetwarzanie PTP (heurystyczne) to chodzenie „na skróty” i zastępowanie systematycznej analizy argumentów prostymi, automatycznymi regułami, np. im więcej argumentów, tym lepiej.
Poziom rzeczywistego rozpracowania przekazu i zawartej w nim argumentacji: CTP - rozpracowanie jest duże, a jego szanse rosną, gdy odbiorca jest motywowany do przetwarzania przekazu (chce go poznać) i gdy jest w stanie przetworzyć przekaz dzięki warunkom zewnętrznym (np. ma dużo czasu) lub wewnętrznym (np. ma wystarczającą inteligencję).
Wpływ dystraktorów podczas perswazji:
- CTP – obecność pochłaniających uwagę dystraktorów obniża wpływ czynników świadomego przetwarzania przekazu, np. jakość argumentacji
- PTP – obecność dystraktorów nasila wpływ czynników, których działanie opiera się na automatycznym, powierzchownym przetwarzaniu informacji, np. wiarygodność nadawcy.
Zmienne wpływające na skuteczność perswazji:
- CTP – na wnioski wyciągane przez odbiorcę przy rozpracowywaniu przekazu mają wpływ: jakość argumentacji, liczba nowych argumentów, sposób organizacji przekazu.
- PTP – wiarygodność i atrakcyjność nadawcy, jego podobieństwo do odbiorcy, długość przekazu, reakcje współodbiorców wpływają na perswazję, bo stanowią sygnały ulegania lub nieulegania przekazowi.

Jest jeszcze jedna grupa zmiennych, które wyznaczają szanse na rozpracowanie przekazu – decydują, którym torem potoczy się perswazja. Są to zmienne wyznaczające albo motywację ()np. stopień, w jakim sprawa osobiście dotyczy odbiorcy), albo zdolność przetwarzania przekazu (dystraktory, powtórzenia argumentów, inteligencja i wiedza).

Jakie własności nadawcy podnoszą skuteczność perswazji i kiedy się tak dzieje?

Znacząca większość naszych postaw jest kształtowana przez informacje uzyskiwane z zewnętrznych źródeł. Jednym z nich jest nadawca. Jego wiarygodność i skuteczność zależy od następujących czynników:

Kompetencja nadawcy: jeśli ktoś wydaje się być ekspertem w danej dziedzinie lub gdy wiemy z innych źródeł, że nim jest, to łatwiej pozwalamy wywierać na siebie wpływ, większą wiarygodność ma nadawca utożsamiający się z jakąś rolą (np. syrop reklamowany przez pana przebranego za lekarza). Wysoka kompetencja nadawcy nasila uwagę, zwiększa rozumienie przekazu i zwiększa szanse jego zaakceptowania. Nadawca posługujący się specjalistycznym językiem, mówiący szybko i pewnie, głoszący poglądy podobne do naszych jest postrzegany jako bardziej kompetentny. Aby być kompetentnym nadawca musi mieć sam wysoką motywację do przetwarzania przekazu. Jeżeli nadawca jest mało kompetentny może wywołać to efekt bumerangowy (czyli wywołać zmiany postawy w kierunku odwrotnym od zamierzonego). Innym zjawiskiem, dotyczącym niewiarygodnych nadawców, jest efekt przesypiania ( bezpośrednią reakcją na przekaz od niekompetentnego nadawcy jest niedowierzanie, ale ponieważ w miarę upływu czasu następuje zapominanie pewnych informacji, np. kto był nadawcą, to występuje takie „rozkojarzenie” między treścią przekazu i jego nadawcą, że niska wiarygodność nadawcy przestaje pomniejszać wymowę samego przekazu). Przypominamy sobie przekaz, ale nie nadawcę. Efekt ten występuje pod dwoma warunkami: przekaz musi zawierać przekonujące argumenty nawet, gdy pochodzi od niewiarygodnego nadawcy, a zapominanie ich musi następować wolniej od zapominania informacji o autorze przekazu.
Czystość intencji nadawcy: bardziej wiarygodni są nadawcy spostrzegani jako bezinteresowne źródło informacji, a nie jako manipulanci, którzy chcą zmienić nasze poglądy. Otwarty nacisk na zmianę poglądów osłabia zaufanie do nadawcy i wywołuje opór wobec prób perswazji. Jednak gdy poglądy nadawcy są zbieżne z postawą odbiorcy, hamujący efekt perswazyjnej intencji nadawcy zanika. Wiarygodność wzrasta też, gdy nadawca prezentuje nam stanowisko sprzeczne z własnym interesem (jesteśmy przekonani, że nadawca nie może nic zyskać, ale stracić). Nadawca staje się bardziej rzetelny i przekonywujący. Zaufanie do nadawcy jest mocno uzależnione od atrybucji dokonywanych przez odbiorcę perswazji. Gdy nadawca głosi poglądy, których można się było po nim spodziewać, wówczas treść jego argumentacji przypisywana jest jego własnym motywom i celom albo naciskom sytuacyjnym, np. oczekiwaniom słuchaczy ( i argumentacja jest widziana jako tendencyjna i jest nieskuteczna). Dlatego, że ocena intencji jest uzależniona od atrybucji dokonywanych przez odbiorcę, zwątpienie w czystość intencji jest czynnikiem najbardziej utrudniającym nadawcy skuteczną perswazję.
Atrakcyjność nadawcy: im bardziej odbiorca lubi nadawcę, tym skuteczniejsze są jego zabiegi perswazyjne. Lubimy nadawcę, gdy go znamy lub przyjaźnimy się z nim, gdy jest sławny lub przystojny. Wówczas jesteśmy skłonni bardziej ulegać jego wpływom, aby sprawić mu przyjemność. Poza tym przenosimy pozytywne emocje z nadawcy na jego przekaz i łatwiej im ulegamy. Ponieważ jednak atrakcyjność nadawcy jest słabym sygnałem wiarygodności, wzrost skuteczności lubianego nadawcy ogranicza się do kwestii nie mających dla nas znaczenia, a zmiana postaw pociąga za sobą niewielki wysiłek czy małe koszty lub zyski dla odbiorcy.
Podobieństwo nadawcy do odbiorcy: im podobniejszy jest nadawca do odbiorcy, tym perswazja skuteczniejsza. Wg teorii równowagi poznawczej, oczekujemy wpływu podobieństwa na skuteczność perswazji, gdy w grę wchodzą relacje ustosunkowania, a więc preferencje i oceny. W sferze preferencji trudno jest bowiem nie zgadzać się z osobą, którą lubimy. Natomiast nadawca niepodobny do nas jest skuteczniejszy, gdy treść przekazu dotyczy faktów.

Co to jest podstawowy błąd atrybucji, jakie są jego źródła i konsekwencje?

Podstawowy błąd atrybucji polega na ogólnej skłonności do przeceniania znaczenia czynników osobowościowych czy dyspozycyjnych, a niedocenianie czynników sytuacyjnych i środowiskowych przy opisywaniu i wyjaśnianiu przyczyn zachowania społecznego. Przykładem tej skłonności jest wnioskowanie na zasadzie zgodności (gdy coś się komuś przydarza, to zakładamy, że charakter tego wydarzenia jest zgodny z cechami tej osoby i jej zachowania też – nie dostrzegamy znaczenia sytuacji). Może to prowadzić nas do przekonania, że zgodność między motywami osobistymi a zachowaniem jest większa niż jest w rzeczywistości.

Źródła błędów atrybucji:

Dążenie do utrzymania kontroli osobistej nad zdarzeniami, więc manipulowanie obrazem przyczynowości, by stworzyć iluzję kontroli
Chęć uczynienia zachowań osoby obserwowanej przewidywalnymi
Nasze oczekiwania i przekonania względem osoby
Selektywne spostrzeganie wyrazistych informacji o osobie bez uchwycenia znaczenia złożonej sytuacji, co może wynikać z tego, że dla nas osoba obserwowana jest obiektem aktywnym na tle sytuacji
Gdy mamy o kimś mało informacji
Tendencja do potwierdzania wstępnych hipotez, które sobie przyjęliśmy a’propos danej osoby
Gdy jakaś postawa wobec danej osoby jest łatwo dostępna, wówczas jest bardziej prawdopodobne, że wpływa ona na nasze zachowanie i ocenę.

Konsekwencje czynienia błędów atrybucyjnych:

Jako obserwatorzy często nie zauważamy, że osoba gra wiele ról społecznych, gdyż zwykle obserwujemy jedną z nich. Dlatego przy wyjaśnianiu zachowania osoby możemy nie zwrócić uwagi na doniosłe znaczenie ról społecznych. Przy ocenie nie bierzemy po prostu pod uwagę wpływu ról społecznych (zły nauczyciel może być przyzwoitym mężem).
Deformacje spostrzegania osób, np. etykietkowanie
Powstawanie bezpodstawnych uprzedzeń
Zapewnienie sobie uporządkowania i stabilizacji obrazu świata
Jeśli obserwatorowi wydaje się, że zachowanie osoby jest przewidywalne, może podejmować wobec niej skuteczne i sensowne działania.

Na czym polegają różnice w spostrzeganiu zachowań między aktorem a obserwatorem?

Błąd aktora – obserwatora to skłonność działających (aktorów) do przypisywania własnych działań czynnikom sytuacyjnym, podczas gdy obserwatorzy skłonni są przypisywać te same działania stałym dyspozycjom osobowościowym aktora (np. ja spędzam dużo czasu na plaży, bo wypoczywam, a ty dlatego, że jesteś leniem). Autorami tej teorii są Jones i Nisbett.

Różnice wynikające z odmiennej perspektywy spostrzeżeniowej:

Błąd ten zależy od tego, na czym skupia się uwaga danej osoby – aktor koncentruje się zwykle na otoczeniu i przyszłej historii, a uwaga obserwatora jest zwykle skupiona na osobie działającej
W związku z tym co innego stanowi przedmiot uwagi aktora i obserwatora – aktor nie widzi siebie tylko obserwuje otoczenie, a obserwator widzi aktora – aktywnego i ważnego na tle sytuacji
Aktor jest świadomy własnych zachowań w podobnych sytuacjach w przeszłości (doświadczenie), więc wie, czy na jego zachowanie wpływają czynniki sytuacyjne, czy osobowościowe. Natomiast obserwator spostrzega tylko próbę zachowania, którą jest skłonny uznać za reprezentatywną dla aktora – nie zna motywów postępowania aktora, nie wie, co aktor czuje w danej sytuacji, więc sądzi, że zachowanie jego jest zależne od dyspozycji własnych.
Przypisanie przez obserwatora pewnych zachowań aktora jego dyspozycjom pozwala przewidywać przyszłe zachowanie, sprawia wrażenie kontroli nad zachowaniem aktora i zapewnia poczucie bezpieczeństwa dla obserwatora

Badania studentów wykazały, że:

Przy wyjaśnianiu sukcesów i niepowodzeń (w testach inteligencji) student tłumaczy wyniki innych w kategoriach ich zdolności, a swoje – w kategoriach trudności zadań testowych
Swój udział w badaniach tłumaczyli doniosłością tych badań, a udział innych tym, że mają skłonności do uczestniczenia we wszelkich badaniach
Student obserwujący zachowanie swych kolegów stwierdzał, że prawdopodobnie w przyszłości będą oni postępować podobnie, bo mają dyspozycje do zachowania się w określony sposób, podczas gdy obserwowani twierdzili, że w przyszłości postąpiliby inaczej
Studenci uzasadniali wybór kierunku studiów przez swojego przyjaciela jego cechami, a swój wybór sympatią i zainteresowaniem przedmiotem
Ludzie przypisują więcej cech osobowości (i ich wpływ na zachowanie) innym niż sobie.

Aby wyeliminować błąd aktora – obserwatora należałoby zmienić punkt widzenie tych osób. Jednym ze sposobów jest ułatwienie zrozumienia wzajemnych stanowisk przez odgrywanie lub choćby wczuwanie się w rolę tej drugiej osoby.

Psychologia organizacji i zarządzania

Jakie są podstawowe założenia strukturalnych teorii wyboru zawodu? Podaj przykład takiej teorii.

Inaczej nazywane teoriami cechy i czynnika, stanowią prototyp powstałych później koncepcji rozwoju zawodowego i wyboru zawodu.

Czynnik – cecha wyodrębniona na podstawie analizy czynnikowej
Podejście określane jako „zorientowane na zawód”; zawód jest tu punktem wyjścia i przedmiotem analizy, a człowiek stanowi jedynie źródło danych potrzebnych do opisu zawodu
Każda jednostka posiada zestaw cech, które można zmierzyć na określonym poziomie rzetelności i trafności
Sukces w zawodzie wiąże się z określonymi cechami jego wykonawcy, niemniej wybór z zakresu tych cech jest bardzo szeroki
Proces dopasowania właściwego kandydata do zawodu na ogół kończy się sukcesem
Im lepsze dopasowanie „człowiek-praca” tym większe prawdopodobieństwo sukcesu zawodowego
Ten model sprawdza się jednak tylko w sytuacji optymalnej – kiedy jednostka ma dostatecznie dużo rzetelnej informacji o pacy i o własnych cechach, kiedy nie ma problemów decyzyjnych na podłożu emocjonalnym i kiedy wymagania środowiska pracy są w miarę stabilne

Koncepcja doradztwa Franka Parsonsa

Usankcjonowanie w doradztwie wywiadu jako metody diagnostycznej
W ocenie potencjału jednostki stosowanie podejścia uwzględniającego indywidualne różnice pomiędzy klientami
Podkreślenie roli informacji w podejmowaniu decyzji zawodowych
Model dopasowania pracownika do środowiska pracy – dopasowanie jako kryterium właściwego wyboru zawodu
Trzy etapy poradnictwa zawodowego:

pełne poznanie własnej osoby, zdolności, zainteresowań, ograniczeń oraz innych cech
wiedza o wymaganiach i warunkach sukcesu, plusach i minusach zatrudnienia, wynagrodzeniu, możliwościach i perspektywach innych kierunków rozwoju kariery zawodowej
„realne rozważenie” związków pomiędzy tymi dwoma grupami faktów

Teoria przystosowania zawodowego Davisa i Lofquista
- Badania nad szczególnymi aspektami osobowości zawodowej, warunkującymi zdolność do uzyskiwania różnych stopni odpowiedniości
- Cztery wymiary – sposoby dążenia do uzyskana odpowiedniości, nazwane stylami osobowości:
  - Aktywność – intensywność dążenia pracownika do uzyskania wpływu na otoczenie i dokonywania w nim zmian
  - Reaktywność – dążenie do zmiany własnej osobowości
  - Szybkość – tempo inicjowania interakcji z otoczeniem
  - Elastyczność – poziom tolerancji na brak odpowiedniości w relacji „jednostka-praca”

Inne teorie:

Koncepcja pomiaru zainteresowań zawodowych F. Kudera
Koncepcja Stronga
Koncepcja dwuwymiarowej mapy zawodów Predigera
Koncepcja Johna L. Hollanda
Koncepcja Traceya

Jakie są podstawowe założenia rozwojowych teorii wyboru zawodu? Podaj przykład takiej teorii.

