(Monika) Alkoholik jest człowiekiem chorym, wobec tego - wymaga odpowiedniego leczenia. Celem wszystkich wysiłków terapeutycznych jest spowodowanie, aby alkoholik przestał pić, a następnie zabezpieczenie go przed nawrotami pijaństwa. Aby leczenie było korzystne muszą zaistnieć ściśle wymagane warunki: ze strony terapeuty – jest to przekonanie i wiara, że może pomóc pacjentowi, zaś ze strony chorego – zaangażowanie w proces leczenia i odpowiednia motywacja do podjęcia kuracji. Podjęcie leczenia niestety nie oznacza, że pacjent ukończy okres detoksykacji, zdarza się często tak, że po 2-3 dniach pobytu na odwyku ucieka z programu leczenia, a gdy go nawet ukończy i nie ma dalszego oparcia w grupie abstynenckiej łatwo wraca do swojego nałogu.

Terapia uzależnień

Jedynym skutecznym i właściwym sposobem na zatrzymanie uzależnienia od alkoholu, narkotyków czy leków jest kompleksowe leczenie (leczenie odwykowe, leczenie uzależnienia, terapia uzależnienia), które rozpoczyna się przerwaniem ciągu picia i detoksykacją organizmu, czyli oczyszczeniem organizmu z alkoholu. Abstynencja jest warunkiem niezbędnym do dalszego leczenia uzależnień. Terapia uzależnień rozpoczyna się od kilkutygodniowego intensywnego programu terapeutycznego. Najlepsze efekty przynosi realizacja programu terapeutycznego w warunkach stacjonarnych ze względu na stałą opiekę nad pacjentem i intensywność oddziaływań terapeutycznych, pozwalających w krótszym czasie osiągnąć pożądane efekty.

Podczas terapii uzależnienia pacjent może dokonać szeregu zmian niezbędnych do utrzymania trzeźwości. Powinny one dotyczyć zarówno zachowań, postaw, przekonań, przyzwyczajeń jak i relacji międzyludzkich, sposobów reagowania, przeżywania i myślenia. Dzięki terapii uzależnień może także uwierzyć, że możliwe jest życie bez używek. Podczas terapii uzależnień alkoholik zdobywa wiedzę na temat uzależnienia, jego objawów, przebiegu, konsekwencji i wpływu na wszystkie sfery życia. Terapia uzależnień ma na celu również wzmocnienie motywacji do trzeźwienia i przyjęcie odpowiedzialności za swoje życie i zdrowie.

Etapy terapii uzależnienia

Pierwszy krok w leczeniu choroby alkoholowej – leczenie odwykowe

Najważniejszą kwestią wymagającą ustalenia (jeszcze przed podjęciem leczenia) jest diagnoza. Ma ona na celu ustalenie, na jakim etapie choroby alkoholowej znajduje się dana osoba. Pierwsza decyzja powinna dotyczyć tego czy osoba ta wymaga pobytu w szpitalu, w celu tzw. odtrucia, czyli odstawienia alkoholu pod kontrola medyczna.

Na skutek fizjologicznego uzależnienia od alkoholu, w momencie jego odstawienia powstaje wiele patologicznych, często bardzo poważnych objawów psychicznych i fizjologicznych. Objawy te określa się terminem „zespół abstynencyjny". Zespół ten jest tym bardziej nasilony i niebezpieczny im bardziej rozwinięta jest choroba alkoholowa. Nie dostarczenie organizmowi alkoholu/narkotyku, w ostrym zespole abstynencyjnym, może nawet stanowić zagrożenie dla życia. Dlatego w takich przypadkach musi się ono odbywać pod ścisłą kontrolą medyczna.

Odtrucie ma przeważnie miejsce w szpitalu psychiatrycznym lub w zamkniętym oddziale psychiatrycznym innego szpitala. Trwa najczęściej trzy dni, po których pacjent zostaje przeniesiony do oddziału leczenia alkoholizmu. Jest to z reguły również oddział zamknięty. Odstawienie alkoholu w czasie trzydniowego pobytu na oddziale odtruć nie jest wyleczeniem z choroby alkoholowej, ani nawet jego pierwszym etapem. Stanowi niezbędny warunek do rozpoczęcia leczenia.

Odtrucie nie likwiduje też głodu alkoholowego. Przerywa tylko w sposób bezpieczny i kontrolowany jeden z ciągów picia, bez żadnej gwarancji, iż np. na następny dzień nie nastąpi powrót do picia. Rzeczywista, fizjologiczna trzeźwość, czyli pełne odtrucie alkoholik osiąga czasem dopiero po 6-7 miesiącach trzeźwości. Trzeźwość psychiczną zaś znacznie później.

Bywa, ze alkoholik zaraz po odtruciu opuszcza szpital na własną prośbę, nigdy nie rozpoczynając zasadniczego leczenia. Jest przekonany, że już nie dotknie alkoholu lub przeciwnie – prosto ze szpitala rusza do baru. Gdy wierzy, że będzie potrafił nie pić, może nawet utrzymać trzeźwość przez jakiś czas. Ale bez fachowej pomocy, terapii, wiedzy o chorobie i czekających go niebezpieczeństwach powrotu do picia, a także sposobach radzenia sobie w momentach kryzysu i bez umiejętności ich wczesnego rozpoznawania, bardzo szybko prawdopodobnie wróci do picia.

