DOZÓR KURATORA NAD WARUNKOWO PRZEDTERMINOWO ZWOLNIONYMI

W obecnym świecie coraz bardziej rozprzestrzeniają się zjawiska patologicznych. Na skutek szybkiego tempa życia, zmian oby­czajowych i moralnych, dezorganizacji życia rodzinnego, zachwiania funkcji i ról w rodzinie oraz problemów związanych z utratą pracy, ubóstwa, alienacji społecz­nej, niepełnosprawności czy nieprzystosowania społecznego młodzieży, w szczególności zagrożona jest rodzina. W tym wypadku niezbędne są działania profilaktyczne, które powinny być skierowane na eliminowanie, ogra­niczanie lub zmniejszanie zachowań patologicznych w rodzinie (A. Kieszkowska, 2007, s. 41).

W przypadku, gdy szkoła wykorzysta już wszystkie swoje możliwości pomocy dziecku i rodzinie, lub ich nie zdoła realizować, ze względu na występujące dysfunkcje, zwraca się do instytucji podejmującej pracę wspomagającą wychowanie, jaką jest sąd rodzinny. Praca kuratora rodzinnego nieodłącznie związana jest z pracą sądu. Głównym zadaniem jest prowadzenie nadzoru w postępowaniu wykonawczym (A. Kieszkowska, 2008, s. 361).

Pojęcie „dozoru" nie doczekało się zarówno w kodeksie karnym z 1932 roku, ko­deksie karnym i kodeksie karnym wykonawczym z 1969 roku, jak również i w no­wej kodyfikacji prawa karnego z 1997 roku definicji ustawowej. Obecnie obowiązują­cy kodeks karny wykonawczy podaje jedynie w kilku przepisach zakres i formę wza­jemnych relacji pomiędzy osobą sprawującą dozór a osobą poddaną dozorowi, precy­zując obowiązki tych osób i określając właściwość miejscową wykonywania dozoru. W innych szczegółowych kwestiach związanych z dozorem kkw odsyła do aktów wy­konawczych, w których definicji tego pojęcia również nie określono. Warto, więc za­uważyć, że zgodnie z ujęciem słownikowym należy rozumieć jako sprawowanie opieki wyznaczonej nad warun­kowo przedterminowo zwolnionym (sprawcą, skazanym) mającej na celu dopilnowanie prawidłowego wykonania okresu próby i zapobieżenia popełnieniu ponownego prze­stępstwa. Dozór w prawie karnym można postrzegać również jako strzeżenie, pilnowa­nie lub doglądanie dozorowanego.

W polskim systemie prawa dozór jest środkiem wychowawczym, mający na celu roztoczenie pieczy nad życiem skazanego i pomoc w pomyślnym przebiegu okre­su próby. Umożliwia on kontrolę nad przebiegiem pró­by, nad zachowaniem się sprawcy, nad wykonywaniem przez niego obowiązków, po­zwala także w razie takiej konieczności na sprawne i szybkie odwołanie warunkowe­go zwolnienia. Dozór wykonywany w trakcie warun­kowego przedterminowego zwolnienia jest środkiem pozwalającym na kontynuowanie w okresie próby pracy resocjalizacyjnej nad osobą dozorowaną.

Dozór pełni także ważną funkcję kontrolną, umożliwiając sądowi stały wgląd w przebieg okresu próby. Podstawowe zadania dozoru aktywnie kształtują proces oddziaływania na skazanego oraz funkcje kontrolne nad jego postępowaniem w okresie próby, zaś w nieco mniejszym zakresie również funkcję o charakterze opiekuńczym, a także w zakresie kształtowania środowiska osoby poddanej kurateli. Tak więc fundamentalnym celem dozoru jest podjęcie starań, aby sprawca w okresie próby przestrzegał porządku prawnego, wykonywał nałożone przez sąd obowiązki próby, a przede wszystkim nie popełnił ponownie przestępstwa (Ambrozik, 2004, s. 447-448).

