Subhas Chandra Bose (ur. 23 stycznia 1897 w Cuttack, Orisa, zm. prawdopodobnie 18 sierpnia 1945) – indyjski polityk niepodległościowy.
Działalność niepodległościowa
Indyjski Kongres Narodowy
W Indiach założył gazetę Swaraj i dołączył do Komitetu Kongresu Bengalu. Jego mentorem był Chittaranjan Das, rzecznik radykalnego ruchu niepodległościowego w Bengalu. W 1923 roku Bosego wybrano na lidera Młodzieżowego Kongresu Ogólnoindyjskiego oraz sekretarza Komitetu Kongresu w Bengalu. Został redaktorem gazety Forward założonej przez Chittaranjana Dasa. W 1924 roku, gdy Das objął stanowisko burmistrza Kalkuty, Bose zaczął pracować w Kolkata Municipal Corporation. Pierwszy raz znalazł się w więzieniu za zorganizowanie bojkotu uroczystości związanych z przybyciem do Indii księcia Walii. W czasie obławy na indyjskich nacjonalistów w 1925 roku, Bosego aresztowano i osadzono w więzieniu w Madalay, gdzie nabawił się gruźlicy. Po zwolnieniu z więzienia w 1927 r. został sekretarzem generalnym Partii Kongresowej i współpracował z Jawaharlalem Nehru.
Wszedł w skład bengalskiego Zgromadzenia Prawodawczego, a potem do władz Indyjskiego Kongresu Narodowego, wreszcie w 1930 został burmistrzem Kalkuty. Bose, w przeciwieństwie do Mahatmy Gandhiego, szansę na niepodległość Indii upatrywał jedynie w zbrojnej rebelii. Na początku lat 30. udał się więc do Europy w poszukiwaniu potencjalnych sojuszników. Spotkał się tam m.in. z Benito Mussolinim, Adolfem Hitlerem i liderem irlandzkich republikanów Éamonem de Valerą. Wiele czasu poświęcał także studiom nad historią czeskiego i polskiego ruchu sokolego oraz działalnością Legionów Piłsudskiego. Po powrocie do Indii w 1938 roku wybrano go z rekomendacji Gandhiego na przewodniczącego Indyjskiego Kongresu Narodowego, został więc jednym z liderów ruchu niepodległościowego i zgodził się przyjąć nominację na prezydenta Kongresu. Był sceptycznie nastawiony do pacyfistycznej postawy Swaraj propagowanej przez większość Kongresu i na tym tle coraz częściej dochodziło do spięć i sporów między nim a Gandhim. W końcu Gandhi wycofał swoje poparcie dla Bosego, a ten zrezygnował ze stanowiska. Odtąd drogi obydwu działaczy rozeszły się na zawsze.
All India Forward Bloc
22 czerwca 1939 założył partię polityczną All India Forward Bloc. Ruch miał na celu konsolidację lewicy przeciwnej polityce Kongresu, jednak poparcie uzyskał głównie w rodzinnym stanie Bose, Bengalu. Do nowej partii dołączył również rozczarowany kierownictwem Kongresu, U. Muthuramalingam Thevar. Kiedy Bose w dniu 6 września odwiedził Madurai, Thevar zorganizował na jego cześć duży wiec polityczny. Bose uważał że niestabilność polityczna w wojny światowej powinno zostać wykorzystane przez Hindusów do walki o niepodległość, opierał tą koncepcję na przykładzie włoskich rewolucjonistów, Giuseppe Garibaldiego i Giuseppe Mazziniego. Działacze Kongresu tacy jak Mahatma Gandhi czy Jawaharlal Nehru uważali że Hindusi z aspiracjami niepodległościowymi powinni zaczekać do zakończenia wojny.
