S. Freud: Psychoanalityczne podejście do osobowości Wykład 8

materiały do wykładu

Zygmunt Freud (1856 – 1939)

Podstawowe idee

• Nieświadome motywy (popędy) o charakterze seksualnym (Eros – popęd seksualny, popęd samozachowawczy i Thanatos)

• Nieświadome konflikty

• Psychiczny determinizm

• Psychika jako system energetyczny (model hydrauliczny)

• Teoria stadiów rozwoju

Poziomy świadomości: teoria „góry lodowej”

• Świadomość – aktualnie aktywne składniki umysłu, dostępne w danym momencie

• Przedświadomość – składniki umysłu których obecnie nie jesteśmy świadomi, lecz łatwo dostępne jeśli ich potrzebujemy

• Nieświadomość – składniki niedostępne; procesy zapobiegające ich przedostaniu się do świadomości

STRUKTURA OSOBOWOŚCI

• Id: nieświadome, źródło popędów, generator energii psychicznej ; zasada przyjemności (redukcji napięcia), proces pierwotny (wyobrażeniowy)

• Superego: (ja idealne i sumienie): moralistyczne i idealistyczne, przedświadome, zasada doskonałości, tworzy się przez internalizację zakazów i nakazów społecznych (ok. 5 r. ż.)

• Ego: cześć id, zasada realizmu, proces wtórny, zaspokaja potrzeby id i superego (ok. 2-3 r.ż.)

Przejawianie się nieświadomego konfliktu w świadomości:

• Przejęzyczenia

• Sny

• Czynności pomyłkowe

• Lęk

Lęk – reakcja na zagrożenie:

• REALISTYCZNY (niebezpieczeństwa zewn.)

• NEUROTYCZNY (kara za uleganie popędom)

• MORALNY (poczucie winy)

MECHANIZMY OBRONNE - Nieświadome procesy pozwalające uniknąć lub zredukować doświadczanie lęku

WYPARCIE (REPRESJA) jako podstawowy mechanizm obronny:

Pierwotne – treści popędowe, nigdy były świadome

Wtórne – treści wyparte

Energia wypartego instynktu zamienia się w lęk, z którym walczą inne mechanizmy obronne

PROJEKCJA - rzutowanie:

p. podobieństwa – nieświadomych, nieakceptowanych cech + zaprzeczanie

p. atrybutywna – uświadomionych negatywnych cech

p. komplementarna – np. człowiek lękowy rzutuje wrogość

REGRESJA

powrót do zachowań typowych dla poprzednich faz rozwoju

RACJONALIZACJA – fałszywe tłumaczenie swych zachowań, uczuć, motywów

„kwaśne winogrona” – deprecjacja nieosiągniętych celów

„słodkie cytryny” – podnoszenie wartości osiągniętego celu będącego poniżej aspiracji

„szukanie winnego”: w sytuacji, w autorytecie

robienie czegoś „w drodze wyjątku”

samooskarżanie się (by zrzucić odpowiedzialność)

REAKCJA UPOZOROWANA

Nieakceptowany impuls → tendencja przeciwna

FANTAZJOWANIE

-jest mechanizmem obronnym, gdy dostarcza zastępczej gratyfikacji

-nie jest, gdy przygotowuje do działania

ANULOWANIE – uznanie za niebyłe

INKORPORACJA, INTROJEKCJA, INTERNALIZACJA

„wchłanianie” obiektów zewnętrznych (cech, zachowań, wyglądu itp.)

SUBLIMACJA

jedyny „zdrowy” mechanizm obronny

skierowanie energii popędowej na wartościowy cel aprobowany społecznie

ROZWÓJ PSYCHOSEKSUALNY

• „Czynność seksualna” – każda prowadząca do rozkoszy

• Popęd seksualny i zróżnicowane sposoby jego zaspokajania kształtują cechy psychiczne

• Za dużo i za mało (frustracja) gratyfikacji – fiksacja na danym stadium

• Każde stadium zawiera typowe problemy; w razie fiksacji – ich powielanie w późniejszym życiu (regresja)

Stadium oralne

0-18 miesięcy

Przyjemność czerpana z okolic ust (ssanie, gryzienie)

Punkt centralny: odstawienie od piersi, większa niezależność

Jeśli nierozwiązany- agresja lub zależność; fiksacja na aktywności oralnej (palenie, picie, obgryzanie paznokci, objadanie się)

Cechy wczesnooralne (długie karmienie piersią): łatwowierność, gadatliwość, towarzyskość

Cechy późnooralne: kłótliwość, plotkowanie, zachłanność, żarłoczność

Stadium analne

2-3 r. ż.