Dozór jako istotny element środka probacyjnego (obok obowiązków, okresu próby czy pozytywnej prognozy kryminologicznej sprawcy) umożliwia sądowi wzmocnienie oddziaływania wychowawczego i kontrolnego. Powinien być orzekany nie w celu zwiększenia dolegliwości, lecz w celu ułatwienia zwalnianemu pomyślnej readaptacji i realizacji warunków okresu próby.

Najtrafniej pojęcie „dozoru" zdefiniował L. Bogunia. Autor ten stwierdza bowiem, że na gruncie przepisów obecnego kodeksu karnego i kodeksu karnego wykonawczego oraz innych aktów prawnych, bacząc na zadania, jakie ma do spełnienia dozór i jego wykonywanie, należy go postrzegać jako instytucję prawa karnego i prawa karnego wykonawczego związaną z środkami probacyjnymi, spełniającą funkcje o charakterze wychowawczym, zwłaszcza w zakresie udzielania pomocy w społecznej readaptacji skazanych oraz funkcje kontrolne nad postępowaniem osób (w tym wypełnianiem nałożonych obowiązków i poleceń), wobec których sąd tę instytucję zastosował, mając na względzie wdrożenie ich do przestrzegania porządku prawnego, głównie uchronienie od ponownego wkroczenia na drogę przestępstwa. Funkcje w tym zakresie wykonują wymienione w ustawie podmioty, czyli kurator sądowy (zawodowy i społeczny), stowarzyszenia i instytucje lub organizacje, do których działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym albo osoby godne zaufania. Takie rozumienie pojęcia „dozór" prowadzi do przekonania, że omawiana instytucja jest nierozerwalnie związana z podmiotem sprawującym dozór, a więc z osobą kuratora (Pytka, 2010, s. 192 ).

Dozór kuratorski w prawie karnym i prawie karnym wykonawczym pojawił się i jest nadal nierozerwalnie powiązana z środkami probacyjnymi. Są to zasadnicze formy reagowania na przestęp­czość za pomocą środków nie izolacyjnych za­licza się do nich warunkowe umorzenie postępowania karnego, warunkowe zawiesze­nie wykonania kary i warunkowe przedterminowe zwolnienie. Dozór zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami może być także stosowany przy wykonywaniu środków zabezpieczających, a nawet przy karze ograniczenia wolności oraz w pewnym zakresie w czasie przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności (Śledzik, 2006, s. 223 ).

Instytucja kurateli sądowej w Polsce jest jedną z niewielu sfer wymiaru sprawiedliwości, w której dokonały się tak istotne zmiany i przeobrażenia w ciągu ostatnich kilkudziesięcioleci. Proces doskonalenia metod, a przede wszystkim efek­tywności pracy kuratorskiej, zwłaszcza w zakresie prawidłowego wykonywania dozo­rów jest procesem ciągle trwającym i uzależnionym od wielu zewnętrznych czynników.

Dozorowi kuratorskiemu przypisuje się istotne znaczenie zwłaszcza w ramach warunkowego przedterminowego zwolnienia skazanych młodocianych. Resocjalizacja młodocianych odbywa się głównie w trakcie odbywania kary w zakła­dzie karnym poprzez stosowanie wobec nich odpowiednich metod oddziaływania pe­nitencjarnego. W przypadku osiągnięcia zadawalających wyników tego procesu, przy równoczesnym spełnieniu wymogów materialnych i formalnych, które pozwalają na sformułowanie pozytywnej prognozy społecznej skazanego, można udzielić mu wa­runkowego przedterminowego zwolnienia z reszty kary pozbawienia wolności. Insty­tucja ta jest rezygnacją z wykonania pozostałej części orzeczonej kary pozbawienia wolności i wiąże się ściśle z poddaniem skazanego dalszej reedukacji w warunkach kontrolowanej wolności. Jest to więc, sprawdzanie osiągniętych w zakładzie karnym rezultatów, a także dalsze odbywanie kary i resocjalizacja w zmienionych, wolnościo­wych warunkach (Krajewska, 2009, s.49-51 ).