Wybór zawodu jest procesem rozpoczynającym się w dzieciństwie, a kończącym się w wieku dojrzałym
Wybór zawodu to ciąg decyzji w życiu człowieka
Trzy podstawowe rodzaje zmian (H. Bee):
- Zmiany uniwersalne – występujące powszechnie, odnoszące się do każdego człowieka i powiązane bezpośrednio z wiekiem.
- Zmiany wspólne - charakterystyczne dla pewnej wspólnoty, grupy osób przeżywających te same sytuacje, a więc także posiadających te same doświadczenia.
- Zmiany indywidualne - wywołane czynnikami unikalnymi, działającymi na jednostkę, a nie na pokolenie, grupę, wspólnotę.

W teoriach rozwojowych praca zawodowa jest uznawana za najważniejszą obok życia rodzinnego aktywność dorosłego człowieka Teorie rozwojowe możemy sklasyfikować pod względem ujmowania charakteru zmiany rozwojowej. Biorąc pod uwagę dwa wymiary opisujące teorie: kierunkowość – brak kierunkowości zmian oraz stadialność - brak stadiów rozwoju, mamy do czynienia z czterema modelami koncepcji:

Liniowymi: rozwój traktowany jest jako ciągły, liniowy proces ilościowych, kumulujących się zmian, za którymi stoją stałe, nie zmieniające się w czasie prawa rozwojowe; przykładem tego rodzaju koncepcji jest teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury
Sekwencyjnymi: rozwój polega na sekwencji transformacji, zmian jakościowych w psychice, zależnych od indywidualnych doświadczeń jednostki; przykładem są teorie neopiagetowskie i humanistyczne;
Cyklicznymi: rozwój, to cykl zmian stadialnych, nastawionych nie na określony kierunek, cel do osiągnięcia, ale koniecznych w danym odcinku życia; przykładem są teorie sezonów życia ludzi dorosłych Daniela Levinsona lub cyklu życia rodzinnego Evelyn Duvall;
Fazowymi: rozwój utożsamiany jest z długotrwałym kierunkowym procesem zmian, mających na celu osiągnięcie wyższych, pozytywnie wartościowanych etapów lub stanów końcowych; przykładami są teoria rozwoju psychospołecznego Erika Eriksona oraz teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta.

Teoria rozwoju zawodowego Ginzberga, Ginzburga, Axelrada i Hermy
- Kierunek dojrzewania zawodowego przebiega od fantazji do coraz większego realizmu
- Wybór zawodu jest procesem rozwojowym; seria decyzji podjętych na przestrzeni lat
- Każdy etap w tym procesie ma swoją relację zarówno do etapów poprzedzających, jak i następujących
- Do czynników warunkujących wybór zawodu należą: wartości jednostki, czynniki emocjonalne, stopień i rodzaj wykształcenia oraz wpływ otoczenia
- Trzy okresy rozwoju zawodowego dzieci, młodzieży oraz młodych dorosłych:
- Okres wyborów wyobrażeniowych (dzieciństwo 10-11 lat) – dzieci zorientowane wyłącznie na zabawę i w tej aktywności realizują swoje wyobrażenia o pracy; niebianie pod uwagę podstawowych atrybutów wyboru zawodu jakimi są własne zdolności, wymagania otoczenia oraz orientacja czasowa
- Okres wyborów na próbę (młodość 11-17 lat) – niski poziom zaangażowania w dokonywane wybory i decyzje zawodowe; świadomość dokonujących się w nich samych zmian, rozwoju, uczenia się i nabywania nowych doświadczeń; Etapy: zainteresowań (11-12), zdolności (13-14), wartości (do 16), przejściowy (ok.18)
- Okres wyborów realistycznych – utożsamiany często z okresem edukacji wyższej; kończy się pomiędzy 22 a 24 r.ż.;

Etapy (choć brak precyzji w rozgraniczeniu czasowym): poszukiwania, krystalizacji, specyfikacji

Koncepcja rozwoju kariery zawodowej Donalda E. Supera

14 głównych tez:

Ludzie różnią się w zakresie swoich zdolności, zainteresowań, systemów wartości, potrzeb, cech osobowości i obrazu siebie oraz w zakresie wag przypisywanych różnym rolom społecznym.
Biorąc pod uwagę powyższe charakterystyki jednostki są mniej lub bardziej predestynowane do wykonywania określonych zawodów.
Każdy z zawodów wymaga od jednostki specyficznych cech osobowości, zdolności i zainteresowań. Oznacza to, że jedna osoba może wykonywać różne zawody, a jeden zawód- wiele różnych osób.
Preferencje i kompetencje zawodowe oraz sytuacje osobiste i zawodowe, a dodatkowo wytworzony obraz własnej osoby podlegają zmianom rozwojowym i pod wpływem zdobywanych nowych doświadczeń.
Cykl życiowy można przedstawić w postaci kolejnych faz życia: wzrostu, eksploracji, tworzenia, stabilizacji i schyłku. Wyróżnione fazy dzielą się na jeszcze mniejsze okresy, dla których charakterystyczne są pewne zadania rozwojowe.
Kariera zawodowa jest determinowana społeczno-ekonomicznym statusem rodziców, systemem kształcenia i wychowania, zdolnościami umysłowymi i umiejętnościami oraz osobowością jednostki (potrzeby, wartości, cechy, zainteresowania i obraz siebie), a także możliwościami zawodowymi i dojrzałością zawodową jednostki.
Dojrzałość zawodowa jest definiowana jako zdolność jednostki do poradzenia sobie jednocześnie z wymaganiami własnymi i otoczenia.
Dojrzałość zawodowa stanowi konstrukcję psychospołeczną, która odnosi się do stopnia rozwoju zawodowego w stosunku do etapu życia. Z perspektywy społecznej można określić ją w wyniku porównania realizowanych zadań rozwojowych i zadań, których realizacji oczekuje się od jednostki z racji określonego wieku.
Rozwój zawodowy jednostki może być wspomagany poprzez ułatwienie rozwijania jej własnych umiejętności i zainteresowań, a także może pomóc w budowaniu obrazu siebie.
Proces rozwoju zawodowego polega na kształtowaniu i urzeczywistnianiu zawodowego obrazu siebie. Jest wynikiem wzajemnych oddziaływań odziedziczonych zdolności, doświadczeń edukacyjnych, możliwości odgrywania różnych ról społecznych oraz oceny kompetencji do odgrywania roli przez kolegów i przełożonych.
Kompromis między czynnikami indywidualnymi a społecznymi, pomiędzy obrazem siebie a rzeczywistością jest realizowany w procesie odgrywania ról społecznych w fantazji lub w rzeczywistych działaniach.
Zadowolenie jednostki z życia i z wykonywanej pracy zależy od zakresu, w jakim jednostka znajduje właściwy rynek dla swoich zdolności, zainteresowań, cech osobowości i wartości. Zależą one od określenia pozycji jednostki w zawodzie, sytuacji w miejscu pracy i stylu życia zgodnym z rolami realizowanymi w fazie wzrostu i eksploracji, które jednostka uznała za odpowiednie i właściwe.
Stopień satysfakcji jednostki z życia jest proporcjonalny do stopnia, w jakim może ona urzeczywistnić obraz siebie.
Aktywność zawodowa jest jednym z podstawowych czynników organizujących strukturę osobowości, podobnie jak inne aktywności, np. spędzanie wolnego czasu, zajęcia domowe. Zależność ta jest uwarunkowana przede wszystkim przez tradycyjne postrzeganie ról społecznych, stereotypów płci.

Kariera zawodowa – pole zdarzeń składających się na życie; sekwencja kolejnych prac zawodowych i innych ról życiowych, których połączenie wyraża poziom zaangażowania danej osoby w pracę w jej ogólnym wzorcu samorozwoju. Kariera kształtuje się na przestrzeni całego życia człowieka i jest uwikłana w szereg uwarunkowań. Centralne miejsce w modelu kariery zawodowej zajmuje poczucie tożsamości, pojęcie własnego „ja”
Etapy rozwoju kariery:
1. Faza wzrostu (4-14 lat) charakteryzuje się procesem kształtowania i rozwijania obrazu siebie poprzez identyfikację dziecka z osobami znaczącymi w ich życiu. W tej fazie wyznacznikiem kariery zawodowej są potrzeby i odgrywanie ról społecznych w zabawie (4-10 lat), „zalążki” zainteresowań czyli preferowane rzeczy i działania (11-12 lat) oraz wstępna samoocena własnych umiejętności w stosunku do wymagań poszczególnych zawodów (13-14 lat).
2. Faza eksploracji (15-24 lat) to okres życia, w którym obserwuje się kształtowanie obrazu siebie przez wypróbowywanie różnych ról społecznych oraz zawodowe doświadczenia w ramach szkoły i w czasie wolnym oraz w podejmowanych pracach okresowych. W tej fazie jednostka dokonuje pierwszych wyborów (w dyskusjach, fantazjach, próbach pracy) w oparciu o własne potrzeby, zainteresowania, umiejętności, wartości oraz realne możliwości (15-17 lat). Nieco później (18-21 lat) dominują rozwiązania uwzględniające rzeczywiste możliwości kształtowane przez wejście na rynek pracy, kształcenie profesjonalne i próby urzeczywistniania obrazu "ja" oraz wybór najbardziej prawdopodobnego obszaru aktywności zawodowej, podejmowanie pierwszej pracy i testowanie jej w kategoriach zawodu i pracy wykonywanych przez cały okres aktywności zawodowej (22-24 lat).
3. Faza tworzenia (25-44 lat) charakteryzuje się poszukiwaniem przez jednostkę stałego miejsca zatrudnienia po dokonaniu wyboru głównego kierunku zatrudnienia w wyniku wcześniejszych prób lub specjalistycznego kształcenia. W fazie tej występuje wiele zmian decyzji w procesie określania własnej pozycji zawodowej lub ustalania braku preferencji do wykonywania danego typu pracy (25-30 lat). W późniejszym okresie (31-44 lat) występuje ukształtowany wzorzec kariery zawodowej oraz podejmowanie prac realizujących ten wzorzec. Czas ten stanowi najbardziej twórczy okres pod względem aktywności zawodowej.
4. Faza stabilizacji (45-65 lat) . aktywność jednostki sprowadza się do podejmowania działań stabilizujących wybraną drogę kariery zawodowej. Dominuje raczej motywacja do rozwijania realizowanych rodzajów aktywności niż do podejmowania nowych.
5. Faza schyłku (powyżej 65 lat) charakteryzuje się zmniejszeniem tempa pracy, ograniczaniem zakresu obowiązków i czasu pracy ze względu na zmniejszające się możliwości fizyczne i psychiczne i ograniczenia społeczne. Nieco później (powyżej 71 lat) następuje całkowite zakończenie aktywności zawodowej i pogodzenie się z tym faktem.

Wzory karier zawodowych:

U mężczyzn występują cztery typowe wzory kariery zawodowej:
1. kariera stabilna - charakteryzująca się podejmowaniem pracy bezpośrednio po ukończeniu szkoły, głównie przez pracowników wysoko wykwalifikowanych, urzędników i menedżerów;
2. kariera konwencjonalna - przypominająca karierę stabilną, ale dodatkowo występuje tutaj faza przygotowawcza do stałej pracy;
3. kariera niestabilna - przebiegająca według schematu: próba – stabilizacja - próba, szczególnie dla osób średnio wykwalifikowanych, samozatrudnionych i urzędników;
4. kariera wielokrotnych prób - charakteryzująca się częstymi zmianami pracy, zwłaszcza w przypadku osób mniej wykwalifikowanych.
Kobiety prezentują natomiast siedem wzorów karier zawodowych:
1. stabilna kariera gospodyni domowej - charakteryzująca się wczesnym zawarciem małżeństwa i krótkim stażem pracy zawodowej;
2. kariera konwencjonalna - oznaczająca podjęcie pracy zaraz po zakończeniu edukacji i realizowaniu jej do momentu zawarcia małżeństwa;
3. kariera stabilnej pracy - dotycząca najczęściej kobiet koncentrujących się na pracy;
4. kariera dwutorowa - oznaczająca integrowanie obowiązków zawodowych i domowych;
5. kariera przerywana - w której praca zawodowa jest często przerywana z powodu konieczności opieki i wychowania dzieci;
6. kariera niestabilna - podobnie jak u mężczyzn, występują tu przerwy w pracy zawodowej, które kobieta spędza przeważnie w domu;
7. kariera wielokrotnych prób - której wzorzec jest taki sam, jak u mężczyzn

Tęczowy model kariery życiowej
- Akcentował znaczenie wartości realizowanych w pracy i wynikających z nich ról społecznych
- system wartości i przyjmowanych ról życiowych wyznacza ścieżkę kariery jednostki.
- Przedstawił strukturę ról pełnionych przez człowieka w poszczególnych fazach i cyklach życia oraz ich uwarunkowań
- Czas poświęcony na pełnienie określonej roli i zaangażowanie jednostki podlegają zmianom rozwojowym i wpływom zmian warunków życiowych.
- Jednostka na przestrzeni całego życia realizuje wiele ról społecznych jednocześnie lub sekwencyjnie. Realizowane role pozostają we wzajemnych relacjach.

