SKAŁY OSADOWE

Podstawowy podział skał osadowych

• Skały piroklastyczne

• Skały okruchowe

• Skały alitowe

• Skały biogeniczne i chemiczne

• Węglanowe (wapienie, dolomity)

• Chemiczne (sole, gipsy, anhydryty)

• Krzemionkowe

SKAŁY PIROKLASTYCZNE

• Skały, które bezpośrednio związane są z erupcją wulkaniczną, podczas której dochodzi do transportu materiału piroklastycznego

Przykłady skał:

• Lapille

• Bomby wulkaniczne

• Popioły i pyły wulkaniczne

• Tufy

• Tufity

• Pumeks i obsydian

SKAŁY OKRUCHOWE

Erozja – niszczenie innych skał (osadowych, magmowych i metamorficznych), produkty niszczenia będą wyjściowym materiałem dla innych skał osadowych

Transport – transport materiału powstałego w wyniku erozji różnych skał

Sedymentacja, akumulacja – osadzanie materiału transportowanego w basenie sedymantacyjnym

Basen sedymentacyjny - miejsce depozycji osadu

Lityfikacja – przeobrażenie skały z luźnej w litą

Skały okruchowe Struktury i tekstury

• Struktura – charakter okruchów i ziaren

• wysortowanie – selekcja materiału na drobny, średni lub gruby, lub brak selekcji

• frakcja – wielkość materiału okruchowego

• obtoczenie – poziom obrobienia ziaren (od kanciastych do okrągłych)

• powierzchnia ziaren – matowe to transport lądowy, z połyskiem to transport wodny

Skały okruchowe – struktury

• Frakcja skał okruchowych (wielkość materiału okruchowego):

• Frakcja żwirowa (wielkość ziaren powyżej 2 mm)

• Frakcja piaskowa (wielkość ziaren 2 – 0,1 mm)

• Frakcja pyłowa (wielkość ziaren 0,1 – 0,01mm)

• Frakcja iłowa (wielkość ziaren poniżej 0,01 mm)

WIELKOŚĆ FRAKCJI	SKAŁA LUŹNA	SKAŁA ZWIĘZŁA
ŻWIROWA	GRUZ, ŻWIR	Brekcja (ostrokrawędziste ziarna) Zlepieniec (obtoczone ziarna)
PIASKOWA	PIASEK	PIASKOWIEC
MUŁOWA	MUŁ	MUŁOWIEC
IŁOWA	IŁ	IŁOWIEC

PRZYKŁADY SKAŁ OKRUCHOWYCH

• Piaski

• Piaskowce

TEKSTURY

• Tekstura – sposób ułożenia ziaren w skale

• upakowanie – poziom upakowania ziaren (jak na fot.)

• orientacja składników

• warstwowanie

• Rozmieszczenie składników (np. uziarnienie frakcjonalne)

Skały okruchowe - tekstury

1. Orientacja składników- imbrykacja

2. Zmiana wielkości składników

3. Zmiana sposobu upakowania

4. Zmiana składu mineralnego

5. Zmiana charakteru osadu

PRZYKŁADY SKAŁ OKRUCHOWYCH

• Żwiry i zlepieńce

• Gruz

• Brekcja

• Piaski

• Piaskowce

PRZYKŁADY ZASTOSOWANIA PIASKOWCÓW

• Indyjska płaskorzeźba

• Ołtarz w niemieckim kościele (Elba)

• Rotunda na Morawach

• Głowica kolumny romańskiej – Normandia

• Kolumna „cnót” w Strzelnie

• Kolegiata romańska w Inowrocławiu

SKAŁY WĘGLANOWE

PRZYKŁADY SKAŁ WĘGLANOWYCH

• Wapienie oolitowe

• Wapienie organogeniczne

• Muszlowce

• Wapienie pelityczne

• Skały węglanowe na jurze krakowsko częstochowskiej (Olsztyn, Mirów, Ogrodzieniec)

PRZYKŁADY BUDOWLI WAPPIENNYCH

• Koloseum w Rzymie

• Wenus z Willendorf z ok..30-15 BC

• Piramida w Memphis z roku 2613 BC

• Piramidy w Gizie

• Parlament w Londynie

• Dom w centralej Anglii

• Budownictwo amerykańskie

• Chorwacja – Komitz , Split

DOLOMITY

• Syngenetyczne – w przyrodzie występują bardzo rzadko; powstają na dnie zbiorników wodnych z bezpośredniego wytrącania minerału dolomitu z roztworu wodnego

• Diagenetyczne – występują znacznie częściej w przyrodzie; powstają z osadu wapiennego na dnie zbiorników wodnych po jego przesyceniu magnezem obecnym w roztworach wodnych

• Epigenetyczne – podobnie jak diagenetyczne, występują w przyrodzie znacznie częściej; powstają ze skał wapiennych na dnie zbiorników, w których krążą roztwory zawierające magnez

SKAŁY CHEMICZNE

• Sole

• Gipsy

• Anhydryty

• Skały te powstają głównie na drodze odparowania roztworów wodnych i krystalizacji różnych związków mineralnych z tych roztworów.

• Warunki sprzyjające powstawaniu tych skał:

• wysoka temperatura (np. klimat śródziemnomorski)

• suchy klimat

Skały chemiczne – środowisko ich powstawania

Odparowanie wody w lagunie przy wysokiej temperaturze i braku opadów

PRZYKŁADY SKAŁ CHEMICZNYCH

• anhydryt

• sól

• gips

SKAŁY KRZEMIONKOWE

• Skały utworzone w całości lub w przeważającej części z krzemionki (opalu, chalcedonu, kwarcu)

• Część skał powstaje przez chemiczne wytrącanie krzemionki, część przez nagromadzenie zbudowanych z krzemionki (opalu) elementów organizmów takich jak pancerzyki czy igły (np. okrzemek lub radiolarii czy gąbek krzemionkowych)

PRZYKŁADY SKAŁ KRZEMIONKOWCH

• Opoka i opoka lekka

• Krzemienie i czerty

• Radiolaryty

• Jaspisy

Przykłady skamieniałości w skałach osadowych

• Ramienionogi

• Koralowce

• Ślimaki

• Trylobity

• Amonity

• Ważka

• Krab

• Głowonogi