ab intestato; dziedziczenie beztestamentowe (dziedziczenie ustawowe)

accidentalia contractus; nie wpływają na istotę kontraktu (np. na to, czy daną umowę uznamy za umowę sprzedaży czy najmu), jednakże mocą woli stron zostały podniesione do rangi istotnych (np. termin, warunek, polecenie).

actio negatoria; uprawnienie właściciela do tego aby inne osoby zaniechały takich zachowań, które stanowią zakłócenie spokojnego korzystania z jego własności

actio personalis moritur cum persona ; roszczenie o charakterze ściśle osobistym wygasa ze śmiercią osoby której dotyczy

actio quaelibet in via sua; każda skarga ma właściwą sobie drogę (jest rozpatrywana samodzielnie)

actio semel extincta non reviviscit ; roszczenie raz wygasłe nie odżywa

actiones semel inclusae judicio salvae permanent /lis pendens ; skargi raz wytoczone powodują stan sprawy zawisłej

actor non condemnatur; powód nie może być zasądzony

actor sequitur forum rei; powód idzie za sądem pozwanego

actor; powód/oskarżyciel

actori incumbit onus probandi; ciężar dowodu spoczywa na powodzie

actori incumbit probatio; na powodzie spoczywa ciężar dowodu

administratio; administracja (pomoc; służebny charakter)

affinis; powinowactwo (relacja pomiędzy jednym z małżonków, a krewnymi drugiego małżonka)

ambulatoria (enim) est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum; zmienna jest (zatem) wola zmarłego aż do samego kresu życia

animus; zamiar polegający na traktowaniu rzeczy jako swojej

ascendentes; wstępni, ascendenci

audiatur et altera pars; należy wysłuchać także drugiej strony

benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur; ustawy są właściwiej interpretowane, gdy zachowuje się ich ducha

bona fides; dobra wiara (zasady współżycia społecznego)

bonae fidei possessor; posiadacz w dobrej wierze (ten, który wszedł w faktyczne władanie w usprawiedliwionym przekonaniu, że nie narusza niczyich uprawnień)

bonum / bona; dobra majątkowe (majątek)

casus a nullo praestantur; za zdarzenie z powodu przypadku nikt nie jest zobowiązany do świadczenia (od nikogo nie można domagać się odszkodowania)

casus fortuitus; przypadek nadzwyczajny (czysto losowy)

casus mixtus; przypadek mieszany (kiedy szkoda jest następstwem zdarzenia losowego, ale jest ona następstwem niedbalstwa)

casus sentit dominus; zdarzenie przypadkowe dotyka właściciela (konsekwencje zdarzeń przypadkowych ponosi właściciel)

causa ;przyczyna prawna (to cel społeczno-gospodarczy, od którego istnienia określony porządek prawny uzależnia skuteczność oświadczenia woli)

causa civilis; sprawa cywilna

causa criminalis; sprawa kryminalna

causa donandi; składający oświadczenie woli zmierza do bezpłatnego dokonania przysporzenia majątkowego na rzecz kontrahenta (darowizna)

causa obligandi vel acquirendi; celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia

causa solvendi; składający oświadczenie zmierza do rozwiązania węzła obligacyjnego (zwrot pożyczki)

cessante ratione legis cessat ipsa lex; Gdy ustaje przyczyna obowiązywania ustawy, traci moc sama ustawa

cognatus; pokrewieństwo krwi (spokrewniony - rodzeństwo rodziców, kuzynostwo)

cognitio extra ordinem; proces rzymsko-kanoniczny, proces cywilny, proces inkwizycyjny, proces mieszany

coniux; małżonek (ogólnie)

consuetudo est optima legum interpres; Zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa

contra ius fasque; przeciw prawu boskiemu i ludzkiemu

contra tabulas; dziedziczenie przeciwtestamentowe (dziedziczenie przez osoby najbliższe spadkodawcy, które zostały pominięte w testamencie - zachowek)

contractus ab initio voluntatis est, ex post facto necessitatis; Zawarcie kontraktu jest dobrowolne, lecz wykonanie przymusowe

contractus bilateralis; umowa dwustronna (wyraźnie rozdzielamy dwie strony o odmiennych interesach)

contractus bonae fidei; umowa dobrej wiary (charakteryzuje się tym , że przy ustalaniu ich treści sąd ma pole swobodnej oceny)

contractus innominatus; brak zaskarżalności w prawie rzymskim

contractus multilateralis; umowa wielostronna (np. umowa spółki prawa cywilnego)