Po odtruciu, pobyt na oddziale leczenia alkoholizmu trwa przeważnie od trzech tygodni do trzech miesięcy, w zależności od stanu chorego. Oddziały takie funkcjonują jako jednostki zamknięte, w których zabronione są wizyty, a początkowo nawet telefony. (Monika)

Poddanie się leczeniu odwykowemu jest dobrowolne. Jednak zgodnie z przepisami ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, osoba uzależniona od alkoholu może zostać zobowiązana do leczenia gdy w związku z nadużywaniem alkoholu powoduje rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchyla się od pracy albo systematycznie zakłóca spokój lub porządek publiczny. W takiej sytuacji osobę uzależnioną kieruje się na badanie przez biegłego w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego. Z wnioskiem do komisji o skierowanie osoby uzależnionej na badanie może zwrócić się każda osoba, która może udokumentować występowanie rozkładu życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchylanie się od pracy albo systematyczne zakłócanie spokoju lub porządku publicznego.

O zastosowaniu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego orzeka sąd rejonowy

Sąd wzywa osobę, w stosunku, do której orzeczony został prawomocnie obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu, do stawienia się dobrowolnie w oznaczonym dniu we wskazanym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu poddania się leczeniu, z zagrożeniem zastosowania przymusu w wypadku uchylania się od wykonania tego obowiązku.

Detoksykacja

Detoksykację czyli oczyszczenie, odtrucie organizmu robi się na oddziale detoksykacyjnym, który jest niekiedy oddzielnym oddziałem w szpitalu ogólnym, w innych przypadkach wydzielonym oddziałem w placówce odwykowej. Na detoksykację trafiają ludzie z objawami abstynencyjnymi, czyli na silnym kacu, którzy mają trudności z przerwaniem ciągu picia i których organizm jest znacznie zatruty alkoholem i wycieńczony, jeżeli pacjentowi grozi wystąpienie psychoz alkoholowych, np. delirium tremens czy padaczki alkoholowej.

W ramach detoksykacji alkoholik otrzymuje płyny (między innymi glukozę), witaminy (zwłaszcza z grupy B), środki uspokajające (często popularne relanium). Detoksykacja trwa około kilku dni i prowadzi do tego, że organizm alkoholika zaczyna normalnie funkcjonować. Jednak detoksykacja nie wprowadza żadnych zmian w psychice człowieka uzależnionego, ani w innych wymiarach jego funkcjonowania. Skutek tego jest taki, że mimo detoksykacji, jeśli ktoś nie podejmie terapii odwykowej lub nie zacznie korzystać z grup samopomocowych AA, to wcześniej czy później wraca do picia, by potem kolejny raz trafić na odtrucie.

W trakcie detoksykacji staramy się osiągnąć dwa zamierzone cele:

1. usunięcie toksyn spowodowanych zatruciem alkoholem i zmianami metabolizmu w ciągu alkoholowym, wyrównanie zaburzeń wodno elektrolitowych, poziomu jonów potasu, sodu, magnezu. Usunięcie bądź złagodzenie abstynencyjnych objawów psychicznych i somatycznych. Leczenie schorzeń wywołanych, zaostrzonych przez alkoholizm, lub towarzyszących. Zapobieganie lub łagodzenie powikłań głównie padaczki alkoholowej i majaczenia alkoholowego.
2.Drugim, niezmiernie ważnym elementem detoksykacji jest zmotywowanie chorego do rozpoczęcia lub kontynuacji leczenie odwykowego.
Większość Alkoholowych Zespołów Abstynencyjnych ma łagodny przebieg, który nie wymaga leczenia farmakologicznego. Wystarczy, że chory zachowa abstynencję, ma odpowiednie warunki do zdrowienia i przestrzega zaleceń dietetycznych. W zespołach o umiarkowanym nasileniu konieczne jest już leczenie farmakologiczne, można je jednak przeprowadzić w warunkach ambulatoryjnych ( domowych). Zespoły o znacznym nasileniu objawów lub powikłane zazwyczaj wymagaja pobytu i leczenie w szpitalu. O wskazaniach do leczenie powinien decydować lekarz po dokładnym zebraniu wywiadu, badaniu stanu ogólnego i psychicznego pacjenta, czasami konieczne jest wykonanie badań dodatkowych. Dobrym narzędziem do oceny Alkoholowych Zespołów Abstynencyjnych jest skala CIWA – A, zakłada się, ze wynik 10 punktów nie wymaga leczenia farmakologicznego a nawet jest ono przeciwwskazane ze względu na występujący niekiedy efekt rozniecania powodowany przez leki uspokajające, wynik 11-20 punków jest wskazaniem do leczenia w warunkach ambulatoryjnych, powyżej 20 punktów konieczna jest hospitalizacja pacjenta. Oczywiście lekarz może kierować pacjenta do szpitala niezależnie od wyniku badania skalą CIWA. Decyduje ogólny stan zdrowia, stopień wyniszczenia, schorzenia współwystępujące, przebieg dotychczasowych Alkoholowych Zespołów Abstynencyjnych, to czy pacjent ma zapewnioną pomoc w domu, czy jest samotny, czy  współpraca z pacjentem jest wystarczająca.  Szpital dodatkowo wymusza zachowanie abstynencji przez pacjenta, co może być trudne w warunkach domowych.

