Małe drzewo liściaste o krótkim, nisko rozgałęzionym pniu i luźno ugałęzionej koronie. Jest znane przede wszystkim z wytwarzania jadalnych owoców nazywanych śliwkami. Na gatunek śliwa domowa składa się ogromna ilość uprawianych odmian. Powstały one wskutek odpowiedniego krzyżowania dziko rosnących gatunków śliwy (głównie tarniny oraz śliwy wiśniowej), od których różnią się wytwarzaniem dużych, atrakcyjnie zabarwionych, a przede wszystkim bardzo soczystych i smacznych owoców (owoce gatunków naturalnych są mniejsze, niezbyt efektownie ubarwione i posiadają zdecydowanie gorszy smak - najczęściej kwaśny i cierpki). Poza różnicami w wyglądzie i smaku, owoce śliwy domowej, podobnie zresztą jak i innych uprawianych drzew sadowniczych, charakteryzują się wydłużonym okresem przydatności do spożycia. Śliwy są jednymi z najważniejszych drzew owocowych strefy umiarkowanej.
Zasięg. Uprawiana w różnych częściach świata, przede wszystkim w Europie i na Kaukazie.
Biotop. Stanowisk naturalnych brak (drzewo sztucznie wyhodowane, występujące czasami w formie zdziczałej na skrajach lasów, nieużytkach, przy drogach itp.).
Preferencje. Gleby ciężkie, gliniaste, jednak niezbyt mokre. Gatunek światłolubny, najlepsze owoce tworzy na stanowiskach nasłonecznionych, choć może też rosnąć w półcieniu. Preferuje klimat o łagodnych zimach, przy tym jednak cechuje się dużą mrozoodpornością.
Drzewo wyjątkowo krótkowieczne, średnio szybko rosnące. Osiąga wiek zaledwie 20-25(35) lat. Tempo wzrostu początkowo dość duże, potem znacznie spada.
Pokrój Małe drzewo liściaste o krótkim pniu i okrągławej koronie.
Rozmiary. Wysokość 51-12(15)m. Średnica pnia 0.2-0.3(0.4)m.
Pień prosty, nisko rozgałęziony. Korona eliptyczna do okrągławej. Konary średniej grubości, dość rzadko ustawione. Gałęzie bez cierni, ale gałązki bardzo gęste i nieregularnie powyginane, sprawiające wrażenie ciernistego gąszczu.
Drzewo. Twardzielowe, posiada piękny, czerwonobrunatny kolor przypominający kasztany, jest bardzo twarde i gęste, wysoko cenione w przemyśle, uważane też za jedno najlepszych spośród europejskich drzew do wykonywania instrumentów muzycznych. Ze względu na efektowny kolor i bardzo dobre parametry techniczne znajduje zastosowanie w przemyśle meblowym.
Kora początkowo szara i gładka, posiadająca bardzo wyraźne poziome przetchlinki, z biegiem czasu staje się ciemniejsza - brunatnoszara i płytko spękana.
Młode pędy czerwonawobrunatne, początkowo słabo owłosione, potem nagie. W odróżnieniu od gatunków rodzicielskich, krótkopędy śliwy domowej nie są wyposażone w ciernie.
Pąki stożkowate, zaostrzone, okryte wieloma czerwonobrązowymi łuskami. Zarówno pąki szczytowe, jak i boczne pojedyncze, nie zaś zebrane w klastry, jak to ma miejsce u innych podrodzajów należących do szeroko pojętego rodzaju śliwa.
Liście blaszkowate, pojedyncze. Blaszka o kształcie eliptycznym lub (odwrotnie)jajowatym, długości 4-8cm i mniej więcej dwa razy mniejszej szerokosci, na brzegu karbowana lub piłkowana, matowozielona, początkowo obustronnie owłosiona, potem z wierzchu łysiejąca. Ustawienie: skrętoległe na ok. 1.5cm ogonkach. Na krótkopędach liście są często zebrane w pęczki. Okres występowania: IV-X. Liście rozwijają się pod koniec kwietnia, w trakcie przekwitania kwiatów. Jesienią przebarwiają się na żółto.