Teoria ograniczania i kompromisu Lindy Gottfredson

Założenie, że wykonywanie pracy zgodnej z własnymi zainteresowaniami jest
zasadniczym czynnikiem dla pomyślnego rozwoju kariery zawodowej, nie sprawdza się w praktyce.
Psychologia pracy ignoruje istnienie zewnętrznych barier, które mogą hamować ludzkie cele i ograniczać możliwości.
Ludzie zwracają uwagę na poziom prestiżu wykonywanej pracy, ignorując jednocześnie fakt istnienia różnic indywidualnych.
Teoria ograniczania i kompromisu łączy wady i zalety podejścia psychologicznego i socjologicznego do kariery zawodowej
Wyjaśnia, jak aspiracje zawodowe młodzieży odzwierciedlają nierówności społeczne pomiędzy dorosłymi.
wybór zawodu jest procesem rozwojowym rozpoczynającym się w dzieciństwie
aspiracje zawodowe odzwierciedlają ludzki wysiłek podejmowany by wprowadzić w życie koncepcję własnego Ja, a zadowolenie z wyboru zawodu zależy od tego, jak dobrze wybór ten pasuje do koncepcji Ja.
preferencje zawodowe i wybory dokonywane w odniesieniu do ścieżki kariery w pierwszej kolejności stanowią przejaw chęci realizowania się jednostki w kontekście społecznym, a dopiero w dalszej kolejności - w kontekście psychologicznym.
Centralnymi pojęciami jej teorii jest:
1. ograniczanie - to proces zmierzający do wykreślenia na mapie zawodów linii wyznaczającej społeczną przestrzeń tych zawodów, które jednostka może zaakceptować, a więc - proces ograniczający przestrzeń społeczną aspiracji zawodowych. Polega on na stopniowym eliminowaniu tych alternatyw, które wydają się nieakceptowane ze względu na przyjęte kryteria w szczególności, które pozostają w konflikcie z koncepcją Ja.
2. kompromis to proces, w którym jednostki rezygnują z tych alternatyw zawodowych, które wydają się im najbardziej odpowiednie z punktu widzenia koncepcji Ja, a więc ze swoich preferowanych aspiracji, ponieważ postrzegają je jako niedostępne, na rzecz alternatyw mniej zgodnych, ale za to postrzeganych jako bardziej dostępne
3. mapa poznawcza zawodów jest sposobem organizacji wyobrażeń dotyczących zawodów, rozpiętym na dwóch podstawowych wymiarach . męskości/kobiecości danego zawodu, oraz jego prestiżu społecznego. Wymiar prestiżu odpowiada intelektualnej złożoności pracy, a więc hierarchia prestiżu zawodowego może być interpretowana jako wymiar zdolności i umiejętności czy też poziomu inteligencji wymaganego w danej pracy. Trzecim, dodatkowym wymiarem, jest typ zawodowy .

Omów czynniki środowiskowe, które determinują podejmowane decyzje zawodowe i edukacyjne młodzieży.

Wpływ rodziny:

Postawy rodziców
1. Emocjonalna koncentracja na dziecku.
- postawa nadopiekuńcza
  - ograniczone możliwości poznawania świata, brak możliwości rozwijania własnego potencjału czy wykorzystania go
  - zdolności zostają zablokowane i nie znajdują odzwierciedlenia w życiu dorosłym
  - efekty – brak inicjatywy i zainteresowania, apatia, pasywność, bierny lub wycofujący kontakt z otoczeniem
  - nieumiejętność formułowania własnych sądów i ocen
  - wymaga stałego wsparcia ze strony rodziców, spełnia ich oczekiwania dotyczące wyboru zawodu czy drogi kształcenia
  - nie wierzy we własne możliwości, nie potrafi radzić sobie samodzielnie z problemami – brak odporności
  - potrzebuje ciągłego kierowania, instrukcji i konkretnych rad jak postępować
  - brak świadomości własnych preferencji edukacyjnych i zawodowych
  - szczególnie narażone na ponoszenie kosztów nieudanych wyborów zawodu
  - jako osoby dorosłe należą do grupy ryzyka związanego z utratą pracy, brakiem umiejętności konfrontowania swoich zdolności i wiedzy w kontakcie z pracodawcą
- postawa wymagająca
- pozbawienie dziecka okazywanego szacunku, uznania jego umiejętności i akceptacji marzeń oraz wyobrażeń – prowadzić może do zahamowania aktywności
- kreowanie dziecka na takie, jakie powinno być prowadzi do odebrania mu praw do bycia tym, kim jest
- występują zaburzenia identyfikacji i poczucia tożsamości, zaniżona samoocena, poczucie winy, nastawienie na niepowodzenia, wyuczona bezradność lub zachowania prowokacyjne, silny bunt przeciwko dominacji rodziców i braku uznania
- decyzje zawodowe zgodne z wolą rodziców bez zdolności do własnej refleksji lub preferencje odwrotne do decyzji rodziców, ale także nieprzemyślane
  1. „Unikanie dziecka”
- zaniedbanie dziecka
- poczucie bycia niepotrzebnym (przeszkodą), niepożądanym –zaburzenia funkcjonowania dzieci
- cechy niepokoju psychoruchowego, brak kontroli emocjonalnej, silnie zaznaczona potrzeba akceptacji i przyjęcia do grupy, negacja samego siebie, negatywne nastawienie do życia
- brak chęci podejmowania decyzji, brak celów życiowych
- prace zawodowe podejmowane przypadkowo, decyzje zawodowe nie znajdują uzasadnienia
- podejmuje pracę niechętnie, przerywa edukację, brak sprecyzowanych zainteresowań, nie dostrzega społecznej roli pracy lub ją wypiera
- odrzucenie dziecka
- pozostawienie dziecka samemu sobie, nawet przy fizycznej obecności rodzica, prowadzi do narastania poczucia osamotnienia i pustki
- konsekwencje – liczne zaburzenia emocjonalne, wartości, kompleks niższości, przeżywanie sprzecznych uczuć
- osoby takie przeżywają silny lęk przed bólem i odrzuceniem, chętnie wybierają samotność i izolację społeczną
- zwykle pozostają na marginesie środowiska pracy, są zagrożone utratą pracy, bywają ofiarami w grupach społeczno-zawodowych
- chociaż są dobrymi pracownikami – rzadko osiągają sukces i odpowiednią gratyfikację finansową za swoją pracę
- wykazują trudności przy podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych
  1. Akceptacja dziecka
- postawa kochająca
- silne więzi pomiędzy rodzicami i dziećmi; istnieje zasada dawania i brania
- młody człowiek może się rozwijać w atmosferze wsparcia i mierzyć się z trudnymi okresami w swoim rozwoju
- umiejętność podejmowania decyzji życiowych (także zawodowych) wiąże się z prawidłowym rozwojem procesów myślenia i intelektualnej afirmacji ze strony rodziców, akceptacji zdolności i umiejętności
- postawa niekonsekwentnej akceptacji
- niespójność postaw rodziców może prowadzić do utraty orientacji w kwestiach edukacji i drogi zawodowej
- brak orientacji uniemożliwia dziecku sprecyzowanie charakteru i jakości jego własnych zachowań
- wzrastanie w warunkach braki orientacji i informacji o otaczającym świecie prowadzi do rozwoju niepewności i znacznych trudności w podejmowaniu decyzji

Zachowania opiekuńcze i wymagające – nastawienie na ludzi (usługi, biznes, organizacja, kultura, sztuka, rozrywka).

Postawa unikania i niekonsekwentnej akceptacji – nastawienie na rzeczy (technologia, natura, nauka)

Modele życia zawodowego w rodzinie

Każda rodzina preferuje określony model życia rodzinnego i zawodowego. W systemach rodzinnych dominują określone postawy i wartości, a dzieci uczą się przez naśladowanie stylu życia i preferencji zawodowych rodziców.

Model zawodowych tradycji rodzinnych:

rodzice na podstawie silnego przekazu rodzinnego o tradycji zawodów w rodzinie budują swoje oczekiwania, a dzieci są przekonane, że odziedziczyły talenty i zdolności predysponujące je do wykonywania tych zawodów
kształtowanie u dziecka szacunku dla pracy i budowanie jego przyszłej roli zawodowej na podstawie zasobów rodzinnych
dzieci rozwijają zdolności i umiejętności bezpośrednio dotyczące określonego zawodu i nie dostrzegają innych – co utrudnia im kształcenie w innym kierunku i funkcjonowanie na rynku pracy

Typy relacji praca – rodzina (modele kariery):

Model kariery niezależnej – kiedy praca i rodzina są zupełnie oddzielone, a środowisko zawodowe i rodzinne nie mają żadnego wpływu, relacja taka pojawia się często u pracowników najemnych, o ściśle określonym czasie pracy
Model kariery przenikającej – kiedy życie rodzinne przenika do życia zawodowego, a sukces zawodowy wytwarza atmosferę przenoszącą się na życie rodzinne; taka sytuacja jest typowa na przykład dla osób wykonujących zawody artystyczne
Model kariery konfliktowej – kiedy problemy nierozwiązane w pracy komplikują życie rodzinne, a problemy domowe zakłócają tok pracy; dzieje się tak często w rodzinach pracowników o nienormowanym czasie pracy, wykonujących funkcje kierownicze
Model kariery kompensacyjnej – kiedy praca lub dom stanowią zadośćuczynienie za nieudane życie rodzinne lub zawodowe
Model kariery instrumentalnej – kiedy praca jest środowiskiem zaspokajania innych potrzeb, a przede wszystkim pozwala stworzyć udane życie rodzinne; wybór zawodu jest podyktowany głównie motywami ekonomicznymi
Model kariery integracyjnej – kiedy życie zawodowe jest nierozerwalnie związane z życiem rodzinnym, jak to często bywa u właścicieli małych firm rodzinnych oraz rolników

WPŁYW RÓWIEŚNIKÓW

Odgrywają istotną rolę w rozwoju dziecka
Doświadczenie bycia w grupie, nawiązywanie kontaktu, budowanie relacji interpersonalnych, podejmowanie ról społecznych
Doświadczenia w grupie warunkują postawy wobec współpracy, kierowania, zarządzania, organizacji czasu

Role grupowe:

Naturalny lider – sprawuje pieczę i kontrolę nad sposobem w jaki grupa stara się osiągnąć cele, potrafi efektywnie wykorzystać zasoby zespołu
Człowiek akcji – kształtuje sposób, w jaki zostanie wykorzystany wysiłek grupy; ustalanie celów i priorytetów
Praktyczny organizator – zamienia koncepcje i plany na praktyczne działania; realizuje plany w sposób systematyczny i efektywny
Siewca (dawca idei) – wysuwa nowe pomysły i strategie ze szczególnym uwzględnieniem najistotniejszych problemów
Człowiek kontaktów – bada, analizuje i przytacza informacje na temat pomysłów, stanu wiedzy i działań na zewnątrz grupy; potrafi prowadzić negocjacje
Sędzia – analizuje problem, ocenia pomysły i sugestie
Człowiek grupy – wspiera członków grupy, podbudowuje morale grupy, potrafi zapobiegać konfliktom, kształtuje „ducha” grupy, wzmacnia współpracę i komunikacje, lojalny wobec zespołu
Perfekcjonista – nastawiony na konkretny efekt – zakończenie zadania, może być trudny w kontaktach

WPŁYW NAUCZYCIELA / SZKOŁY
- Planowanie kariery zawodowej i pierwsze decyzje edukacyjno-zawodowe to okres przypadający na lata szkolne
- Nauczyciel jako wychowawca – kształtowanie prawidłowych postaw wobec pracy
- Gromadzenie informacji o uczniach
- Kontrolowanie wyników pracy i postępów w nauce
- Przekazywanie uczniom ważnych informacji w planowaniu kariery zawodowej (inf. na temat własnej osoby, o zawodach, o możliwościach kształcenia, związanych z poszukiwaniem pracy)
- Współpraca z rodzicami
- Szkoła jako środowisko uczące i wychowujące

Jakie właściwości osobowe determinują decyzje zawodowe osób dorosłych?

Najogólniej rzecz ujmując ludzie różnią się miedzy sobą zakresie osobowości, talentu, wyjątkowych zdolności, motywacji, ciekawości poznawczej, dążenia do zdobywania nowych umiejętności i wiedzy, zapotrzebowania na stymulację, kreatywności, otwartość, czynników genetycznych, temperamentu, inteligencji, stylów poznawczych, wyznawanych wartości oraz zainteresowań. Te wszystkie cech determinują decyzje zawodowe osób dorosłych.

TEORIE CECHY I CZYNNIKA

Według tych teorii każda jednostka posiada zestaw niezmiennych i niepowtarzalnych właściwości intelektu i osobowości, zwanych cechami.

Podkreślają konieczność kojarzenia jednostki o określonych atrybutach z pracą, która odpowiada jej uzdolnieniom

Frank Parsons podkreślał dokładne poznanie siebie, własnych zdolności i umiejętności, zainteresowań, ambicji i zasobów przed wyborem zawodu.
Teoria Inwentarza Zainteresowań Stronga podkreśla, że ludzie wykonujący takie same lub podobne zawody mają wspólne zainteresowania odróżniające ich od osób wykonujących odmienne zawody. Strong dzieli ludzi na tych o różnych stylach osobistych, stylach pracy, stylach uczenia się, stylach przewodzenia, stylach podejmowania ryzyka oraz różnych stylach zorientowania na zespół. Decyzje zawodowe zależeć będą właśnie od tych styli.

Holland stworzył swoją teorię na założeniu, że różni ludzie posiadają różne preferencje. Ze względu na te właśnie preferencje ludzie dzielą się na typy: realistyczny, badawczy, artystyczny, społeczny, przedsiębiorczy i konwencjonalny. Wybór zawodu nie jest reakcją oderwaną od struktury osobowości – jest aktem ekspresji, manifestacji osobowości danej osoby, jej zainteresowań, zdolności, motywacji, systemu wartości i wiedzy. Ludzie poszukują takiego środowiska pracy, które umożliwia im realizację własnych umiejętności, wyrażanie postaw, wartości, cech charakteru, preferowanych ról oraz będzie w zgodzie z ich spostrzeganiem samego siebie
Koncepcja Sferycznego Modelu Zainteresowań i Przekonań o Kompetencjach T. Tracey’a dodając wymiar prestiżu do teorii Hollanda tworzy koncepcję, w której ludzie wybierają zawód ze względu na swoje zainteresowania. Te zainteresowania to: Zainteresowanie zarządzaniem, Zainteresowanie wsparciem społecznym, Zainteresowanie zachowaniami ekonomicznymi, Zainteresowanie przetwarzaniem danych, Zainteresowanie mechaniczne, Zainteresowanie naturą, Zainteresowanie artystyczne, Zainteresowanie opiekuńcze
Według teorii przystosowania zawodowego (Rene V. Dawis, Lloyd. H. Lofquist, Dawid. J. Weiss) jednostka wnosi „wkład” do pracy w postaci uzdolnień, a przy okazji posiada szereg potrzeb i oczekuje ich zaspokojenia w środowisku zawodowym. Każdy posiada indywidualną hierarchię potrzeb zawodowych. Ludzie różnią się również stylami osobowości, a są to według nich:

Aktywność – intensywność dążenia pracownika do uzyskiwania wpływu na otoczenie i dokonywania w nim zmian

Reaktywność – dążenie do zmiany własnej osobowości

Szybkość – tempo inicjowania interakcji z otoczeniem

Elastyczność – poziom tolerancji na brak odpowiedniości w relacji „jednostka – praca”

TEORIE ROZWOJOWE

Podkreślają rolę wewnętrznej motywacji do pracy oraz analizują proces przemian i dynamikę rozwoju jednostki poprzez poszczególne stadia

Teoria rozwoju zawodowego Ginsberga - Do czynników warunkujących wybór zawodu należą: wartości jednostki, czynniki emocjonalne, stopień i rodzaj wykształcenia oraz wpływ otoczenia.