Nadzór kuratora sądowego realizowany jest przede wszystkim metodą pracy z indywidualnym przypadkiem. Jest to metoda szczególnie wartościowa wobec młodzieży społecznie niedostosowanej. Osoba niedostosowana społecznie przedstawia bowiem sobą na ogól wiele złożonych problemów. Metoda pracy z indywidualnym przypadkiem pozwala na całościowe potraktowanie nadzorowanego i ogarnięcie całokształtu tych problemów. Ponadto młodzież niedostosowana społecznie była często pozbawiona w dotychczasowych swoich doświadczeniach życiowych indywidualnych kontaktów wychowawczych. Okazji do nich dostarcza właśnie metoda pracy z indywidualnym przypadkiem. Wiedza życiowa i nauka o człowieku oraz środowisku, a także umiejętność obcowania z ludźmi w pracy z indywidualnym przypadkiem są używane w celu zmobilizowania sił w jednostce i odpowiedniej pomocy w społeczeństwie dla ulepszenia wzajemnego przystosowania się jednostki i środowiska.

Dążenie do wzajemnego przystosowania się jednostki i środowiska zakłada prowadzenie dwutorowego procesu wychowawczego w toku pracy z indywidualnym przypadkiem. Jest to z jednej strony kontakt między wychowawcą a wychowankiem, oparty na wzajemnym indywidualnym stosunku wychowawczym: wychowawca-wychowanek; z drugiej strony zaś - wychowywanie w toku ulepszania środowiska siłami tego środowiska. Jest to usiłowanie objęcia oddziaływaniem nie tylko pojedynczego człowieka, ale i włączenie doń instytucji o aktualnych lub potencjalnych możliwościach wychowawczych ( Kieszkowska, 2008, s. 361-362).

Praca z indywidualnym przypadkiem stanowi pewien proces, w którym zarówno ten, kto pracę prowadzi, jak i osoba, na rzecz której to się robi, stają wobec różnych zmieniających się sytuacji życiowych. Sytuacje te powinny być przez kuratora prowokowane, reżyserowane lub wykorzystywane dla realizacji wytyczonego planu pracy. Dobry kurator bowiem przemienia sytuacje i problemy w okazje.

Podkreślenia wymaga wzajemność oddziaływań w interakcji między kuratorem a osobą, wobec której sprawuje on nadzór metodą pracy z indywidualnym przypadkiem. Ta wzajemność zgodne z istotą oddziaływania wychowawczego, które realizuje się poprzez wzajemne wywieranie wpływów. Wymianę wywieranych na siebie wpływów między wychowawcą a wychowankiem to jeden z istotnych elementów definicji wychowywania.

Jakkolwiek praca z indywidualnym przypadkiem, prowadzona w ramach nadzoru kuratora sądowego, ma swoją specyfikę, wspólny dla niej i dla innych rodzajów działalności przy wykorzystaniu tej metody jest stosunek do człowieka, z którym prowadzona jest praca, traktowanego jako ktoś, kto znalazł się w potrzebie. Sposób sprawowania kurateli nie zależy od czynu, jaki popełniła osoba oddana pod nadzór, ale od jej problemów i potrzeb. Wspólne dla nadzoru kuratora i innych rodzajów działalności posługujących się metodą pracy z indywidualnym przypadkiem jest indywidualne podejście do osoby, z którą się pracuje. Są to osoby żyjące w różnych warunkach środowiskowych, o różnorodnych problemach, odpowiadające w różny sposób na zmieniające się wyzwania życia. Wymagają one zindywidualizowanych metod postępowania, zmieniających się w zależności od ich aktualnych potrzeb i sytuacji.

Nadzór kuratora różni się od innych rodzajów działalności, w których stosowana jest metoda pracy z indywidualnym przypadkiem. Na ogół bowiem jest tak, że to osoba potrzebująca pomocy czy porady zwraca się z prośbą o taką pomoc, inicjuje kontakt zapoczątkowujący ten rodzaj pracy. Element dobrowolności niewątpliwie ułatwia współpracę. Nadzór kuratora jest natomiast na ogół sprawowany na podstawie decyzji sądu, a więc narzucony osobie nadzorowanej z powodu zaistnienia z jej strony albo ze strony jej rodziny jakiegoś zachowania powodującego ingerencję sądową.

