Postępowanie karne

Zasada- podziały:

- ustrojowo- organizacyjne

- ściśle procesowe

-niezawisłości sędziowskiej

- kolegialności

- bezstronności

Zasady ściśle procesowe

1. związane z wszczęciem procesu karnego

2. dotyczące postępowania dowodowego

3. dotyczące formy i sposobu prowadzenia postępowania

4. dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego

Zasady związane z wszczęciem procesu karnego

- zasada ścigania z urzędu ( inaczej oficjalności)

- zasada legalizmu

- zasada skargowości

Zasada ścigania z urzędu- wyłącznie do przestępstw ściganych z urzędu, odnosi się do organów państwa( nie do indywidualnych obywateli), państwo jest zobowiązane by porządek prawny chronić nawet wbrew woli pokrzywdzonego

- ściganie przestępstwa ściganego z urzędu odbywa się przez organy państwa niezależnie od woli ( a także niekiedy- wbrew woli) pokrzywdzonego.

Art. 9 $ 1. Organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu od zezwolenia władzy.

- dotyczy całego biegu postępowania, odnosi sie bowiem do wszczęcia postępowania karnego w ogóle lub jedynie postępowania sądowego

- niekiedy ściganie z urzędu jest uzależnione od spełnienia określonego warunku ( np. gdy ściganie uzależnione jest od zezwolenia) np. art. 80 $ 1 USP- sędzia nie może być zatrzymany….

Wyjątki:

- ściganie z oskarżenia prywatnego ( tj. na skutek wniesienia prywatnego aktu oskarżenia) zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa nie jest tożsame ze skargą do sądu o popełnieniu przestępstwa

Art. 212 $ 1 Kto pomawia inną osobę…

$ 4 ściganie przestępstwa…

- ściganie na wniosek ( od momentu złożenia wniosku postępowanie zostaje prowadzone z urzędu, tzn. tak jak przestępstwo ścigane z urzędu) art. 12 $ 1

- Pokrzywdzonego

• Względnie wnioskowe- wymagają sprawdzanie relacji pomiędzy sprawcą, a ofiarą danego czyny ( relacja najbliższości)

• Bezwzględnie wnioskowe- gdy każdy sposób zachowania sprawcy wyczerpujący znamiona danego przestępstwa musi być potraktowany jak przestępstwo ścigane na wniosek

- Dowódcy jednostki

Art. 343 $1. Żołnierz, który nie wykonuje…

$ 4.

- Organu opieki społecznej lub właściwej instytucji- ściganie przestępstwa nie alimentacji

Art. 209 $ 1 $2 $3

- forma ścigania wynika zatem z przepisów prawa materialnego, choć jest to kwestia procesowa ( formalna)

-milczenie ustawodawcy co do formy ścigania oznacza, że przestępstwo jest ścigane z urzędu

Zasada legalizmu

- obowiązek ścigania przestępstw ściganych z urzędu ( nie legalność tylko obowiązek)

- dotyczy tylko tych przestępstw które są ścigane z urzędu

Art. 10 $1 Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany…

Art. 14 $2 Odstąpienie oskarżyciela publicznego od wniesionego oskarżenia nie wiążę sądu.<--gwarancja legalizmu, ścigaj tylko wtedy kiedy jest ku temu podstawa

-obowiązek ścigania przestępstw wynika przede wszystkim z prawa karnego materialnego- skoro sprawca naruszył normy tego prawa, to obowiązkiem państwa jest ściganie tego sprawcy

- potwierdza to także reguła równości wobec prawa- nikt nie może uniknąć odpowiedzialności za czyn zabroniony

- zasada legalizmu jest w istocie zasadą legalizmu materialnego, bowiem prawny obowiązek ścigania powstaje dopiero z chwilą stwierdzenia, że stopień społecznej szkodliwości jest wyższy niż znikomy

Gwarancje legalizmu:

- zażalenie do prokuratora na bezczynność organu ścigania

Art. 306 $3 Jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie…

- instytucja skargi subsydiarnej ( tylko wtedy kiedy nie ścigano przestępstwa ściganego z urzędu)

Art. 55 $ 1 W razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcie postępowania…

- odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia, które nie wiąże sądu- sąd będzie prowadził postępowanie nadal aż do momentu zebrania dowodów uniewinniających oskarżonego, ale nie jest to regułą

Art. 14 $2 KPK oraz art. 32 ust. 2 ProkU. W razie gdy wyniki postępowania sądowego nie potwierdzają zarzutów oskarżenia, prokurator odstępuje od oskarżenia.