Skala CIWA-A

Nazwisko i imię............... .............. Data przyjęcia. ................................ Nazwisko wypełniającego. ..................	Data i godzina badania
Nudności i wymioty: 0-7
Drżenie: 0-7
Potliwość: 0 - 7
Rodzaj omamów: 0-3
Nasilenie omamów czuciowych: 0-6
Nasilenie omamów słuchowych: 0-6
Nasilenie omamów wzrokowych: 0-6
Zaburzenia przytomności: 0 - 4
Utrudnienie kontaktu: 0-7
Lęk: 0 - 7
Pobudzenie ruchowe: 0-7
Zaburzenia myślenia: 0 - 3
Napady drgawkowe: 0 - 7
Bóle głowy: 0-7
Zaczerwienienie twarzy: 0 - 2
Suma punktów w kolumnie

Leczenie awersyjne

Dawniej w Polsce stosowano leczenie awersyjne, którego celem było wytworzenie odruchowo-warunkowej odrazy do picia alkoholu. Wstrzykiwano podskórnie apomorfinę. Następnie podawano płyny alkoholowe i u osoby leczonej wysępowały wymioty.

Tę metodę uznano za nieetyczną i zaprzestano jej stosowania.

Obecnie w Polsce stosuje się środki, które wpływają hamująco na tzw. przymus picia poprzez zmniejszenie nasilenia "głodu" alkoholowego bądź osłabiają "nagradzające" działanie alkoholu. Środki te powinny być jednak stosowane tylko na zlecenie specjalisty, w określonych i indywidualnych przypadkach oraz powinny być traktowane wyłącznie jako czynnik wspomagający psychoterapię uzależnienia od alkoholu. Samo podawanie tych środków nie daje szans na wyzdrowienie.

Psychoterapia uzależnienia

Podstawową formą leczenia jest psychoterapia uzależnienia, a sam proces terapeutyczny to ciężka i żmudna praca zawierająca w sobie wiele różnorodnych działań, których efektem powinny być głębokie i możliwie trwałe zmiany. Zmiany te powinny dotyczyć postaw, przekonań, zachowań, przyzwyczajeń, relacji z innymi, a także sposobów przeżywania, odczuwania, myślenia itp.

Praca nad psychologicznymi mechanizmami uzależnienia
Psychoterapia uzależnienia od alkoholu

1. praca nad uznaniem bezsilności wobec alkoholu i akceptacji uzależnienia.
2. nauka radzenia sobie z głodem alkoholowym.
3. uczenie się sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach.
4. zapobieganie nawrotom.
5. rozbrajanie mechanizmu iluzji i zaprzeczania.
6. rozbrajanie mechanizmu nałogowego regulowania uczuć.
7. rozbrajanie mechanizmu rozpraszania JA.
8. uczenie się umiejętności intra- i iterpersonalnych.
9. psychoterapia problemów osobistych.

Aby psychoterapia przynosiła jak najlepsze rezultaty, konieczne jest zaakceptowanie i przestrzeganie następujących zasad:

- Utrzymywanie abstynencji - Nie można pić i leczyć się jednocześnie. Utrzymywanie abstynencji jest zarówno celem jak i warunkiem terapii.

- Uznanie psychoterapii za najważniejszą aktualnie sprawę życiową. Ponieważ tylko udział w terapii daje szansę na poradzenie sobie z uzależnieniem, wszystkie inne sprawy schodzą na drugi plan w czasie leczenia.

- Uczestniczenie we wszystkich zajęciach terapeutycznych i wykonywanie zadań. Terapia nie działa na odległość.

- Wzięcie odpowiedzialności za własne leczenie. Mimo, że to terapeuta prowadzi zajęcia, układa program, poleca wykonywanie zadań, to i tak od uzależnionego zależy, jak z tego skorzysta. Terapeuta nie jest w stanie leczyć kogoś wbrew jego woli i przy braku zaangażowania z jego strony. Aktywnie korzysta z pomocy terapeuty w leczeniu, a nie biernie poddaje się terapii.

- Ciągła praca nad sobą. Nie wystarcza nawet samo wykonywanie zadań i zaleceń terapeutycznych. Musi włożyć wiele osobistej pracy w zrozumienie siebie, uczenie się i wprowadzanie zmian w swoim funkcjonowaniu. Nikt tego nie jest w stanie za niego zrobić. Pracy nad sobą nie moze też przerwać, ani odłożyć na później, bo nałogowa część jego psychiki (psychologiczne mechanizmy uzależnienia) znowu zaczną nim kierować.

- Wprowadzenie tego, co się nauczyło na terapii, w życie. Jeżeli efekty leczenia mają być trwałe, musi zmienić swoje zachowania nie tylko na grupie, ale także w życiu. Nie może trzeźwieć, żyjąc w pijany sposób. Musi wprowadzać konkretne zmiany w swoim stylu życia.

- Przyjmowanie i dawanie pomocy. Nie ma szans na poradzenie sobie z uzależnieniem na własną rękę, musi skorzystać z pomocy innych. Jest to jedyne rozsądne wyjście i korzystanie z niego nie poniża go. Gdy pracuje nad sobą w grupie pomaga także innym, gdy pomaga innym, pomaga sam sobie. Stąd może czerpać siłę do trzeźwienia.

Spotkania indywidualne z terapeutą

Jest to ważny element programu placówki odwykowej. To podczas spotkania indywidualnego z terapeutą następuje pierwszy kontakt pacjenta z placówką i praca nad motywowaniem go do leczenia. Jest on zapoznawany z programem leczniczym, warunkami uczestnictwa, zawierany jest kontrakt terapeutyczny. Osoba uzależniona wyraża zgodę na uczestniczenie w proponowanych przez terapeutę formach terapii modyfikowanych wg potrzeb i możliwości pacjenta oraz placówki, często spisane warunki umowy podpisuje własnoręcznie, tak uzależniony, jak i terapeuta prowadzący. Spotkania te są dla pacjenta źródłem wsparcia w konfrontacji z jego nałogiem. Prowadzącemu terapię umożliwiają przeprowadzenie diagnozy problemu alkoholowego i ustalenia szczegółowego programu pomocy. W trakcie indywidualnego kontaktu z terapeutą osoba uzależniona pracuje nad odkrywaniem tego, kim naprawdę jest i jakiego spustoszenia dokonał w niej alkoholizm. W czasie tych sesji poruszane są takie problemu z życia pacjenta, o których trudno byłoby mówić w innych okolicznościach np. podczas spotkań grupowych (Wallace J. 1989).

