NARODOWY SPIS POWSZECHNY 2002 – WADY I ZALETY

Pierwszy spis – 1931 rok, następny 1931. Po wojnie spis sumaryczny – 1946.

1988 – ostatni spis przed transformacją.

1995 – mikrospis

1989 – 2001 – nie było spisów ludności i mieszkań, mimo, że wielokrotnie przymierzano się do tego, by to zrobić

U podstaw Narodowego Spisu Powszechnego 2002 leżały 3 przesłanki:

- międzynarodowe zalecenia ONZ

- zobowiązania akcesyjne Polski dotyczące przygotowania kraju do wstąpienia do UE

- pilne potrzeby dotyczące oceny zmiany sytuacji w okresie transformacji

Ustawy sejmowe określiły termin, tematykę, organizację i zasady organizacji opracowań i publikowania wyników. Załącznikami do ustaw ‘spisowych’ były formularze spisowe.

Kontrolą nad spisem był z góry zdeklarowany program publikowania wyników spisu i to zapisywany w kalendarium. Ten program jest efektywnie stosowany do dzisiaj.

Wyróżniki badań spisowych:

- jest to spis z natury określonych cech ludności

- metodologia i organizacja spisów została opracowana w ciągu ostatnich 22 lat , głównie w krajach europejskich , przede wszystkim na podstawie administracyjnych potrzeb informacyjnych państwa

- pojęcia, klasyfikacje, definicje, nomenklatury używane w spisach, opierają się zawsze na rozstrzygnięciach przyjętych według określonego stanu nauki w określonych dziedzinach (demografia, medycyna, oświata, ekonomia, socjologia, mieszkalnictwo itp.).

- rozstrzygnięcia przyjmowane w spisach na podstawie stanu wiedzy, doświadczeń historycznych, zaleceń międzynarodowych oraz specjalistycznych badań w różnych dziedzinach, w tym specjalistycznych badań około spisowych mają charakter ostatecznej decyzji parlamentu ustalonej aktem prawnym w randze ustawy. Zmiana tych rozstrzygnięć to kolejna decyzja ustawowa, a decyzja o różnych wariantach rozstrzygnięć możliwa jest do czasu podjęcia decyzji przez parlament

- spisy powszechne ludności i mieszkań są jednym badaniem społecznym, które odbywa się publicznie, na oczach całej populacji ludności i pod pełną profesjonalną kontrolą. Ostatnim momentem, w którym może nastąpić zmiana zapisywanej informacji cząstkowej , to czas jej rejestrowania w obecności osoby spisywanej. Odstępstwo od takiej procedury to łamanie prawa, a dla wyjaśnienia takiej sytuacji niezbędne są odpowiednie procedury prawne.

- wyniki spisowe zawsze odnoszą spis do danych zbiorczych opracowywanych na podstawie jednostkowych zapisów w dokumentach spisowych; jeśli pomija się teorie spisowe i bardzo rzadkie błędy kompetencyjne personelu spisowego, to trzeba przyjąć, że relatywnie rzadko zdarzają się błędy w samym badaniu. Wszelako interpretacja wyników spisów wymaga ogromnej wiedzy z tego zakresu, a także umiejętności odnoszenia się do danych z poprzednich spisów – badań z okresów między-spisowych.

Spis jest poddany kontroli publicznej od początku do końca. Jest zapisywany w takiej postaci, w jakiej był spisywany w obecności i przytomności umysłu osoby spisywanej. Publikacja trwa dłużej niż rok.

Możliwe błędy:

- błąd wykonawców – rachmistrzów i gminnych biur spisowych, ograniczono znacznie poprzez szkolenia, ciągły nadzór , kontrolę i ewentualną wymianę personelu, nie wywiązującego się z obowiązków

- błąd osób spisywanych – to zawsze najpoważniejszy problem wiarygodności spisu

- błąd wyliczeniowców – błąd wynikający z błędnych rozstrzygnięć, nieczytelnych zapisów oraz błędy

ENCYKLOPEDIA SOCJOLOGII , LUDNOŚĆ ETC

Ludność to podstawowe pojęcie w demografii. Ogół mieszkańców danego terytorium.

Kryteria:

- geograficzne – np. ludność Ziemi, poszczególnych kontynentów

- administracyjne – np. ludność określonego państwa

- społeczno – ekonomiczne – np. ludność regionów bardziej lub mniej rozwiniętych gospodarczo

Mieszkańcy

- de iure – ludność zamieszkała

- de facto – ludność przebywająca na danym terytorium w momencie spisywania

Międzynarodowa konwencjonalna ludność całkowita : ludność obecna w kraju w momencie przeprowadzenia spisu, osoby przebywające za granicą (nie zalicza się cudzoziemców przebywających na terenie kraju).

Populacja zamknięta – zmiany zachodzą wyłącznie pod wpływem urodzeń i zgonów

Populacja otwarta –zmiany występują pod wpływem urodzeń, zgonów i migracji

Rozrodczość

- Rodność – to natężenie urodzeń w badanej populacji w określonym czasie, mierzone za pomocą współczynnika urodzeń

- Płodność – to natężenie urodzeń żywych w badanej populacji kobiet będących w wieku rozrodczym (15-49 lat)

Niecałe 2 dzieci na jedną kobietę, liczba ta spadnie

W krajach słabo rozwiniętych jest więcej dzieci na jedną kobietę.