Jednym z elementów prowadzonej przez kuratora sądowego pracy z indywidualnym przypadkiem jest kontrola. Kurator jest pracownikiem sądu, reprezentuje więc w opinii nadzorowanego i jego rodziny autorytet tej instytucji. Jest również uprawniony do żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od osób objętych nadzorem, a także do zasięgania informacji o nich od różnych instytucji. Kurator składa do sądu regularne sprawozdania z przebiegu nadzoru, a w razie potrzeby i odpowiednie wnioski. Ten związek z sądem stwarza asymetryczność relacji między kuratorem a nadzorowanym, w którym może budzić się lęk przed ewentualnymi konsekwencjami, jakie może przynieść jego szczerość wobec kuratora. Jest to też powód, dla którego nadzorowany powinien być dobrze poinformowany o warunkach nadzoru, uprawnieniach i obowiązkach kuratora. Z drugiej strony nadzór kuratora jest stosowany wobec ludzi, dla których stawianie pewnych wymagań, kontrola i wymuszanie konformizmu mogą być potrzebne.

Bardzo ważnym elementem pracy z indywidualnym przypadkiem jest kontakt między kuratorem a osobą nadzorowaną. Można wyróżnić formalno-organizacyjne i merytoryczne aspekty tego kontaktu.

W ujęciu formalno-organizacyjnym kontakt jest po prostu spotkaniem między kuratorem a nadzorowanym. Tak rozumiany kontakt wyznaczają parametry czasowe przewidziane w przepisach prawnych i opartych na nich decyzjach. Te parametry czasowe określają początek nadzoru, długość jego trwania, częstość spotkań oraz częstość składania sprawozdań. Kontakty trwają od pewnego wyznaczonego momentu przez określony czas i mają swój kres. Czas trwania nadzoru oraz prawdopodobny termin jego zakończenia powinny być znane nadzorowanemu. Czasem nieoczekiwane przerwanie pomocnych i przebiegających w przyjaznej atmosferze kontaktów może być odczytane przez niego jako zdrada ze strony kuratora. Nadzorowany powinien wiedzieć, czy jest możliwe skrócenie okresu nadzoru i od czego to zależy, gdyż ta wiedza może bowiem mieć znaczenie wychowawcze.

Kontakt jest na ogół zapoczątkowany decyzją sądu. Ważną sprawą jest częstotliwość kontaktów między kuratorem a osobą nadzorowaną. Zależy ona od występujących w konkretnych przypadkach potrzeb, od celów, jakie stawia sobie kurator, f także od etapu nadzoru - bywa, że w początkowym okresie zaleca się częstsze kontakty, ich ograniczenie zaś traktuje się jako nagrodę za pozytywny przebieg nadzoru. Trudno jest precyzyjnie określać, jak częste powinny być spotkania. Bardzo rzadkie kontakty podważają jednak sens samego nadzoru, prowadzą do tego, że staje się on fikcją oraz wiążą się z niską efektywnością nadzoru. Z kolei bardzo częsty kontakt może być postrzegany przez nadzorowanego jako dolegliwość. Traktowany jest na ogół jako środek ściślejszej kontroli ( Ostrihanska Z., Greczuszkin A , 2005, s. 42- 48 ).

Działania wychowawcze uzależnione są od relacji pomiędzy kuratorem a podopiecznym.

„W pracy kuratora sądowego można wyodrębnić cztery podstawowe modele funkcjonowania kuratorów w trakcie sprawowania nadzoru nad podopiecznymi;

- model polegający na tzw. pozornym pełnieniu dozoru,

- model oparty wyłącznie na kontroli,

- model kontrolno-opiekuńczy,

- model terapeutyczno-opiekuńczy.

Biorąc pod uwagę wszystkie wymienione modele należy stwierdzić, iż model polegający na tzw. pozornym pełnieniu dozoru daje najmniejszą skuteczność. Naj­skuteczniejszym modelem jest model terapeutyczno-opiekuńczy, gdyż cechuje goszeroki zakres metod resocjalizujących a także w tym przypadku kurator współpra­cuje ze specjalistami i rodziną.