Fiksacja na funkcjach wydalniczych, koncentracja na uzyskaniu kontroli

Rygorystyczny trening czystości: osobowość analna retencyjna (drażliwość, upór, skąpstwo) lub ekspulsywna (okrucieństwo, bałaganiarstwo, impulsywność)

Chwalenie dziecka: osobowość produktywna, twórcza

Stadium falliczne

3-5 rok

Koncentracja na narządach i fizycznych różnicach płciowych

Kompleks Edypa (chłopcy): nieświadomy pociąg seksualny wobec matki, wrogie uczucia wobec ojca. Lęk przed kastracją. Wyparcie pożądania i identyfikacja z ojcem→rozwój superego

Kompleks Elektry (dziewczynki) : nieświadomy pociąg seksualny wobec ojca. Zazdrość o penisa.

Rozwiązanie: identyfikacja z rodzicem tej samej płci, lecz: różnice płciowe (np. pasywność kobiet)

Stadia latencji i genitalne

Latencji 6 -12 lat – zainteresowania seksualne wyparte

Genitalna – świadome pragnienia seksualne, skierowane na płeć przeciwną z fiksacją na genitaliach

PSYCHOANALIZA JAKO METODA LECZENIA - Teoria nerwicy

Nerwice aktualne – skutek zakłócenia życia seksualnego

• Neurastenia (samogwałt)

• Hipochondria (powstrzymywanie impulsów)

• Nerwica lękowa (stosunki przerywane)

Nerwice z przeniesienia urazu seks. (psychonerwice)

• Histeria

• Nerwica natręctw

Nerwice narcystyczne (czyli psychozy)

PSYCHOANALIZA JAKO METODA LECZENIA

Założenia psychoanalizy jako terapii

Po stronie psychoanalityka:

• Dobra znajomość siebie (autoanaliza)

• Abstynencja – wstrzemięźliwość w okazywaniu prywatnych uczuć pacjentowi

Po stronie pacjenta:

• Aktywna postawa/ dobrowolna współpraca

• Gotowość do przestrzegania reguł – mówienie wszystkiego (swobodne kojarzenie)

METODY PSYCHOANALITYCZNE

ANALIZA:

• Pragnienia i oporu

• Przeniesienia

• Przeciwprzeniesienia

• Wolnych skojarzeń

• Snów

INTERPRETACJA – tłumaczenie sytuacji z wykorzystaniem wiedzy psychoanalityka, aby spowodować zrozumienie i zmiany

Pacjent powinien zgodzić się z interpretacją jednak jeśli ją odrzuca, można uznać to za potwierdzenie jej słuszności (opór)

PRAGNIENIE I OPÓR

Mimo motywacji, nieświadomy OPÓR (wynikający z lęku) wywołuje niemożność przypomnienia sobie ważnych lecz przykrych przeżyć

Pomoc w przezwyciężaniu oporu – tłumaczenie zjawiska i jego przyczyn, podawanie przykładów (analiza oporu)

PRZENIESIENIE

Przeniesienie na psychoanalityka uczuć z przeszłości, dotyczących bliskiej osoby (nerwica symptomów zmienia się w nerwicę przeniesienia)

Jest rozpoznawane jako „element obcy” w relacji

Przeniesienie erotyczne, agresywne, „pozytywne” lub „negatywne” itd.

Interpretacja przeniesienia

PRZECIWPRZENIESIENIE

Reakcja psychoanalityka na przeniesienie. Powinien ją obserwować, lecz jej nie ulegać (nie odgrywać narzuconej przez pacjenta roli)

Psychoanalityk też może dokonywać przeniesienia (nieświadomie), na które pacjent reaguje przeciwprzeniesienie

ZJAWISKA PRZENIESIENIA I PRZECIWPRZENIESIENIA WYSTĘPUJĄ WE WSZYSTKICH RELACJACH INTERPERSONALNYCH!

PSYCHOANALIZA WSPÓŁCZEŚNIE – zdaniem zwolenników

• Jedna z najbardziej rozbudowanych i całościowych koncepcji

• Jest modelem poznania i modelem badawczym

• Opiera się na WGLĄDZIE, realizuje zasadę „poznaj samego siebie”

• Analityk jako rzemieślnik „oferujący prawdę i realność”

CO ZAWDZIĘCZAMY FREUDOWI

• Podkreślenie ważności doświadczeń dziecięcych dla rozwoju osobowości

• Opisanie wpływu nieświadomych treści na zachowanie

• Odkrycie mechanizmów obronnych osobowości

• Nowa metoda pracy z pacjentem

Zarzuty stawiane Freudowi:

• Metodologiczne: mimo że był zwolennikiem scientyzmu, w praktyce uprawiał spekulację;

• Merytoryczne: jego tezy są trudne do sprawdzenia

• Pesymistyczny obraz człowieka: człowiek pomiędzy przymusem (dyspozycje psychiczne) a przypadkiem (wpływy środowiska)

• Panseksualizm

• Zarzuty stawiane Freudowi:

• Koncepcja człowieka w całości wywiedziona ze sfery patologii

• Skrajny determinizm

• Redukcjonizm

• Mechanicyzm

LITERATURA ZALECANA

Kutter, Współczesna psychoanaliza

Killingmo, Psychoanalityczna metoda leczenia

Pospiszyl, Freud - człowiek i dzieło