Umieralność – natężenie zgonów występujących w danej populacji w określonym czasie. Czynniki biologiczne (płeć i wiek) i społeczne. Choroby cywilizacyjne. Kiedyś – większa umieralność kobiet, teraz – większa umieralność mężczyzn.

Socjalna nierówność wobec śmierci – istnienie społecznie uwarunkowanych różnic w dziedzinie umieralności (między populacjami, między grupami społeczno-zawodowymi)

Zawieranie i rozpad małżeństw - oddziałują na reprodukcję w sposób pośredni, wywierają wpływ na poziom rozrodczości.

Rozwody ograniczają liczbę urodzeń.

Ryzyko zgonu jest mniejsze w małżeństwie. Mężczyźni znoszą rozwody gorzej niż kobiety.

Struktura ludności

Płeć i wiek

Więcej urodzeń męskich, ale większa śmiertelność mężczyzn. Przewaga liczebna mężczyzn na świecie.

Wiek – chronologiczny – kalendarzowy, od daty urodzenia po czas badania

Wiek – biologiczny – stopień dojrzałości biologicznej – dzieci/młodzież/dorośli/osoby starsze

Wiek – społeczno – ekonomiczny - zdolność jednostek do udziału w procesie pracy : wiek przedprodukcyjny, produkcyjny, poprodukcyjny

Piramidy wieku

Stan cywilny

Aspekt formalnoprawny, aspekt faktyczny – oświadczenie osób zainteresowanych

Kategorie stanu cywilnego: wolny, małżeński, wdowi, rozwiedziony, separowany

Miejsce zamieszkania

Miasto / wieś

W krajach rozwijających się żyje ponad ¾ ludności

Co piąty człowiek żyje w krajach rozwiniętych

Struktura społeczno – zawodowa

Ludność czynna i bierna zawodowo.

Wykształcenie.

Przynależność do grup rasowych, etnicznych, narodowościowych, językowych i wyznaniowych.

Ludzie starzy

Gerontologia społeczna – socjologia starości

STARZENIE SIĘ LUDNOŚCI WYZWANIEM XXI WIEKU

Thomas Malthus – zbyt szybki wzrost liczny ludności w stosunku do możliwości jej utrzymania przez zasoby Ziemi.

Starzenie się ludności na świecie.

Wzrost liczby osób w wieku starszym w ogólnej liczbie ludności – ma wpływ na społeczeństwo i ekonomię.

Wydłuża się ludzkie życie, maleje liczba urodzeń, udział dzieci czy ludzi młodych w generacjach jest mniejszy.

Starzenie się ludności jest procesem nieodwracalnym.

Przyrost naturalny jest niski z powodu niskiej liczby urodzeń, ale też niskiego poziomu umieralności.

Udział osób starszych w społeczeństwie wzrósł w latach 1950-2000 z 8% do 10%, podwoi się przez następne dziesięciolecie. Towarzyszy temu spadek udziału osób najmłodszych poniżej 15 roku życia. Obecnie jest ok. 600 mln osób powyżej 60 roku życia, w 2050 roku wzrośnie do 2 miliardów.

Najstarszym regionem świata jest obecnie Europa – co piąty Europejczyk ma więcej niż 60 lat. Najmłodszym regionem jest Afryka - 5% ludzi starszych.

Zaawansowanie procesy starzenia w Polsce jest niż całej Europy. W 2000 roku udział ludzi starszych wynosił 16,5%, ale ten proces prawdopodobnie się przyspieszy po roku 2005.

W 2020 roku co czwarty Polak będzie zaliczał się do osób starszych.

Wiek środkowy ludności wynosi teraz 35,2 wzrośnie do 48 lat.

Pozytywne aspekty procesu starzenia się to:

- wydłużenie się życia ludzkiego

- poprawa jakości życia

- rozwój medycyny

- rozwój społeczny

- wzrost poziomu edukacji i wszelkich zmian cywilizacyjnych

60 lat nie może być już uznawane jako granica wieku starszego.

Ważne wydarzenia życiowe (ślub itp.) mają miejsce później.

Negatywne aspekty:

- trwałe zakłócenie równowagi między pokoleniami

Wskaźnik potencjalnego wsparcia – ile dorosłych dzieci (15-64) i wnuków przypada na osobę starszą (65+)

Coraz mniejsza liczba dorosłych pracujących ma obowiązek utrzymania coraz większej liczby osób w wieku emerytalnym.

Wzrasta wartość wskaźnika opieki nad rodzicami (liczba osób w wieku powyżej 85 roku życia do 100 starszych dorosłych).

Zapotrzebowanie na opiekę nad najstarszymi członkami rodziny wzrasta. SANDWICH GENERATION – obowiązek sprawowania równoczesnej opieki nad dziećmi i rodzicami.