Podczas kontaktów z podopiecznym należy zadbać aby cele wyznaczone przez obie strony były zbieżne. Można mieć tu do czynienia z trzema sytuacjami, a mianowicie:

- w pierwszym przypadku kurator będzie się starał zrealizować tylko swo­je cele i oczekiwania a jego podopieczny będzie mógł jedynie je zreali­zować lub też starać się próbować bronić własnych interesów. Taka sytu­acja budzi jedynie zniechęcenie obu stron i powoduje konflikty;

- w drugiej sytuacji cele kuratora i podopiecznego będą zbieżne. Taka sytuacja jest pożądana z powodu na kontrolny przecież charakter kurateli sądowej;

- w trzecim i ostatnim przypadku kurator odsunie na bok swoje cele i dą­żenia a zajmie się jedynie celami podopiecznego. Byłaby to idealna sytu­acja, jednak niestety niezbyt możliwa do spełnienia w przypadku inter­wencji lub kontroli podopiecznego” (za: Kieszkowska, 2008, s.363-364 ).

Oczywiście nie częstość kontaktów jednak stanowi o ich jakości. O znaczeniu kontaktu dla przebiegu nadzoru decyduje na ogół porozumienie między kuratorem a nadzorowanym, właściwości merytoryczne kontaktu, jakość zachodzącej interakcji wychowawczej. Ten kontakt bywa rozumiany bardzo szeroko. „Wychowywać to znaczy nawiązywać kontakt we wspólnym działaniu". Jest to kontakt wzajemny - kurator nie jest tylko nadawcą, a dozorowany nie jest tylko odbiorcą. Kontakt wychowawczy jest w pierwszym rzędzie relacją między osobami, które porozumiewają się jako osoby. W kontakcie tym istotna jest życzliwość dla osoby nadzorowanej, otwarcie na jej problemy, dążenie do jej zrozumienia. Nadzorowany powinien odczuwać życzliwe zainteresowanie swoją osobą . Kontakt między kuratorem a nadzorowanym jest kontaktem zawodowym, a nie towarzyskim, ani tym bardziej „kumplowskim", i ten sens kontaktu powinien być nadzorowanemu znany. Kontakt zawodowy nie jest oczywiście kontaktem urzędnika z interesantem ani fachowca z przedmiotem jego działania. Jest to spotkanie twarzą w twarz. W praktyce granica między zawodowym a towarzyskim charakterem kontaktu może się zacierać. Sposób „normalnego", „ludzkiego" traktowania nadzorowanego może mieć dla niego pozytywne znaczenie, dawać mu poczucie podmiotowości, tym bardziej, że jego poprzednie kontakty z przedstawicielami wymiaru sprawiedliwości były właśnie „fachowe" i formalizowane. Kontakt z kuratorem powinien mieć inny charakter.

Kontakt zakłada lojalność oraz jasne i uczciwe przedstawienie swego stanowiska. Lojalność jest przede wszystkim lojalnością wobec osoby nadzorowanej. Nieletni powinien wiedzieć od kuratora, jakie zajmuje on stanowisko w różnych sprawach i jakie są jego poczynania Praca w środowisku ludzi popełniających przestępstwa może stawiać kuratora w konflikcie różnie ukierunkowanych lojalności ( Ostrihanska Z., Greczuszkin A , 2005, s. 49-51)

Praca kuratora, to przede wszystkim kontakt z indywidualnym przypadkiem. Kurator ma nie tylko sprawować kontrolę nad nieletnim, czy też jego rodziną, ale jest po to, aby wychowywać i uczyć zasad współżycia społecznego w szeroko pojętym procesie resocjalizacji (Kieszkowska, 2008, s. 361)

„W pracy kuratora możemy wyróżnić następujące formy pracy z rodziną:

- nawiązywanie kontaktu (wymiana informacji),

- pomoc socjalna (pomoc w codziennych problemach życiowych), interwencja kryzysowa (pomoc i mediacja w kryzysach rodzinnych i ze­wnętrznych),

- konsultacja wychowawcza (zwiększanie więzy i umiejętności wychowawczych),

- grupa wsparcia (rodziców, osób uzależnionych),

- terapia rodzinna, małżeńska, indywidualna, grupowa (proces zmian emocjonalnych)