Jego korespondencję pokazuję, że mimo jego niechęci do brytyjskiej niewoli, był pod wielkim wrażeniem metod polityki brytyjskiej. W Wielkiej Brytanii wymienił swoje poglądy na temat przyszłości Indii z przywódcami Partii Pracy, politykami konserwatywnymi i myślicielami politycznymi takimi jak Lord Halifax, George Lansbury, Clement Attlee, Arthur Greenwood, Harold Laski, John B. S. Haldane, Ivor Jennings, G.D.H. Cole, Gilbert Murray i Stafford Cripps. Podczas jego pobytu w Wielkiej Brytanii, politycy Partii Pracy i Partii Liberalnej zgodzili się na spotkania z Bose, politycy Partii Konserwatywnej często odmawiali spotkania z Bose ze względu na to że pochodził z kolonii, jednym z ważniejszych polityków konserwatystów który spotkał się z Czandrą był Edward Wood. Czołowi politycy Partii Konserwatywnej w latach 30. sprzeciwiali się nawet aby przyznać Indiom status dominium, innego zdania byli laburzyści, w czasie rządów Partii Pracy z lat 1945-1951, z Attlee jako premierem, Indie uzyskały niepodległości bez konsultacji przywódców Kongresu.
Bose nie udało się przekonać Gandhiego do swoich koncepcji politycznych. Bose zorganizował w Kalkucie masowe protesty za które został wtrącony do więzienia przez Brytyjczyków jednak został zwolniony już po siedmiu dniach po rozpoczęciu przez niego strajku głodowego. Dom Bose w Kalkucie był inwigilowany przez brytyjskie służby CID.
Współpraca z państwami Osi przeciwko Brytyjczykom
W 1940 Bose po raz kolejny został aresztowany przez władze brytyjskie, tym razem za nawoływanie do niepomagania Brytyjczykom bez obietnicy przyznania przez nich niepodległości Indiom. Tym razem uciekł jednak z więzienia i przez Afganistan i ZSRR przedostał się do Berlina. Przed ucieczką z brytyjskiego więzienia aby uniknąć złapania przez brytyjskich strażników, zapuścił brodę i przebrał się za Pasztuna. Bose udało się uciec spod brytyjskiego nadzoru w jego domu w Kalkucie gdzie był wówczas więziony. 19 stycznia 1941 roku w towarzystwie swojego bratanka Sisira K. Bose opuścił posesję samochodem, który obecnie zobaczyć można na wystawie w domu Bose (obecnie muzeum). Z pomocą [Abwehry przedostał się do Peszawaru w obecnym Pakistanie, gdzie spotkał się z Akbarem Shabem, Mohammedem Shahem i Bhagatem Ram Talwarem. Bose został ulokowany w domu Abad Khana, zaufanego przyjaciela Akbara Shaha. Bose o pomóc w wydostaniu się z brytyjskiej kolonii poprosił Miana Akbara Shaha, lidera All India Forward Bloc na terenie Północno-Zachodniej Prowincji Granicznej. Bose planował przedostać się do ZSRR przez Afganistan, Bose jako że nie umiał ani jednego słowa w języku paszto musiał udawać głuchoniemego, w przeciwnym razie mógłby zostać wykryty przez Brytyjczyków. Nieznany mu bliżej działacz niepodległościowy Bhagat Ram Talwar, był również agentem radzieckiego wywiadu.
Przez granicę z Afganistanem pomogli mu się przedostać zwolennicy jednego ze współtwórców późniejszego Pakistanu, Aga Chana III. Na miejscu spotkał jednostkę agentów Abwehry z Organizacji Todta podających się za inżynierów drogowych. Po przekroczeniu granicy, Bose przebrał się i udał się do Moskwy posługując się paszportem włoskiego szlachcica "Hrabiego Orlando Mazzotty". Początkowo gdy Bose został przetransportowany przez NKWD do Moskwy, miał nadzieje że tradycyjna wrogość ZSRR do brytyjskich rządów kolonialnych w Indiach spowoduje poparcie dla jego planów wywołania powstania nordowego w Indiach. Bose nie znalazł się jednak w Związku Radzieckiego poparcia i rozczarowany ZSRR zgłosił się do niemieckiego ambasadora w Moskwie, hrabiego von der Schulenburga. Ustalono że Czandra miał polecieć do Berlina specjalnym samolotem kurierskim na początku kwietnia, a w Wilhelmstrasse spotkać się miał z Joachimem von Ribbentropem i urzędnikami Ministerstwa Zagranicznego. Ostatecznie z Moskwy dotarł do Rzymu, a stamtąd dostał się do Niemiec.