Indywidualny program terapii

Jest to jeden z nowoczesnych elementów programu terapii. Wspomaga on terapię grupową, dając pacjentowi możliwość zobaczenia i rozwiązania jego problemów. Polega na rozpoznaniu wybranych fragmentów z biografii i aktualnego życia pacjenta, szczególnie związanych z uzależnieniem. Na tej podstawie wybiera się sprawy, wymagające konstruktywnego rozwiązania, aby osiągnięty był cel terapii. Wspólnie z pacjentem terapeuta spisuje plan, zawierający konkretne zadania, rozłożone na czas terapii, prowadzące do rozwiązania wcześniej zasygnalizowanych problemów. Plan ten zawiera szczegółowe określenie sposobów realizacji tych zadań oraz ich terminów i okoliczności. Ta forma pracy prowadzi do upodmiotowienia pacjenta i wzrostu jego motywacji w leczeniu. Taki dokument w ręku pacjenta jest dla niego przewodnikiem, co i kiedy ma zrobić, on sam pilnuje realizacji poszczególnych kroków. Terapeuta jest tu tylko konsultantem, a także osobą, która daje możliwość realizacji niektórych zadań (Mellibruda J. 1995)

Terapia grupowa

W opracowaniu Lidii Grzesiuk czytamy o psychoterapii grupowej, iż ¨bazuje na interakcjach po między uczestnikami grupy, bazuje na specyficznych normach przez nią kreowanych a przede wszystkim korzysta z sił tkwiących w małych grupach społecznych w celu prowokowania pozytywnych zmian u ich członków¨ (Grzesiuk L. 1994 s.211). Terapia grupowa dobrze sprawdza się w leczeniu osób uzależnionych od alkoholu. To, co człowiek uzależniony ma najbardziej zaburzone w swoim życiu, to właśnie relacje z innymi ludźmi. Kinney i Leaton wyrażają to dosłownie pisząc: ¨Istnienie silnej więzi z alkoholem oznacza niemożność budowania więzi z ludźmi. Próby zmiany tego stanu rzeczy dokonywane w trzeźwym życiu będą wymagały odnawiania prawdziwych kontaktów z innymi ludźmi¨ (Kinney J. i Leaton G. 1996, s.195). Dlatego więc grupy, w których bierze udział zdrowiejący alkoholik, są dla niego idealnym miejscem terapii. Autorzy cytowanego ostatnio opracowania wymieniają konkretne pozytywne skutki uczestnictwa w terapii grupowej. Pierwszym z nich jest odbudowanie zaufania do innych ludzi. Aktywny alkoholik boi się ludzi z zewnątrz, cały świat wydaje mu się dziką dżunglą. Na grupie poznaje na nowo otaczającą go rzeczywistość i doświadcza tego, iż inni ludzie mogą stać się dla niego źródłem bezpieczeństwa i siły. Następnym pozytywnym skutkiem uczestnictwa w grupie jest to, iż alkoholik może poznać samego siebie. Kontakty zawarte podczas spotkań są bogatym źródłem informacji zwrotnych dla ich uczestników. Mogą się oni dowiedzieć o tym, jakie są ich możliwości, jaki wpływ wywierają na innych a także ile dla siebie znaczą. Spotykając się w grupie z osobami mającymi ten sam problem spostrzegają, że nie są sami. Osoby aktywnie pijące często bardzo surowo oceniają siebie i charakteryzuje ich przytłaczające poczucie wstydu za swoje zachowanie, na grupie okazuje się, że nie są jedynymi najgorszymi. Co więcej, gdy opowiadają o swoim dotychczasowym pijanym życiu, to słyszą w odpowiedzi od innych pacjentów, że wcale nie musi tak dalej być. W grupie terapeutycznej jeden drugiemu daje nadzieję na to, że nie muszą popełniać w swoim dalszym życiu tych samych błędów. Kolejną korzyścią wypływającą z uczestniczenia w grupie jest to, że pacjenci zaczynają siebie samych traktować łagodniej, gdy widzą, w jaki sposób są traktowani przez innych. Dla Kinneya i Leatona terapia grupowa to: ¨... każda forma doświadczenia grupy przynosząca w efekcie zmiany w psychice jej członków¨ (Kinney J. i Leaton G. 1996, s.196).

Grupa wstępna i zaawansowana

Zazwyczaj w programie placówki wyróżnia się dwie grupy: wstępną i zaawansowaną. Podział ten wynika z procesu terapii osoby uzależnionej. Na grupie wstępnej pacjent otrzymuje podstawowa wiedzę na temat choroby alkoholowej. Może skonfrontować swoje dotychczasowe życie z otrzymanymi wiadomościami a także z relacjami innych członków grupy na temat ich picia. Doprowadza to pacjenta do uznania się za osobę uzależnioną a więc wzrasta w nim motywacja do dalszego leczenia. W trakcie spotkań otrzymuje też doraźne rady dotyczące utrzymania abstynencji. Zidentyfikowany z chorobą, mający dostateczną motywacje do leczenia pacjent przechodzi na grupę zaawansowaną.