Zasada oportunizmu

- przeciwstawna zasadzie legalizmu

- polega na tym, że w razie istnienia odpowiednich podstaw, można rozważyć rezygnację ze ścigania ( rezygnację z realizacji obowiązku)

- przykłady oportunizmu:

• Umorzenie postępowania z powodu znikomego stopnia społecznej szkodliwości czynu

• Warunkowe umorzenie postępowania

• Umorzenie absorpcyjne ( art. 11 $1)

Zasada skargowości

- dotyczy wyłącznie postępowania jurysdykcyjnego

- kwestia, czy sąd wszczyna postępowanie z urzędu, czy dopiero wtedy, gdy z żądaniem ukarania wystąpi uprawniony podmiot

- w polskim procesie karnym-na żądanie uprawnionego podmiotu

Art.14 $ 1 wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu

- Postępowanie sądowe wszczyna skarga uprawnionego podmiotu- nie ma więc potrzeby wydawania decyzji

- wyjątkowo zasada skargowości

Rodzaje skarg:

• Zasadnicze- uruchamiają postępowanie w zasadniczym jego biegu- np. akt oskarżenia, pozew cywilny, wniosek o warunkowe umorzeni postępowania

• Etapowe np. skarga apelacyjna, zażalenia, skarga, kasacyjna

• Incydentalne up. Inicjujące postępowanie w przedmiocie stosowania tymczasowego aresztu

Rodzaje aktów oskarżenia

- zwyczajny ( w postępowaniu zwyczajnym)

- szczególne

• Skrócony ( w postępowaniu uproszczonym- art. 332 $ 3)

• Uproszczony( w postępowaniu prywatnoskargowym- art. 487)

• Ustny akt oskarżenia art. 398 $1

- surogaty aktu oskarżenia

• Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania art. 336 i 325

• Wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających art. 324

• W postępowaniu przyspieszonym- wniosek o rozpoznanie art. 517b $4

Zasady dotyczące postępowania dowodowego

Zasada prawdy

- dotyczy wyłącznie stanu faktycznego sprawy; dokonywanie ustaleń faktycznych w procesie

- dyrektywa prowadzenia postępowania w taki sposób, aby ustalenia faktyczne były zbliżone do prawdy w takim stopniu, w jakim jest to możliwe

Art. 2 $2 podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne

Art. 4 Organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego

- Prawda absolutna jest w ogóle niepoznawalna

- wiedza organu procesowego o rzeczywistości nie jest ujmowana za pomocą zdań „0” i „1”

- organ procesowy może jedynie kształtować swój sąd o rzeczywistości, który jest jej ( tej rzeczywistości) bliższy lub dalszy.

-czy zatem organy procesowe poznają prawdę, czy też prawdę materialną?

-organ procesowy- na każdym etapie postępowania karnego- jest zobowiązany do aktywnego poszukiwania, wprowadzania i przeprowadzania dowodów, w celu poczynienia ustaleń faktycznych zgodnych z prawdą

- ta aktywność wyraża się dyrektywą instrukcyjności

- sąd jest zobowiązany zwrócić sprawę do uzupełnienia postępowania przygotowawczego, na etapie posiedzenia przed rozprawą, z rozprawy, a także w czasie trwania postępowania odwoławczego, jeśli uzupełnienie przez sąd powodowałoby znaczne trudności

- problem aktywności sądu a zasada kontradyktoryjności i bezstronności

Art. 167 Dowody przeprowadza się naw niosek stron, podmiotu określonego w art. 416 albo z urzędu

Czy możliwe jest zachowanie kontradyktoryjności ( proces rzed bezstronnym sądem) i bezstronności w przypadku

Zasada bezpośredniości

­- dyrektywa, zgodnie z którą organy procesowe powinny stykać się z przeprowadzanymi dowodami bezpośrednio

- ma ścisły związek dyrektywą prawdy

- przybiera postać trzech wytycznych :

• Opieranie ustaleń na dowodach przeprowadzonych na rozprawie

Art. 410

• Sąd powinien stykać się z dowodami bezpośrednio

• Korzystać należy przede wszystkim z dowodów pierwotnych, nie odrzucając jednak pochodnych ( pierwotne- czyli w przypadku naocznego udziału w danej sytuacji, pochodne np. usłyszenie od kogoś czegoś