W Niemczech początkowo przebywał incognito, legitymując się włoskimi dokumentami. Wkrótce ujawnił się i w porozumieniu z władzami niemieckimi przystąpił do formowania organizacji Indusów na uchodźstwie, Centrum Indyjskiego w Berlinie oraz rozgłośni radiowej Wolne Indie (Azad Hind Radio). Bose mieszkał w Berlinie od 1941 do 1943 roku. Podczas swojej poprzedniej wizyty w Niemczech, w 1934 roku, spotkał Emilie Schenkl, córkę austriackiego lekarza weterynarii, która miał poślubić w 1937 roku. Córka Bose i Schenkl, Anita Bose Pfaff uważa że urodziła się w 1942 roku. Partia Bose, Forward Bloc, uważa tą informacje za fałszywą propagandę[17] However, his party, the Forward Bloc, does not believe the same, and discards it as false propaganda.[18]. Z jego inicjatywy powstało specjalne Biuro ds. Indii pod nadzorem Adama von Trott zu Solza. Utworzył też Legion Indyjski składający się z 4500 żołnierzy walczących po stronie brytyjskiej w Afryce Północnej. W wyniku jego interwencji zwolniono z niemieckiej niewoli brytyjskich żołnierzy pochodzenia induskiego (którzy dostali się do niej podczas walk w Afryce i Europie). Jednostka początkowego została włączona do Wermachtu a następnie do Waffen SS, przysięga formacji dotyczyła co prawda wierności państwu niemieckiemu, żołnierze składając przysięgę deklarowali jednocześnie lojalność wobec przyszłego rządu Indii utworzonego przez Bose.
Z udziałem uwolnionych brytyjskich żołnierzy pochodzenia induskiego utworzono Ośrodek Wolnych Indii – namiastkę rządu emigracyjnego. Zgodnie z porozumieniem, całe przedsięwzięcie zostało sfinansowane przez Niemców w formie pożyczki dla przyszłych władz niepodległych Indii. Pierwsza rezolucja Ośrodka dotyczyła 4 kwestii:
zatwierdzała zwrot Jai Hind! ("Zwycięstwo dla Indii!") jako oficjalne pozdrowienie Indusów;
przyjmowała pieśń pod tytułem "Jana Gana Mana" autorstwa indyjskiego laureata Nagrody Nobla Rabindranatha Tagore jako hymn wolnych Indii;
oficjalnym językiem Indii ogłaszała hindi;
przyznawała Bosemu wodzowski tytuł Netaji.
Punkty te odczytał przez radio sam Bose, co było oficjalnym potwierdzeniem jego obecności w Niemczech i sygnałem dla Indusów, aby zbrojnie wystąpili przeciw Anglikom. Stały napływ uwalnianych jeńców induskich sprowokował kolejną inicjatywę – rozpoczęto formowanie Indyjskiej Armii Wyzwoleńczej. Jej znakiem stał się skaczący tygrys bengalski umieszczony na szafranowo-biało-zielonej fladze Indyjskiego Kongresu Narodowego. Moment powstania Armii był doskonały – na Zachodzie wojna została przez Niemcy praktycznie wygrana, na Wschodzie odnosili ciągłe sukcesy. Dzięki kolejnemu porozumieniu utworzono pod Dreznem obóz rekrutacyjny, w którym Indusów szkolili oficerowie Wehrmachtu. Bose otrzymał gwarancje, że jego podopieczni zostaną odseparowani od innych narodowości, traktowani na równi z niemieckimi oddziałami (pod względem żołdu i wyposażenia) oraz nie będą nigdy zmuszani do walki poza Indiami. Liczba induskich rekrutów szybko rosła, osiągając na początku 1943 ok. 2 tys.