Głównymi celami jakie muszą przyświecać pracy z rodziną są: pomoc w rozwiązywaniu problemów życiowych,

- wspieranie więzi uczuciowych w rodzinie,

- pomoc w integracji rodziny z otoczeniem,

- odbudowa funkcji opiekuńczo-wychowawczych rodziny wobec dzieci,

- neutralizowanie patogennego oddziaływania rodziny na dzieci,

- pomaganie w rozwiązywaniu konfliktów i przeciwdziałanie kryzysom w rodzinie” (za: Kieszkowska, 2008, s. 361-362 ).

Kurator współpracujący z rodziną musi pamiętać, aby praca była systematycz­na, musi dotykać problemów rodziny i pomagać w rozwiązywaniu, często wręcz we wskazywaniu gotowych propozycji W tym celu należy utrzymywać regularne kontakty ze wszystkimi członkami rodziny. Kurator musi się jednak wystrzegać wyręczania w rozwiązywaniu problemów, aby uniknąć postaw roszczeniowych poszczególnych członków rodziny.

Jego działania winny zmierzać do usunięcia głównych przyczyn nieprzystosowania społecznego podopiecznego w rodzinach niewydolnych wychowawczo. Musi, więc odwoływać się też do pomocy odpowiednich instytucji, które wspoma­gają działania naprawcze (np. poradni psychologiczno -pedagogicznych, specjali­stycznych przychodni lekarskich, grup terapeutycznych, ośrodków prawnych).

Przez cały czas pracy wychowawczej kurator powinien współpracować ze szkołą, zwłaszcza w przypadku niepowodzeń szkolnych, co z kolei może wynikać z częstej absencji podopiecznego w szkole. Jego działania powinny się skupić na udzieleniu pomocy, wskazaniu grup wyrównawczych, kompensacyjnych, itp.

Wszelkie działania wychowawcze zależą od relacji między kuratorem a pod­opiecznym (Kieszkowska, 2008, s. 362 ).

Jeszcze inną formą udzielania pomocy jest mediacja. Stanowi ona środek w rozwiązaniu konfliktu traktowanego jako problem obu stron mediacji. Pozwala na poznanie argumentów drugiej osoby i jej punktu widzenia spornych spraw. Umożliwia przedstawienie jej własnego stanowiska, tego, jak się samemu te problemy postrzega. Pozwala na wspólne znalezienie rozwiązania konfliktu.

Wielu pozostających pod nadzorem kuratora nieletnich znajduje się w okresie dorastania, charakteryzującym się dążeniem do usamodzielnienia. Te dążenia powodują rozluźnianie więzów z rodzicami, poszukiwanie nowych kontaktów rówieśniczych, powstawanie różnych napięć i konfliktów ze światem dorosłych; prowadzą one często do poczucia niezrozumienia, osamotnienia, odcięcia się od najbliższych, mogących stanowić wsparcie. Przyczyniać się mogą do nasilania postaw agresywnych, zwłaszcza wówczas, gdy rodzice dostarczają wzorów agresji.

Strony konfliktu w różny sposób postrzegają się wzajemnie, co utrudnia ich porozumienie, sprzyja poczuciu osamotnienia w rodzinie. Często zaprzestają porozumiewania się ze sobą. Obecność osoby trzeciej - bezstronnego mediatora - ułatwia porozumienie.

Dziecko postępujące w sposób nie akceptowany przez dorosłych, z którymi jest w konflikcie, może uruchamiać cały system obwiniania innych, usprawiedliwień, zaburzający właściwe postrzeganie i ocenę sytuacji i własnego postępowania. Spojrzenie na to z punktu widzenia osób, z którymi jest w konflikcie, może pomóc mu w sformułowaniu adekwatnej oceny zdarzeń, ludzi i samego siebie, może sprzyjać tworzeniu się u niego poczucia odpowiedzialności za własne czyny.

Zrozumienie niewłaściwości własnego postępowania, wyrządzonego zła, może budzić chęć jego naprawienia. Mediacja stwarza możliwość uzgodnienia sposobu i warunków zadośćuczynienia.

