W języku polskim termin „praca” używany jest najczęściej w dwóch znaczeniach:
Czynnościowy / funkcjonalny i oznacza pewną formę działania
Rzeczowym / przedmiotowym i oznacza wynik, efekt, dzieło, wytwór działania
Praca w różnym ujęciu:
Fizjologia: człowiek pracuje gdy porusza mięśniami – praca dynamiczna i gdy utrzymuje je w stanie napięcia – praca statyczna lub gdy następują określone przebiegi impulsów w sieci nerwowej i mózgu
Psychologia: praca jest formą systematycznej aktywności umysłowej, która jest ukierunkowana na osiągnięcie celu
Prawo: praca koncentruje się na tych aspektach działań ludzkich, które są konsekwencją stosunku umownego między dwoma osobami: pracodawcą i pracownikiem
Socjologia: na definicję pracy składają się następujące elementy:
Praca jest celową i świadomą działalnością
Praca jest zespołem czynności społecznie zorganizowanych i realizowanych w ramach celowej organizacji społecznej
Poprzez prace wytwarzane są nie tylko wartości gospodarcze, ale także kulturowe
Wykonywanie określonej pracy wyznacza jednostce pozycję w społeczeństwie
Pracę człowieka można rozpatrywać w różnych aspektach
praca jest działaniem technicznym
praca jest działalnością ekonomiczną
praca jest procesem fizjologicznym
praca jest procesem psychicznym i intelektualnym
praca jest procesem społecznym
Praca wpływa na człowieka pozytywnie lub negatywnie, gdy jest realizowana w sprzyjających warunkach, zgodnie z kwalifikacjami, jest pozytywna. Może jednak również powodować stres, choroby itp., jest negatywna (np. mobbing)
Praca występuje wszędzie tam, gdzie efektem czynności człowieka jest produkt materialny lub innego rodzaju dobro spożywane poprzez wykonawcę lub innych ludzi.
Definicja pracy wg Stefana Klonowicza
Przez pracę należy określić wszelką działalność człowieka odbywającą się w ścisłym powiązaniu z oddziaływaniem czynników środowiska zewnętrznego prowadzącą do zaspokojenia dowolnych potrzeb ludzkich i wytworzenia dóbr materialnych i duchowych zapewniających wykonawcy określoną pozycję społeczną i ekonomiczną. Wszelka praca odbywa się dzięki uruchomieniu mechanizmów psychofizjologicznych, które powodują przestawienie się ustroju w toku wykonywanej czynności roboczej na nowy poziom czynnościowy wyrażający się przede wszystkim w charakterze i intensywności przemiany materii zamianach parametrów cechujących poszczególne układy i narządy pod względem morfologicznym i fizjologicznym oraz zmianach w strefie psychicznej człowieka i jego powiązaniach ze społecznością ludzką.
Pojęcie pracy przeszło długą drogę: od przekleństwa, potępienia, upodlenia, znienawidzenia, beznadziejności, bezsensowności, przymusu, krzywdy, alienacji, degradacji do emancypacji, dezalienacji, wyzwolenia, wyzwolenia wartości od których zależna jest ludzka samorealizacja i los ludzkiej egzystencji.
Wyróżniamy 3 główne konteksty myślenia o pracy człowieka:
Uniwersalistyczny
Chrześcijański
Pragmatyczny
Możemy wyróżnić 6 aspektów pracy człowieka
Filozoficzny
Fizjologiczno – psychologiczny
Ekonomiczny
Społeczny
Moralny
Wychowawczy (wychowanie przez pracę, wychowanie do pracy i wychowanie przez pracę)
Praca to jedna z podstawowych form aktywności człowieka, prócz niej są jeszcze zabawa i nauka, do tych aktywności można zaliczyć też walkę i twórczość.
Praca niewątpliwie ma duży wpływ na rozwój osobowości człowieka. Kształtuje różne postawy, uwrażliwia na jedne sprawy, na inne zobojętnia. Wszystko to zależy od pracy, jaka się wykonuje i czy ta praca jest zgodna z predyspozycjami osoby ją wykonującej. Bardzo ważny jest odpowiedni wybór zawodu. Skutkiem nieprzemyślanej decyzji może być niechęć do pracy, brak zadowolenia, brak sensu życia.
Zawód
Wg Jana Szczepańskiego:
jako wewnętrznie spójny system czynności, stanowiących dla jednostki źródło utrzymania i określających jej pozycję społeczną;
jako stałe wykonywanie pewnych czynności bez względu na kwalifikacje;
jako populację tych, którzy wykonują te same czynności, np.lekarskie, nauczycielskie
Wg T. Nowackiego
Zawód to wykonywanie zespołu czynności społecznie użytecznych, wyodrębnionych na skutek społecznego podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiedniej wiedzy i umiejętności powtarzanych systematycznie i będących źródłem utrzymania pracownika i jego rodziny.
Cechy zawodu:
- jest układem wyodrębnionych i powtarzanych czynności
- określa pozycję społeczno-zawodową pracownika
- stanowi źródło utrzymania
- wymaga specjalnego przygotowania zawodowego
Nomenklatura (klasyfikacja, systematyka zawodów) – usystematyzowany podział zawodów i specjalności (wymagające przygotowania do pracy w okresie co najmniej 3 m-cy) występujących w gospodarce narodowej
Zawód a specjalność – zawód jest nazwą szerszą podczas gdy specjalność traktuje się jako nazwę bardziej konkretyzującą układ czynnościowy, np. zawód pedagog
specjalność ped. pracy
Zawód wyuczony- całokształt wiedzy, umiejętności i predyspozycji pracownika nabytych w szkole i (lub) w praktyce, potwierdzony posiadanym świadectwem lub dyplomem i umożliwiający mu wykonywanie spójnego zespołu czynności społecznie użytecznych
Zawód wykonywany- wykonywanie wewnętrznie spójnego zespołu czynności społecznie użytecznych, wynikającego z jednostkowego podziału pracy, w celu zaspokojenia istotnych potrzeb życiowych.