Wokół Indii toczyła się dyplomatyczna rozgrywka państw Osi. W marcu 1942 Japonia zaproponowała, aby państwa Osi (Japonia, Włochy, Niemcy) ogłosiły deklarację w sprawie indyjskiej niepodległości i uznały induski rząd emigracyjny. Na ten projekt szybko przystał Mussolini, jednakże niespodziewanie zaoponował Hitler. Na spotkaniu z Bosem tłumaczył, że zryw niepodległościowy w Indiach mogłaby wzbudzić tylko bezpośrednia bliskość silnej armii wyzwoleńczej, a Niemcy nie posunęli się – jak dotąd – tak daleko. Choć Subhas Czandra Bose deklarował że byłby gotów wesprzeć inwazję państw Osi na ZSRR[19], wykorzystując Legion Indyjski, jako osoba o poglądach bądź co bądź lewicowych i przyjaznych ZSRR, był zdruzgotany gdy Niemcy zaatakowały ZSRR. Kontakty z Niemcami pogorszył fakt, że od tego okresu armia niemiecka nie była w stanie zaoferować mu pomocy w przepędzeniu Brytyjczyków z Indii. Kiedy w maju 1942 roku spotkał się z Hitlerem, potwierdziły się jego podejrzenia, uważał on że nazistowski przywódca wykorzystał Hindusów do celów propagandowych. Zwrócił się więc ku innym siłom zbrojnym, które szybciej od Niemców zbliżały się do granic Indii – Cesarskiej Armii Japonii. Japończycy zajmowali właśnie Birmę, a w samej Japonii zaktywizowała się emigracja induska, która potrzebowała silnego przywództwa. Wobec tego Bose rozpoczął rozmowy z japońskimi dyplomatami w sprawie wyjazdu z Niemiec. W tym czasie istniał już 3-tysięczny legion induski, świetnie zorganizowane radio nadające audycje w kilkunastu językach oraz dwujęzyczny dziennik. Ośrodek Wolnych Indii nie zyskał, co prawda, statusu indyjskiego rządu emigracyjnego, miał jednak stabilną pozycję placówki dyplomatycznej, zasilanej z kasy niemieckiego rządu.
W lutym 1943 roku, Bose potajemnie opuścił Legion i wsiadł do łodzi podwodnej płynącej do Japonii. Bose wypłynął z Niemiec w lutym 1943 na pokładzie U-Boota U-180, po przesiadce na japoński okręt podwodny I-29 dotarł na początku maja do wybrzeży Sumatry, skąd udał się do Japonii. W tym czasie powstała tam Niezależna Liga Indyjska, która – idąc za europejskim przykładem – wezwała do tworzenia Indyjskiej Armii Wyzwoleńczej, w której szeregach znaleźli się induscy emigranci i jeńcy z armii brytyjskiej, wzięci do niewoli przez Japończyków. Wkrótce Armia liczyła już ok. 40 tys. żołnierzy. Kierownictwo rządu i armii objął przybyły właśnie Bose, dzięki poparciu japońskiego premiera gen. Hideki Tōjō. W październiku 1943 zdecydował się on na ogłoszenie powstania Tymczasowego Rządu Wolnych Indii z sobą na czele (objął on także funkcje ministra wojny i Naczelnego Wodza). Nowy gabinet emigracyjny – oficjalnie uznany przez 9 państw (Japonię, Birmę, Chorwację, Niemcy, Filipiny, Nankingowskie Chiny, Mandżukuo, Włochy, Syjam) natychmiast wypowiedział wojnę Wielkiej Brytanii i Stanom Zjednoczonym, a w lutym 1944 rozpoczął działania wojenne przeciw Brytyjczykom na terenie Birmy. Pod jurysdykcję rządu Bosego, którego tymczasową siedzibą została birmańska stolica Rangun, oddano należące do Indii wysepki w Zatoce Bengalskiej – Andamany i Nikobary, zajęte właśnie przez Japończyków.