- Zasada ta nie została wyraźnie skodyfikowana, tj. nie została uregulowana wprost. Jedynie w zakresie pierwszej dyrektywy- wymogu opierania ustaleń na dowodach przeprowadzonych na rozprawie

- o jej obowiązywaniu w pełnym zakresie dowodzą możliwe od niej wyjątki, pozwalające na odczytywanie protokołów lub uznanie ich za odczytane

Zasada koncentracji materiału dowodowego

- dyrektywa, według której postępowanie powinno stanowić pozbawiony zbędnych przerw i zahamowań, zwarty tok czynności zdarzeń

- zgodnie z tą dyrektywą, postępowanie sądowe powinno być tak zorganizowane, by rozstrzygnięcie mogło zapaść już najpierwszej rozprawie art. 366 $ 2

-w postępowaniu przed sądem dyrektywa ta wyrażona jest regułą ciągłości rozprawy

• Obowiązuje od rozpoczęcia rozprawy ( tj. od wywołania sprawy)

• Z ciągłości rozprawy wynika wymóg niezmienności składu sądzącego- orzekać może tylko sędzia, który było obecny na całej rozprawie; sędziowie i ławnicy dodatkowi

Wyjątki od zasady koncentracji:

- przerwa w rozprawie

art. 401 $1 Przewodniczący może przerwać rozprawę… i $ 4

- odroczenie rozprawy

art. 404 $ 1 Sąd może odroczyć rozprawę tylko wtedy, gdy zarządzenie przerwy nie byłoby wystarczające

$ 2 Rozprawę odroczoną prowadzi się w nowym terminie od początku. Sąd może wyjątkowo prowadzić rozprawę odroczoną w dalszym ciągu, chyba że skład sądu uległ zmianie

- odroczenie wydania wyroku

art. 411 $1 W sprawie zawiłej albo z innych ważnych powodów sąd może odroczyć wydanie wyroku na czas nie przekraczający 7 dni

$ 2 W razie przekroczenia tego terminu rozprawę prowadzi się od początku

Zasada swobodnej oceny dowodów

- koncepcja ustawowej ( legalnej) oceny dowodów

- koncepcja swobodnej niekontrolowanej oceny dowodów

- koncepcja swobodnej kontrolowanej oceny dowodów

- ocena dowodów może być aprioryczna ( wstępna, przy dopuszczeniu dowodu) i aposterioryczna( po przeprowadzeniu dowodu)

- w polskim procesie karnym- swobodna kontrolowana ocena dowodów

- kontrolowana, bo wymaga wykazania przebiegu rozumowania uzasadnieniu orzeczenia art. 424 $1 Uzasadnienie powinno zawierać ( m. in.) wskazanie, jakie fakty sąd uznał

Zasada kontradyktoryjności

- Dyrektywa prowadzenia procesu jako sporu równouprawnionych stron przed bezstronnym sądem

- Warunkiem- równoprawność stron procesowych, przy założeniu istnienia trójpodmiotowego procesu

- Najpełniej- w postępowaniu sądowym

Sąd

Strona czynna- oskarżyciel, powód-------------------------------------------------strona bierna- oskarżony

Elementy decydujące o równouprawnieniu

• Prawo udziału w czynnościach postępowania

• Prawo zadawania pytań i składania oświadczeń

• Prawo składania wniosków dowodowych

• Uprawnienie do korzystania z pomocy osoby fachowej (obrońca, pełnomocnik)

• Prawo do zaskarżania decyzji procesowych

Kontradyktoryjność/ śledczość

- Przejawy kontradyktoryjności śledztwa:

• Wyraźne wskazanie stron procesowych

Art. 299 $ 1. W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony i podejrzany są stronami.

• Udział stron w czynnościach postępowania przygotowawczego

1. udział w czynnościach niepowtarzalnych

2. udział w przesłuchaniu biegłego i zapoznanie się z opinią

3. udział w czynnościach zawnioskowanych

4. udział w innych czynnościach dowodowych

Zasada jawności postępowania

- dyrektywa zgodnie z którą

• proces powinien być odbywać się jawnie wobec osób postronnych- jawność zewnętrzna

• z udziałem stron procesowych i ich przedstawicieli- jawność wewnętrzna

Jawność zewnętrzna

- często określana także jako zasada jawności zewnętrznej lub inaczej- zasada publiczności

- jest to jedna z procesowych gwarancji niezawisłości sędziowskiej i przejaw demokratyzmu i praworządności wymiaru sprawiedliwości

- dotyczy postępowania sądowego

Art. 45 ust. 1 KonstRP. Każdy ma prawo do sprawiedliwego…

2 Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu…

Art. 355 KPK. Rozprawa odbywa się jawnie. Ograniczenia jawności określa ustawa.