Mediacja może ułatwiać przebaczenie doznanego zła i uzyskanie

przebaczenia za to, co się samemu zrobiło. W pracy kuratora mediacja może być stosowana w przypadku konfliktów nieletnich z członkami ich rodzin, z sąsiadami, z innymi osobami; w przypadku gdy nieletni w trakcie trwania nadzoru popełnił jakieś nowe przestępstwo - mediacja może objąć osoby tym przestępstwem poszkodowane.

Mediacja powinna być rozpoczęta wyjaśnieniem stronom jej celu, przedstawieniem im roli mediatora i uzyskaniem zgody stron na uczestniczenie w mediacji. Czasem do mediacji dochodzi niejako spontanicznie podczas spotkania kuratora ze skonfliktowanymi stronami, wtedy takie rozpoczęcie może nie być potrzebne. Mediator powinien być całkowicie neutralny, nie stający po niczyjej stronie, powinien dawać stronom jednakowe możliwości wypowiedzenia się. W mediacji między dorastającym dzieckiem a jego rodzicami chodzi przede wszystkim o odnowienie ich porozumiewania się i uzgodnienie jakiegoś jednego drobnego problemu, co do którego możliwa jest zgoda. W następnych spotkaniach nawiązuje się do tego i dąży do rozszerzenia zgody także na inne problemy. Podkreśla się czasem, że ważny jest sam proces mediacji, niekoniecznie zaś jego wynik.

W pracy niniejszej zaliczyliśmy mediację do form pomocy, jakiej w toku swojej pracy z indywidualnym przypadkiem może udzielać kurator. Należy jednak zwrócić uwagę, że jest to problem znacznie szerszy, mediacja bowiem (i następujące w jej wyniku zadośćuczynienie) stały się w ostatnich latach ważnym środkiem reagowania na przestępczość, wprowadzonym do wymiaru sprawiedliwości (Ostrihanska Z., Greczuszkin A , 2005, s.57-59 ).

Pełniąc funkcję społecznego kuratora sądowego widać niepokojące zjawisko, wskazujące na to, że kuratela sądowa przybrała formę dyscyplinująco - kontrolną, i to zarówno w zakresie oddziaływań podejmowanych przez kuratorów społecznych, jak i zawodowych. Chodzi tu nie tylko o aspekt for­malny nadzoru, taki jak częstość kontaktów, jakość sprawozdań, ale przede wszystkim zmianę sposobu pracy. Kurator sądowy nie może być jedynie wykonawcą poleceń sądu i przyjęcia roli dozorcy, ponieważ nie uda mu się zrealizować wyznaczonych zadań korygujących.

Kuratorzy sądowi realizują określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym związane z wykonywaniem orzeczeń sądu. Do obowiązków kuratora sądowego po objęciu dozoru należy zaznajomienie się z aktami sprawy karnej i innymi informa­cjami o skazanym oraz z przebiegiem dotychczasowych nadzorów. Nawiązanie pierwszego kontaktu z podopiecznym, nie później niż w ciągu 7 dni od daty wpły­wu prawomocnego orzeczenia do zespołu kuratorskiej służby sądowej. Kurator poucza skazanego o prawach i obowiązkach wynikających z orzeczenia sądu oraz omawia sposób i terminy ich realizacji. Udziela podopiecznemu pomocy w roz­wiązaniu trudności życiowych, współdziała z instytucjami (np. szkoła, zakład pra­cy), organizacjami, stowarzyszeniami i innymi podmiotami, których celem działa­nia jest pomoc podopiecznym. Ponadto, kurator ma obowiązek dokumentowania na bieżąco przebiegu nadzoru. W sprawozdaniu z objęcia dozoru musi przedstawić diagnozę środowiskową, zamierzenia readaptacyjne, metody prowadzenia nadzoru i kontroli zachowania podopiecznego, warunki osobiste i bytowe oraz jego stosu­nek do nadzoru i obowiązków okresu próby, a także określić możliwości i prze­szkody ich realizacji.

