Anna Maślanka
Anna Misztal
Jagoda Skorupa
GRZYBICE KOTÓW PRZENOSZONE NA CZŁOWIEKA
Grzyby są organizmami łatwo adaptującymi się do zmian środowiskowych, posiadają stosunkowo niewielkie zapotrzebowanie wzrostowe na składniki odżywcze, co sprawia, że w sprzyjających warunkach grzyby zasiedlają nowe nisze ekologiczne takie, jak np. organizm żywego gospodarza. Jako organizmy oportunistyczne grzyby wykazują niewielką swoistość w stosunku do gospodarza − człowieka lub różnych gatunków zwierząt – w wielu przypadkach przenoszą się nieswoiście z żywiciela na żywiciela.
Hipotetycznie wszystkie grzyby, które są w stanie wykształcić mechanizmy warunkujące ich termo− i tlenotolerancje mogą być czynnikiem etiologicznym zakażeń grzybiczych egzo− i endogennych. Większa zapadalność na grzybice nie zawsze jest wynikiem większej ilości grzybów w otoczeniu, lecz często zwiększonej ekspozycji gospodarza na grzyby obecne w środowisku, tudzież osłabienia odporności organizmu i większej podatności na ten rodzaj patogenów. Przy grzybiczych zakażeniach układowych i skórnych uwzględniać należy fakt, że potencjalnie istnieje możliwość transmisji zakażeń, nawet pozornie endogennych ze zwierząt na ludzi.
Są najczęstszym problemem grzybiczym rozpoznawanym w gabinetach weterynaryjnych. Najpowszechniej występującym u kotów dermatofitem, który może ulegać transmisji na właściciela jest Microsporum canis. Istnieje również możliwość zakażenia i transmisji takich grzybów jak Microsporum gypseum, Microsporum persicolor, a także Trichophyton mentagrophytes i Trichophyton verrucosum. Są to jednak patogeny występujące rzadziej.
Do grupy zwierząt o zwiększonej podatności na zakażenia dermatofitami należą zwierzęta młode, starsze oraz kotki w ciąży i karmiące – mogą one przenieść patogen na swoje potomstwo. Szczególnie predysponowane są koty długowłose, szczególnie perskie. Podwyższone ryzyko zachorowań notuje sie w miejscach o dużym zagęszczeniu zwierząt – jak hodowle, czy schroniska. Prawdopodobieństwo zakażenia wzrasta również u zwierząt bezdomnych, oraz kontaktujących się z wieloma innymi zwierzętami – uczestnicząc w pokazach, wystawach. Kolejnym czynnikiem potęgującym możliwość zachorowania są choroby oslabiające odpowiedź immunologiczną organizmu na zarazek – jak FIV, FeLV, inne przypadki osłabienia odporności, obecność pasożytów bytujących na skórze oraz stosowanie leków immunosupresyjnych. Ważną kwestią są także warunki, w jakich zwierzę przebywa.
Dermatofity atakują owłosione części ciała i zrogowaciały naskórek. W konsekwencji, miejsca na skórze zaatakowane przez grzyby mają często wygląd nieregularnych wyłysień w obrębie głowy, uszu, przednich powierzchni kończyn. Zazwyczaj nie jest obserwowany świąd - w przypadku, gdy atakowane są jedynie włosy i zrogowaciały naskórek, jednak gdy dojdzie do powikłania tego stanu i proces rozprzestrzeni się do skóry właściwej może pojawić się nawet silny świąd. Objawy, które również możemy zaobserwować w przebiegu dermatofitoz to: zapalenie mieszków włosowych, prosówkowe zapalenie skóry kotów, trądzik koci, zespoły chorobowe przypominające pęcherzowe zapalenie skóry .
Grzybica skórna powinna być brana pod uwagę w diagnostyce różnicowej wielu chorób skóry, szczególnie ważnym aspektem jej diagnostyki jest fakt, że może ona przenosić się na ludzi. Wymagana jest zatem jej rutynowa kontrola przy podejrzeniu zachorowania.