Koncepcja rozwoju kariery zawodowej D.E. Supera

Ludzie różnią się w zakresie swoich zdolności, zainteresowań, systemów wartości, potrzeb, cech osobowości i obrazu siebie oraz w zakresie wag przypisywanych różnym rolom społecznym. Na podstawie tych właśnie różnic ludzie podejmują wybory zawodowe.

Podaj istotę, rodzaje oraz zadania zawodoznawstwa.

Zawodoznawstwo jest wiedzą mającą charakter interdyscyplinarny. Świadczy o tym fakt występowania w tej dziedzinie elementów pedagogiki pracy, psychologii pracy, socjologii pracy, medycyny pracy oraz nauk ekonomicznych.

Zawodoznawstwo stanowi merytoryczną podstawę orientacji oraz poradnictwa zawodowego i poradnictwa pracy. Szerokie i wąskie znaczenie terminu.

Znaczenie szerokie:
- Interdyscyplinarny obszar wiedzy, zlokalizowany na pograniczu nauk społecznych, przyrodniczych i technicznych
- Ogół badań nad właściwościami i warunkami wykonywania zawodów, ich historycznym, społecznym i kulturalnym znaczeniem, ich klasyfikacją i statystyką zawodową i ogólnymi problemami wyboru zawodu i przydatności zawodowej.

W takim znaczeniu zawodoznawstwo ujęte jest dynamicznie, a jego celem jest gromadzenie interdyscyplinarnej wiedzy o poszczególnych zawodach, a także sformułowanie podstawowych prawidłowości odnoszących się do poszczególnych grup zawodowych.

Znaczenie wąskie: zawodoznawstwo jako wiedza i zawodach; ujęte jest w sposób statystyczny i obejmuje wyniki czynności badawczych.

Rodzaje zawodoznawstwa:

Bierne:

Znajomość wyników długookresowych analiz trendów zmian na rynku pracy – bank informacji o popycie i podazy pracy
Znajomość zawodów wraz z róznymi wymaganiami, jakie stawiane sa wykonawcom
Znajomość ofert pracy wraz z różnymi wymaganiami, jakie są stawiane im przez zleceniodawców
- Aktywne:

Czynne gromadzenie informacji o zmianach na rynku pracy i zmianach w strukturze zawodów
Analiza:

Koniunktury zawodów
Koniunktury przepływu wakatów od pracodawców do pracobiorców
Zachowań pracodawców w zakresie tworzenia miejsc pracy
Stosunku pracodawców do rozwiązywania nierównowagi na rynku pracy
Penetracja ukrytego rynku pracy
Zbieranie informacji o zawodach i wolnych miejscach pracy na podstawie ksiąg rejestrowych

Prowadzenie rozmów z pracodawcami
Negocjowanie warunków współpracy i zatrudnienia podopiecznych UP
Negocjacje z przedstawicielami władzy terenowej warunków współpracy w tworzeniu nowych miejsc pracy
Prowadzenia statystyki na własne potrzeby

Zadania zawodoznawstwa:

Zbieranie, gromadzenie ogólnej wiedzy o zawodach
Opisywanie zawodów wg analizy czynności zawodowych, warunków pracy i zadań pracowniczych
Ustalanie zakresu wiedzy i umiejętności charakterystycznych dla poszczególnych zawodów
Opracowywanie charakterystyk kwalifikacyjnych stanowiących podstawę poradnictwa zawodowego i poradnictwa pracy
Stała obserwacja i opis zmian w społecznej strukturze zawodów zachodzących pod wpływem postępu naukowo-technicznego i przeobrażeń w gospodarce narodowej

Jakie jest znaczenie komunikacji w koncepcji organizacji uczącej się?

Organizacja ucząca się Chris Argyris

Założenia

Dociekanie (inquiry) – myślenie i działanie podejmowane w obliczu niedookreślonej sytuacji problemowej blokującej dotychczasowe działanie (Dewey).
Cybernetyczne zasady komunikowania i uczenia się.

Systemy muszą mieć zdolność:

odczuwania, bieżącego śledzenia i badania istotnych aspektów swego otoczenia
powiązania tych informacji z normami operacyjnymi, które kierują zachowaniem systemu
wykrywania istotnych odchyleń od tych norm
inicjowania działań korygujących, kiedy zostaną odkryte sprzeczności

Pętle uczenia się:

Pętla pojedyncza – wykrywanie i korygowanie odchyleń od ustalonych z góry norm z wbudowaną funkcją pamięci (poprzednie poziomy osiągniętych wyników wykorzystuje się jako normy do kontrolowania poziomów bieżących).
Pętla podwójna (deuterolearning – Gregory Bateson) – przeglądanie i kwestionowanie podstawowych norm, polityki i procedur operacyjnych w związku ze zmianami w otoczeniu.

Systemy uczenia się:

Składa się ze struktur wyznaczających dociekanie i zachowanie organizacyjne.

kanały komunikacji (forum dla dyskusji, formalne i nieformalne wzorce interakcji)
systemy informacyjne (media, technologie)
otoczenie przestrzenne wywierające wpływ na komunikację
procedury kierujące dociekaniem
systemy wzmocnień wpływające na uczenie się

Dwa rodzaje teorii działania:

teoria głoszona (jawna) – wyrażana w formie przekonań i wartości (myślenie grupowe, racjonalizacje, retoryka).
teoria użytkowa (ukryta) – konstruowana na podstawie obserwacji wzorców działania:
- normy zachowania
- strategie osiągania wartości
- założenia łączące strategie i wartości
- często obłożona tabu.

Uniwersalna teoria działania:

Osiągnij zamierzony cel.
Maksymalizuj zyski i minimalizuj straty.
Stłum negatywne emocje.
Działaj zgodnie z tym, co uznajesz za racjonalne.

Strategie działania:

Broń swojej pozycji.
Oceniaj myśli i działania swoje i innych.
Przypisuj przyczyny wszystkiemu, co próbujesz zrozumieć.

Wskaż przyczyny zaburzeń komunikacji w organizacji.

Przyczyny mogą tkwić w:

cechach ludzi przekazujących i odbierających komunikat (różnice językowe, różnice w postrzeganiu zjawisk, cech i ludzi, filtr informacyjny, projekcja stosunku emocjonalnego do nadawcy: lęku, złości, gniewu).
kontekście działań komunikacyjnych (niewłaściwe miejsce i czas przekazania komunikatu-krytyka pracownika, upomnienia, brak sprzyjającego klimatu w grupie, czyli brak chęci zaangażowania w wymianę komunikatu).
cechach formalnej struktury komunikacji w organizacji (zbyt rozbudowany łańcuch powiązań komunikacyjnych, zbyt duża standaryzacja komunikacji ogranicza możliwości przekazywania informacji nietypowych).
wadach środków przekazu (niesprawne tel. zawodny system obiegu dokumentów).

Przyczyny z perspektywy cech ludzkich:

Odbiorca - zakłócenia percepcji. Spostrzegamy to, na co jesteśmy nastawieni. Nieprzyjemne informacje są zakłócane, bądź filtrowane.
Nadawca - ominięcia, zakłócenia. Z różnych powodów nadawca przekształca informacje, lub pomija niektóre jej aspekty. Na przykład osoby o dużych ambicjach zawodowych ukrywają informacje potencjalnie grożące ich pozycji w firmie.
Brak zaufania. Powoduje skrupulatne monitorowanie udzielanych informacji, czemu często towarzyszą negatywne emocje i zachowania.
Dominacja komunikatów niewerbalnych nad werbalnymi. Odbiór twardych danych może zostać zakłócony niewerbalnymi przejawami emocji.
Przeciążenie. Nadmiar informacji wywołuje zachowania stereotypowe.
Rola pozycji. Władza związana z daną pozycją wywołuje nastawienie na ukrywanie informacji.
Dystans. Występuje odwrotna zależność pomiędzy fizycznym dystansem a nawiązywaniem kontaktu.
Status. Osoby o niższym statusie rzadziej inicjują komunikację w grupach oraz z osobami o wyższym statusie.
Brak jednoznaczności. To, co jest oczywiste dla nadawcy, nie musi być oczywiste dla odbiorcy komunikatu.

Przeszkody w skutecznym komunikowaniu się

Każdy czynnik, który utrudnia wymianę informacji między nadawcą i odbiorcą jest przeszkodą w komunikowaniu się. Przeszkody te są bardzo rozpowszechnione w życiu codziennym, są bardzo różnorodne. Bez względu na to, z czego wynikają, utrudniają one zrozumienie przez odbiorcę zamierzonego przez nadawcę znaczenia komunikatu. Do najpowszechniejszych przeszkód w skutecznym komunikowaniu się należą:

Różnice w postrzeganiu. Najczęstszym źródłem przeszkód są różnice w indywidualnej percepcji. Ludzie o odmiennej wiedzy i doświadczeniu często patrzą na to samo zjawisko z różnych punktów widzenia. Sposób postrzegania komunikatu zależy od otoczenia i kontekstu sytuacji.
Różnice językowe. Aby komunikat został właściwie przekazany, słowa muszą znaczyć to samo dla nadawcy i odbiorcy. Znaczenie symboli musi być również wspólne.
Szum. Jest to każdy czynnik, który zakłóca, powoduje zamieszanie lub w inny sposób przeszkadza w komunikowaniu się.
Emocje. Reakcje emocjonalne - gniew, miłość, zazdrość, lęk, zakłopotanie, także radość, miłość - wpływają na rozumienie przez nas cudzych komunikatów, jak również na to, jak nasze komunikaty oddziaływują na innych. Warto nauczyć się przyjmować emocje jako część procesu komunikacji i starać się je zrozumieć.
Niezgodne komunikaty werbalne i niewerbalne. Komunikaty, które wysyłamy i odbieramy są silnie uwarunkowane przez naszą mowę ciała. Na przykład kierownik, który nie chce, by mu przeszkadzano, może odpowiadać na powitanie nie podnosząc głowy znad papierów. Istnieje wówczas wyraźna różnica pomiędzy tym, co powiedział słowami, a tym, co mówiło jego ciało.
Nieufność. Wiarygodność komunikatu jest uzależniona w znacznym stopniu od wiarygodności nadawcy w pojęciu odbiorcy. Wpływ ma też wiedza danej osoby i jej doświadczenie w sprawie treści komunikatu. Wiarygodność kierownika będzie duża, gdy podwładni będą postrzegali go jako znającego się na rzeczy, godnego zaufania i szczerze troszczącego się o dobro innych.

Jakie są podstawowe kompetencje w komunikacji interpersonalnej?

Kompetencja komunikacyjna - dotyczy stopnia, w jakim pożądane cele są osiągane przez komunikację w sposób stosowny do sytuacji. Określa, czy dana osoba komunikuje się skutecznie i stosownie do kontekstu.

Schemat kompetencji pokazuje, że kompetencja w komunikacji polega na subtelnym równoważeniu i dążeniu zarówno do stosowności, jak i skuteczności.

Kompetencja komunikacyjna zależy od:

Motywacji - stopień, w jakim dana osoba dąży do kompetentnego komunikowania się w danym kontekście. Motywacja może być negatywna lub pozytywna. Negatywna jest wtedy, gdy odnosi się do czynników, które wywołują lęk, strach lub unikanie. Pozytywna natomiast jest rezultatem wysiłków i pragnień, które kierują zachowania w stronę doskonałości.
Wiedzy - w komunikacji obejmuje ona treści dotyczące tego, co powiedzieć lub zrobić oraz procedury, za pomocą których te treści będą wykonane. Wiedza może być deklaratywna (zawierająca znajomość tematów, słów, znaczeń, itp. wymaganych w jakiejś sytuacji) lun proceduralna (wiedza na temat tego, jak w określonej sytuacji zbierać, planować i odtwarzać wiedzę deklaratywną).
Umiejętności - powtarzalne zachowania skierowane na cel. Muszą być powtarzalne, gdyż każdemu udaje się coś przypadkowo, ale jeśli nie potrafi osiągnąć tego ponownie, to nie jest to umiejętność opanowana przez daną osobę.
Kontekstu komunikacji - składa się on w komunikacji z dostrzeganych przez nas granic, które pomagają nam w ustaleniu, co jest komunikacją i jaka być powinna. Kontekst można scharakteryzować ze względu na typy i poziomy. Typ kontekstu to rutynowy sposób myślenia i reagowania na określony epizod komunikacyjny. Najpowszechniejsze typy kontekstów dotyczą kultury, czasu, związku, sytuacji i funkcji. Poziom kontekstu odnosi się do liczby osób komunikujących się w danym epizodzie i zakresu, w jakim ukierunkowuje to komunikację między osobami w nim uczestniczącymi. Najpowszechniejszy to kontekst interpersonalny, małej grupy i komunikacji publicznej.
Procesów percepcyjnych

Elementy procesu w modelu kompetencji komunikacyjnej.

Komunikacja werbalna i niewerbalna.

Komunikacja, bez względu na rodzaj kontekstu zachodzi w dwóch podstawowych formach - werbalnej i niewerbalnej. Werbalna jest językowa i może być pisana, mówiona albo przekazywana behawioralnie lub wizualnie w inny sposób, jak w przypadku języka migowego. Wykorzystuje język, czyli system symboliczny składający się z głosek i słów.
Komunikacja niewerbalna zawiera wszystkie formy i aspekty komunikacji, które nie są oparte na języku. Składają się na nią zachowania zazwyczaj określane jako język ciała, gesty, wykorzystanie przestrzeni i użycie głosu.

Spostrzeganie, oczekiwania i wrażenia.

Każde zachowanie, jeśli komunikuje wiadomość, musi wywołać wrażenie na innych. Zachowanie jest obserwowane, interpretowane, rozumiane i oceniane dzięki procesowi określanemu jako spostrzeganie. Jest to sposób nadawania znaczenia nieskończonej ilości informacji, których dostarcza świat.

Model kompetencji komunikacyjnej.