Zajęcia edukacyjne

Przez cały proces terapii, zależnie od jego stanu zaawansowania, pacjenci poddawani są odpowiedniej porcji informacji w trakcie zajęć grup edukacyjnych. Celem uczestniczenia w takich grupach jest zdobycie wiedzy na temat alkoholu, skutków jego działania oraz przyswojenia sobie informacji o chorobie alkoholowej. Spotkania te mogą mieć różną formę: może to być mini wykład, pokaz filmu, czy też spotkanie ze specjalistą z dziedziny alkoholizmu, lekarzem, zakończone dyskusją w grupie. Tematy grup edukacyjnych mogą dotyczyć np.:: somatycznych skutków picia alkoholu, opisu przebiegu procesu zdrowienia a także opisu zasad funkcjonowania grup AA. Poprzez tę formę pacjent może skonfrontować sposób postępowania w swoim dotychczasowym życiu, z tym, czego dowiedział się na wykładzie. W procesie terapii następuje zmiana w funkcjonowaniu życiowym pacjenta i zajęcia edukacyjne pełnią tu kluczową rolę. Kinney i Leaton zakładając istnienie bardzo złożonych powiązań między wiedzą, uczuciami i zachowaniem mówią o tym, że fakty, jakie poznaje alkoholik na tych zajęciach nie spowodują od razu, że on przestanie pić, ale mogą mieć ogromne znaczenie przy przełamywaniu systemu iluzji i zaprzeczeń, który pomaga mu w piciu. Na zajęciach grup edukacyjnych alkoholicy zdobywają, więc pewne umiejętności poznawcze, które gwarantują im bardziej efektywny udział w dalszej terapii (Kinney J. i Leaton G. 1996).

Zajęcia poświęcone elementom programu 12 Kroków AA

Są one oparte na trzech pierwszych krokach wspólnoty Anonimowych Alkoholików. Krok pierwszy: [¨Przyznaliśmy, że jesteśmy bezsilni wobec alkoholu, że przestaliśmy kierować własnym życiem ¨]. Jest tu mowa o potrzebie uznania swojej bezsilności względem alkoholu oraz o konieczności kapitulacji, bez której nie może rozpocząć się proces zdrowienia.¨ (Woronowicz B.T. 1993 s.119). Krok drugi: [¨Uwierzyliśmy, że Siła Większa od nas samych może przywrócić nam zdrowie¨] po przez oddanie Sile Większej od nas samych uleczenia z uzależnienia prowadzi do pomniejszenia możliwości swojego ¨Ja¨. Człowiek staje się wtedy mniej samowystarczalny i wszechmocny, bardziej skory do przyjmowania pomocy od innych. Na tym polega właśnie ten paradoks mówiący o tym, że uznanie swojej bezsilności wobec choroby jest pierwszym etapem prowadzącym do jej wyleczenia. Krok trzeci [¨Postanowiliśmy powierzyć naszą wolę i nasze życie opiece Boga, jakkolwiek go pojmujemy¨] . Realizacja tego kroku wymaga podejmowania działań na rzecz zdrowienia w oparciu o fakt, iż Bóg, jakkolwiek Go pojmujemy, wspomaga nasz wysiłek w budowaniu trzeźwego życia. W przekładaniu idei zawartych w tym kroku na codzienne życie mogą być pomocne słowa ¨Modlitwy o Pogodę Ducha¨, którą Wspólnota AA zapożyczyła od rzymskiego cesarza Marka Aureliusza (Woronowicz B. 1993):

Boże użycz mi pogody ducha,

abym godził się z tym, czego zmienić nie mogę,

odwagi, abym zmieniał to, co zmienić jestem w stanie

i mądrości, abym umiał odróżnić jedno od drugiego.

Sesje zapobiegania nawrotom

W tej chorobie często się zdarza, że pacjent po okresie abstynencji znów sięgnie po alkohol. W języku terapeutów takie zdarzenie nazywa się nawrotem.. Autorzy książki o zapobieganiu nawrotów Gorski i Miller piszą: ¨Skłonność do nawrotu jest normalną i naturalną cechą procesu zdrowienia. Nie należy się jej wstydzić. Trzeba zająć się tymi skłonnościami otwarcie i uczciwie.¨ (Gorski T.T. i Miller M. 1995, s.26) . W trakcie tych sesji analizuje się sytuacje w której pacjent sięgnął po alkohol. Podczas zajęć każdy sporządza listę swoich sygnałów ostrzegawczych zapowiadających nawrót choroby. Przypomina sobie, jakie sytuacje i okoliczności w jego życiu kojarzą mu się z piciem. Pacjenci uczą się sposobów radzenia sobie z tymi trudnymi momentami, kiedy to zagrożona jest ich trzeźwość. Konkretne procedury zapobiegania nawrotom opisane są w cytowanej wyżej książce Gorskiego, a także w książce Anny Muszyńskiej (Muszyńska-Kutner A. 1994).

Grupa wsparcia

Przeznaczona dla pacjentów poradni, prowadzona przez jednego z pracowników tej placówki. Celem grup wsparcia jest pomoc ich członkom w świadomym ograniczaniu roli alkoholu w ich życiu, wspieranie w trzeźwości. Nacisk kładzie się na świadome przeżywanie chwili obecnej, ucząc pacjentów zauważania pojawiających się w różnych sytuacjach uczuć oraz tego jak te uczucia wpływają na ich zachowanie (Kinney J. i Leaton G., 1996). W trakcie spotkań poruszane są różne życiowe problemy uczestników. Mają oni możliwość otrzymania wsparcia, doraźnej pomocy od siebie nawzajem. Wspólnie z grupą znajdują rozwiązanie trudnych, bieżących kłopotów.