Pierwszym krokiem w diagnostyce może być badanie sierści przy pomocy lampy Wooda. Przy ekspozycji na tego rodzaju światło włosy zaatakowane przez Microsporum canis świecą na żółtozielono. Negatywny wynik tego testu nie daje gwarancji, że nie mamy o czynienia z dermatofitozą – ze względu na inne gatunki grzybów, które nie wykazują fluorescencji. Należy pamiętać jednak o fałszywie dodatnich wynikach – na przykład w wyniku reakcji z zastosowanymi wcześniej miejscowo tetracyklinami, czy po przemywaniu skóry Rivanolem.
Kolejnym krokiem jest mikroskopowe badanie włosów. Sierść do badań powinna być pobierana poprzez wykonanie zeskrobin skórnych. Po dodaniu KOH lub chlorolaktofenolu zaatakowane włosy wykazują następujące zmiany: wyglądają jak powiększone i rozpulchnione struktury, o szorstkiej i nieregularnej powierzchni. Na powierzchni włosa można zauważyć wiązki lub łańcuszki spor grzybów
Możliwe jest wykorzystanie do diagnostyki testu DMT, jednakże nie jest on polecany u zwierząt ze względu na fałszywie dodatnie wyniki powodowane wzrostem saprofitów zmieniających kolor medium.
Najbardziej wiarygodną, lecz najbardziej czasochłonną metodą diagnostyczną jest hodowla grzybów na podłożu Sabouarda. Próbki włosów pobiera się ze zmienionych miejsc – za pomocą zeskrobiny, lub po prostu wyrywając je. Wynik uzyskujemy po 2-3 tygodniach, daje on pewność co do obecności i gatunku danego dermatofitu.
Podejmując leczenie należy pamiętać o czynniku zakaźnym pozostającym w środowisku i zadbaniu o pozbycie się go, gdyż poza kontaktem ze zwierzęciem to właśnie sierść ze sporami znajdująca się w otoczeniu może stanowić główne źródło zakażeni dla ludzi. W odpowiedniej temperaturze i wilgotności fragmenty włosów z artrosporami zdolnymi do zakażeni mogą przetrwać nawet do 18 miesięcy. Po dostaniu się do gleby czas ten się wydłuża.
Ogolenie sierści zwierzęcia zmniejsza prawdopodobnieństwo rozsiewania grzybów do otoczenia, a także przyspiesza leczenie. Nie należy również pomijać preparatów do stosowania miejscowego (jak klotrimazol, enilkonazol, czy też szampony z chlorheksydyną), nawet gdy podjęta jest terapia ogólna i szczepienia – to właśnie leki miejscowe również ograniczają rozprzestrzenianie patogenu.
Ważnym aspektem jest zadbanie o higienę pomieszczeń, gdzie zwierzę przebywa – regularne odkurzanie i w miarę możliwości odkażane. Preparatami nadającymi się do tego celu są podchloryn sodu oraz wodny roztwór enilkonazolu.
Wśród ludzi najbardziej narażone będą osoby starsze, osoby o o obniżonej odporności, kobiety ciężarne oraz dzieci. U dzieci szczególnie ważnym problemem będzie kontaktowanie się z bezdomnymi zwierzętami, przy równoczesnym braku należytej higieny. Około 75% grzybic odnotowywanych u dzieci to mikrosporozy, z czego 70% to przypadki powodowane przez Microsporum canis przeniesionym od zwierząt. Obserwuje się także przenoszenie mikrosporozy z jednego członka rodziny na drugiego po wcześniejszym zarażeniu się od kota (źródłem mogą być także klinicznie zdrowe koty, nie wykazujące żadnych objawów chorobowych)
U ludzi zmiany najpierw pojawiają się często w miejscu, w którym kontakt z chorym zwierzęciem był najmocniejszy. Mogą to być takie partie ciała jak dłonie, przedramiona, szyja, dekolt, policzki (szczególnie u dzieci, które przytulają zwierzęta). Mogą przenosić się również na owłosioną skorę głowy, skórę tułowia, brzucha. Zaatakowane miejsca przybierają wygląd czerwonych, ogniskowych, łuskowatych zmian.
