SKARB PAŃSTWA
Skarb Państwa jest osobą prawną reprezentującą państwo w stosunkach majątkowych z osobami fizycznymi i prawnymi. Instytucja Skarbu Państwa zarządza majątkiem państwa na różnych szczeblach, dlatego składa się z wielu jednostek organizacyjnych. Skarb Państwa jest instytucją dysponującą majątkiem i prowadzącą działalność finansową oraz gospodarczą.
Skarb Państwa ma dwojakiego rodzaju władzę, z jednej strony, ma prawo własności mienia państwowego, z drugiej strony, ma możliwość zastosowania przymusu państwowego w zakresie ustalania niektórych dochodów (np. podatków i ceł) i wydatków państwowych. Skarb Państwa nie dysponuje autonomicznym budżetem, ale dysponuje zasobami finansowymi budżetu państwa.
Pojęcia Skarbu Państwa można używać w następujących znaczeniach:
· podmiotowym- odnosi się do państwa jako właściciela majątku
· przedmiotowym- obejmuje majątek państwa wraz z jego zobowiązaniami i należnościami.
· instytucjonalnym- odrębny urząd państwowy (np. Ministerstwo Skarbu) zajmujący się sprawami majątkowymi państwa .
We współczesnej gospodarce ogromnie wzrósł zakres działalności Skarbu Państwa i jest to wynik rozszerzenia się zakresu gospodarki publicznej, a także powiązań i wpływu Skarbu Państwa na gospodarkę prywatną. We współczesnych gospodarkach Skarb Państwa pełni z reguły, niezależnie od przyjętych rozwiązań szczegółowych, następujące funkcje:
· kasjera,
· bankiera,
· inwestora,
· poręczyciela,
· majątkową.
Funkcje kasjera spełniane przez Skarb Państwa dotyczą głównie obsługi operacji finansowych, odnoszących się do poszczególnych wykonawców budżetu w zakresie gromadzenia dochodów i realizowania wydatków. Oczywiście nie oznacza to, że Skarb Państwa dysponuje jakimś odrębnym budżetem, chodzi tu o obsługę budżetu państwa. W Polsce funkcję tę pełni Minister Finansów, a obsługą kasową zajmują się banki (w przypadku budżetu państwa bank centralny). Skarb Państwa wykonując funkcje kasjera budżetowego ma przede wszystkim za zadanie zapewnienie państwu bieżącej płynności finansowej. Chodzi tu o dostosowanie w czasie wysokości dochodów budżetowych do planowanej kwoty wydatków. W tym celu wykorzystuje się między innymi krótkoterminowe pożyczki zaciągane w formie emisji papierów wartościowych.
Funkcja bankiera związana jest z finansowaniem wewnętrznym i zewnętrznym. Skarb Państwa emituje krótko i długoterminowe papiery skarbowe, zwiększając w ten sposób środki na dofinansowywanie różnych działów gospodarki. Ponadto Skarb Państwa udziela różnego rodzaju pożyczek przedsiębiorstwom, funduszom i gospodarce lokalnej. W ten sposób włącza się w finansowanie sektora rynkowego. Skarb Państwa zaciąga pożyczki, udziela pożyczek, lokuje swoje wolne środki pieniężne, prowadzi działalność na rynkach finansowych. Jest emitentem bonów skarbowych i obligacji, występuje jako udziałowiec w jednoosobowych spółkach skarbu państwa. Funkcja bankiera związana jest z finansowaniem wewnętrznym i zewnętrznym. Skarb Państwa emituje krótko i długoterminowe papiery skarbowe, zwiększając w ten sposób środki na dofinansowywanie różnych działów gospodarki. Ponadto Skarb Państwa udziela różnego rodzaju pożyczek przedsiębiorstwom, funduszom i gospodarce lokalnej. W ten sposób włącza się w finansowanie sektora rynkowego. Skarb Państwa zaciąga pożyczki, udziela pożyczek, lokuje swoje wolne środki pieniężne, prowadzi działalność na rynkach finansowych. Jest emitentem bonów skarbowych i obligacji, występuje jako udziałowiec w jednoosobowych spółkach skarbu państwa.