(Monika) Treningi psychologiczne

Mają one na celu rozwój umiejętności potrzebnych w różnych sytuacjach społecznych. Efektywne radzenie sobie z trudnymi sytuacjami zmniejsza możliwość wystąpienia nawrotu. Treningi są przeznaczone dla pacjentów, którzy ukończyli podstawowy program terapeutyczny i są w trakcie realizacji programu dalszej pracy nad swoją trzeźwością. Specjaliści uważają, że w treningach psychologicznych mogą uczestniczyć osoby, które mają za sobą co najmniej dwa lata abstynencji. Wyjątkiem od tej zasady jest Trening Asertywnych Zachowań Abstynenckich, który stanowi element wspomagający profesjonalnej terapii uzależnień.

TAZA

Trening Asertywnych Zachowań Abstynenckich to procedura terapeutyczna, której celem jest nauka konstruktywnego zachowania w sytuacjach grożących załamaniem abstynencji. Przeznaczona jest dla pacjentów rozpoczynających leczenie, którzy mają już za sobą miesiąc abstynencji. W trakcie zajęć uczestnicy uczą się na przykład, jak w prosty sposób można odmawiać wypicia alkoholu, gdy są do tego nakłaniani w sytuacji towarzyskiej. Ze scenariuszem konkretnego treningu można się zapoznać w książce Elżbiety Królak i Marii Król-Fijewskiej (Królak E. i Król-Fijewska M. 1992).

Mapa do Treningu Asertywnych Zachowań Abstynenckich Jak radzisz sobie z trudnymi sytuacjami, ważnymi ze względu na utrzymywanie przez Ciebie abstynencji? Wpisz swoje odpowiedzi lub zaznacz krzyżykiem właściwą odpowiedź: "tak, raczej tak" z lewej lub "nie, raczej nie" z prawej. Punkty, gdzie wpisałeś po prawej stronie, wskazują sytuacje, które mogą stanowić dla Ciebie problem.

I. Odmawianie picia

Wymień sytuacje, w których najtrudniej jest Ci odmówić picia alkoholu.

Czy potrafisz odmówić wypicia alkoholu, gdy namawia Cię:

kolega (koleżanka), z którym przedtem piłeś?

zwierzchnik?

kobieta (mężczyzna), na której Ci zależy? .

jednocześnie kilka osób (np. koledzy z pracy z okazji wypłaty, fuchy itp.)?

nieznajoma osoba, która nie wie o Twojej chorobie?

Wymień osoby lub osobę, której najtrudniej Ci odmówić wypicia alkoholu.

Czy zdarzyło Ci się odmówić wypicia alkoholu, podając nieprawdziwe powody, np. nie piję, bo biorę antybiotyki, bo prowadzę samochód, bo wiara mi nie pozwala, bo mam coś jeszcze do zrobienia wieczorem itp.

II. Informowanie o własnym uzależnieniu, leczeniu, abstynencji

Czy jest w Twoim otoczeniu taka osoba, której chciałbyś powiedzieć o podjęciu przez Ciebie leczenia i abstynencji, ale nie zrobiłeś tego, bo jest to dla Ciebie za trudne?

Jeśli potrzebujesz zmienić czas pracy ze względu na leczenie, czy potrafisz poprosić kierownika, ujawniając prawdziwe powody?

Gdy rodzina wymaga, żebyś częściej bywał w domu lub więcej pracował, a Ty się leczysz, czy wiesz, co im powiedzieć?

Jeśli korzystasz z leczenia specjalistycznego, czy informujesz lekarza o swojej chorobie alkoholowej?

Jeżeli koledzy wyśmiewają się z Twojej abstynencji, czy wiesz jak się zachować?

III. Kontakty z alkoholem

Czy potrafisz nie przyjąć zaproszenia na spotkanie połączone z piciem alkoholu?

Czy potrafisz wyjść ze spotkania, na którym uczestnicy zaczynają pić alkohol?

Czy zapraszając do siebie gości uprzedzasz ich, że u Ciebie nie pije się alkoholu?

Gdy ktoś przynosi alkohol do Twojego domu, czy potrafisz powiedzieć mu, że u Ciebie się nie pije? 14. Jeśli znajoma osoba pyta, czy może się napić alkoholu w Twojej obecności, czy potrafisz powiedzieć, że będzie Ci to przeszkadzało?

Czy jako osoba niepijąca potrafisz swoim kolegom z pracy odmówić:

- udziału w składce na alkohol?

- zakupu alkoholu?

- polewania?

- stania na czatach, gdy inni piją?

Czy potrafisz nie przyjąć alkoholu jako zapłaty lub prezentu?

Gdy ktoś oczekuje od Ciebie alkoholu jako zapłaty lub prezentu, czy potrafisz przeciwstawić się temu oczekiwaniu?

Czy potrafisz odmówić zjedzenia potrawy lub słodyczy zawierających alkohol?

Trening interpersonalny

Jest formą edukacji zbudowaną na innych niż tradycyjne założeniach teoretycznych i wykorzystujący specyficzny dla siebie aspekt procesu uczenia się. Polega na wykonywaniu różnych działań wspólnie z innymi, uzyskaniu doświadczeń osobistych, które tym działaniom towarzyszą, wyciągnięciu wniosków praktycznych z tych doświadczeń. Celem treningu jest rozwijanie umiejętności ważnych w kontaktach międzyludzkich i w kierowaniu własnym postępowaniem (Mellibruda J. 1990). W trakcie zajęć uczestnik otrzymuje wiele informacji od innych na temat swojego zachowania, dowiaduje się więc, jak jest odbierany przez innych ludzi w konkretnych sytuacjach międzyludzkich, jakie uczucia i myśli wywołuje u nich jego zachowanie. Może porównać te informacje z własnymi myślami na temat tego, jak jest postrzegany przez innych. Taka konfrontacja prowadzi często do przełamania swoich własnych schematów myślenia i postrzegania innych ludzi.