Kompetencja komunikacyjna to wykorzystanie werbalnego i/lub niewerbalnego zachowania do osiągnięcia preferowanych celów w sposób, który jest stosowny do kontekstu. Zachowanie, które doprowadza do osiągnięcia preferowanych celów, jest skuteczne. Zachowanie, które jest zarówno skuteczne, jak i stosowne, optymalizuje możliwość tworzenia pożądanych wrażeń na temat kompetencji w kontekście.
Model kompetencji pokazuje, że motywacja i wiedza są wewnątrz jednostki, ale jednocześnie wpływają na jej umiejętności. Te umiejętności albo zachowania przejawiają się w wydarzeniach komunikacyjnych, w których biorą udział inni. Każda osoba komunikująca się tworzy pewną impresję na temat tych zachowań na podstawie kontekstu i procesu spostrzegania. Następnie, ocena tych zachowań przez inną osobę w terminach stosowności i skuteczności wpływa na własną motywację i wiedzę, które to z kolei wpływają na jego lub jej umiejętności i proces jest kontynuowany.
Ogólny model kompetencji komunikacyjnej dotyczy wszystkich elementów procesu, przez jaki przechodzi osoba, by komunikować się kompetentnie. Najmniej podstawową rolę w kompetencji komunikacyjnej odgrywa kontekst. Chociaż motywacja, wiedza i umiejętności są ważne w każdym kontekście, to jednak każdy kontekst wpływa na to, co tworzy motywację, jaka wiedza jest potrzebna oraz jakie umiejętności są optymalne.

Jaki jest związek pomiędzy złożonością procesu przetwarzania informacji a skuteczną komunikacją?

Proces przetwarzania informacji ma ścisły związek z transformacją od struktury powierzchniowej komunikatu (zespół stosunków dających się bezpośrednio zaobserwować w zdaniu) do struktury głębokiej (stosunki syntaktyczne i semantyczne w komunikacji). Transformacja, inaczej zwana drogą ze struktury głębokiej do struktury powierzchniowej przekazywanej informacji może ulegać usuwaniu, zniekształcaniu, generalizacji, co ma wpływ na skuteczną komunikację.

W innym ujęciu złożoność procesu przetwarzania informacji w procesie komunikacji wynika z konieczności spełnienia szeregu założeń: informacja zostanie przekazana w formie zrozumiałej dla komunikujących się stron i przekazana na skutecznym nośniku. Przekaz nie ulegnie zniekształceniom (szumowi), a następnie spotka się z odbiorem, po czym zostanie zrozumiana przez adresata przekazywanej informacji. Złożoność tego procesu powoduje, że skuteczność komunikacji może być uzależniona od takich barier komunikacyjnych jak wybiórczość uwagi, różnice kulturowe, stereotypy, utrudnienia związane z percepcją, samopoczucie, filtrowanie, skojarzenia, porównanie, zmiana toru, przeciążenie, rola pozycji, dystans, status, brak jednoznaczności.

Opisz funkcje zachowań niewerbalnych w komunikacji międzyludzkiej.

Wśród znawców przedmiotu istnieje przekonanie, że kanał niewerbalny, służy głównie do ustalania stosunków międzyludzkich. Relacja między dwiema lub więcej osobami jest przez nie , zazwyczaj spontanicznie, negocjowana, ustanawiana, oraz podtrzymywana głównie dzięki komunikatom

bezsłownym. Komunikaty te odgrywają bardzo istotną rolę w tworzeniu pierwszego wrażenia o człowieku. 99% opinii o nim powstaje u innych w ciągu pierwszych kilkudziesięciu sekund kontaktu z nim.

Wyróżnia się pięć zasadniczych funkcji komunikacji niewerbalnej:

Informacyjną: wspieranie przekazów słownych, wyrażanie postaw i emocji, definiowanie relacji, kształtowanie wrażenia. Cały kontekst niewerbalny dostarcza rozmówcy bezcennych informacji, przede wszystkim jest źródłem wiedzy nt. samopoczucia nadawcy, jego postaw wobec rozmówcy, stopnia pewności siebie, stanu emocjonalnego.
Wspieranie przekazów słownych. Sygnały niewerbalne sprzyjają lepszemu, pełniejszemu zrozumieniu przekazu werbalnego. Wspieranie przekazów słownych może przyjmować kilka form: powtarzanie sygnałów werbalnych, zaprzeczanie (nerwowe ruchy, mimika i ton głosu przeczą słowom), uzupełnianie (zwiększają wiarygodność słów), zastępowanie (niekiedy gesty zastępują słowa), akcentowanie (parajęzyk, pauzy).
Wyrażanie postaw i emocji. Uzewnętrznianie emocji i postaw odbywa się przede wszystkim za pomocą sygnałów niewerbalnych. Głównymi z postaw interpersonalnych jest przyjacielskość-wrogość i dominacja-podporządkowanie. Prawdziwe emocje są często skrywane, pokrywane jakąś inną ekspresją emocjonalną. Oszustwo mogą wskazywać: niepewność wypowiedzi, podwyższony ton głosu, fałszywe uśmiechy, czerwienienie się itp.
Definiowanie relacji. Polega przede wszystkim na określaniu bilansu kontroli, poziomu zażyłości i poufałości pomiędzy rozmówcami – komunikowanie wzajemnej atrakcyjności i bliskości (np. sympatia i zaufanie).
Kształtowanie wrażeń. Polega na stosowaniu pewnych strategii komunikowania i kreowaniu określonego wrażenia.

Proszę zdefiniować pojęcie motywacji i opisać warunki niezbędne do jej wystąpienia.

Motywacja to zachowanie zorientowane na osiągnięcie określonego celu, zwykle związane z aktywizacją organizmu. Aby wystąpiła motywacja muszą być spełnione trzy warunki :

Osiągnięcie celu musi być postrzegane przez człowieka jako użyteczne
Prawdopodobieństwo realizacji celu przez jednostkę musi być wyższe od zera
Jednostka odczuwa pewien deficyt

Proszę wymienić cztery grupy teorii motywacji i wskazać przedstawicieli każdej z nich, oraz krótko je scharakteryzować.

Teorie motywacji można podzielić na 4 grupy :

Teorie treści (potrzeb) – Murray, Maslow, McClelland, Alderfer
- Każdy z przedstawicieli skupia się na różnych potrzebach i tak Murray wyróżnia potrzeby dominacji, porządku, autonomii, rozumienia, opiekowania się, obrony, zabawy.
- Maslow opisuje potrzeby w sposób hierarchiczny i opisuje kolejno potrzeby : fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności, szacunku, poznawcze, estetyczne, samorealizacji.
- McClelland wymienia trzy : władzy, afiliacji (miłości, przynależności, przywiązania), osiągnięć.
- Najbardziej wyraziste potrzeby organizacyjne przedstawił Alderfer : egzystencji (fizjologiczne, bezpieczeństwa fizycznego), kontaktów, rozwoju.
Teorie procesu (oczekiwań) – Vroom, Porter, Lawler

Określają w jaki sposób i przez jakie cele motywowane są poszczególne osoby. Zachowanie ludzi zależy od wartości, jakie mogą osiągnąć w wyniku swoich działań. Aktywnością człowieka kierują więc cele, które są wynikiem cenionych przez niego wartości.

Vroom wysunął teorię nazwaną modelem poznawczym lub decyzyjnym SEU (subjectivily expected utylity – subiektywne oczekiwania użyteczność). Teoria opiera się na założeniu, że między rzeczywistością, a działaniem pośredniczy subiektywny obraz otoczenia. Człowiek kieruje się przewidywaniami i ocenianymi z góry wynikami swojej działalności. Zgodnie z tym modelem : gdzie nie ma wyboru, tam nie ma motywacji.
Porter i Lawler rozwinęli teorie Vrooma i stwierdzili, że jeśli po podjęciu działania, które doprowadzi do osiągnięcia oczekiwanego rezultatu dodatkowo pojawi się sprawiedliwa nagroda, tym zadowolenie, a co za tym idzie motywacja do dalszego działania, będą większe.

Teorie wzmocnienia – Watson, Hull, Skinner

Teorie te przyjmują założenie, że ludzie postępują w określony sposób, ponieważ korzystają z własnego doświadczenia i pewne zachowania kojarzą się im z pozytywnymi lub negatywnymi konsekwencjami.

Watson stwierdził, że istnienie różnic w zachowaniu jest spowodowane różnym wpływem różnych środowisk
Hull natomiast, że pierwsza aktywacja popędu wywołuje nieskoordynowane zachowania. Jeśli zostanie on przypadkowo zaspokojony następuje wzmocnienie tego zachowania. Zachowanie przechodzi w nawyk.
Skinner dowiódł, że proces uczenia następuje nawet wtedy, gdy popęd nie został zredukowany. Zachowania nie zależą od procesów biologicznych, ale zewnętrznego systemu kar i nagród. Energia działania, jego kierunek i wytrwałość zależą wyłącznie od systemu wzmocnień.

Teorie poznawcze – Lock, Latham, Bandura

Zakładają, iż ludzie tworzą poznawcze reprezentacje otoczenia i korzystają z nich w procesie kierowania swoim zachowaniem. W działaniu dokonują świadomych wyborów – nie kierują wyłącznie popędami.

Lock i Latham stwierdzili, że ludzie sami motywują się do działania wyznaczając konkretne cele. Te wpływają na zachowanie ponieważ : kierują procesami uwagi, mobilizują siły do działania, zachęcają do wytrwałości i ułatwiają opracowanie strategii. Motywujące cele powinny być trudne i konkretne w wyznaczeniu celów ważną rolę odgrywa zaangażowanie – człowiek bardziej angażuje się w cele, które sam sobie wyznacza.
Bandura natomiast stwierdził, że ważnym pojęciem jest przekonanie o własnej skuteczności – jest to oczekiwanie co do własnych umiejętności organizowania i podejmowania działań niezbędnych do realizacji celów. Ważną rolę w wyznaczaniu celów odgrywa więc obraz własnej osoby – ludzie wyznaczają sobie trudne cele i angażują się w realizacje, gdy wedle własnej oceny mają lub mogą rozwinąć umiejętności niezbędne do ich osiągnięcia.

Proszę scharakteryzować zasady motywowania finansowego.

Istnieje wiele zasad motywowania finansowanego, przedstawiają się one następująco :

Wielkość wynagrodzenia powinna być proporcjonalna
Wszystkie narzędzia motywowania powinny tworzyć wewnętrznie spójny system
Motywowanie przez wynagrodzenie powinno mieć charakter pozytywny (nagradzanie za osiągane efekty)
Niezbędne jest przestrzeganie zasady widoczności wpływu pracownika na wynagradzany efekt pracy
Pensja i premia określają stosunek pracodawcy do tego, co pracownik sobą reprezentuje jakie jest jego miejsce w zespole i jak ocenia się jego działalność, kreatywność, aktywność
Zasada proporcjonalności przyrostu – nie każdy wzrost wynagrodzenia powoduje wzrost motywacji
Zasady wielkości oczekiwanej – wzrost wynagrodzenia musi równać się wielkości oczekiwanej przez pracownika lub przekraczać te oczekiwania. W przeciwnym razie wzrost wynagrodzenia nie odgrywa roli motywującej
Narzędzia motywowania nie powinny być jednakowe dla wszystkich
System motywowania powinien być zrozumiały i akceptowany przez pracowników
Odległość czasowa pomiędzy wykonaniem zadania a uzyskaniem gratyfikacji musi podkreślać związek między nimi
Motywowanie zawsze musi dotyczyć konkretnego pracownika (nie przeciętnego czy nieokreślonego)
Zasada ograniczonej dostępności – im wzrost wynagrodzenia jest wśród pracowników powszechniejszy, tym mniejsze odgrywa znaczenie motywujące
Dobór miernika, od którego zależy system motywowania należy do pracodawcy
Zasada prawidłowej orientacji – pracownik musi wiedzieć dlaczego otrzymuje takie, a nie inne wynagrodzenie oraz znać warunki przyznawania takiego właśnie wynagrodzenia

Proszę podać definicję zaangażowania wg Mowday’a, oraz wskazać elementy składowe tego pojęcia wraz z krótką charakterystyką.

Zaangażowanie nie jest tym samym co motywacja, jest pojęciem szerszym i mniej wrażliwym na zmienne aspekty pracy. Wiąże się z przywiązaniem i lojalnością i składa się z trzech elementów :

Identyfikacja z celami i wartościami firmy
Pragnienie przynależności do organizacji
Chęci podejmowania wysiłku na rzecz firmy

Choć wyróżnili oni trzy elementy, mimo wszystko traktowali je jako zjawisko jednowymiarowe. Jednowymiarowość oznaczała, że pracownik był określany jako zaangażowany lub nie – niestety, takie spojrzenie nie oferowało wyjaśnień określonych zachowań, postrzeganych jako paradoksy. Zgodnie z tą koncepcją, zaangażowanie postrzegane jest jako rodzaj postawy. U podłoża tej koncepcji leży przekonanie, że obecne zaangażowanie pracownika jest pierwotne w stosunku do jego zachowanie oraz ma na nie wpływ.

Proszę wymienić i scharakteryzować metody pomiaru motywacji (pośrednie i bezpośrednie).

Bezpośrednie metody opierają się głównie na badaniach kwestionariuszowych, które są w stanie zmierzyć poziom motywacji danej osoby oraz prezentowanych przez nią postaw – badamy ludzi.

Pośrednie natomiast to wszelkie mierniki produktywności i efektywności, obserwacja i analiza fluktuacji, absencji, przejawianego entuzjazmu oraz analiza skarg – badamy dokumenty.

Jak konsument podejmuje decyzje o zakupie -przedstaw podejścia i wskaż co je różni?

Podejście tradycyjne- normatywne modele decyzyjne.

Proces podejmowania decyzji o zakupie to proces rozwiązywania problemów, któremu towarzyszą procesy przetwarzania informacji.
Założenia:

Konsument dokonuje wyboru w sposób refleksyjny
Proces dokonywania zakupów obejmuje kilka stadiów/ etapów
Konsument podejmuje decyzje optymalne (max satysfakcja)
W swoich wyborach konsument posługuje się regułami wyrównującymi i nie wyrównującymi.

