Ireneusz Bobrowski, Językoznawstwo racjonalne (czy badania mogą być zgodne z metodologią?)
1) Wstęp:
- racjonalność jest częścią składową definicji nauki,
- racjonalizm przeciwstawny intuicji,
- CEL: dostarczenie argumentów za tezą, że racjonalne podejście w językoznawstwie jest możliwe i jest najwłaściwszym podejściem,
- tak prowadzone badania można nazwać racjonalnymi,
Bogusławski, O pojęciu wyjaśniania i o wyjaśnianiu w lingwistyce:
- tekst Bogusławskiego był przyczyną napisania książki przez Bobrowskiego, bo uważa on, że tekst Bogusławskiego jest ważny – teza główna: nie ma wyjaśniania nomotetycznego
- każdy sąd o języku będzie idiograficzny (szczegółowy),
- każde sądy o gramatyce są nomotetyczne, bo żadna gramatyka nie jest jedyną możliwą,
- strona umiarkowanego racjonalizmu – Bobrowski:
· pewne założenia są wyrazem przyjętych z góry przekonań racjonalistów,
· aby jakiś sąd był racjonalny musi spełnić 2. warunki:
1) musi powstać dzięki ściśle określonej metodzie,
2) musi wynikać z innych sądów powstałych dzięki tej samej metodologii
· jest to RACJONALIZM ANALITYCZNY (krok po kroku sprawdzanie prawomocności formułowanych sądów) i RACJONALIZM GLOBALNY (skonstruowana teoria powinna tworzyć spójną całość),
· dana teoria jako całość powinna stanowić przedmiot porównania z inną teorią dotyczącą tego samego zagadnienia,
I) teoria, którą tworzymy powinna stanowić zbiór wzajemnie warunkujących się sądów
II) teoria ma być systemem globalnym, z którego można wyciągać wnioski, co do słuszności przyjętych założeń
- samo spojrzenie globalne, bez szczegółowych analiz, do niczego nie doprowadzi,
- RACJONALIZM KRYTYCZNY – racjonalizm sceptyka wg Bobrowskiego (wersja umiarkowana):
· jest to niezbędne, ponieważ nie możemy myśleć, że wszystko, co robimy jest poprawne i dobre,
· irracjonalizm odróżnia się od tego, co racjonalne; wg Bobrowskiego irracjonalny znaczy tyle, co przed-racjonalny,
· przyjmowanie jako założeń tego, co irracjonalne nie może być poprawne,
3) Problemy teorii lingwistycznej:
- wokół opozycji: tekst – system,
- zadanie językoznawcy: rekonstrukcja na podstawie tekstów naszej wiedzy o systemie, która pozwala teksty tworzyć i je rozumieć,
- dane są teksty, które językoznawca analizuje za pomocą metod i na podstawie tej analizy buduje abstrakcyjny system językowy,
TEORIA LINGWISTYCZNA – zbiór zdań złożony z dwóch podzbiorów:
1) zbiór wzajemnie powiązanych zdań o języku,
2) zbór zdań o zbiorze zdań o języku
rys. 1
- główny cel tej teorii wg Bobrowskiego: zdefiniowanie języka, czyli zbudowanie jego modelu, czyli zaproponowanie gramatyki tego języka,
Wokół danych potrzebnych do budowania gramatyki zrekonstruowanych na podstawie naszej wiedzy o rzeczywistości.
Dwa sposoby traktowania danych językowych przy budowaniu gramatyki:
1) na podstawie analizy istniejących tekstów buduje się model systemu, który umożliwia tworzenie innych tekstów,
2) apriorycznie zakłada się pewien model systemu, a potem weryfikuje się tę hipotezę na podstawie danych językowych
Dane językowe czerpie się z dwóch źródeł:
1) konkretne teksty (zapisane lub wypowiedziane)
2) kompetencja (intuicja) języka
SPOSÓB TRAKTOWANIA DANYCH JĘZYKOWYCH (rys. 2 – uzupełnij!)