- wyłączenie jawności są ściśle reglamentowane

• gdy np. rozprawa dotyczy wniosku prokuratora o zastosowanie środka zabezpieczającego z powodu niepoczytalności sprawcy ( art. 359 pkt 1)

-wydalenie oskarżonego z sali rozpraw, gdy (np.) zakłóca porządek rozprawy, a także publiczności, gdy jej zachowanie uwłacza godności sądu, nie stanowi wyłączenia jawności rozprawy

- wyłączenie jawności zewnętrznej nie oznacza, że rozprawa jest także niejawna wobec stron i wskazanych przez nie osób zaufania

- narada sądu jest zawsze tajnym etapem postępowania, zaś ogłoszenie wyroku- zawsze jawnym

Jawność wewnętrzna

- jawność wewnętrzna polega na udziale stron w czynnościach postępowania

- w postępowaniu przygotowawczym udział ten jest przejawem kontradyktoryjności ( jako wyjątek od śledczości postępowania przygotowawczego)

- w postępowaniu sądowym polega nie tylko na udziale w rozprawie, ale także na dostępie do akt sprawy

Zasada rzetelnego procesu

- zasada ta określona została przepisami art. 14 MPPOiP oraz art. 6 ust.1 KE

Art. 6 ust. 1

Art. 45 ust. 1 Konst.

- postulat by:

• postępowanie było sprawiedliwe i publiczne, prowadzone przez bezstronny sąd w rozsądnym terminie

• pojęcie rozsądnego terminu powinno być interpretowane In concreto. Postępowanie prowadzone w rozsądnym terminie, to postępowanie którym organy procesowe nie dopuściły się zwłoki

- w ślad za St. Waltosiem, zasadę tę można ująć za pomocą następujących dyrektyw:

1. Należy szanować uprawnienia wszystkich uczestników oraz egzekwować od nich obowiązki, na nich spoczywające, a więc także rygorystycznie wymagać od organów sumiennego wykonywania ich obowiązków

2. Należy respektować uczucie godności uczestników procesu

3. Na organach prowadzących postępowanie spoczywa powinność informowania uczestników procesu o obowiązkach i uprawnieniach

4. Nakaz rozpoznawania sprawy w rozsądnym terminie.

Dyrektywa dopełniająca ( za Antonim Słonimskim) :

„ Jak nie wiesz, jak się zachować, to po prostu zachowuj się przyzwoicie”

Zasada ustności

- dyrektywa, by czynności procesowe miały formę ustną, tj. ustnie wypowiedzi osób uczestniczących w procesie

Art. 365

Art. 176 $ 1, 2, 3

- stanowi warunek realizacji zasady jawności ( zarówno wewnętrznej wobec stron postępowania, jak i jawności zewnętrznej, wobec publiczności) oraz bezpośredniości

- dotyczy ona przede wszystkim rozprawy

- pisemność- jako wyjątek

- przykłady ustności:

• wywołanie sprawy ( art. 381)

• odczytanie aktu oskarżenia ( art. 385 $ 1)

• składanie wyjaśnień i zeznań

• głosy stron ( art. 406)

- niekiedy dla ważności czynności konieczne jest dochowanie formy ustnej i pisemnej ( wyrok; odczytanie protokołu- forma ustna, nie jest możliwe bez uprzedniego jego spisania- forma pisemna)

Zasada kontroli

- dyrektywa zgodnie z którą działalność organu procesowego, w tym zwłaszcza w zakresie wydawanych przez niego decyzji podlega kontroli

- rodzaje kontroli:

• Prewencyjna

• Korekcyjna

Kontrola prewencyjna powoduje, że organ procesowy może spodziewać się, że decyzja nieprawidłowa zostanie uchylona lub zmniejszona albo w stosunku do organu procesowego zostaną zastosowane inne skutki naruszenia prawa