Stadia procesu podejmowania decyzji:

Rozpoznanie
Poszukiwanie inf.
Ocena alternatywna
Zakup
Doświadczanie pozakupowe

Opisowa tradycja badań decyzyjnych

Założenia:

Modele normatywne wymagają większego wysiłku niż konsument jest w stanie podjąć
Wysiłek poznawczy jest postrzegany przez konsumenta jako koszt. Konsument jest w stanie tylko tyle włożyć wysiłku w zakup, aby podjąć decyzje satysfakcjonującą a nie optymalną
Celem zakupów postrzeganego niskiego ryzyka jest wybór satysfakcjonujący wysiłek poznawczy
W przypadku zakupów wielokrotnych konsument zapamiętuje nie tylko towar, ale także stopień satysfakcji z niego
Aby zminimalizować wysiłek poznawczy konsument stosuje proste reguły myślenia – heurystyki:
- Heurystyki reprezentatywności i dostępności

Reprezentatywność (większość ludzi uważa daną markę za dobrą)
Dostępności (najlepsza marka to ta, z którą mam doświadczenie)
- Heurystyki odwołujące się do emocji: „Kupuję coś, bo lubię”
- Heurystyki, “klikam i powiększam”: ”Co o tym sądzę”

Podejście adaptacyjne w procesach decyzyjnych

Założenia:

Istnieje wiele odrębnych i bardzo specyficznych mech poznawczych, które leża u podstaw decyzji konsumenta
Uprzednie doświadczenia mogą wyjaśnić także o inne zachowania w danej sytuacji
Kontekst zachowań konsumenta może zmienić jego zachowania decyzyjne
Działania optymalne konsumenta to także, które mają max subiektywne odczucie różnic między zyskiem i poniesionym nakładem środków

Różnice:

Podejścia różnią się stopniem zaangażowania świadomości konsumenta w podjęciu decyzji.

Podejście tradycyjne zakłada, że konsument podejmuje decyzję w pełni świadomie i refleksyjnie. Podejście drugie zakłada jednak, że przemyślane decyzje są zbyt dużym kosztem dla konsumenta, dlatego podczas podejmowania decyzji używa on heurystyk, które pomagają mu w szybszym podjęciu decyzji. Podejście adaptacyjne natomiast zakłada, że nie tylko myślenie wpływa na podjęcie decyzji, ale także poprzednie doświadczenia i kontekst.

Jakie zastosowanie ma warunkowanie klasyczne i instrumentalne w psychologii konsumenta?

Warunkowanie klasyczne- stosuje się między innymi do wzmacniania pozytywnych emocji kojarzonych z produktem lub nazwą marki w reklamie.

Odnosi się tylko do sytuacji, w których konsument nie jest w danym momencie zainteresowany kupnem towaru oraz do produktów mało angażujących. (Warunkowanie afektu)

Raz wytworzony odruch warunkowy może służyć za podstawę do wytwarzania następnych odruchów.

Warunkowanie instrumentalne- odgrywa istotną rolę w projektowaniu strategii promocyjnych. Wyjaśnia zachowania człowieka zorientowane na osiąganie jakiegoś celu. Kluczową rolę odgrywa wzmocnienie, będące nagrodą za wykonanie określonego działania.

Bodźce różnicujące- konsumenta trzeba nauczyć odróżnić jedne produkty od drugich, za pomocą np. wzmocnienia przeświadczenia, że tylko produkt danej marki przyniesie mu nagrodę- wygodę, trwałość, prestiż.
Wzmocnienie nieregularne- nagroda stosowana sporadycznie jest dużo lepszym wzmocnieniem niż w. regularne ( co jest na szeroką skalę widoczne w zarządzaniu rabatami)
Kształtowanie zachowania- uczenie przybliżające. Niezbędnym warunkiem kształtowania reakcji jest wykazywanie przez człowieka gotowości do działania. Jeśli występuje motywacja do zakupu określonego produktu, można naprowadzić konsumenta do zakupu za pomocą szczegółowych scenariuszy. Dotyczy zakupów bardziej istotnych i niecodziennych.

Zasady uczenia się reklam

najwięcej zapamiętujemy na początku a następnie coraz mniej (potrzeba powtarzania reklam), największe efekty zapamiętywania reklamy na początku emisji
im dłuższy materiał tym trudniej go zapamiętać i więcej czasu wymaga zapamiętanie (krótkie spoty)
materiał skompensowany wymaga więcej powtarzania do zapamiętania niż materiał rozłożony w czasie (emisja reklam – mniej a dłużej niż więcej a krócej)
aktywne odtwarzanie – mantra sloganów i cyfr
miejsce w szeregu

Przedstaw jak stosuje się teorię perspektywy Kahnmemana Tversky’ego w kształtowaniu polityki cenowej produktu/ detalisty?

Teoria perspektywy

Stworzona przez Daniela Kahnemana i Amosa Tversky’ego i Daniela Kahnemana w 1979 r.

Opisuje efekt niestałości preferencji człowieka dokonującego wyborów dotyczących zysków i strat

Składa się z dwóch części:

Część dotycząca użyteczności
Część dotycząca prawdopodobieństw

Teoria perspektywy w zakresie użyteczności

Kahneman i Tversky zastąpili pojęcie użyteczności terminem wartość oraz dokładnie przeanalizowali kształt funkcji wartości dla potencjalnych strat i dla możliwych zysków.
Wartość definiowana jest w kategoriach zysków i strat (czyli odchyleń w obie strony od jakiegoś punktu odniesienia). Co więcej, kształt funkcji wartości dla strat jest inny niż dla zysków.
Jak widać na Rys. 1, funkcja wartości dla strat jest wypukła i stosunkowo stroma, podczas gdy funkcja wartości dla zysków jest wklęsła i nie tak stroma. Te cechy funkcji wartości są niezmiernie istotne jeśli chodzi o stosunek ludzi do ryzyka.
strata boli bardziej niż zysk cieszy. Na przykład stratę 500 zł odczuwamy mocniej niż radość z zyskania 500 zł.
Z tym fenomenem związane jest bezpośrednio zjawisko „endowment effect”, czyli wyceniania wyżej dóbr już posiadanych niż identycznych dóbr będących w posiadaniu kogoś innego.

Kontekst:

Teoria perspektywy przewiduje, że preferencje decydentów będą zależały od tego jak sformułowany zostanie problem. Jeśli punkt odniesienia dobierzemy tak, że wynik podjętej decyzji odczuwany będzie jako zysk, funkcja wartości będzie wypukła i decydent wykaże awersję do ryzyka. Jeśli natomiast punkt odniesienia ustawimy tak, że wynik podjętej decyzji odczuwany będzie jako strata, decydent wykaże skłonność do ryzyka.

Podsumowanie:

Preferencje finansowe są wrażliwe na kontekst – unikamy ryzyka w warunkach zysków i preferujemy ryzyko w warunkach strat
Przejawiamy silną awersję do ponoszenia strat
Szacujemy nasze wyniki finansowe względem punktu odniesienia, który może zmieniać się p pewnym czasie, co powoduje, że zyski i straty są względne

Teoria perspektywy w zakresie prawdopodobieństw

Druga część teorii perspektywy dotyczy sposobu w jaki ludzie szacują prawdopodobieństwa poszczególnych zdarzeń.

Kahneman i Tversky zamiast funkcji prawdopodobieństwa wprowadzają funkcję wag decyzyjnych. Otóż okazuje się, że wspomniane wagi decyzyjne nie zawsze odpowiadają prawdopodobieństwu. Konkretnie, teoria prospektu twierdzi, że ludzie nie doszacowują średnich i wysokich prawdopodobieństw, natomiast przeceniają niskie prawdopodobieństwa co obrazuje rysunek:

Przyjrzyjmy się następującej tabeli:

	zysk	strata
Średnie i wysokie wartości prawdopodobieństwa	awersja do ryzyka	skłonność do ryzyka
Bardzo niskie wartości prawdopodobieństwa	skłonność do ryzyka	awersja do ryzyka

Tabela 1 Typowy stosunek ludzi do ryzyka dla strat i dla zysków przy średnim i wysokim oraz bardzo niskim prawdopodobieństwie wypłaty.

W górnej części tabeli przedstawiono typowe skłonności ludzi w obliczu ryzyka opisywane przez teorię perspektywy. Ale na uwagę zasługuje także dolna część tabeli: dlaczego dla niezmiernie niskich prawdopodobieństw ludzie wykazują skłonność do ryzyka w sferze zysków, a awersje do ryzyka dla strat?

4 kierunki wyznaczania polityki cen:

Polityka niskich cen - (in. dyskontowa) wprowadzenie na rynek produktów po względnie niskich cenach i utrzymywanie takiego poziomu cen, poprzez eliminację dodatkowych usług.
Polityka wysokich cen - skierowana jest głównie do klientów niewrażliwych na ceny, stosowana w przypadku produktów najwyższej jakości, ekskluzywnych i luksusowych.
Polityka przenikania – wejście na rynek z produktem po względnie niskiej cenie i zwiększaniem popytu poprzez zastosowanie intensywnej promocji. Pozwala to na stopniowe podnoszenie ceny.
Polityka zgarniania - polega na wprowadzeniu na rynek po wysokich cenach nowych produktów lub unowocześnieniu tych, które już istnieją. Powinna być skierowana do klientów otwartych na nowości.

Czyli…

Teoria perspektywy

Zakłada, że oceniając czy coś jest czy nie jest dla nas korzystne, przyjmuje się jakiś punkt odniesienia i proponowane oferty określa się bądź jako zyski bądź jako straty w stosunku do tego punktu odniesienia

Strata jest przez ludzi odczuwana mocniej niż tej samej wielkości zysk
Bardziej cieszymy się z pierwszego zysku niż z późniejszych, gdy wzrastają o tą samą kwotę

Zastosowanie Teorii Kahnemanna i Tverskiego do wyznaczania polityki cenowej produktu.

Zgodnie z teorią perspektywy korzystną taktyką przy ustalaniu ceny jest: traktowanie najwyższej ceny za produkt czy usługę jako ceny normalnej, a wszelkich cen niższych jako odpowiednio zredukowanych.

Hotele, często w sezonie nie podnoszą ceny swoich pokoi, twierdzą raczej, że opłata wtedy jest normalna, natomiast ceny posezonowe prezentują jako obniżki. Korzystne określanie perspektywy przez sprzedawców jest tak powszechne, że często nie zauważamy, że to co jest nazywane ulgą, czy dodatkiem jest kwestią wyłącznie konwencji.

Jak emocje pozytywne i negatywne, doświadczane przez konsumenta i zawarte w reklamie wpływają na odbiór reklamy?

Wpływ nastroju osoby ( pozytywny i negatywny) na przetwarzanie informacji zawartej w reklamie:

Przy pozytywnym nastroju zwiększa się motywacja do zapamiętywania materiału, a przy negatywnym spada. Przerywanie programu reklamą, gdy nastrój jest negatywny wpływa na peryferyczny jej odbiór.

Rola nastroju w komunikacie perswazyjnym – centralny i peryferyjny tor perswazji

Intensywność przeżywanych emocji a skuteczność reklamy. - Zbyt intensywne emocje utrudniają zapamiętywanie reklamy.
Walencja przeżywanych emocji a skuteczność reklamy. - Przy reklamach emocjonalnie niejednoznacznych pozytywny nastrój polepsza ich ocenę.
Nastrój, a ocena i preferencje marki/ cechy produktu. - Nastrój wpływa na wzrost ekstremalności oceny, a nie na wybór

Zastosowanie emocji pozytywnych w reklamie:

radość, uśmiech, wykorzystanie takich słów jak przyjemność czy rozkosz;
wykorzystanie schematu dziecięcości (duża głowa, oczy itp.)
związek pomiędzy ja a bohaterem reklamy (dynamiczność i spójność emocji)
kierowanie odbioru reklamy na peryferyjny tor perswazji- „wesołość” – wykorzystanie humoru w reklamie;

Zastosowanie emocji negatywnych w reklamie:

reklamy wywołujące lęk – tylko umiarkowany poziom lęku, przy czym podanie rozwiązania może zwiększać efektywność reklamy (ciepły głos może osłabiać efekt)
reklamy wywołujące poczucie wstydu i winy np. reklamy golarek, dezodorantów, żywności dla dzieci

Intensywność emocji, a odbiór reklam:

huśtawka emocjonalna wpływa negatywnie na chęć zakupu
silnie przeżywane emocje zawężają uwagę oraz wywołują zakłócenia percepcji i zapamiętywania
pobudzenie emocjonalne wpływa na polaryzację odbieranych bodźców
konsumenci najłatwiej przypominają sobie reklamy kiedy ich stan emocjonalny odpowiada stanowi gdy się ich uczyli (widzieli je)

Efektywne i nieefektywne strategie poszerzania marki produktu?

Poniżej zostały przedstawione strategie stosowane wobec marki mające na celu jej rozszerzenie i wykorzystanie:

Utrzymanie wysokiej pozycji wobec marek konkurencyjnych
Rozszerzanie znajomości marki na inne rynki
Licencjonowanie marki
Odmłodzenie marki
Poszerzenie marki na inne wyroby

Każda z powyższy strategii może być efektywna, lub nieefektywna w zależności od sytuacji rynkowej, znajomości marki, koniunktury, przewagi konkurencyjnej, fazy cyklu życia marki itp.

Utrzymanie wysokiej pozycji wobec marek konkurencyjnych

stosowanie tej strategii ma największe znaczenie w takich fazach cyklu życia marki, jak „dojrzałość” i „spadek”, kiedy znajomość marki na rynku jest największa, a inwestycje w ramach strategii mają na celu przede wszystkim podtrzymać obecną sprzedaż wcześniej wypromowanego produktu. Dobrym przykładem jest kampania reklamowa coca-coli wpisująca się na stałe w obraz naszego życia codziennego. Jej celem jest podtrzymanie popularności tego napoju. Jest mało agresywna, ale widoczna i rzucająca się w oczy.
o nieumiejętności stosowania tej strategii możemy mówić, jeśli zastosujemy ją w fazie „wprowadzania” i „wzrostu” cyklu życia marki. Logicznym jest, że nie możemy utrzymać wysokiej pozycji marki, jeśli wcześniej jej nie zdobędziemy, dlatego w tym przypadku (kiedy nie mamy wystarczającej przewagi konkurencyjnej) należy skupić się przede wszystkim na agresywnej kampanii promującej nowy produkt.

Rozszerzanie znajomości marki na inne rynki

strategia ta jest najefektywniejsza w fazie „wzrostu” i „dojrzałości” cyklu życia marki, kiedy nasz produkt jest na tyle znany, że pomoże sfinansować działania marketingowe skierowane na poszerzenie rynku, co pozwoli uzyskać jeszcze większą przewagę konkurencyjną. Przykładem jest poszerzanie się sieci sklepów „Biedronka”.
braku efektywności niniejszej strategii należy się spodziewać, gdy rynek, na którym chcemy poszerzyć jej znajomość nie akceptuje i/lub nie toleruje niektórych aspektów związanych z wizerunkiem marki – np. Sangyong (producent samochodów) nie odnosi sukcesów w krajach europejskich ze względu m.in. na bardzo egzotyczne brzmienie samej marki. W niektórych krajach pewne symbole czy słowa dotyczące marki mogą mieć wydźwięk pejoratywny.