W funkcji inwestora Skarb Państwa dostarcza kapitału, gdy rynek pieniężno – kapitałowy oferuje go na mniej korzystnych warunkach. Alokacja środków pieniężnych przez Skarb Państwa przesądza zatem o strukturze wytwarzania, podziału i konsumpcji w gospodarce. Skarb Państwa decyduje samodzielnie o podjęciu określonej inwestycji, finansuje ją, zleca jej wykonanie, odbiera i przekazuje do użytkowania. Ponieważ Skarb Państwa dysponuje wyodrębnionym majątkiem może występować jako podmiot poręczający w sferze różnych operacji finansowych dokonywanych bez jego udziału. Działalność ta nie pociąga za sobą przepływu środków pieniężnych, chyba że pożyczkobiorca nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań.
W roli poręczyciela Skarb Państwa występuje przy różnych operacjach finansowych. Poręczenia i gwarancje Skarbu Państwa wpływają na alokację środków pieniężnych w gospodarce. Istotą poręczeń jest podział ryzyka między państwo i pożyczkodawcę; Skarb Państwa w tym przypadku odpowiada za zobowiązania innych podmiotów.
funkcja majątkowa: czynna dotyczy tej części majątku publicznego, która z założenia nie ma przynosić zysku, wówczas skarb państwa jest gospodarzem tego majątku (np. sierociniec) bierna dotyczy tej części majątku publicznego, która z założenia ma przynosić zysk. Tutaj gospodarz ma dążyć do maksymalnego zysku (są to z reguły monopole np. produkcja alkoholu, przemysł naftowy)
Skarb Państwa pełniąc wymienione funkcje wpływa stabilizująco na procesy gospodarcze, aktywnie uczestniczy w realizacji zadań polityki gospodarczej i finansowej państwa. Nie mógłby jednak pełnić swoich ról bez konkretnego planu wpływów i wydatków w postaci budżetu państwa.
Skarb Państwa jest bowiem z reguły jednym z zarządców majątku państwowego, a interesy finansowe państwa realizuje i zabezpiecza wiele innych instytucji finansowych. W Polsce Skarb Państwa nie odpowiada za zobowiązania innych państwowych osób prawnych, a one z kolei nie odpowiadają za zobowiązania Skarbu Państwa . Instytucja Skarbu Państwa na gruncie polskiego prawa Ustawą z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Urzędzie Ministra Skarbu Państwa (Dz.U. 96.106.493) Skarb Państwa został w Polsce zinstytucjonalizowany. Utworzone zostało w związku z tym Ministerstwo Skarbu Państwa na czele z ministrem skarbu państwa oraz Agencja Prywatyzacji. Skarb Państwa w Polsce jest reprezentowany właśnie przez Ministra Skarbu Państwa (Mikołaj Budzanowski).
Do zadań ministra skarbu państwa należy: inicjowanie polityki w zakresie gospodarowania mieniem Skarbu Państwa oraz państwowych osób prawnych, w tym prywatyzacji tego mienia, ochrona interesów Skarbu Państwa, jak również realizacja oraz zapewnienie koordynacji powyższych działań. Minister skarbu ma również prawo inicjować politykę w zakresie przekształceń własnościowych mienia komunalnego.
Szczegółowe zadania ministra skarbu państwa są następujące:
- przygotowanie i przedkładanie Radzie Ministrów oraz (z jej upoważnienia) Sejmowi corocznych sprawozdań o stanie mienia Skarbu Państwa oraz o ekonomicznych, finansowych i społecznych skutkach prywatyzacji,
- przygotowanie i przedkładanie Radzie Ministrów projektów rocznych kierunków prywatyzacji i programów prywatyzacji majątku państwowego oraz corocznych sprawozdań z realizacji kierunków prywatyzacji,
- prowadzenie zbiorczej ewidencji majątku Skarbu Państwa,
- prowadzenie ewidencji podmiotów, w szczególności państwowych jednostek organizacyjnych, którym przysługuje prawo wykonywania uprawnień wynikających z praw majątkowych Skarbu Państwa lub do działania w jego imieniu,
- wykonywanie uprawnień wynikających z praw majątkowych Skarbu Państwa,
- składanie w imieniu Skarbu Państwa oświadczenia woli o utworzeniu spółki prawa handlowego lub przystąpieniu do takiej spółki oraz utworzeniu fundacji bądź innej osoby prawnej, przewidzianej przepisami prawa,
- sprawowanie kontroli wykonywania uprawnień wynikających z praw majątkowych Skarbu Państwa przez państwowe jednostki organizacyjne. W kompetencji ministra skarbu państwa jest ponadto: - tworzenie, likwidacja, łączenie, dzielenie i przekształcanie państwowych osób prawnych, - powoływanie i odwoływanie organów państwowych osób prawnych, - zgłaszanie sprzeciwów wobec czynności prawnych państwowych osób prawnych, w tym również banków i zakładów ubezpieczeń, w zakresie rozporządzania składnikami majątku trwałego w rozumieniu przepisów o rachunkowości oraz nieodpłatnego oddania tych składników do korzystania innym podmiotom na podstawie umów prawa cywilnego.