Z badań przeprowadzonych przez Instytut Psychologii Zdrowia wynika, że trening ten może być stosowany wobec osób uzależnionych dopiero w późniejszych etapach zdrowienia. Tę metodę można wykorzystać do nauki umiejętności ważnych dla trzeźwego życia w okresie wstępnie utrwalonej abstynencji. Z zasadami i scenariuszem treningu interpersonalnego można się zapoznać między innymi w książce, której autorami są Krzysztof Jedliński, Lucyna Golińska, Mariola Karczewska, Danuta Łabędź, Teresa Ossowska, Hanna Szczepańska pod tytułem ¨Trening interpersonalny¨ (Jedliński K. i inni, 1997)

Trening asertywności

Maria Król-Fijewska za zachowanie asertywne uważa ¨zespół zachowań interpersonalnych wyrażających uczucia, postawy, życzenia, opinie, lub prawa danej osoby w sposób bezpośredni, stanowczy i uczciwy a jednocześnie respektujący uczucia, postawy, życzenia, opinie i prawa innej osoby (osób)¨ (Król-Fijewska M. 1991 s. 4) Uczestnicy treningu uczą się asertywnych zachowań ćwicząc je w sytuacjach, które sprawiają im kłopoty w wyrażaniu siebie wobec innych osób nie naruszając praw innych osób. Uzależnieni od alkoholu po przez swoje wcześniejsze życie skoncentrowane na piciu posiadają wiele deficytów zachowań asertywnych. Trudno jest im się znaleźć w wielu sytuacjach, w których kiedyś zastępowali zachowania asertywne piciem alkoholu. Teraz nie wiedzą, bądź nie umieją, zachować się w nich na trzeźwo. Z przeprowadzonych badań wynika, że bardzo często brak tych umiejętności powoduje stres, a w konsekwencji sięgnięcie po alkohol. W pracy z uzależnionymi trening ten powinien być stosowany po zakończeniu właściwej terapii uzależnienia (Mellibruda J.1990). Scenariusz przeprowadzenia treningu można znaleźć w cytowanej wyżej książce Król-Fijewskiej. (Monika)

Pomoc ambulatoryjna.

Leczenie ambulatoryjne prowadzone jest w poradniach, przychodniach i specjalistycznych gabinetach prywatnych. Leczenie to podzielone jest zwykle na dwa (podstawowy i pogłębiony) lub trzy (wstępny, podstawowy i pogłębiony) etapy. Odbywa się ze średnią częstotliwością trzech spotkań w tygodniu na początku leczenia do jednego spotkania pod koniec procesu terapeutycznego. Profesjonalna placówka terapii uzależnień powinna zapewniać konsultacje lekarza psychiatry oraz - w razie potrzeby - farmakoterapię pod kontrolą specjalisty.

Leczenia ambulatoryjne uzależnień od alkoholu realizowane jest w zakresach świadczeń:

- poradni terapii uzależnienia i współuzależnienia od alkoholu,

- poradni terapii uzależnień od alkoholu dla dzieci i młodzieży.

Program Ambulatoryjny, przeznaczony jest dla osób, które z rożnych przyczyn nie mają możliwości skorzystania z terapii stacjonarnej. Jest on mniej intensywny, przez co mogą go realizować jedynie osoby, które posiadają już wiedzę i umiejętności umożliwiające im utrzymanie abstynencji w swoim dotychczasowym środowisku, bez konieczności codziennego kontaktu z terapeutą bądź grupą terapeutyczną. Pomoc ambulatoryjna może mieć charakter:

- indywidualnego spotkania z terapeutą raz w tygodniu,

- cotygodniowe trzygodzinne sesje terapii grupowej.

Celem terapii jest: pomoc w nabywaniu umiejętności niezbędnych do utrzymania stałej abstynencji oraz pomoc w nabyciu umiejętności do funkcjonowania w zdrowy i satysfakcjonujący sposób.

Droga pacjenta przyjmowanego do poradni terapii uzależnień od alkoholu (w Grudziądzu) wygląda następująco:

- założenie karty choroby

- wywiad przeprowadzony z pacjentem i rodziną

- rozmowa diagnostyczna z psychologiem

- w razie potrzeby kontakt z lekarzem psychiatrą, który przeprowadza podstawowe badania i w razie potrzeby zleca dodatkowo terapię farmakologiczną

Następnie pacjent jest kierowany do grupy wstępnej. Jest to grupa edukacyjno-organizacyjna, gdzie pacjent dowiaduje się o podstawowych zasadach obowiązujących podczas terapii, organizacji i terminach zajęć.

Kolejny etap to Grupa I- jest to grupa pracy nad tożsamością alkoholową. Tutaj pacjent dowiaduje się co to jest uzależnienie od alkoholu, jakie są objawy uzależnienia, utożsamia się z problemem alkoholowym i dowiaduje się, że nie jest sam.

Grupa II, to grupa pracy nad bezsilnością wobec alkoholu. Podczas pracy w tej grupie pacjent dowiaduje się o wpływie picia na różne aspekty życia: życie duchowe, uczuciowe, osobiste, rodzinne. Prowadzone są także zajęcia na temat picia kontrolowanego i miejsca alkoholu w obecnym życiu.