Kwiaty obupłciowe, owadopylne i miododajne, tworzone w dużych ilościach, zebrane po 2-3 na krótkich szypułkach. Pojedyncze kwiaty stosunkowo duże - o średnicy 1.5-3cm, posiadają podwójny, 5-krotny, wolnopłatkowy okwiat. Płatki korony białe, na wierzchu lekko ząbkowane. Pręciki ustawione w 10-członowych okółkach, słupek jeden. Okres kwitnienia: IV-V (wraz z rozwojem liści lub krótko przed nimi).
Kwiaty śliwy domowej są bardzo podobne do występujących u wiśni ptasiej (czereśni). Od tych ostatnich różnią się rzadszymi skupiskami, grubszymi nitkami pręcików i bardziej masywnymi pylnikami. Ich działki kielicha nie są lub są tylko nieznacznie odgięte do tyłu (patrz zdjęcie poniżej po prawo).
Owoce Tzw. śliwki - w zależności od odmiany owalne lub kuliste pestkowce, zawierające w środku twardą pestkę otoczoną mięsistym i soczystym miąższem, który z kolei jest okryty cienką skórką. Kształt, wielkość, zabarwienie i smak owoców zależy od odmiany .U najczęściej uprawianej w Polsce odmiany - 'Węgierki' owoce są podługowate, ich długość wynosi 3-7cm, a kolor jest purpurowy do ciemnofioletowego. Powierzchnia węgierek jest często pokryta niebieskim, łatwo ścierającym się nalotem. Posiadają one żółty, bardzo jędrny i wyjątkowo smaczny miąższ, który łatwo oddziela się od mocno spłaszczonej pestki. Okres dojrzewania owoców: w zależności od odmiany (VII)VIII-IX(X).
Grusza pospolita to średniej wielkości drzewo liściaste o dość smukłej, gęsto ugałęzionej i ciernistej koronie. Określenie "średniej wielkości" dotyczy drzew jako takich, jeśli chodzi o drzewa sadownicze, to osiągająca 20m wysokości i 1m średnicy pnia grusza pospolita ustępuje pod względem rozmiarów jedynie czereśni i orzechowi włoskiemu. Grusze są znane i wykorzystywane od około 3000 lat, ich uprawa na masową skalę rozpoczęła się w XVIII wieku (w Belgii i Francji).
Zasięg. Europa (z wyjątkiem północnej), zachodnie rejony Azji. Ze względu na wyższe wymagania termiczne nie sięga tak daleko na północ jak jabłoń dzika. Biotop. Od nizin po niższe partie gór (do ok. 850 m.n.p.m.). Rośnie pojedynczo, nigdzie nie tworzy drzewostanów, występuje zwykle na obrzeżach widnych i ciepłych lasów liściastych i mieszanych (często z dębem), w zaroślach śródpolnych, na polach i miedzach, przy drogach itp. Preferencje. Posiada stosunkowo wysokie wymagania. Preferuje gleby zasobne, żyzne i wilgotne oraz klimat o ciepłym lecie, jest światłolubna, ale znosi lekkie zacienienie.
Drzewo o średniej długości życia, szybko rosnące. Osiąga wiek ok.150-250(300) lat (odmiany uprawne maks. do 150 lat).
Rozmiary. Wysokość 15-20m. Średnica pnia 0.5-0.75(1)m.
Najgrubsza w Polsce grusza pospolita rośnie w pobliżu miejscowości Sława Wlkp., gm. Skoki, woj. wielkopolskie. Obwód jej pnia wynosi 3.85-4.15m (średnica 1.23-1.32m), a wysokość - 17.5m.
Szczegóły pokroju. Pień dosyć gruby, często pochylony lub wykrzywiony, pojedynczy. Korona bardzo gęsto ugałęziona, początkowo stożkowata (piramidalna) i stosunkowo wąska, u starych drzew może być dość szeroka, parasolowata lub rozczłonkowana. Konary grube i krótkie. Gałązki długie, zwieszające się, gęsto pokryte grubymi, wyraźnie widocznymi krótkopędami wraz z którymi tworzą gęsty i bardzo ciemny (w zimie prawie czarny) gąszcz.
Kora brunatnoszara, dość głęboko podłużnie bruzdowana i spękana na prostokątne poletka.
Osobliwą cechą kory gruszy pospolitej jest to, że odwrotnie niż u większości innych drzew, jest ona jaśniejsza na dole pnia (brunatnoszara) niż w jego górnej części i na gałęziach (gdzie jest prawie czarna).
