Dla każdej gospodarki jest określany system instytucjonalny (finansowy). Na tą strukturę składają się 2 człony:
System bankowy jako podstawowy człon:
podstawowy – instytucje bankowo – kredytowe
2-szczeblowy system bankowy:
Bank Centralny,
system banków komercyjnych i innych np. Urząd Nadzoru Bankowego, Krajowa Izba Rozliczeniowa, Związek Banków Polskich
Finansowe instytucje niebankowe:
instytucje rynku kapitałowego (giełda papierów wartościowych, komisja papierów wartościowych, centralna tabela ofert, krajowy depozyt papierów wartościowych)
pośrednicy rynku kapitałowego:
domy maklerskie (bankowe i niebankowe),
firmy zarządzające aktywami,
fundusze Venture Capital,
ogólnopolskie i regionalne fundusze rozwoju
agencja rynku rolnego,
agencja rozwoju przemysłu,
agencje rozwoju regionalnego,
przedsiębiorstwa leasingowe,
firmy ubezpieczeniowe, które obejmują sektor ubezpieczeń majątkowych i osobowych i sektor ubezpieczeń na życie
instytucje sektora ubezpieczeniowego
Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny,
Podstawowa izba ubezpieczeń
Bankowy Fundusz Gwarancyjny,
Polska Izba Ubezpieczeniowa,
Komisja Ubezpieczeniowa, która zastąpiła Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeniowego
Pierwsza duża instytucja bankowa na ziemiach polskich powstała w 1825 r. w Warszawie, było to Towarzystwo Kredytowe Ziemskie – udzielało kredytów długoterminowych wielkim gospodarstwom rolnym. W 1828 r. powstał Bank Polski jako bank emisyjny. W 1887 r. powstał Bank Handlowy.
Rozwój bankowości po I wojnie światowej.
W 1918 r. powstała Krajowa Kasa Pożyczkowa emitująca marki polskie. W 1924 r, Bank Polski wprowadził nowy system pieniężny jako Bank Centralny, Bank Gospodarstwa Krajowego powstał w 1924 r., Bank Rolny powstał w 1925 r. i Pocztowa Kasa Oszczędności w 1919 r. (głównie jako obsługa ludności).
Były też inne formy bankowości takie jak : domy bankowe
Okres po II wojnie światowej.
W 1945 r. NBP wprowadził złote polskie jako walutę polską. W 1948 r. zostały zlikwidowane wszystkie przedwojenne formy bankowe, NBP objął kontrolę, bezpośrednie kredytowanie i finansowanie działalności jednostek uspołecznionych. Potem powstał Bank Inwestycyjny, Bank Rolny itd.
W 1950 r. powstała Powszechna Kasa Oszczędności jako bank ludności. W 1975 r. Bank gospodarki żywności, któremu podporządkowano wszystkie banki spółdzielcze.
Bank Centralny NBP finansował działalność gospodarczą.
Reforma systemu bankowego nastąpiła w 1972 r. w ramach reformy Krasińskiego :
wyodrębniono aparat bankowy i usamodzielnienie systemu bankowego,
podporządkowanie najwyższemu organowi państwa,
podniesienie rangi planów pieniężnych,
powołano radę banków jako organ koordynujący,
ustanowiono stosunki między bankami, a przedsiębiorstwa działały na zasadach umownych.
Aktualne funkcjonujący system bankowy jest efektem 3 procesów:
zmian ustawodawstwa bankowego w 1989 r. które stworzyło podstawy do budowy systemu 2-szczeblowego (czyli jednym słowem ustawodawstwo)
systemu rynkowej transformacji gospodarki (umożliwiła warunki rynkowych form przeprowadzenia transakcji) (czyli jednym słowem transformacja)
dostosowanie polskiego systemu bankowego do nowych warunków finansowania europejskiego sektora finansowego oraz do norm integracji z Unią Europejską, dostosowanie systemu monetarnego do systemu europejskiego.
W Polsce istnieje : (to chyba nieistotne!)
