Liryka polskiego modernizmu

Przełom XIX i XX wieku – 1890 – 1914 rok – tak zwana Młoda Polska lub neoromantyzm

Cechy poezji modernistycznej:

- poezja ogromnie nastrojowa

- dekadencja, smutek, melancholia, nihilizm

- ogromna melodyjność, umuzycznienie poezji

- psychizacja krajobrazu (rejestracja nastroju podmiotu, subiektywne ujęcie otoczenia)

- oddziaływanie na zmysły (onomatopeje, sunestezje – pokazywanie wrażeń jednego zmysłu w ujęciu drugiego np. słodki zapach)

- dbałość o odświętność języka – wyrazy złożone, orientalne, egzotyczne

- symbolizm

- impresjonizm

Tematy liryki modernistycznej:

- liryka miłosna z elementami cielesnymi, zmysłowymi, erotyki – np. Kazimierz Przerwa-Tetmajer

- motywy dekadenckie

- liryka opisowa – pokazująca piękno przyrody, a szczególnie gór – tak zwana liryka tatrzańska

- autotematyka

- Biblia – głównie toposy negatywne (Apokalipsa itp.)

- poetyka codzienności – np. Leopold Staff, dojrzały Jan Kasprowicz

Filozofia:

- Schopenhauer – jego wyznawcą jest Tetmajer

- Nietzsche – młody Leopold Staff

- franciszkanizm – Leopold Staff, dojrzały Jan Kasprowicz

- stoicyzm – Leopold Staff

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

Najważniejszy polski poeta końca XIX wieku, debiutuje w 1891 roku i od tego momentu datujemy w Polsce modernizm (konkretniej od tomiku „Pierwsza seria”). Jego twórczość podzielona jest na 2 okresy:

- krakowski – należał do Bohemy artystycznej Krakowa, był dekadentem

- zakopiański – znika pesymizm, dekadentyzm, pojawia się fascynacja górami, liryka opisowa (3 serie wierszy „Z Tatr”), staje się w tym okresie czołowym polskim impresjonistą.

Jan Kasprowicz

Jego poezja ewoluuje, zmienia się. Jedyny poeta modernizmu pochodzący z biednej rodziny. Debiutuje „Cyklem sonetów z chałupy” , jest to przykład poezji naturalistycznej, porusza problematykę społeczną, zawiera motywy autobiograficzne. Drugi okres zaczyna się, gdy poeta przeprowadza się w góry. Zaczyna się liryka tatrzańska, pojawia się fascynacja górami. Jego największym dokonaniem z tego okresu jest cykl sonetów „Krzak dzikiej róży”. Na początku XX wieku Kasprowicz staje się najpopularniejszym poetą. Liryka symboliczna (róża i limba jako symbole). Róża – symbol młodości, radości życia, sił witalnych, ale także samotności człowieka, wyalienowanie, walkę o przetrwanie. Limba – starość, przemijanie, śmierć. Ukasprowicza mimo dominacji symbolizmu, są też elementy impresjonistyczne. Widać jeszcze elementy realistyczne.

Trzeci okres to hymny, których napisał 2 tomy – „Ginącemu światu” i „Salve regina”. Są to hymny nietypowe – nie mieszczą się w klasycznej definicji gatunku. Jest to poezja monumentalna, katastroficzna, motywowana Biblią (głównie Apokalipsą, Sodomą i Gomorą, Sądem Ostatecznym). Jest to poezja symboliczna. Charakterystyczna jest różnorodność wersyfikacyjna. Wyżej wymienione tomy, są pierwszymi tomami ekspresjonistycznymi (poczucie kryzysu wartości, motywy apokaliptyczne, poetyka krzyku, antyestetyka, posługiwanie się kontrastami, charakterystyczne słownictwo, atmosfera grozy, hiperbolizacja apokalipsy, kolory – czerń, czerwień, starotestamentowy obraz Boga).

Czwarty i ostatni okres w twórczości Kasprowicza to franciszkanizm. Ogromny renesans ideologii franciszkanizmu, czyli optymizmu, radości z życia, naturalizmu, afirmacji świata oraz miłości. Bóg w czwartym okresie twórczości Kasprowicza jest zupełnie inny niż w trzecim – jest to Bóg nowotestamentowy, miłosierny, towarzysz działań ludzkich. Tomik poezji „Księga ubogich” to typowy przykład twórczości czwartego okresu.

Leopold Staff

Debiutuje w 1901 roku tomikiem „Sny o potędze”. W roku 1958 wydaje ostatni swój tomik „Dziewięć Muz”. Fenomenem jest, że przez 57 lat był czynnym twórcą. Mówi się, że jest poetą czterech pokoleń – debiutuje w modernizmie, rozwija skrzydła w XX-leciu międzywojennym, pisze podczas II wojny światowej i kończy swą twórczość w PRL-u. Obserwował rozwój cywilizacji, sztuki, estetyki. Mimo tego wszystkiego, Staff był cały czas taki sam – wierny swoim poglądom i estetyce. Trzy określenia na jego twórczość: klasycyzm – dążył do maksymalnej prostoty, precyzji, jasności, realizmu, zasady decorum, klasycznego rozumienia piękna, używał elementów mitologii i twierdził, że poezja ma obowiązki. Humanizm – wywodzi się z nurtu renesansowego, podmiotem jest zawsze człowiek, wyznawał akcpetację ludzkiego życia, świata, zachętę do pełni życia. Optymizm – optymizm filozoficzny, głęboki, franciszkański. Stworzył własny, synkretyczny światopogląd łączący Nietzschego, franciszkanizm i stoicyzm.