Należy pamiętać również o fakcie, że dermatofitozy mogą być schorzeniem przenoszonym z człowieka na zwierzę i nie w każdym przypadku, gdy choroba dotyka właściciela, jak i podopiecznego wina leży po stronie kota. Niejednokrotnie objawy zauważone u właściciela zwierzęcia naprowadzają lekarza weteryanrii na właściwy trop w diagnostyce, gdy objawy u kota są słabo wyrażone.Jednakże przy podejrzeniu dermatofitozy należy poinformować właściciela o potencjalnym ryzyku przeniesienia się chorby i zadbanie o obserwację mogących pojawić się wykwitów na skórze.
Grzyby drożdżopodobne
Najbardziej rozpowszechnionym grzybem drożdżopodobnym występującym zarówno u ludzi jak i u zwierząt jest grzyb z rodzaju Malassezia, z której wyodrębnić można: M. furfur, M. sympodia lis, M. pachydermatis, M.globosa, M.restricta, M.obtuse. W zależności od gatunku przybierają one kształt owalny, sferyczny czy cylindryczny (niektórzy mówią nawet o kształcie przypominającym bałwanka lub pantofelka) a kolonie są koloru kremowo- beżowego. Ocena patogenności tych drożdżaków jest sprawą, wzbudza chyba najwięcej kontrowersji, ponieważ z jednej strony grzyb ten może wywoływać stany chorobowe, z drugiej jednak strony występuje powszechnie w środowisku. Wyniki badań przeprowadzonych w Zakładzie Wirusologii, Mykologii i Immunologii Katedry Nauk Przedklinicznych SGGW dowodzą, ze u 95% psów i kotów można je bez problemu izolować z różnych części ciała, podczas gdy zwierzę jest klinicznie zdrowe. Prócz psów i kotów Malassezia pachydermatis jest najczęściej izolowana od dzikich i domowych mięsożernych, takich jak niedźwiedzie, fretki i lisy, ale także innych jak nosorożce, świnie, małpy, konie i ptaki.
Topografia występowania zmian może być zróżnicowana. Najczęściej lokalizują się w okolicy kanału słuchowego, w okolicy szyjnej, pachowej, międzypalcowej i podeszwowej. U zdrowych psów nie są one widoczne, charakterystyczny jest jednak zapach, którego pomimo długotrwałego leczenia nie da się pozbyć. Do objawów klinicznych choroby zaliczyć można zmiany o charakterze wysiękowym, rumieniowym, hiperpigmentację, liszaj, złuszczanie naskórka i drobne krosty, które są silnie swędzące i towarzyszyć im może odczyn zapalny.. Rasy predysponowane wśród psów, to głównie te, u których zbyt duża ilość fałdów skórnych stanowi idealne środowisko do namnażania drobnoustrojów, m.in.: Bassety, Bloodhundy i Shar Pei., wśród kotów są to takie rasy jak: Devon rex, Sphinx i Canadian hairless.
U ludzi głównie występującym drożdżakiem jest M.furfur, wywołująca tzw. łupież pstry -pityriasis vesicolor choć coraz częściej wskazuje się na M. pachydermatis jako źródło zmian skórnych a niekiedy także chorób o charakterze uogólnionym, zwłaszcza u pacjentów z osłabionym układem immunologicznym. Pityriasis vesicolor dawniej uznawało się za chorobę niezakaźną, mającą pewne predyspozycje genetyczne. Charakterystycznym objawem jest występowanie na miejscach zajętych przez grzyb odbarwień, co jest związane z hamowaniem przez grzyb czynników melanogenezy. Najnowsze doniesienia dowodzą również o możliwości przenoszenia choroby z człowieka na człowieka, co mogłoby przeczyć teorii, iż jest to choroba niezakaźna, oraz sugerować, że również zwierzęta posiadające ten gatunek drożdżaka mogą stanowić źródło zakażenia.