Skarbowi Państwa przysługuje własność i inne prawa majątkowe, stanowiące mienie państwowe z wyłączeniem uprawnień w tym zakresie zastrzeżonych na rzecz innych organów państwowych. Jeżeli z odrębnych przepisów nie wynika, jakiej państwowej osobie prawnej przysługują prawa majątkowe do określonego mienia państwowego, to prawa te przysługują Skarbowi Państwa .
Minister skarbu państwa sprawuje również nadzór nad Agencją Prywatyzacji, która jako państwowa osoba prawna dokonuje (w imieniu Skarbu Państwa) prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w trybie i na zasadach określonych w przepisach o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. W świetle przepisów kodeksu cywilnego Skarb Państwa jest osobą prawną, jest on w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych. Jednak Skarb Państwa to szczególna osoba prawna. Pojęciem Skarbu Państwa posługujemy się wówczas, gdy państwo występuje nie jako suweren, wyposażony w uprawnienia władcze wobec wszystkich innych podmiotów, lecz jako partner w stosunkach majątkowych z innymi równoprawnymi partnerami. W tej roli państwo to nie władza, to nie urzędnik, prokurator, policjant, ale np. właściciel, najemca sprzedawca. Skarb Państwa to państwo na płaszczyźnie prawa cywilnego, gdzie króluje wszechwładna zasada prawnej równorzędności stron. Majątek Skarbu Państwa jest olbrzymi, dlatego Skarb Państwa nie może być porównywany z żadną inną osobą prawną. Należy do niego w zasadzie całe mienie administracji państwowej, wojska, policji, szkolnictwa, służby zdrowia itd .
Jednym z podstawowych zadań ministra finansów jest opracowywanie, wykonywanie i kontrolowanie realizacji budżetu państwa. Ponadto minister zajmuje się systemem finansowania samorządu terytorialnego, sfery budżetowej i bezpieczeństwa państwa oraz zarządza długiem publicznym.
Odpowiada również za realizację dochodów i wydatków budżetu państwa, m.in. dochodów z podatków, a także za współpracę finansową, kredytową i płatniczą z zagranicą oraz realizację przepisów dotyczących ceł i kontrolę skarbową.
Wykonuje zadania dotyczące funkcjonowania rynku finansowego, w tym banków, zakładów ubezpieczeń i funduszy inwestycyjnych oraz dotyczące obrotu papierami wartościowymi. Ponadto inicjuje politykę rządu odnośnie rynku papierów wartościowych.
Minister finansów, za pośrednictwem ministerstwa, sprawuje kontrolę nad Generalnym Inspektorem Informacji Finansowej, Generalnym Inspektorem Kontroli Skarbowej oraz dyrektorami izb i naczelnikami urzędów skarbowych i celnych.
NBP (Prezes Narodowego Banku Polskiego: Marek Belka )
Do głównych obszarów działalności NBP należą:
Obsługa Skarbu Państwa
W ramach obsługi Skarbu Państwa, Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa w zakresie określonym w ustawie o finansach publicznych. NBP prowadzi, m.in. centralny rachunek bieżący budżetu państwa oraz rachunki bieżące i pomocnicze państwowych jednostek budżetowych i państwowych funduszy celowych. Ponadto, NBP prowadzi, za zgodą prezesa NBP, rachunki innych osób prawnych na podstawie art. 51 ust. 1 pkt 4 ustawy o Narodowym Banku Polskim, a także rachunki innych podmiotów posiadających ustawowe upoważnienie do otwierania rachunków w NBP.
Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej NBP prowadzi rachunki bankowe przeznaczone do obsługi środków finansowych przekazywanych z funduszy unijnych oraz środków Unii z tytułu składki członkowskiej Polski.