Młode pędy ciemne, początkowo czerwonawobrązowe i owłosione, potem czarniawe i łysiejące. Krótkopędy często przekształcone w ciernie (nie dotyczy niektórych odmian sadowniczych). Pąki stożkowato-jajowate, długo zaostrzone, czerwonobrązowe, boczne odstające od pędów.
Drewno beztwardzielowe, najpierw żółte, potem szaroczerwone do czerwonawobrązowego (ciemnieje z wiekiem drzewa), posiada wyraźne słoje, jest średnio twarde, średnio ciężkie i bardzo łatwe w obróbce. Należy do jednych z bardziej wartościowych, jest używane m.in. do produkcji mebli (barwione imituje heban), wysokiej jakości instrumentów muzycznych, w rzeźbiarstwie oraz jako opał. Przy spalaniu wydziela aromatyczny dym, dlatego jest stosowane do wędzenia mięsa oraz używane przy produkcji tytoniu. Drewno dziko rosnących podgatunków jest trwalsze niż u odmian sadowniczych. Drewno gruszy pospolitej jest wyjątkowo kruche, a jej gałęzie należą do najbardziej łamliwych spośród wszystkich popularnych drzew.
Liście blaszkowate, pojedyncze. Blaszka eliptyczno-jajowata do okrągławej, długości 3-8cm, na wierzchu krótko zaostrzona, bardzo drobno piłkowana lub nawet częściowo całobrzega, zagięta do góry wzdłuż środkowego nerwu, z wierzchu błyszcząco żywozielona do ciemnozielonej, od spodu jaśniejsza, początkowo owłosiona, później łysiejąca, dość sztywna. Ustawienie: skrętoległe na stosunkowo długich, 2-5cm ogonkach. Okres występowania: IV-X. Liście zaczynają się rozwijać około połowy kwietnia, wraz z kwiatami. Jesienią przebarwiają się na żółto.
Kwiaty obupłciowe, owadopylne, tworzone w dużych ilościach i zebrane na krótkopędach we wzniesione, 3-9 kwiatowe baldachgrona. Pojedyncze kwiaty stosunkowo duże, o średnicy 2-4cm, posiadają podwójny, 5-krotny, wolnopłatkowy okwiat. Płatki korony czysto białe (różnica w stosunku do jabłoni!), kielicha - bladozielone. Pręciki w liczbie 20-30, ustawione w kilku 5-10 członowych okółkach, z różowoczerwonymi pylnikami. Słupek wielokrotny, dolny, owocolistki nie zrośnięte u podstawy (różnica w stosunku do jabłoni!). Okres kwitnienia: IV (równocześnie z rozwojem liści). Kwiaty zaczynają się rozwijać około połowy kwietnia.
Owoce: Tzw. gruszki - jabłkowate owoce pozorne z lekko wydłużoną, kliniowato zbieżną podstawą, osadzone na grubych i stosunkowo długich szypułkach. Są zbudowane ze skórzastej komory zawierającej nasiona oraz otoczającego ją miąższu okrytego cienką skórką. Nasiona ciemnobrązowe do czarnych, płaskie, podobnie jak u jabłoni kształtem i wielkością przypominające kroplę wody. Owoce dziko rosnących podgatunków są małe - długości 2-3cm, brązowawożółte, ich smak jest bardzo cierpki i kwaśny, a dodatkowo są one twarde i posiadają liczne skupienia grubościennych komórek (tzw. komórki kamienne); wady te częściowo znikają w trakcie leżakowania owoców czyli tzw. "uleżenia", a także po poddaniu ich działaniu przymrozków. Uprawiane odmiany szlachetne tworzą duże, bardzo soczyste i smaczne (nie wymagające też leżakowania) owoce. Okres dojrzewania owoców: IX-X.
Owoc gruszy stanowi przykład tzw. "owocu rzekomego", czyli takiego, w którego budowie obok zalążni uczestniczą także inne części rośliny. W przypadku gruszy taką częścią jest silnie rozrastające się dno kwiatowe, które tworzy miąższ. Właściwym owocem natomiast, powstającym ze zrośniętych owocolistków, jest sama skórzasta torebka otaczająca nasiona.