Potwierdzona naukowo jest możliwość przeniesienia M. pachydermatis ze zwierząt na człowieka, oraz za pośrednictwem nieumytych rąk na kolejną osobę. Osobami najbardziej narażonymi na uogólnienie procesu chorobowego są małe dzieci (szczególnie noworodki, gdyż drożdżak ten potrafi przeżyć na powierzchni inkubatora długi czas) oraz ludzie z osłabionym lub niesprawnym układem immunologicznym ( głównie chorzy na HIV, AIDS, poddawani chemioterapii, radioterapii, osoby starsze). Do objawów zaliczyć tu można: bezdech, bradykardia, skoki temperatury ciała, hepatosplenomegalię.
Zakażenia grzybami drożdżopodobnymi stanowią poważny problem, gdyż tylko w 60% przypadków występowania ich u ludzi uzyskuje się pozytywne efekty lecznicze. U zwierząt ras predysponowanych niemożliwe jest zupełne wyleczenie malassezji, dlatego też występowanie kilku drobnoustrojów w polu widzenia uznaje się jako fizjologię. W przypadku wystąpienia choroby należy leczyć ją preparatami zawierającymi ketokonazol (KetoScan), mikonazol (Surolan) lub nystatynę. Właścicielom zwierząt będących nosicielami grzybów zaleca się natomiast lepsza dbałość o higienę a w szczególności dokładne mycie rąk po kontakcie ze zwierzęciem. Nie zaleca się również wpuszczania do łóżka oraz spania z kotem czy psem będącym nosicielem Malassezji, zwłaszcza, że u ludzi patogenne mogą okazać się zarówno jako występujące w monokulturze, jak i wikłane przez bakterie, głównie z rodzaju Staphylococcus spp.
Aspergiloza
Grzyby należące do rodzaju Aspergillus izolowane są z gleby, roślin, a także z powietrza i powierzchni w zamkniętych pomieszczeniach. Zasiedlają prawie każde środowisko produkując miliardy zarodników, które uwalniane do otoczenia razem z wdychanym powietrzem aspirowane są również do układu oddechowego ptaków i ssaków. Aspergiloza jest traktowana jako zoonoza, ponieważ nie można wykluczyć, że w sprzyjających okolicznościach możliwa jest transmisja zakażenia ze zwierząt na ludzi. Opisywano przypadki aspergilozy u psów, kotów, gadów i ptaków.
Aspergiloza jam nosowych jest jedną z najczęstszych przyczyn przewlekłego wypływu z nosa u psow średnio- i długoczaszkowych. Zwykle jest ona wynikiem zasiedlenia błon śluzowych nosa i zatok przez Aspergillus fumigatus. Inne objawy towarzyszące chorobie to owrzodzenie nozdrzy przednich, tkliwość okolicy nosa, krwawienia z nosa. Grzybica jam nosowych może być chorobą pierwotną lub powikłaniem obecności ciała obcego, nowotworu lub wcześniejszego urazu w jamie nosowej. Patogenem najczęściej powodującym grzybicze zapalenie jam nosowych u psow jest Aspergillus fumigatus, rzadziej izoluje się także Aspergillus flavus, Aspergillus niger, Aspergillus nidulans. Zwykle chorują psy doligocefaliczne i mezocefaliczne (długo- i średnioczaszkowe) młode lub w średnim wieku. Kolonizacja jam nosowych oraz zatok czołowych przez grzyby prowadzi do postępującego niszczenia małżowin nosowych. Spowodowane jest to bezpośrednio zmianami zapalnymi w ścianach naczyń krwionośnych oraz prowadzącym do martwicy działaniem toksyn produkowanych przez grzyby. Dodatkowo może dochodzić, głownie na terenie zatok czołowych, do proliferacji błony śluzowej i powstawania ziarniniaków grzybiczych. Głównymi objawami aspergilozy jam nosowych są: przewlekły jedno- lub obustronny, śluzowy, śluzowo-ropny lub śluzowo-krwisty wypływ oraz okresowo krwawienia z jamy nosowej. Podczas omacywania okolicy nosa niejednokrotnie stwierdza się występującą bolesność i ewentualnie deformacje. Widoczna asymetria gałek ocznych lub uwypuklenie podniebienia twardego w jamie ustnej również mogą być wynikiem obecności mas w jamie nosowej. Częściowej lub całkowitej niedrożności jednej lub obu jam nosowych towarzyszy wzmożony szmer oddechowy, przewlekłe zianie lub oddychanie z otwartą jamą ustną. Chorobie mogą towarzyszyć także depigmentacja lub owrzodzenie nozdrzy przednich i wzmożone kichanie (4, 7). W rozpoznaniu różnicowym aspergilozy jam nosowych należy brać pod uwagę przede wszystkim rozrost nowotworowy, obecność ciała obcego oraz ogólne
zaburzenia krzepliwości krwi. Rozpoznanie przyczyn przewlekłego wypływu z nosa u psów wymaga wykonania badań dodatkowych.