Licencjonowanie marki, to jej odpłatne udostępnienie innym firmom by wykorzystały je w swoich wyrobach lub usługach

strategia ta jest efektywna w przypadku bardzo znanych marek, gdzie sprzedaż do jej praw, może przynieść właścicielowi marki znaczny dochód (np. w postaci prowizji, jest to zwykle ok. 10% ceny sprzedaży). Np. Pepsi sprzedaje prawa do używania swojego loga na ubraniach innych firm.
strategia może być mało efektywna, gdy marka jest słabo kojarzona na rynku (brak chętnych na zakup licencji) lub gdy podmiot wykupujący licencję nie wykazuje pewnych cech charakterystycznych dla danej marki (np. gdy kojarzona z luksusem marka Jaguar widnieje na tanim i tandetnym zegarku męskim, co może w znacznym stopniu przyczynić się do negatywnego wizerunku znanego producenta samochodów).

Odmładzanie marki

strategia jest efektywna, gdy wygasa okres przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa. Odmładzanie marki ma na celu walkę o nowych klientów i zmianę dotychczasowego jej wizerunku. Przykładem jest kampania reklamowa Mercedesa pod koniec lat dziewięćdziesiątych, kiedy firma o solidnej, ugruntowanej i luksusowej marce postanowiła skierować swoje wyroby do ludzi młodych, zamożnych i dynamicznych poszerzając gamę aut o modele sportowe i terenowe.
małej efektywności tej strategii można oczekiwać, gdy marka nie ma ugruntowanej pozycji lub jest w początkowym cyklu swojego życia (faza wprowadzenia). W takim przypadku następuje nadmierny chaos i niezrozumienie przez konsumentów, co właściwie pojawiło się na rynku. Są one wynikiem braku ugruntowania pozycji marki, która jest odmładzana.

Poszerzenie marki na inne wyroby

strategia jest efektywna gdy wykorzysta się ją wobec już istniejącej silnej marki – polega na rozszerzeniu w ramach danej kategorii produktów (np. nowy smak napoju) lub na stworzeniu nowej kategorii produktów. Zalety to szybkie przeniesienie na nowy produkt wyrobionego już wcześniej wizerunku, umocnienie pierwotnej marki dzięki dodaniu nowej kategorii produktu.
strategia może przynieść klęskę, jeśli poszerzana marka nie wyrobiła przewagi konkurencyjnej dla przedsiębiorstwa lub jeśli nowe produkty, na które zostanie przeniesiona marka będą w konflikcie wobec dotychczasowych – np. jeśli konsument kojarzy daną markę z pastą do zębów, to stworzenie mleczka do czyszczenia instalacji sanitarnych pod tą samą marką prawdopodobnie nie przyniesie oczekiwanych korzyści (z powodu niestosownego dopasowania produktu do marki i nieprzyjemnych skojarzeń). Negatywnych skutków można także oczekiwać, gdy nowy produkt będzie konkurencją wobec dotychczasowego (efekt kanibalizmu – wzrost sprzedaży nowego produktu kosztem starego)

Przedstaw definicje i znaczenia przypisywane marce produktu wg de Chernatony.

Sposoby rozumienia marki może być oparty:

na wkładzie (czyli na podkreślaniu marki jako szczególnego sposobu, w jaki menedżerowie zarządzają zasobami w celu wywarcia wpływu na konsumentów), na wynikach (czyli na interpretacjach konsumentów, z uwzględnieniem sposobu, w jaki marki pozwalają konsumentom osiągać więcej),
na czasie (czyli na uwzględnianiu ewolucyjnego charakteru marki).
Jeżeli przy opracowywaniu marki uwzględnia się tylko jedną z perspektyw, może to doprowadzić do niezrównoważonej strategii, osłabiając tym samym szanse na długowieczność danej marki. Markę stanowi więc zlepek interpretacji.

Interpretowanie marki z perspektywy wkładu:

marka jako logo (np. kształt butelki Coca-Coli, nadgryzione jabłko Apple),
marka jako instrument prawny (marka jako gwarancja ochrony prawnej deklaracji prawa własności)
marka jako firma (to firma stanowi podstawę brandingu, a wartości korporacyjne rozszerza się na całą grupę oferowanych przez firmę produktów. Przy markach firmowych bardzo ważni są także pracownicy firmy, relacje między nimi, kultura organizacyjna, ludzkie zasoby, rekrutacja pracowników o odpowiednich reprezentujących podobne wartości co firma. Personel musi rozumieć wizję marki, która musi wysyłać spójny komunikat konsumentom.),
marka jako zapis stenograficzny (mamy ograniczone zdolności przetwarzania napływających informacji. Na opakowaniu produktu znajduje się ponad sto bitów informacji, a gdy my jesteśmy w stanie jednorazowo przetworzyć siedem bitów. Aby sobie jakoś poradzić z natłokiem informacji, umysł łączy bity informacji w grupy i wiązki, które zawierają coraz więcej informacji. Marketingowcy starają się, by nazwa marki automatycznie wywoływała w naszej głowie te gotowe wiązki skojarzeń),
marka jako czynnik ograniczający ryzyko (Firmy, które chcą budować zaufanie dla swoich marek, powinny zdiagnozować, który rodzaj ryzyka ma największe znaczenie dla klienta, a następnie w taki sposób prezentować markę, by zminimalizować w oczach klienta ryzyko, na jakie się naraża.),
marka jako pozycjonowanie (manedżerowie starają się, by klienci natychmiast kojarzyli markę z konkretną korzyścią funkcjonalną, np. że Volvo to bezpieczeństwo.),
marka jako osobowość (chodzi o wyposażenie marki w wartości emocjonalne, które mogą być nawet ważniejsze od wartości funkcjonalnych. Aby klient mógł łatwo dostrzec wartości emocjonalne marki, można zastosować metaforę osobowości, która czasem znajduje ucieleśnienie w postaci sławnej osoby występującej w reklamie.),
marka jako wiązka wartości (marka jest spostrzegana jako wiązka wartości, które pozwalają wyróżnić ją od innych marek, np. Land Rover – indywidualizm, autentyczność, swoboda.),
marka jako wizja (marka traktowana jak latarnia morska, która wskazuje nam drogę. Marka ma ulepszyć świat w jakimś aspekcie, podążając za marką, idziemy więc w dobrym kierunku, np. firma Benetton pragnie dla świata harmonii społecznej. Na wizję marki składają się: cel marki – chodzi o inne niż finansowe przyczyny istnienia marki, wartości charakteryzujące markę i przyszłe środowisko, które marka ma stworzyć.),
marka jako dodawanie wartości (chodzi o dodatkowe wartości, które marka może nam dać – mogą to być jakieś konkretne korzyści lub emocjonalne. Ciągłe ulepszanie marki),
marka jako tożsamość (tożsamość marki to zorganizowana całość, która sprawia, że marka jest swego rodzaju indywidualnością. Na tożsamość składają się etos, wartości, wizja do której marka zmierza.)

Interpretowanie marki z perspektywy wyników:

marka jako wizerunek (chodzi tu o wizerunek marki, jaki powstaje w umysłach klientów, jakie marka budzi w nich skojarzenia. Marketingowcy muszą sprawdzić, czy klienci odbierają markę tak, jak było to przez nich zamierzone czy też inaczej oraz jak odbierają markę na tle konkurencji),
marka jako związek (jest to przedłużenie rozumienia marki w kategoriach osobowościowych
jeśli możliwa jest personifikacja marki, to klienci mogą wchodzić z nią w związki. Poprzez wejście z marką w związek klient jest w stanie opracować pojęcie swojego Ja. Marketingowcy muszą wiedzieć, czego ludzie oczekują od takiego związku, po to, by ludzie chcieli wchodzić w takie związki.

Interpretowanie marki z pespektywy czasu:

Marki są ofertą dynamiczną. Ich rozwój stanowi odzwierciedlenie zmieniających się oczekiwań klientów. Wartości podstawowe marki zmieniają się rzadko, zmianom podlegają raczej wartości uboczne. Należy czujnie obserwować zmiany środowiska, co robi konkurencja - żeby szybko i elastycznie się do tego dostosować.

Przedstaw i omów model „osobowości marki” J. Aaker.

Jako, że atrybuty pośrednio związane z produktem odnoszą się do skojarzeń z użytkownikiem produktu lub sytuacją użycia, to dotyczą przeniesienia pewnych wyróżniających się lub wyjątkowych cech osób lub sytuacji na markę produktu. Te atrybuty pośrednio związane z produktem odzwierciedlają wizerunek lub „osobowość marki”. Aaker opisała uniwersalne cechy „osobowości marki” poprzez analogię do uniwersalnych cech osobowości ludzi (model Wielkiej Piątki). Aaker zidentyfikowała pięć uniwersalnych wymiarów cech „osobowości marki” wraz z częściami składowymi tych wymiarów:

Szczerość – przyziemny, uczciwy, zdrowy, pogodny (pocztówki Hallmark)
Podekscytowanie – ukochany, ożywiony, obdarzony wyobraźnią, na czasie (MTV)
Kompetencja – godny zaufania, inteligentny, popularny (Wall Street Journal)
Wyrafinowanie – dla elit, czarujący (Guess jeansy)
Surowość – lubiący otwartą przestrzeń, twardy (buty Nike)

Podaj pojęcie przywiązania do marki i omów typy przywiązania.

Przywiązanie do marki to nieprzypadkowa skłonność do pewnego zachowania (zakupu) będąca funkcją psychologicznych procesów podejmowania decyzji i wartościowania, która w dowolnym odcinku czasu wpływa na ponawianie wyboru przez jednostkę jednej lub kilku alternatywnych marek (Jacoby, Chestnut, 1978)

Przywiązanie do marki, określa się mianem lojalności i tu zaliczamy:

l. behawioralną ( Olson, Jacoby) na poziomie zachowania, powtarzany zakup produktu tej samej marki,
l. wynikająca z postawy ( Olson, Jacoby) pozytywne nastawienie do marki,wiedza oraz doświadczenie,
l. wielomarkowa ( Olson, Jacoby) przywiązanie do kilku marek w jednej kategorii,
l. ogólna ( Olson, Jacoby)
l. jako cecha osobowości ( Raju) skłonność do bycia lojalnym
l. sytuacyjna ( Dubois, Laurent) nastawienie do bycia lojalnym w różnych sytuacjach dokonywania zakupu, konsumpcji dobra
l. jako odporność nabywcy na oferty konkurencji (Oliver)

Jakie są psychologiczne wyznaczniki przywiązania do marki – wymień je i omów?

Psychologiczne wyznaczniki przywiązania do marki:

Przekonania dotyczące korzyści funkcjonalnych (Muthukrishnan – tonik do twarzy, Olsen – kształtowanie przekonań w domu, Zawadzka – „Ludwik”)
Przekonania dotyczące wizerunku – wartości psychologiczne i społeczne przypisane marce (Kahle – związek samorealizacji, bycia respektowanym, pobudzenia z przywiązaniem; Falkowski, Stachiewicz – podobieństwo obrazu marki pojęcia lojalności; Zawadzka – podobieństwo samoopisu i opis marki; Kim, Han, Park – identyfikacja z marką związana z chęcią polecenia marki innymi; Aaker – zgodność wizerunku marki z wizerunkiem użytkowania marki)
Satysfakcja i przywiązanie do marki (satysfakcja jawna/utajona – Blomer, Kasper, satysfakcja funkcjonalna i emocjonalna – Philips Baumgartner)
Poszukiwanie różnorodności i przywiązanie do marki

Gdy lubiane utwory są słuchane zbyt często to mniej lubiane rzadziej słuchane będą chętniej wybierane – Rathner, Khan, Kahneman;
Atrakcyjność jedzonego posiłku się zmniejsza na rzecz niejedzonego poziomu nasycenia sensorycznego – Inman;
Gdy kontekst zakupu dostarcza różnorodności poszukiwanie różnorodności w zakupie może maleć – Enon, Khan
- Przywiązanie do marki jako strategia wyboru, wybór masła orzechowego i pragmatyzm wyboru-strategia wpływa na rodzaj wyboru

Jak pojęcie Ja konsumenta wiąże się z wizerunkiem marki produktu– omów na podstawie teorii Ja i wyników badań dotyczących związku ja konsumenta z wizerunkiem marki.

Teoria pustego ja (Cushman 1990)
Teoria poszerzonego ja (Belk 1988)
Teoria zgodności wizerunków (Grubb, Grathwohl 1967, Sirgy 1982, 1999)
Teorie ja Markus, Nurius (1986) – ja-robocze, ja-możliwe, ja-pożądane i ja-niepożądane.
Teorie ja – rozbieżności i dopasowania ja Higginsa (1987, 1996)

Teoria pustego ja

Ja jednostki kształtowane jest przez epoki i ich wartości kulturowe
Ja epoki indywidualizmu jest puste, nie zawiera odniesienia do uniwersalnych wartości, tradycji, rodziny, społeczności.
Najważniejszym aspektem życia staje się rozwój, przyjemność, zabawa, samorealizacja jednostki.
Jednostka posiadająca puste ja zawsze ma potrzeby
spektakularny rozwój przemysłu służący samonaprawie
styl życia promowany przez media jest pseudokulturą- oferuje zmianę życia poprzez zakup określonego produktu.

Cechy osobowości tłumaczące zachowania konsumentów

Badania Evansa i Westfalla skalami: Personal Preference Schedule Edwardsa i Thurstone Temperament Schedule

Samochód marki Ford: niezależni, impulsywni, męscy, pewni siebie
Chevrolet: konserwatywni, zamożni, świadomi wysokiego statusu
(Evans – 63% a Westfall – 70% przewidywanych przypadków osobowości właściciela i cechy samochodu).

Badania Allsoppa przy użyciu kwestionariusza Eysenck’a - związek między cechami osobowości Eysencka i upodobaniem do perfum

ekstrawersja – świeży i kwiatowy introwersja – orientalny – Shalimar/ Opium
ambiwalencja emocjonalna – romantyczny – kwiatowo pudrowy
stabilność emocjonalna ze skłonnością do ekstrawersji – w zgodzie ze sobą – drzewo sandałowe – Miss Dior
zdecydowana stabilność emocjonalna ze skłonnością do introwersji – silna samokontrola – adehydowo-kwiatowy – Channel no 5

Wielka piątka osobowości nabywcy a „osobowość marki”
1. Badanie J. Aaker cech „osobowości marki w analogii do Wielkiej Piątki

Szczerość (ugodowość)
Pobudzenie (ekstrawersja) (MTV)
Kompetencja (Sumienność) (The Wallstreet Journal)
Wyrafinowanie (Revlon, Mercedes)
Szorstkość (Levi’s, Harley-Davidson)
1. Badanie Moordodian, Olivier – związku cech osobowości Wielkiej Piątki z motywami nabywcy

ekstrawersja – motywy społeczne
neurotyczność – motywy doświadczeniowe
otwartość – poszukiwanie różnorodności
sumienność - uczenie się o nowych produktach
ugodowosć – możliwości negocjowania

Badanie Foxalla – związek stylu poznawczego konsumenta z przyjmowaniem innowacji

Style poznawcze – adaptacyjny i innowacyjny (kwestionariusz stylów przyjmowania innowacji Kirtona) i zakup nowych produktów.