contractus stricti iuris; umowa ścisłego prawa (przy której wykonaniu rygorystycznie trzymamy się treści umowy ustalonej przez strony umowy)

contractus vitalitus; umowa aż do śmierci jednej ze stron, umowa dożywotnia

corpus; materialne władanie rzeczą

creditor; wierzyciel

culpa in abstracto; porównanie staranności sprawcy szkody, z jakąś hipotetyczną starannością jakiej należałoby dołożyć

culpa in concreto; niedołożenie staranności takiej, jak w swoich własnych sprawach

culpa in contrahendo; niestaranność w fazie zawierania/negocjowania umowy (np. rozpoczęcie negocjacji bez zamiaru zawarcia umowy)

culpa in custodiendo; wina w nadzorze (możliwość przypisania odpowiedzialności za czyny innych osób - odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta, dzieci)

culpa in eligendo; wina w wyborze (np. odpowiedzialność za winy podwykonawców)

culpa lata; grube niedbalstwo (niezrozumienie tego, co wszyscy rozumieją)

culpa levis; lżejsze niedbalstwo

culpa neglegentia; sytuacja w której sprawca, wyraził szkodę, chociaż tej szkody nie chciał wyrządzić; wina nieumyślna

damnum compensare; naprawianie szkody

damnum emergens; rzeczywisty uszczerbek majątkowy

damnum;szkoda

datio in solutum; sytuacja kiedy dłużnik za zgodą wierzyciela świadczy mu coś innego niż wynika z treści zobowiązania

debitor; dłużnik

delicta perentium liberis non nocent; przestępstwa rodziców nie szkodzą dzieciom (karne też)

descendentes; zstępni, descendenci

dolo facit qui petit quod redditurus Est ;działa podstępnie ten, kto żąda tego, co będzie musiał zwrócić

dolus coloratus; zły zamiar zabarwiony (używany, żeby wskazać, iż nagannemu działaniu sprawcy towarzyszyło jakieś szczególne zabarwienie emocjonalne)

dolus directus; zamiar bezpośredni (ktoś podjął działanie, zmierzające bezpośrednio do wywołania określonego nagannego lub przestępnego skutku)

dolus evetualis; zamiar ewentualny (sprawca wie, że jego działanie może wywołać określony skutek i on się z nim godzi - podpala dom wiedząc, że są w nim osoby, które nie mogę go samodzielnie opuścić)

dolus premeditatus; popełnienie czynu w sposób zaplanowany

dolus repentinus; popełnienie czynu w sposób raptowny (nie planował, ale uczynił)

dolus subsequens; zamiar następczy (podjęcie działania w celu osiągnięcia rezultatu i w czasie jego realizacji dokonanie rzeczy, które nie były planowane)

dolus; zły zamiar, podstęp (sprawca który chce wyrządzić szkodę - wina umyślna)

dominium; własność

dowiedział się, że narusza cudze uprawnienia, to nadal jest posiadaczem danej rzeczy - sytuacja charakterystyczna dla nieruchomości, w szczególności dla zasiedzenia)

ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat; ciężar dowodu spoczywa na tym kto twierdzi, a nie na tym kto zaprzecza

ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat; ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto zaprzecza

essentialia contractus; przedmiotowo istotne składniki treści kontraktu

ex maleficio non oritur contractus; kontrakt nie rodzi się z czynu bezprawnego

ex testamento; powołanie do dziedziczenia oparte na testamencie

facultas alternativa; upoważnienie przemienne; polega na tym, że dłużnik może zwolnić się od swojego zobowiązania, spełniając inne świadczenie

falsa demonstratio non nocet; fałszywe oznaczenie nie szkodzi

fas est; jest rzeczą godziwą

forum est ubi domicilium est; miejscem sporu jest sąd miejsca zamieszkania (pozwanego)

fur semper moram facere videtur; złodziej postrzegany jest zawsze jako będący w zwłoce

hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius quod defunctus habuerit; spadkobranie to nic innego niż sukcesja w całość praw zmarłego

hereditas; spadek

hominum causa omne ius constitutum sit; Wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka

imperium; uprawnienia władcze (magistratury rzymskie, wojskowość), ale też struktura polityczna, władająca na wielkim obszarze terytorialnym

impossibilium nulla obligatio est; nie ma zobowiązania, gdy [świadczenie] jest niemożliwe

in ambiguitas contra stipulatorem; wątpliwości tłumaczy się na niekorzyść tego, kto złożył oświadczenie w sposób niejasny

in contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis; w umowach zawierają się milcząco także wymagania wynikające z obyczajów i zwyczaju

in conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt; W umowach bardziej uwzględnia się zamiar stron, niż dosłowne brzmienie

in dubio pro reo; w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego

in dubio semper id, quod minus est, debetur; w wypadku wątpliwości, wymagane jest to co mniejsze

in legibus magis simplicitas quam difficultas placet; W prawie podoba się bardziej prostota niż zawiłość

inter arma silent leges; wśród szczęku oręża milczą prawa

interpellatio; wezwanie

iudex non calculat; sędzia nie kalkuluje

iudex non dedit plus, quam quod petens ipse requirit / ne ultra petita; sędzia nie może zasądzić ponad żądanie powoda

iudex suspectus; sędzia podejrzany

iudicis est ius dicere, non dare; zadaniem sędziego jego stosowanie a nie tworzenie prawa

iudicium non debet esse illusorium; wyrok nie powinien być pozorny

iudicium; sąd, ale też wyrok, proces

iura in re aliena; prawo do rzeczy cudzej/ ograniczone prawa rzeczowe

iura novit curia; sąd zna prawo

ius acquisitum = ius quaesitum; uprawnienia do nabycia własności

ius coercendi; uprawnienia do karcenia,uprawnienia władzy publicznej do karania przypadków naruszenia porządku publicznego

ius disponendi; uprawnienie do rozporządzania przedmiotem uprawnienia

ius est ars boni et aequi; prawo jest sztuką tego, co dobre i słuszne

ius et fraus nonquam cohabitant; prawo i działanie podstępne nigdy nie współistnieją

ius gladii; prawo miecza, uprawnienie do użycia siły zbrojnej

ius naturale es quod natura omnia animalia docuit (...) hinc descendit maris atque feminae coniunctio quam nos matrimonium apellamus(...);prawem naturalnym jest to, czego natura nauczyła wszystkie istoty żywe (...) stąd wywodzi się związek mężczyzny z kobietą, który my nazywamy małżeństwem (...)

ius possidendi; uprawnienie do posiadania, faktycznego władania obiektem

ius quod ad personas pertinet; prawo, które dotyczy osób

ius recipsit aequitatem; prawo ma na względzie sprawiedliwość

ius utendi et fruendi; prawo do korzystania i pobierania korzyści z obiektu do którego mamy uprawnienia

iusta causa possidendi; słuszna/godziwa przyczyna objęcia w posiadanie (podstawa do wejścia w posiadanie przez zasiedzenie)

iusta causa traditionis; słuszna podstawa przeniesienia posiadania (dotychczasowy posiadacz przekazuje własność nowemu posiadaczowi - przeniesienie odbywa się w oparciu o akceptowalną przez prawo podstawę)

lex causae; prawo właściwe w danej sprawie

lex domicilii; prawo miejsca zamieszkania

lex fori; prawo miejsca siedziby sądu

lex imperfecta; ustawa niedoskonała (brak sankcji)

lex iniusta non est lex; ustawa niesłuszna nie jest ustawą

lex loci actus; prawo miejsca dokonania czynności

lex loci celebrationis; prawo miejsca dokonania aktu uroczystego (ceremonii)

lex loci contractus; prawo miejsca, w którym została zawarta umowa

lex minus quam perfecta; ustawa mniej niż doskonała (opatrzona sankcją ale nie pozbawiająca ważności czynności)

lex patriae; prawo ojczyste

lex perfecta; ustawa doskonała (sankcja nieważności)

lex plus quam perfecta; ustawa bardziej niż doskonała (sankcja nieważności i kara)

lex posterior derogat priori; ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą

lex posterior generalis non derogat legi priori speciali; ogólna ustawa późniejsza nie uchyla wcześniejszej ustawy szczegółowej

lex rei sitae; prawo położenia rzeczy

lex retro non agit = lex prospicit, non respicit; ustawa patrzy w przyszłość, a nie w przeszłość, prawo nie działa wstecz

lex specialis derogat legi Generali; ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną

lex superior derogat legi inferiori; ustawa wyższa uchyla ustawę niższą

lucrum cessans ; utracone korzyści

mala fides superveniens nocet; późniejsza zła wiara szkodzi (charakterystyczne dla ruchomości)

mala fides supervieniens non nocet; późniejsza zła wiara nie szkodzi (jeżeli ktoś jest posiadaczem w dobrej wierze, a później

mala fides; zła wiara

malae fidei posesor; posiadacz w złej wierze (ten, który wszedł w faktyczne władanie wiedział, że narusza czyjeś uprawnienia)