Naruszony porządek między pokoleniami ma trwały charakter. Sprzężenie zwrotne: malejąca liczba urodzeń powoduje wzrost udziału ludzi starszych, w starszej rodzi się zaś mniej dzieci, co tworzy samonapędzający się mechanizm starzenia się struktur.

Zmiana struktury kapitału społecznego – sieć powiązań pomiędzy jednostkami, gwarantująca im szeroko pojmowanie bezpieczeństwo.

Musi rosnąć rola państwa, samorządów lokalnych, a także organizacji społecznych, pozarządowych w tworzeniu systemu świadczenia nowego typu usług (opieka domowa, opieka instytucjonalna). Wzrasta zapotrzebowanie nowego typu usługami, np. dowóz jedzenia, zakupy z dostawą do domu itp.

Trzeba zacząć myśleć o zredefiniowaniu roli osób starszych na rynku pracy, zmianach wieku emerytalnego itp.

Elastyczne definiowanie wieku emerytalnego (kto chce może pracować np. na część etatu).

Główny cel działań : zapewnienie wszystkim ludziom możliwości starzenia się w poczuciu bezpieczeństwa i godności oraz kontynuowania udziału w życiu społecznym jako pełnoprawni obywatele.

WSKAŹNIKI

Wskaźniki określające strukturę wieku i płci ludności:

Bardzo ważnym elementem demografii jest równowaga w strukturze płci. Gdy jest ona zachwiana może dochodzić do bardzo niekorzystnych procesów (np. depopulacji). Do mierzenia struktury płci ludności przydatny jest wskaźnik feminizacji, czyli pokazujący ile kobiet przypada na 100 mężczyzn, lub (rzadziej używany) współczynnik maskulinizacji.

Sposobem na przedstawienie struktury płci i wieku ludności jest piramida wieku. W zależności od kształtu, jaki przybiera, może ona pokazywać obecną strukturę społeczeństwa, a także jej kształtowanie się w przyszłości. Jeśli piramida ma szeroką podstawę, a im wyżej tym bardziej się zwęża, świadczy to o dużym udziale roczników młodych. Taki rodzaj piramidy występuje najczęściej w krajach słabo rozwiniętych, gdzie normą jest posiadanie dużej liczby dzieci (nawet powyżej trzech). W bardziej rozwiniętych krajach sytuacja jest odwrotna, to znaczy, rodzi się mało dzieci, a wyższy poziom życia powoduje dłuższe życie społeczeństwa - piramida przy podstawie jest wąska, rozszerza się ku górze.

Współczynniki określające elementy przyrostu rzeczywistego:

Aby określić zmiany ludności wynikające z liczby urodzeń i zgonów, używa się wskaźnika przyrostu naturalnego. Liczy się go za pomocą wzoru:

Wpn= (lu - lz / 1000 )x 1000‰, gdzie:

Wpn - współczynnik przyrostu naturalnego

Lu - liczba urodzeń

Lz - liczba zgonów

W 2001 roku przyrost naturalny na świecie wyniósł 13,5 ‰.

Państwami o najwyższym wskaźniku przyrostu naturalnego są: Uzbekistan (22,7‰), Meksyk (19,5‰), Indie (15,9‰), RPA(14,9‰), Turcja(15,0‰), natomiast niski wskaźnik notowały: Kanada(3,4‰), Wielka Brytania (1,0‰), Polska (0,1‰), Ukraina (-7,5‰).

Do mierzenia udziału migracji w kształtowaniu się struktury ludności służy wskaźnik salda migracji, czyli różnica miedzy emigracją a imigracją na danym obszarze.

Wskaźniki dotyczące struktury zawodowej ludności:

Jednym z czynników świadczących o poziomie rozwoju danego regionu jest struktura zatrudnienia, czyli udział pracujących w danym sektorze gospodarki (rolnictwie, przemyśle, usługach). W krajach wysoko rozwiniętych dominuje zatrudnienie w usługach.

Wskaźnik bezrobocia przedstawia udział ludności aktywnej zawodowo ale nie pracującej (zarejestrowanej w urzędzie pracy) do ludności pracującej.

Bardzo ważnym wskaźnikiem dla określenia przyszłej i obecnej sytuacji ekonomicznej kraju są proporcje grup ludności w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym.

Wskaźniki określające poziom życia:

Jednym z podstawowych wskaźników przedstawiających jakość życia jest współczynnik umieralności noworodków. Im wyższy wskaźnik tym poziom jakości życia jest niższy (obrazuje to m.in. poziom jakości opieki medycznej w danym kraju). Najwyższe wskaźniki są w Brazylii, Indiach, RPA, jedne z niższych natomiast - w Finlandii. W Polsce wskaźnik umieralności noworodków wynosi 7,7.

Wskaźnikiem mówiącym o stanie jakości życia w danym kraju jest również długość trwania życia.

Wskaźnik urbanizacji- określa udział ludności mieszkającej w miastach do ogółu ludności danego obszaru.

HDI - Indeks Jakości Życia - jest to ogólny wskaźnik, pokazujący poziom rozwoju danego regionu, liczy się go za pomocą kilku wskaźników pośrednich, np. długość życia, poziom edukacji (wskaźnik analfabetyzmu), PKB