W każdym przypadku, a zwłaszcza przed badaniami wymagającymi znieczulenia ogólnego, powinno zostać wykonane pełne badanie morfologiczne i biochemiczne krwi, a u pacjentów z krwawieniem z jamy nosowej także koagulogram. Techniki obrazowe, którymi można się posłużyć w celu ustalenia rozpoznania, obejmują wykonanie zdjęcia rentgenowskiego i tomografii komputerowej jam nosowych oraz zatok czołowych. W badaniu rentgenowskim oceniana jest przede wszystkim powietrzność obu zatok czołowych oraz jam nosowych i obecność ewentualnych cech niszczenia kości w tej okolicy: ubytki małżowin nosowych z obecnością ogniskowych przejaśnień otaczających kości, przejaśnienie w obrazie kości w przedniej oraz zacienienie w tylnej części jamy nosowej i zatokach czołowych z ogniskowym pogrubieniem kości czołowej. Badanie tomograficzne jest badaniem dużo dokładniejszym od klasycznego zdjęcia rentgenowskiego i pozwala na bardziej szczegółową ocenę badanych struktur (szczególnie błony śluzowej – jej pogrubienia i ewentualne rozrosty), jednak jego dostępność jest znacznie niższa, wymaga znieczulenia ogólnego pacjenta i wiąże się z wyższymi kosztami. Ostateczne rozpoznanie aspergilozy stawiane jest najczęściej na podstawie wyników badania cytologicznego i histopatologicznego próbek pobranych z jamy nosowej. Inną dostępną grupą badań są testy serologiczne jak AGID, CIE czy ELISA.
Leczenie aspergilozy jam nosowych jest skuteczne w 50-70%, w zależności od wybranej metody. Lepsze wyniki osiąga się stosując terapię miejscową, która wymaga jednak znieczulenia ogólnego pacjenta, a słabsze – podając doustne leki przeciwgrzybicze. Terapia miejscowa z użyciem roztworów enilkonazolu lub klotrimazolu obejmuje przepłukiwanie jam nosowych od strony nozdrzy przednich lub przez cewniki wprowadzone chirurgicznie do zatok czołowych. Kontrolę skuteczności leczenia przeprowadza się wykonując powtórną rynoskopię lub badanie tomograficzne.
Do zakażenia u ludzi dochodzi głównie przez wdychanie (inhalację) zarodników, znacznie rzadziej zakażenie rozwija się drogą pokarmową, lub przez uszkodzoną skórę. Do infekcji może dojść także wskutek rozmaitych urazów, podczas zabiegów operacyjnych oka czy serca (szczególnie przy zabiegu wszczepienia zastawek), a także przy zakażeniu miejsca wkłucia cewnika. U zdrowych osób zarodniki, które przedostały się do dróg oddechowych, są usuwane przez sprawnie funkcjonujący system odpornościowy, najczęściej ulegają fagocytozie przez makrofagi płucne. Czasem wdychanie zarodników może powodować nadmierną aktywację układu odpornościowego prowadzącą do choroby alergicznej. Natomiast u ludzi ze znacznie zmniejszoną odpornością nie funkcjonują mechanizmy obronne i grzyb może swobodnie rozwijać się w tkankach gospodarza.