marita / uxor; żona

maritus / vir/ vir + coniux; mąż

mater semper certa est; matka jest zawsze pewna

matrimonium legitimum; małżeństwo wywołujące skutki prawne, zgodne z prawem, małżeństwo ważne

matrimonium putativum; małżeństwo mniemane, nieważne

melior est condicio possidentis; w jednakowej sytuacji lepsza jest pozycja posiadacza

minus quam perfecta lex est, quae vetat aliquid fieri, et si factum sit, non rescindit, sed poenam iniungit ei, qui contra legem fecit; Ustawa mądra jest to ustawa, która zakazuje czegoś, ale jeśli zostało dokonane, nie czyni nieważnym ale nakłada karę

mora creditoris = mora accipienti; zwłoka wierzyciela = zwłoka przyjmującego (sytuacja, gdy wierzyciel nie odbiera świadczenia, które jest prawidłowo udostępnione, czyli we właściwym czasie nie przychodzi, aby odebrać to co mu się należy albo uniemożliwia dłużnikowi dostarczenie mu świadczenia)

mora debitoris = mora solvendi; zwłoka dłużnika (określa sytuacje, kiedy dłużnik nie wykonał zobowiązania w prawidłowo ustalonym terminie)

mora ex rei fit; zwłoka wynika z samego stanu rzeczy (z treści umowy wynika, kiedy dane świadczenie ma być wykonane i automatycznie jeśli nie zostanie wykonane to bez wezwania ma miejsce zwłoka)

mora; zwłoka

nasciturus pro iam nato habetur quitiens de commodis eius agitur; dziecko poczęte uważa się za już narodzone, o ile chodzi o jego korzyści

nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius quaeritur; tego, kto ma się urodzić, uznaje się za już urodzonego, ilekroć chodzi o jego korzyści

naturalia contractus; przedmiotowo nieistotne składniki treści kontraktu, powinny się znaleźć w jej

ne bis in idem; nie dwa razy za to samo (zakaz powtórnego karania)

nemo est iudex in propria causa; nikt nie jest sędzią we własnej sprawie

nemo iudex sine actore; nie ma sędziego bez powoda

nemo iudex sine actore; nie ma sędziego bez powoda (nie prowadzi się postępowania jeśli nie została złożona skarga)

nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet; nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw, niż sam posiada

nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest; Nikt nie może umrzeć pozostawiając dziedzica do części spadku, część zaś beztestamentowo

nemo tenetur seipsum accusare; nikt nie jest zobowiązany do oskarżenia samego siebie

non debet actori licere, quod reo non permittur; powodowi nie wolno tego, na co nie pozwala się pozwanemu

nulla poena sine lege; nie ma kary bez ustawy

nulli res sua servit ; nie można mieć służebności na własnej rzeczy

nullum crimen sine lege; nie ma przestępstwa bez ustawy

nullum crimen sine poena; nie ma przestępstwa bez kary (publiczny charakter przestępstwa)

obligatio / obligationes; zobowiąznie

obligatio alternativa; zobowiązanie alternatywne/przemienne; zobowiązanie, którego wykonanie polega na tym, że dłużnik może spełnić jedno z kilku alternatywnych świadczeń

obligatio civilis; zobowiązanie cywilne (jest to takie zobowiązanie, którego spełnienia można domagać się na drodze sądowej

obligatio est vinculum iuris, quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum nostrae civitatis iuria; zobowiązanie jest węzłem prawnym, który zmusza nas do świadczenia czegoś zgodnie z prawami naszego państwa

obligatio ex contractu; zobowiązanie umowne (dwie strony umówiły się na określone świadczenia)

obligatio ex delicto; zobowiązanie z czynu niedozwolonego (zobowiązanie deliktowe)

obligatio ex lege; zobowiązanie z mocy samego prawa

obligatio in solidum ; solidarność niewłaściwa (po stronie zobowiązanej występuje kilku dłużników, z których każdy może spełnić świadczenie co uwalnia pozostałych)

obligatio naturalis; zobowiązanie naturalne (zobowiązanie za którym nie stoi przymus porządku prawnego, jest to taka relacja, w której wierzyciel nie może przymusowo domagać się spełnienia świadczenia, ale jeśli dłużnik spełnił świadczenie, to uznaje się je za świadczenie niezależne)

obligatio pro rata ; zobowiązanie podzielone na części – reguła w prawie rzymskim

obligatio quasi ex contractu; zobowiązanie jak gdyby z zobowiązania umownego (np. spłata nadwyżkowej raty kredytu, bezpodstawne wzbogacenie)

obligatio quasi ex delicto; zobowiązanie jak gdyby z czynu niedozwolonego (np. gdy mój pies pogryzł jakąś osobę)