Skuteczniejszym systemem kurateli jest kuratela oparta na metodzie kontroli i opieki aktywizującej. Kurator jako wyraziciel orzeczenia (szeroko współpracuje ze środowiskiem: Miejskim Ośrodkiem Pomocy Rodzinie, szkołą, policją, zakładem pracy, stowarzyszeniami. Rejonowym Urzędem Pracy w celu zorganizowania życia poszczególnym członkom rodziny, przy jednoczesnym pełnym i aktywnym uczestnictwie ich samych. Kurator podejmuje na ogół pracę z rodzinami o nasilonych problemach, w których dziecko często znajduje się już w okresie dorastania lub pokoleniowo napiętnowane jest demoralizacją, Praca kuratora koncentruje się przede wszystkim na tych problemach rodziny, któ­re mają znaczenie dla wychowania (Ambrozik, 2004, s.447-450 ).

Najczęściej występującymi formami w pracy kuratora z rodziną są: rozmowa i udzielanie wsparcia rodzinie poprzez słuchanie i rozumienie jej problemów, pedagogizacja rodziców, porady dotyczące spraw wychowawczych organizacji życia domowego, poszukiwanie zatrudnienia, pomocy lekarskiej, wspólnego kontaktu dziecka z rodzicami, organizowanie miejsca w domu, tak by znalazło się w nim miejsce dla dziecka (do odrabiania lekcji, przebywania w domu), informowanie o instytucjach zajmujących się rozwiązywaniem problemów, jakich doświadcza rodzina i o sposobach załatwiania tych spraw, pokazywanie dziecku dobrych cech jego rodziców, zachęcanie do wspólnego przebywania ze sobą..

Oprócz szeroko zakrojonych działań pracy socjalnej i mediacyjnej podejmo­wanej przez kuratora sądowego, należy uwzględnić terapię rodzin.

Terapia rodzin prowadzona jest przez wykwalifikowanych terapeutów, a jej celem jest ingerowanie w system rodzinny, w kierunku wprowadzenia zmian w jego funkcjonowaniu. Najważniejsze oczekiwane zmiany dotyczą struktury ro­dziny, zasad regulujących funkcjonowanie systemu rodzinnego, komunikacji mię­dzy członkami rodziny i zakresu relacji emocjonalnej. Formą terapii zmierzającej do wprowadzenia tych zmian Jest terapia nastawiona na rozwiązywanie problemów przede wszystkim poprzez zmiany lub wyeliminowanie zachowań podtrzymujących te problemy.

Zwrócenie uwagi na problemy, nie wyczerpuje problematyki pracy kuratora z rodziną, ważne jest natomiast aby w tej pracy kurator dostrzegał problemy po­szczególnych członków rodziny i poszukiwał wraz z rodziną obszarów , które nie uległy całkowitemu zachwianiu, aby na nich rozwijać podstawy samodzielnego wychodzenia z patologii (Kiszkowska, 2008, s. 364-365).

BIBLIOGRAFIA:

1. Ambrozik W. (red.) „Służba więzienna wobec problemów resocjalizacji penitencjarnej”, Wyd. „Wolumin”, 2004

2. Kieszkowska A. (red.) „Dylematy współczesnej profilaktyki”, UJK, Kielce 2008 i resocjalizacji, PWSZ, Tarnobrzeg 2007

3. Kieszkowska A. (red) „Działania profilaktyczne w pracy socjalnej wobec rodzin problemowych” [w:] Badora S. i Stojecka-Zuber R. (red.) „Pedagogika wobec problemów opieki

4. Krajewska B. „Instytucje wsparcia dziecka i rodziny”, IMPULS, Kraków 2009

5. Ostrihanska Z., Greczuszkin A (red.) „Praca z indywidualnym przypadkiem w nadzorze rodzinnego kuratora sądowego” , NORBERTINUM, Lublin 2005

6. Pytka L., Nowak B. M. (red.) „Problemy współczesnej resocjalizacji”, WSPR, Warszawa 2010

7. Śledzik W. (red.) „Prawo Karne. Kodeks Karny wykonawczy z przepisami wykonawczymi i związkowymi, Zakamycze 2006