Jako lider Indyjskiej Armii Narodowej
Indyjska Armia Narodowa została założona przez generała Mohana Singha Deb w Singapurze w dniu 1 września 1942 roku. Składała się z byłych jeńców indyjskich na Dalekim Wschodzie. Armia ta związana była z Ligą Niepodległości Indii, założoną przez przywódcę nacjonalistycznych emigrantów indyjskich, Rasha Behariego Bose. Pierwsza IAN została rozwiązana w grudniu po nieporozumieniach między Mohanem Singhem a Hikari Kikanem, Singh uważał że dowództwo japońskie używa Hindusów jako narzędzie propagandy. Singh został aresztowany a wielu żołnierzy wróciło do obozów wojskowych dla jeńców. Idea armii wyzwoleńczej została reaktywowana po przybycie na Daleki Wschód, Czandry w 1943 roku. W lipcu w czasie spotkania w Singapurze, Rash Behari Bose przekazał kontrolę nad jednostką w ręce Czandry. Czandra był w stanie zreorganizować raczkującą armię i zorganizować dla niej ogromne poparcie wśród indyjskiej emigracji w południowo-wschodniej Azji. IAN jako pierwsza jednostka w historii Azji, miała własną jednostkę kobiecą kierowaną przez kapitana Lakshmi Sahgal, jednostka nosiła nazwę Regimentu Rani Jhansi (na cześć Rani Lakshmi Bai, przywódczyni indyjskiego oporu przeciw brytyjskiej kolonizacji w XIX wieku).
Nawet w obliczu odwrotu wojsk, Bose był w stanie utrzymać poparcie dla ruchu Azad Hind. Rząd tymczasowy Azad Hind, wprowadził własny kodeks cywilny, znaczki pocztowe i walutę, został uznany przez dziewięć państw Osi, Niemcy, Japonię, Włochy, Niezależne Państwo Chorwackie, projapoński reżim w Nanjing, tymczasowy rząd Birmy, Mandżukuo i kontrolowany przez Japończyków rząd Filipin. Najnowsze badania wykazują, że także ZSRR toczące wojnę z europejskimi państwami Osi, uznał "Tymczasowy Rząd Wolnych Indii". Z dziewięciu państw Osi, pięć pozostawało pod okupacją Osi. Rząd Azad Hind, uczestniczył w charakterze obserwatora w Wielkiej Konferencji Azji Wschodniej w listopadzie 1943 roku. Pierwszym zobowiązaniem IAN było wsparcie wojsk japońskich we wschodnich granicach z Indiami brytyjskimi w Manipur. Grupa Bahadura wchodząca w skład IAN była zaangażowana w operację na tyłach wroga podczas ataków dywersyjnych w Arakan, a także wraz z Birmańską Armią Narodową pod kierownictwem Ba Maw i Aung Sana w japońskiej ofensywie w Imphal i Kohim.
Japonia która w 1942 roku zdobyła Andamany i Nikobary, oddała wyspy Rządowi Tymczasowi, Bose na gubernatora regionu mianował A. D. Loganathana. Wyspy zostały przemianowany na Shaheed (męczennik) i Swaraj (Niepodległości). Mimo formalnego zwierzchnictwa rządu induskiego, japońska marynarka w dalszym stopniu w dużym stopniu kontrolowała administrację wyspy. Bose odwiedził wyspy na początku 1944 roku, w tym czasie na wyspach trwały represje ze strony wojsk japońskich wobec ludności a ich ofiarą padł m.in. działacz niepodległościowy Diwan Singh, rozwścieczony brakiem realnej władzy hinduskiej na wyspach, Loganathana zrezygnował z urzędu gubernatora i powrócił do siedziby rządu w Rangunie[24][25]. Na kontynencie flaga indyjska wzorowa na fladze Kongresu Narodowego, po raz pierwszy zawieszona została w mieście w Moirang w Manipur, w północno-wschodnich Indiach. Miasta Kohima i Imphal zostały oblężone przez Japończyków, jednak Japończycy odnosząc duże straty wycofali się z powrotem do Birmy.