pacta sunt servanda; umów należy dotrzymywać

parentes / genitores; rodzice

pater est quem nuptiae demonstrat; ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo

per fas et nefas; wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi

periculum debitoris; ryzyko dłużnika (ryzyko ponosi dłużnik)

periculum in mora; ryzyko w okresie zwłoki (zwłoka - stan kiedy strona w terminie nie wykonała swoich obowiązków)

periculum locatoris; ryzyko wynajmującego

perpetuatio obligationis; dosł. uwiecznienie zobowiązania - przeniesienie ryzyka

persona; osoba ludzka

possessio; posiadanie/władztwo faktyczne

proprietas; własność

quia semper certa est, etiam si volgo conceperit: pater vero is est, quem nuptiae demonstrant. (...);ponieważ ta zawsze jest pewna, nawet jeśli pocznie nie z prawego łoża, ojciec jest zaś to ten, na którego wskazuje małżeństwo

quod ab initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere; To, co od początku jest wadliwe, nie może być uzdrowione z upływem czasu

ratihabitio mandato comparatur; potwierdzenie równa się zleceniu

rebus sic stantibus [omnis contractus intellegitur]; dosł. ‘ponieważ sprawy przybrały taki obrót’ - każda umowa jest pojmowana jako obowiązująca tylko w danych, oznaczonych warunkach; wszelkie umowy są rozumiane w określonym stanie rzeczy

reformatio in peius iudici apellatio non licet; sądowi apelacyjnemu nie wolno zmienić wyroku na niekorzyść zasądzonego

reformationis in peius; pogorszenie sytuacji skazanego w wyniku wyroku zapadłego w postępowaniu odwoławczym

regnum; władza, rządy

rei vindicatio; skarga wydobywcza (uprawnienie właściciela do odebrania jego rzeczy od każdego kto nią faktycznie włada bez uzasadnienia prawnego - do wydobycia)

res corporales; obiekt materialny

res incorporales; obiekt niematerialny

res iudicata ;rzecz osądzona

res iudicata pro veritate accipitur; prawomocny wyrok przyjmuje się jako prawdę (wiążące)

reus exceptiendo fit actor; podniesienie przez pozwanego zarzutu czyni go powodem

reus in exceptione actor est; pozwany w zakresie podniesionego zarzutu jest powodem (tj. na nim spoczywa ciężar dowodu)

reus; pozwany/oskarżony

scire leges non hoc est verba larum tenere, sed vim ac potestatem; Znać prawa to nie znaczy trzymać się słów ustawy, ale jej treści i mocy działania

servitus in faciendo consistere nequit; służebność nie może polegać na działaniu

servitutes; służebności

servitutibus civiliter utendum est; służebności należy wykonywać oględnie

solutio + locum; prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika względem miejsca (czy we właściwym miejscu wykonał zobowiązanie)

solutio + res; prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika względem rzeczy (czy świadczył to co powinien świadczyć)

solutio + tempus; prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika względem czasu (czy we właściwym czasie wykonał zobowiązanie)

solutio; prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika; świadczenie

superficies solo cedit; to, co znajduje się na powierzchni, przypada gruntowi

testamentum allographum; testament alograficzny (testament sporządzony ustnie w obecności świadków)

testamentum holographum; testament holograficzny (testament pisemny sporządzony w całości własnoręcznie)

testamentum militum; testament wojskowy;testament, który utracił prawną skuteczność (testament nieważny)

testamentum; testament

tu patere legem quam fecisti; powinieneś przestrzegać prawa, które uczyniłeś

turpitudinem suam allegans nemo audiatur; powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany

ubi ius ibi remedium; gdzie prawo, tam i środek (do jego realizacji)

ubi lex non distinquit, nec nos distinguere debemus to samolege non distinguente nec nostrum est distinguere; tam, gdzie ustawa nie wprowadza rozróżnień nie powinniśmy my takich rozróżnień wprowadzać

utile per inutile non vitiatur; to, co jest skuteczne, nie doznaje uszczerbku ze strony tego, co jest nieskuteczne (dotyczy problemu częściowej nieważności czynności prawnej; częściowa nieważność czynności nie powoduje całkowitej nieważności te czynności)

venire contra factum proprium nemini licet; nie wolno występować przeciwko temu, co wynika z własnych czynów

vis cui humana infirmitas resistere non potest; siła, której ludzka słabość nie może się oprzeć

vis maior / vis absoluta / vis; siła wyższa

volenti non fit iniuria; Chcącemu nie dzieje się krzywda