Grupa III- praca nad głodem alkoholowym. Podczas pracy na tym etapie terapii, pacjent dowiaduje się dlaczego trudno jest opanować chęć napicia się, jak radzić sobie z objawami głodu alkoholowego, uczy się także umiejętności potrzebnych do trzeźwego życia.

Grupa IV- trening konstruktywnych umiejętności społecznych. Jest to ostatni etap terapii w którym pacjent uczy się radzić sobie z zagrożeniami nawrotów picia, rozpoznawania sygnałów ostrzegawczych prowadzących do nawrotów, uzyskuje wiedzę na temat, zagrożeń i deficytów występujących w kontaktach z członkami rodziny i innymi ludźmi, uczy się konstruktywnych kontaktów z innymi ludźmi.

(Monika) Skuteczność terapii a ryzyko nawrotu

Największą skuteczność w pierwszym okresie po odstawieniu substancji odnosi terapia stacjonarna. Głównym zagrożeniem osoby rozpoczynającej życie bez alkoholu/narkotyków/leków jest szybki powrót do dotychczasowego środowiska i starych schematów zachowań. Pacjenci mówią o dużych obawach w związku z powrotem do domu i kontaktem z nadal pijącymi lub zażywającymi narkotyki znajomymi oraz o konieczności szybkiego, niemalże natychmiastowego radzenia sobie z trudnymi dla nich sytuacjami. Stąd ośrodek, jako forma terapii całodobowej, zmniejsza ryzyko złamania abstynencji eliminując wyzwalacze środowiskowe. Dzięki zintensyfikowanym kontaktom wzrasta możliwość korekty dotychczasowych, a utrwalenia nowych form zachowań w obszarze interpersonalnym i intrapsychicznym. Pacjent mieszkając w ośrodku, uczestniczy nie tylko w zajęciach, ale też w życiu tego miejsca. Profitem jest stała opieka terapeutyczna i medyczna w okresach najtrudniejszych dla niego- w momencie odstawienia substancji (jeżeli korzysta z detoksykacji) i w fazie zmian biochemicznych wpływających źle na jego nastrój. Pacjent pozostający w ośrodku ma mniejsze ryzyko złamania abstynencji; jest z dala od zewnętrznych wyzwalaczy a uczestnicząc w intensywnym procesie terapeutycznym na bieżąco analizuje swoje stany emocjonalne, sposób myślenia i zachowania. Dzięki temu zazwyczaj łagodniej przechodzi jedną z najtrudniejszych faz swojego trzeźwienia, przypadającą na przełom 2 – 3 miesiąca. Intensywna praca nad sobą daje „narzędzia”, które są później wykorzystane przez pacjenta w życiu poza ośrodkiem, a ich wzmocnienie oraz wzbogacenie odbywa się poprzez kontynuowanie terapii w systemie ambulatoryjnym.

Wybór tej formy leczenia, tj. systemu ambulatoryjnego (dochodzącego) od początku, czyli od momentu odstawienia substancji chemicznej, nie u wszystkich uzależnionych sprawdza się gdyż niesie ze sobą zwiększone ryzyko złamania abstynencji w okresach kryzysowych. Wymaga od pacjenta większej, samodzielnej mobilizacji i sporego wglądu w swoją sytuację już na początku drogi trzeźwienia, co jest trudne z uwagi na stosunkowo niedużą jeszcze wiedzę i umiejętności radzenia sobie z głodem i innymi objawami choroby. Ta forma leczenia wydłuża się również w realizacji samego programu terapeutycznego. Założenia realizowane w ośrodku stacjonarnym w ciągu 2 – 3 miesięcy, tu realizowane są przez okres około 6 miesięcy (z uwagi na częstotliwość spotkań). Z drugiej strony, system ambulatoryjny sprawdza się u osób u których uzależnienie nie rozwinęło się na tyle by uniemożliwić dalsze ich funkcjonowanie. Stąd, bez konieczności wyizolowania pacjenta z jego dotychczasowego życia może on realizować swoje zadania, uczestnicząc jednocześnie w terapii i na bieżąco wprowadzając istotne zmiany na różnych poziomach swojego funkcjonowania.

Terapia indywidualna w przypadku leczenia uzależnień nie jest wystarczającą formą pomocy. Warunkiem niezbędnym w trzeźwieniu są zmiany w myśleniu, odczuwaniu i zachowaniu, co z kolei może odbyć się tylko poprzez kontakt z grupą. To ona umożliwia identyfikację z chorobą i pracę nad jej mechanizmami. Kontakt indywidualny pełni ważną rolę na początku drogi pacjenta- ułatwia wzmocnienie motywacji do dalszej terapii i zmian; później jest ważnym uzupełnieniem procesu grupowego (omówienie trudności pacjenta związanych, np. z samym byciem w grupie, czy innych problemów, które z różnych powodów powinny być omówione indywidualni), nie może go jednak zastąpić.

Sama abstynencja bez jakiejkolwiek formy leczenia, to zazwyczaj krótkotrwałe zatrzymanie widocznego objawu choroby. Z uwagi na to, że osoba uzależniona nie zmienia swojego funkcjonowania w obszarach w których nastąpiły zaburzenia na skutek jej czynnego picia/brania, prędzej czy później chwilowa radość z życia bez używek szybko mija (albo nie przychodzi w ogóle ); stres życia nasila się, następuje powrót do dotychczasowych zachowań i – z uwagi na brak umiejętności konstruktywnego poradzenia sobie z trudnościami- powrót do regulowania emocji za pomocą środków czy zachowań uzależniających. (Monika)