Typy osobowości K. Horney: ulegli (do ludzi), ekspansywni (przeciw ludziom), - niezależni (do ludzi)
Typy osobowości Reasman: nastawieni na tradycję, nastawieni do wewnątrz, nastawieni na innych

JA nabywcy i funkcje dóbr

1. Kupowanie i posiadanie dobra jako część JA

ja materialne (James)
rozszerzone ja (Belk)

poziomy – indywidualny, rodzinny, wspólnoty, grupy

Przedmioty staja się częścią samego siebie posiadacza
Poszerzenie siebie może dokonać się poprzez: proces inkorporacji- kontrolę, tworzenie, poznanie lub stworzenie go- czyli kupowanie, lub kontaminację- wejście z przedmiotem w naszą sferę
Przez poszerzenie ja człowiek zdobywa poczucie kompetencji i mistrzostwa, związku z innymi ludźmi

Badanie – Kleine, Schultz-Kleine, Kernan - Rzeczy jakie posiadamy służą wykonywaniu czynności związanych z pełnieniem ról społecznych i w ten sposób tworzą tożsamość społeczną jednostki.
Badanie Górnik-Durose związek dominującej tożsamości ze stosunkiem do posiadanych dóbr.

Tożsamość nieuformowana, społeczna, zrównoważona indywidualna.

Funkcje dóbr hedonistyczna, sentymentalna i ekspresyjna
Badanie – Schultz-Kleine, Kleine, Allen

Pytali jakie rzeczy masz i jakie one maja funkcję

Funkcje posiadania i związki z produktami/markami związki – silne afiliacyjne na przeszłość, silne na autonomię i teraźniejszość, utylitarna orientacja
Badanie Ahuvia

Obiekty miłości konsumenta: muzyka, ubrania, zwierzęta domowe, żywność, samochody, sztuka, przedmioty kolekcjonerskie.

Związek zgodności obrazu siebie nabywcy i wizerunki marki z preferencjami i wyborami konsumenckimi

Sirgy – teoria zgodności wizerunku własnej osoby i wizerunku produktu – cechy wizerunku marki aktywizują określone schematy ja.
Badania Malhorta – obraz siebie i wybór produktu

Skala dyferencjału semantycznego – wymiary: ocena, siła, aktywność, stabilność, napięcie, nowość, otwartość, agresywność.

Produkty, np. domy, samochody, kosmetyki
Badanie J. Aaker – związek zgodności cech „osobowości marki” z cechami nabywcy.

Badane cechy osobowości – surowość i podekscytowanie

Badane marki: ubiorów – Patagonia, Benetton i wód toaletowych – Polo, CK One.

Styl monitorowania się nabywcy a wybór marki o określonym wizerunku.
Badanie – Hogg, Cox, Keeling – wybory marek, których wizerunki kojarzą się negatywnie

Skojarzenia z markami napoi alkoholowych

Red – nudna i przeciętna

Hooch – oszukująca, wyzyskujaca.
Badanie – Graeff – wizerunek marki i sytuacja konsumpcji.

Heineken – poważny, dojrzały

Budweiser – niedojrzały, młodzieżowy

Torowanie treści JA i preferencje nabywców

Badanie Reed – tożsamość społeczna i tożsamość jednostkowa a wybory nabywcze

tożsamość społeczna (ja jako człowiek rodziny) tożsamość jednostkowa (ja jako ja)
koncepcja urządzenie komunikacji interpersonalnej – cechy funkcjonalne i cechy pozwalające pogłębianie relacji rodzinnych.

Motywy JA i preferencje nabywców

Badania Ecalas & Bettman – obraz siebie, wizerunki marek, preferencje nabywcze i motywy ja.

Typy studentów, wizerunki marek, znaczenia symboliczne marek i motywy ja
Autowaloryzacji (polepszenie mniemania o sobie) „ważne jest aby ludzie widzieli mnie w jak najlepszym świetle”.
Autoweryfikacji (poznanie więcej własnego ja) „ważne jest aby ludzie posiadali właściwe informacje na temat moich mocnych i słabych stron”

Badanie Beggan – wyżej oceniamy rzeczy, które posiadamy w stosunku do tych, których nie posiadamy.

Dziewięć ocenianych przedmiotów (czekolada, dziadek do orzechów, mydło, kółko na klucze, mini zszywacz, grzebień, książka adresowa, karty do gry), z których jeden prezentem dla badanych. Badani wyżej oceniali ten produkt, o którym wiedzieli, że dostaną go w trakcie badania. Chwali się swoje rzeczy, a cudze się gani. Np. Polonez lepszy od VW

Symboliczne dopełnienie JA i preferencje nabywców

Badania – Braun i Wicklund – preferencje rzeczy symbolizujących kompetencje

Symbole kompetencji u studentów pierwszego roku i starszych lat oraz u studentów prawa i prawników –kupują gadżety, które świadczą że będą prawnikami
Badania Beggana – kompetencja dotycząca kontroli nad otoczeniem

W sytuacji derywacji ważnych dla jednostki kompetencji przecenianie rzeczy reprezentujące dane kompetencje

Wybory a afirmacja siebie

Badania Steele, Spencer, Lynch – jak preferencje konsumenckie i podtrzymywanie dobrego mniemania.

Ponowna ocena płyt w sytuacji pozytywnej i negatywnej informacji zwrotnej

Badanie Górnik – Durose – funkcje posiadania w sytuacji zagrożenia ja.

Koncentracja na posiadanych dobrach miała wpływ na samoocenę w sytuacji porażki zadaniowej. W sytuacji porażki zadaniowej ich samoocena się jeszcze pogarszała.

Orientacja JA i preferencje nabywców

Teoria dopasowania regulacyjnego Higginsa

Teoria redukcji rozbieżności w koncepcji Ja

Różne obszary Ja mogą pozostawać ze sobą w konflikcie, co prowadzi do dyskomfortu i negatywnych emocji.
Rozbieżność ta może być redukowana przez impulsywne nabywanie pewnych dóbr

Badanie Safer – orientacja ja i preferencje nabywcze

Orientacja na promocję/prewencję a wybory w oparciu o cechy utylitarne i luksusowe mieszkań, samochodów i komputera. Osoby o orientacji promocyjnej woleli dobra luskusowe. O orientacji prewencyjnej woleli przedmioty utylitarne.

Badanie Avent i Higgins – dopasowanie orientacji ja i typu argumentacji w ocenie wartości produktu. Orientacja na prewencję i promocję, szacowanie ceny korektora w oparciu o argumenty racjonalne i emocje. Racjonalny do osób nastawionych na prewencję. Emocjonalny – promocja.

Badanie Aaker i Lee – ja zależne i ja niezależne, orientacje ja i preferencje nabywcze

Myślenie prewencyjne – profilaktyka raka i chorób serca

Myślenie promocyjne – dostarcza energii, witamin i wzmacnia

Wysoka ocena reklamy soku na stronie internetowej gdy dostępne ja-niezależne i osoba ukierunkowana jest na promocję

Wysoka ocena gdy ja zależne i osoba ukierunkowana jest na prewencję.

Porównania społeczne i preferencje nabywców

Badania Mandel, Petrova, Cialdini – porównania społeczne a wybory nabywcze

Opis osoby odnoszącej sukces vs. Porażkę i do nas podobnej a:

preferencje marek luksusowych i nieluksusowych (samochód: Lexus-Kia, zegarek: Rolex-Timex) Sukces w większym stopniu był wyobrażany przez studentów zarządzania niż studentów biologii.
aspiracje finansowe
poziom materializmu

Notatki własne:

Pytania z zakresu psychologii na egzamin magisterski 1

Pytania z zakresu psychologii na egzamin magisterski:

Metodologia badań psychologicznych

Co to jest moderator i jak się go ustala?

Co to jest mediator i jak się go ustala?

Co to jest operacjonalizacja i czemu służy?

Scharakteryzuj poprawnie postawiona hipotezę badawczą

Jakie są zalety i wady badań korelacyjnych?

Jakie są wady i zalety eksperymentów prawdziwych?

Jakie są wady i zalety quasi eksperymentów?

Co to jest randomizacja i czemu służy?

Omów kardynalne normy etyczne respektowane w badaniach psychologicznych z udziałem ludzi.

Co to jest meta analiza i czemu służy?

Co to jest efekt wprawy i jak można go kontrolować?

Scharakteryzuj skale pomiarowe.

Wyjaśnij w jaki sposób posługiwanie się próbkami ochotników może być źródłem artefaktów w badaniach psychologicznych.

W jaki sposób można zagwarantować reprezentatywność badanej próbki w badaniach sondażowych?

Co to jest testowanie hipotezy zerowej i jak się ono odbywa?

Co to jest transfer różnicowy i jak można sobie z nim poradzić?

Jakimi cechami musi się charakteryzować artykuł empiryczny w psychologii?

Jakie są cele strategii Systematycznie Modyfikowanych Autoreplikacji?

Co to jest statystyka d-Cohena, czemu służy i jakie ma zalety?

Co to jest problem badawczy i czemu służy jego artykułowanie?

Psychologia osobowości i różnic indywidualnych /dr M. Błażek i dr M. Kaźmierczak/

Scharakteryzuj trzypoziomowy model osobowości Dana McAdamsa.

Opisz funkcje planów życiowych w ujęciu T. Mądrzyckiego

Porównaj kognitywne i konatywne podejście do rozumienia i badania osobowości

Opisz rozwój osobowości i tożsamości w ramach modelu dezintegracji pozytywnej K. Dąbrowskiego

Porównaj hedonistyczny i eudajmonistyczny model szczęścia.

Scharakteryzuj pojęcie siła woli i opisz główne założenia modelu kontroli działania J. Kuhla

Opisz w jaki sposób poczucie własnej skuteczności (A. Bandura) wpływa na regulację zachowania.

Scharakteryzuj dojrzałą osobowość w ujęciu G. Allporta i K. Dąbrowskiego

Scharakteryzuj model człowieka w ujęciu nurtu humanistycznego.

Opisz podstawowe założenia podejścia poznawczego w psychologii osobowości.

Wskaż jakie argumenty przemawiają za przyjęciem założenia o nieobecności stałych cech osobowości.

Scharakteryzuj mechanizmy służące zachowaniu pozytywnej samooceny oraz wskaż w jakich warunkach jednostka rezygnuje z ich używania na rzecz trafności spostrzegania siebie

Scharakteryzuj narracyjne ujecie osobowości

Opisz założenia Regulacyjnej Teorii Temperamentu.

Porównaj założenia RTT J. Strelau i Transakcyjnego Modelu Temperamentu A. Eliasza

Scharakteryzuj pojęcie poszukiwania doznań jako składowej temperamentu i opisz jego funkcjonalne znaczenie.

Opisz funkcjonalne znaczenie temperamentu na podstawie wybranych koncepcji.

Scharakteryzuj pięcioczynnikowy model osobowości wg P. Costy i R. Macrae.

Scharakteryzuj strukturę osobowości według R. Cattella

Scharakteryzuj model osobowości/temperamentu w ujeciu H. Eysencka

Scharakteryzuj czynnikowe koncepcje inteligencji.

Scharakteryzuj współczesne modele procesu twórczego

Scharakteryzuj możliwe przyczyny psychopatii z perspektywy psychologii rózńic indywidualnych.

Psychologia procesów poznawczych i emocji /prof. UG, dr hab. K. Jodzio/

Opisz 3 rożne teorie wyjaśniające proces spostrzegania.

Relacje pomiędzy bodźcem warunkowym i bezwarunkowym optymalne dla procesu warunkowania klasycznego.

Automatyczne i kontrolowane przetwarzanie informacji i ich rola w przetwarzaniu informacji.

Analiza krytyczna teorii poziomów przetwarzania informacji Craika i Lokharta

Scharakteryzuj pamięć operacyjną (dane empiryczne)

Znaczenie pamięci superkrótkiej (VSTM) w procesie przetwarzania informacji.

Związki pomiędzy pamięcią semantyczną i epizodyczną.

Czy trwała pamięć wyobrażeń jest różna od pamięci semantycznej?

Co to jest kompetencja językowa? Jaki jej składnik dotyczy przetwarzania znaczeń?

Jak przebiega identyfikacja pojęciowa wg teorii: pojęć matrycowych, naturalnych i teorii egzemplarzowej?

Jakie znasz inklinacje poznawcze typowe dla rozumowania człowieka i próby ich wyjaśnienia?

Koncepcje wyjaśniające twórczość i proces twórczy.

Dokonaj rozróżniania: emocji, nastrojów i afektu

Teoria emocji Schachtera, jej zastosowania i ograniczenia w świetle współczesnych badań.

Opisz teorię procesów przeciwstawnych Solomona i badania świadczące na jej rzecz.

Co uświadamia sobie człowiek uświadamiając sobie emocję?

Różnice we wpływie emocji pozytywnych i negatywnych na uwagę, spostrzeganie i myślenie.

Konflikty popędów i ich skutki.

Od czego zależy proces motywacyjny ukierunkowany celem? Omów 2 koncepcje wyjaśniające.

Przykłady motywacji niespecyficznej i ich znaczenie dla funkcjonowania człowieka.

Psychologia społeczna /prof. UG, dr hab. H. Brycz/

Omów regułę wzajemności jako mechanizm wywierania wpływu społecznego.

Dlaczego swobodnie podjęte działanie ma samopodtrzymujący się charakter?

Od czego zależy wielkość konformizmu?

Opisz psychologiczne następstwa podjęcia decyzji i wyjaśnij skąd się biorą.

Co to jest dysonans poznawczy i od czego zależy jego natężenie?

W jaki sposób redukujemy dysonans poznawczy?

Na jakiej zasadzie działa technika podcinania?

Dlaczego dobra niedostępne są bardziej przez ludzi pożądane?

Jaki wpływ wywierają schematy na przetwarzanie informacji?

Jaki wpływ wywierają hipotezy na przetwarzanie informacji?

Wyjaśnij mechanizm samospełniającego się proroctwa.