W marcu 1944 induskie oddziały wzięły udział w kampanii w północnych Indiach – trzy japońskie dywizje i jedna dywizja Indyjskiej Armii Narodowe (1 DP INA licząca ok. 7 – 8 tys. ludzi). Atak cesarskiej armii był dla Brytyjczyków całkowitym zaskoczeniem i umożliwił głębokie wbicie się w terytoria indyjskie. Zajęte ziemie oddano pod zarząd Bosego, który ogłosił tymczasową stolicą Indii miasto Imphal w nadgranicznym okręgu Manipur i zachęcał do dalszego marszu na Delhi. Gubernatorem "ziem odzyskanych" został major-generał A.C. Chatterjee (minister finansów w Tymczasowym Rządzie). Jednocześnie Legion walczący w Europie uznano za część INA. Działania wojenne w Indiach toczyły się jednak ze zmiennym szczęściem. Kiedy japońskie finansowanie armii zmniejszyło się, Bose został zmuszony do podniesienia podatków wśród indyjskiej populacji Malezji i Singapuru. Kiedy Japończycy zostali pokonani w bitwach o Kohim i Imphal, Rząd Tymczasowy na zawsze utracił bazę w kontynentalnej części Indii. Przegrupowanie wojsk brytyjskich i ich ostateczny kontratak spowodowały ostatecznie odwrót pod koniec 1944 Japończyków i Indusów do Birmy. Wraz z armią japońską IAN wzięła udział w kampanii w Birmie, indyjscy żołnierze toczyli walki w Meiktilla, Mandalay, Pegu, Nyangyu i Mount Popa.
W dniu 6 lipca 1944 roku, w przemówieniu transmitowanym przez Radio Azad Hind z Singapuru, Bose określił Mahatmę Gandhiego jako "Ojca Narodu" i poprosił go o jego błogosławieństwo, był to pierzy raz kiedy Gandhi został określony w ten sposób. Innym znanym cytatem było hasło "Daj mi krew, a dam ci wolność" zachęcające hindusów do wstępowania do armii indyjskiej. Hasłem i popularnym w IAN sloganem były słowa "Inquilab Zindabad" (Niech żyje Rewolucja"), wymyślone przez Hasrata Mohaniego, indyjskiego a następnie pakistańskiego działacza niepodległościowego i poetę tworzącego w języku urdu.
INA straciła 50% stanu, z 220 tys. Japończyków powróciło zaledwie ok. 130 tys. Wyczerpane długotrwałymi walkami i zdziesiątkowane tropikalnymi chorobami oddziały dotarły do Rangunu. INA wzięła jeszcze udział w następnej kampanii – obronie Birmy, wystawiając tam łącznie 2 dywizje (styczeń 1945) – w rejonie Mandalay. Ostatecznie na wiosnę 1945 Rangun został zajęty przez Brytyjczyków. Wraz z upadkiem Rangunu, rząd Bose przestał być efektownym podmiotem politycznym. Duża część wojsk IAN pod dowództwem podpułkownika Loganathan poddała się. Pozostali żołnierze wraz z Bose wycofali się na Malaje lub ewakuowali się na teren Tajlandii. Kapitulacja Japonii pod koniec wojny doprowadziła do ostatecznej kapitulacji Armii Narodowej Indii, brytyjska armia repatriowała żołnierzy indyjskich do Indii a niektórzy z nich byli sądzeni za zdradę.
Ostatni okres życia, śmierć, wersje zdarzeń
Bose, któremu udało się zbiec z Rangunu, przedostał się do Japonii. Być może nadal, mimo kapitulacji swojego patrona, prowadziłby walkę z brytyjskim okupantem. Jego polityczną drogę przerwała jednakże katastrofa samolotu, który 18 sierpnia 1945 miał rozbić się podczas próby lądowania na Tajwanie podczas drogi do Tokio lub ewentualnie do ZSRR. Pilot japońskiego samolotu miał problemy z silnikiem, po rozbiciu samolotu, Bose został ciężko poparzony i umarł w miejscowym szpitalu cztery godziny później. Jego ciało zostało poddane kremacji, a buddyjskie nabożeństwo żałosne odbyło się w świątyni Nishi Honganji w Taihoku. Jego prochy zostały przewiezione do Japonii i pochowane w świątyni Renkoji w Japonii. Ta wersja zdarzeń została złożona przez kapitana Yoshida Taneyoshi i brytyjskiego szpiega znanego jako "Agent 1189".