Postać kliniczna choroby zależy od statusu immunologicznego pacjenta. U pacjentów immunokompetentnych na ogół dochodzi do powstania chorób o podłożu alergicznym. W tej postaci choroby inhalacja zarodników grzyba nie prowadzi do rozwoju grzybni w tkankach, lecz jedynie silnie pobudza układ odpornościowy, prowadząc do objawów alergicznych.Choroba może przyjmować postać: alergicznej aspergilozy oskrzelowo-płucnej – najczęściej występuje u chorych z atopią, gdy grzyb kolonizuje oskrzela powodując rozwój reakcji alergicznej. Alergia może prowadzić do astmy (niedrożność oskrzeli) i eozynofilii; alergicznego zapalenia zatok – rozwija się u osób młodych, przyjmując postać chronicznie nawracających zapaleń nosowo-zatokowych. W przypadku tej choroby charakterystyczny jest brak reakcji na antybiotyki, leki antyhistaminowe lub kortykosteroidy. Innym rodzajem aspergilozy jest inwazyjna aspergiloza, która najczęściej dotyka osoby z problemami układu odpornościowego. W przypadku tej choroby grzyb atakuje i uszkadza tkanki w organizmie. Aspergiloza inwazyjna najczęściej rozwija się w płucach, ale może także powodować zakażenia wielu innych narządów i rozprzestrzeniać się po całym organizmie. Wyróżniamy ostrą inwazyjną aspergilozę płucną, aspergilozę tchawiczo-oskrzelową oraz zatorową oskrzeli, aspergilozę tchawiczo-oskrzelową oraz zatorową oskrzeli, ostre inwazyjne zapalenie zatok, chroniczne inwazyjne zapalenie zatok, grzybniak płuc lub zatoki. W przypadku nie inhalacyjnej drogi zakażenia, mogą rozwijać się inne niż wymienione postacie choroby, a ich obraz kliniczny jest zależny od lokalizacji grzyba. Aspergillus może rozsiewać się z płuc wraz z krwią do różnych narządów lub może być wprowadzony do organizmu podczas zabiegów chirurgicznych. Aspergiloza może wówczas przyjmować postać: zapalenia szpiku, aspergilozy mózgu, aspergilozy skórnej, aspergilozy mięśnia sercowego, aspergiloza oka
Rodzaj stosowanej diagnostyki zależy od rodzaju choroby. W przypadku chorób alergicznych przeprowadza się oznaczenie poziomu granulocytów kwasochłonnych oraz przeciwciał klasy IgE we krwi, następnie przeprowadza się testy skórne. Przy podejrzeniu alergicznej aspergilozy oskrzelowo-płucnej przeprowadza się badania RTG płuc. Istotne dla potwierdzenia diagnozy jest również uzyskanie dodatnich wyników badań mikrobiologicznych i wielokrotne wykrycie w plwocinie lub mucynie z zatok strzępek Aspergillus. Można zlecić wykonanie badań obrazowych, takich jak RTG klatki piersiowej lub tomografia komputerowa. Ponadto, wykonuje się badania mikrobiologiczne, do których pobiera się próbki wydzielin lub biopsje tkanek.
Bibliografia:
Muller G.H.,Kirk R.W.,Scott D.W.. Kleintierdermatologie. Semper Bonis Artibus. Stuttgart, Jena, New York 1993
Popiel J., Jakubiak A. Najczęściej występujące dermatofitozy skóry psów i kotów: spojrzenie dermatologa klinicysty. Weterynaria w praktyce 2012/4
Popiel J. Jakubiak A. Grzybice powierzchowne skóry u psów i kotów. Weterynaria w praktyce. 2004/6
Choroby zakaźne zwierząt z elementami epidemiologii i zoonoz. PWRiL. Warszawa 2011