4. możliwe podejścia do danych językowych:
1) taksonomiczne budowanie gramatyki na podstawie rozbioru istniejących tekstów,
2) taksonomiczne budowanie gramatyki na podstawie rozbioru danych pochodzących z własnej kompetencji językowej badacza,
3) weryfikowanie aprioryczne przyjętej gramatyki na podstawie danych pochodzących z istniejących tekstów,
4) weryfikowanie aprioryczne przyjętej gramatyki na podstawie własnej kompetencji językowej badacza
Czwartego podejścia do danych językowych nie może uniknąć żaden językoznawca. Nie jest możliwe zbudowanie gramatyki w oparciu wyłącznie o istniejące teksty.
ARGUMENTY:
1) Na podstawie systemu można zbudować nieskończenie wiele tekstów.
2) Badacz zawsze przeprowadza selekcję tekstów (odrzuca te, które są niepoprawne i niewłaściwe na podstawie własnej kompetencji językowej)
3) Niezbędna jest interpretacja tekstów nawet jeśli chcemy budować na ich podstawie gramatykę.
Jan czyta książkę. Jan wyciąga rękę.
Jan czyta. Jan wyciąga.
Czy przy czasowniku musi być uzupełnienie? TAK ;)
Badacz skazany jest na posługiwanie się własną kompetencją językową, teksty pełnią rolę pomocniczą.
- odrzucił podejście nr 1 i nr 3.
Czy możliwe jest podejście nr 2., czyli zbudowanie gramatyki w sposób indukcyjny, czyli uogólnienie zaobserwowanych faktów językowych? nie
Zostaje nam tylko podejście nr 4. Gramatyka musi bowiem zawierać reguły rekurencyjne, co jest możliwe tylko przy podejściu nr 4. :
- tworzymy hipotetyczny model gramatyki, potem odtwarzamy reguły, sprawdzamy na podstawie własnej kompetencji językowej i powstaje gramatyka, SMACZNEGO J
Bobrowski uważa, że zarówno badacz X zgłosi hipotezę na 1 zdaniu a badacz Y na milionie zdań, to obie hipotezy są równouprawnione, bo ilość materiału o niczym nie świadczy.
Abstrakcyjny system językowy:
- zabobon: językoznawca wie, jak zbudowany jest system,
- to, to buduje językoznawca to gramatyka lub system językowy
SYSTEM JĘZYKOWY – system językowy użytkownika języka
MODEL SYSTEMU JĘZYKOWEGO – system językowy skonstruowany przez językoznawcę.
Nie można twierdzić, że istnieje jeden model systemu językowego. Niezależnie od siebie będzie istniało ich wiele.
O żadnym modelu nie można powiedzieć, że jest bliższy oryginałowi, czyli systemowi języka, niż inny model, który proponuje ktoś inny.
Można jednak wartościować modele na podstawie kryteriów.
Ocena modeli:
Bobrowski przywołuje kryteria Chomskiego
- dwa poziomy uzasadniania gramatyk:
1) adekwatność opisowa danej gramatyki:
- czy dana gramatyka jest adekwatna z opisowego punktu widzenia?
- to zdolność gramatyki do poprawnego opisu kompetencji językowych rodowitego użytkownika języka, czyli zdolność do generowania zbioru zdań, które można,
- zdolność do przypisania każdemu zdaniu poprawnej strukturalizacji, czyli odpowiedzi na pytanie jak zdanie jest zbudowane,
2) adekwatność wyjaśniająca – z wyjaśniającego punktu widzenia
Definicja dwóch typów adekwatności opisowej wg Johna Lyonsa:
1) adekwatność słaba – dwie gramatyki są adekwatne w stopniu słabym, jeśli generują ten sam zbiór zdań
2) adekwatność mocna – gramatyka jest adekwatna w stopniu mocnym, jeśli przypisuje każdemu generowanemu przez siebie zdaniu poprawny opis struktury;