Jego rzekome zniknięcie 18 sierpnia, czyli zaledwie 3 dni przed japońską kapitulacją przed Brytyjczykami owocuje dużą liczbą teorii, plotek dotyczących katastrofy. Według jednej z wersji zniknął on aby uniknąć prześladowań ze strony Brytyjczyków lub zginął w zamachu przez nich zorganizowanym. W maju 1956 roku, czteroosobowy zespół indyjski znany jako Komitet Shah Nawaz odwiedził Japonię gdzie przeprowadził badania dotyczące rzekomej śmierci Bose. Rząd Indii powołując się na brak stosunków dyplomatycznych z Tajwanem, odmówił zwrócenia się do tego państwa o pomoc w wyjaśnieniu sprawy. Komisja Mukherjee działające w latach 1999-2005 uzyskała od tajwańskiego rządu informacje na temat katastrofy. Według Tajwańczyków samolot z Bose miał się nigdy nie rozbić w Tajpej. Komisja ta otrzymała również raport z Departamentu Stanu USA który poparł stanowisko rządu Tajwanu. 8 listopada 2005 roku Komisja Mukherjee przedstawiła swój raport rządowi Indii a w dniu 17 maja 2006 roku przed parlamentem. Komisja stwierdziła że, Bose nie zginął w katastrofie lotniczej, a prochy w świątyni Renkoji nie należą do nich, indyjski rząd odrzucił jednak sprawozdanie komisji. Komisja stwierdziła też że kategorycznie Bose nie zginął w katastrofie samolotu w 1945 roku, ponieważ do żadnej katastrofy nie doszło. Netaji, siostrzeniec Bose, w swojej książce stwierdził że założyciel Indyjskiej Ligii Niepodległościowej w Tokio, Rama Murti, miał ukryć część skremowanych szczątek Bose. Kancelaria Premiera odmówiła jednak śledztwa tej sprawie.
Nieobecność ciała Bose, doprowadziła do teorii według której Bose miał przeżyć, niektóre źródła (m.in. partia Bose'go] twierdzą, że takiej katastrofy nie było, a Bose został uwięziony przez Sowietów); lecieli nim japońscy i indyjscy dyplomaci, wśród nich sam Bose. Bose miał w rzeczywistości umrzeć na Syberii, w radzieckiej niewoli. Przez rząd Indii zostały powołane komitety badające tą sprawę. Satyendra Narain Sinha który udał się do Japonii, Tajpej i Chin w celu poszukiwania poszlak w sprawie Bose, w 1960 roku w jednym z ogólnokrajowych dzienników opublikował tekst w którym napisał jakoby w czasie rozmowy poprzez tłumacza z Nikitą Chruszczowem w Delhi, Chruszczow stwierdził że jeśli premier Nehru sobie tego zażyczy to Bose wróci do Indii z ZSRR w ciągu 42 dni. W lutym 2012 roku, doktor Purabi Roy, znawca Rosji stwierdził że widział fotografię z okresu II wojny światowej na której Bose mógł znajdować się na Syberii.
W niepodległych Indiach zostało opublikowanych wiele książek dotyczących śmierci Bose. Do najważniejszych pozycji zalicza się Netaji: Dead or Alive?, Samara Guha, Back from Dead: Inside the Subhas Bose Mystery i India's Biggest Cover-up Anuj Dhara. Dhara w India's Biggest Cover-up formułuje wiele zarzutów, korzysta z wielu "ściśle tajnych" dokumentów i fotografii, twierdząc że Bose żył do co najmniej 1985 roku. Autor oskarża byłego premiera Pranaba Mukherjee i indyjskie służby specjalne o prowadzenie nieczystej gry mającej na cele utajenie prawdy dotyczącej życia Bose.