Praca zawodowa
Wg T. Tomaszewskiego:
Praca zawodowa to działalność ludzi organizowana społecznie w taki sposób, aby prowadziła do powstawania wytworów społecznie wartościowych i do podnoszenia jakości życia wykonujących ją jednostek. (cele pracy zawodowej)
Z tych dwóch celów wywodzą się 2 postulaty:
1) Postulat wydajności pracy – pracownik ma produkować dużo i dobrze, co jednak uwarunkowane jest wysokim poziomem kwalifikacji i motywacji zawodowych
2) Postulat humanizacji - praca która jest nie tylko źródłem utrzymania ale także potrzebą człowieka i czynnikiem jego dalszego rozwoju
W węższym rozumieniu praca zawodowa to czynności, które :
a) tworzą system wewnętrznie spójny
b) opierają się na określonej wiedzy i umiejętnościach
c) są skierowane na wytworzenie pewnych przedmiotów lub usług
d) wykonywane są systematycznie lub trwale
W ujęciu szerszym oprócz czynności bierze się również pod uwagę także zewnętrzne warunki pracy, ramy organizacyjne, korzyści materialne, prestiż zawodu, szanse zawodowe i inne elementy wpływające bezpośrednio lub pośrednio na proces i wyniki pracy zawodowej.
Zawodoznawstwo:
W znaczeniu szerokim to : interdyscyplinarny obszar wiedzy, zlokalizowany na pograniczu nauk społecznych, przyrodniczych technicznych lub ogół badań nad właściwościami i warunkami wykonywania zawodów, ich historycznym, społecznym i kulturowym znaczeniem, ich klasyfikacją, statystyką zawodową oraz ogólnymi problemami wyboru zawodu i przydatności zawodowej.
W znaczeniu wąskim to : wiedza o zawodach, a ujęte statystycznie obejmuje wyniki czynności badawczych i poznane prawdy odnoszące się do poszczególnych zawodów
Wg T. Nowackiego zawodoznawstwo – to interdyscyplinarny obszar wiedzy znajdujący się na pograniczu wielu nauk.
Istotę zawodoznawstwa stanowią badania nad zawodem i pracą zawodową.
Zadania zawodoznawstwa :
- opisywanie zawodów wg analizy czynności zawodowych, warunków pracy i zadań pracowniczych
- ustalanie wiadomości i umiejętności charakterystycznych dla poszczególnych zawodów i specjalności
- opracowywanie charakterystyk kwalifikacji stanowiących podstawę dla orientacji zawodowej, poradnictwa zawodowego i edukacji zawodowej
- opracowywanie taryfikatorów kwalifikacyjnych dla poszczególnych stanowisk
- dostarczanie innym naukom o pracy i gospodarce narodowej podstawowej wiedzy o strukturze zawodowej i jej przemianach
- opis zmian zachodzących w treściach i charakterze pracy pod wpływem różnych czynników
- stała obserwacja i określanie zmian w społecznej strukturze zawodów
Bańka : zawodoznawstwo jest wiedzą o :
1. zawodach i związanych z nimi pracach obejmująca działania:
- gromadzenie informacji dotyczących prac i zawodów
- sprawdzanie danych i aktualizowanie opisów funkcjonalnych dobrze znanych i ugruntowanych zawodów
- badanie specyfiki zawodów i prac nowo pojawiających się na rynku pracy
- kalkulowanie i prognozowanie zmian na rynku pracy
2. metodach i strategiach badania rynku pracy
3. wykonawcach jako podmiotach pracy i zawodu
4. pracodawcach jako podmiotach kreujących miejsca pracy (ich potrzeby, oczekiwania, postawy, zachowania)
5. pracownikach jako podmiotach świadczących profesjonalną pomoc poszukującym pracy bądź zmieniającym lub wybierającym zawód
6. innych podmiotach rynku pracy, jak działacze polityczni, samorządowi
Kwalifikacje i kompetencje pracownicze
Kwalifikacje pracownicze to układ celowo ukształtowanych cech psychofizycznych człowieka, warunkujących jego skuteczne działanie
Wyróżniamy kwalifikacje:
formalne – określane ranga dyplomu
rzeczywiste – przejawiają się w konkretnym działaniu
mistrzowskie(kluczowe, nowoczesne)
Kwalifikacje pracownicze Dieter’a Mertensa :
- zdolność i potrzeba pracownika do bycia i działania w różnych sytuacjach zawodowych, w tym sytuacjach alternatywnych
- zdolność i możliwość pracownika do podejmowania oraz realizowania zadań i ról zawodowych nasyconych tendencją do zmienności
- nastawienie pracownika, wyniesione z nowoczesnej szkoły zawodowej, do mobilnego, elastyczne, inicjatywnego i przedsiębiorczego oraz twórczego bycia we własnych i zakładowych sytuacjach zawodowych
- coraz wyraźniejsze dążenie do stawania się podmiotem pracowniczym, odznaczającym się : zdolnością do intelektualnego poznania, możliwością swobodnego wyboru, kompetentna decyzją i odpowiedzialnym działaniem
Bibliografia:
Zygmunt Wiatrowski " Podstawy pedagogiki pracy"
B. Baraniak , A. Bogaj , S. M. Kwiatkowski „Pedagogika wobec współczesności”
Wincenty Okoń „Słownik pedagogiczny”