- stosowanie innych skutków naruszenia prawa może mieć miejsce w związku z instytucją tzw. Wytyku

Kontrolna korekcyjna, gdy w wyniku złożenia środka zaskarżenia wadliwa czynność lub decyzja podlega korekcie ( poprawieniu) przez organ nadrzędny. Z kontroli korekcyjnej wynika tzw. Dewolutywnośc środków zaskarżenia, tj. konieczność rozpoznania środka zaskarżenia przez organ nadrzędny ( a więc nie ten, który wydał zaskarżoną decyzję- dewolutywność bezwzględna), chyba że organ który wydał decyzję może środek zaskarżenia uwzględnić w całości ( dewolutywność względna)

Zasady dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego

- zasada domniemania niewonności oskarżonego

• Zasada skodyfikowana ( art.42 ust. 3 Konst. RP , Art. 5 $ 1 KPK )

• Ujęcie :

• Subiektywistyczne

• Obiektywistyczne

Ale w to miejsce:

• Humanistycznego sceptycyzmu

-nakaz traktowania oskarżonego jak niewinnego, niezależnie od przekonania organu procesowego

- nakaz krytycznego nastawienia do zarzutu postawionego oskarżonemu ( powątpiewaj! )

- rozpoczyna się od momentu skierowania postępowania przeciwko określonej osobie ( sprawcy)

- wyłączone zostaje stwierdzenie winy w prawomocnym wyroku skazującym lub wyroku warunkowo umarzającym postępowanie

- po uchyleniu wyroku prawomocnie stwierdzającego winę sprawcy obowiązuje ponownie

- działa „ do wewnątrz” procesu

• Oskarżony ( podejrzany) ma być traktowany jako niewinny w całym biegu procesu, zaś ograniczenia tylko takie, jakie są niezbędne dola zabezpieczenia prawidłowego toku procesu

- działa „ do zewnątrz” procesu

• Żadna osoba, instytucja, czy organizacja nie może traktować oskarżonego jako winnego, dopóki jego wina nie została stwierdzona prawomocnym wyrokiem; dotyczy to także massmediów, osoby publiczne ( ten Pan już nikogo nie zabije)

- procesowe konsekwencje domniemania niewinności:

1. badanie winy w sposób obiektywny

2. ograniczenia praw oskarżonego tylko niezbędnie, tj. takie które są konieczne dla prawidłowego prowadzenia procesu

3. onus probanci

4. In dubio pro Reo – nakaz rozstrzygania na korzyść oskarżonego

Art. 5 $ 2 KPK Nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść

- korzyść- dotyczy każdego rozstrzygnięcia, a nie tylko w kwestii winy i kary

- w dawnym KPK In dubio Ne contra reum: „nie dających się usunąć wątpliwości nie wolno rozstrzygać na niekorzyść”

In dubio ne contra reum

Korzyść obojętne niekorzystność X

In dubio pro reo

Korzyść obojętne X niekorzystność X

- zasada prawa do obrony

- prawo do obrony obejmuje wszelkie czynności zmierzające do odparcia oskarżenia lub odpowiedzialności cywilno- prawnej lub umniejszającej jego odpowiedzialność, podejmowane w interesie oskarżonego

- zasada skodyfikowana, i to zarówno w prawie polskim, jak i Europejskim

Art. 42. Ust. 2 Konstytucji

Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.

Art. 6 KPK

Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć.

Art. 6 ust. 3 EKPC:

Każdy oskarżony(…) ma prawo do : (…)

a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie ….

- podział ze względu na to, kto podejmuje czynności

• Obrona materialna- czynności podejmowane osobiście przez samego oskarżonego

Zasada prowadzenia obrony ( w ramach obrony materialnej) zależy od samego oskarżonego. Wolno mu podejmować wszelkie czynności, które mogą prowadzić do rozstrzygnięcia, zdaniem oskarżonego, dla nie korzystnego.

Problem dotyczy takich działań, które mogłyby być uznane za sprzeczne z prawem np. kłamstwo, pomówienie

Gwarancje prawa do obrony

- prawo do odmowy składania wyjaśnień ( lub odpowiedzi na poszczególne pytania)

- zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego, w razie wniesienia środka odwoławczego tylko i wyłącznie na korzyść oskarżonego

-prawo posiadania obrońcy

Zatem prawo do obrony materialnej jest gwarantowane prawem do obrony formalnej.