27 banków prywatnych w tym 4 zagraniczne
28 domów bankowych
353 kasy oszczędnościowe
970 gminnych kas oszczędnościowo-pożyczkowych
1500 banków spółdzielczych
Instytucja bankowa powinna obejmować:
wewnętrzne warunki działalności
pracownicy,
system zarządzania,
system pieniądza
Zewnętrzne warunki działalności – wszystkie składniki otoczenia
klientela banku,
usługobiorcy,
właściciele banku,
inne banki,
polityka pieniężna państwa
interes społeczny
Bank – definicja z punktu widzenia klienteli bankowej obejmuje różne rodzaje działalności – zaciąga i udziela kredytu, świadczy usługi w obrocie pieniężnym, kapitałowym, kredytowym; oferowanie innych usług – jest to definicja banku uniwersalnego.
Bank – definicja z punktu widzenia ogólnogospodarczego (tzn. z podziału pracy) – banki są podmiotami dokonującymi akumulacji i dystrybucji kapitału pieniężnego, a także są pośrednikami, którzy dzięki transformacji, wielkości terminu i ryzyka doprowadzają do wzajemnego uzgodnienia struktur podaży i popytu na pieniądz.
Bank – definicja z punktu widzenia prawnego w dokumentach Unii Europejskiej – wymienienie wykonywanych czynności:
banki depozytowo – kredytowe (przyjmują wkłady, udzielają kredytów na własny rachunek)
banki inwestycyjne (obsługują operacje papierami wartościowymi)
banki uniwersalne (czynności banków depozytowych i inwestycyjnych)
Rola banków w gospodarce. Wyróżniamy 3 sfery działalności :
Udział w kreacji pieniądza – kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne następuje przez wzrost wielkości kredytów udzielanych przez te banki, a także przez zwiększenie zakupu walut obcych (wzrost środków płatniczych w danym banku, otrzymanie środków w formie kredytu)
Udział w społecznym podziale pracy – bank jest instytucją, która prowadzi działalność gospodarczą na celu przejęcia od jednostek gospodarczych i osób fizycznych czynności finansowych i jest także instytucją dokonującą transformacji terminu, wielkości i ryzyka w stosunkach pieniężnych miedzy pożyczkobiorcą a pożyczkodawcą.
Dokonywanie alokacji i transformacji środków – banki spełniają istotną rolę jako instytucje transformacyjne pośredniczące w doprowadzaniu do wzajemnego uzgodnienia różniących się struktur podaży i popytu, odnosi się do transformacji informacyjnej, wielkości zapotrzebowanej sumy pieniądza, transformacji terminu i transformacji ryzyka.
Rola banku jako agenta w zakresie emisji papierów wartościowych:
Rola gwaranta
Rola pośrednika
Rola instrumentu w zakresie informacji
System bankowy – obejmuje całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem (normy prawne, ustawodawstwo). Można o nim mówić z chwilą powstania sytemu wieloszczeblowego powstał Bank Centralny i banki komercyjne oraz inne banki.
Funkcje systemu bankowego :
Stworzenie mechanizmu gromadzenia środków i ich inwestycji w różne przedsięwzięcia
Zapewnienie możliwości dokonywania płatności miedzy podmiotami gospodarczymi, transferu w czasie i ponad granicami
Zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem bankowym
Zapewnienie pewnej oferty produktowej, informacji cenowej co stwarza możliwości podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze
Stworzenie warunków do transformacji środków co do czasu, wielkości i ryzyka.
Co wpływa na rozwój systemu bankowego :
ustrój społeczno – gospodarczy – który określa cele
struktura i wielkość popytu na usługi bankowe
regulacje prawne działań bankowych
skłonność banków do innowacji
Bank Centralny. Jego rola w gospodarce ma kluczowe znaczenie. Pełni 3 podstawowe funkcje:
Bank państwa - jest najważniejszym organem wykorzystywanym przez państwo w dziedzinie polityki gospodarczej dotyczącej systemu monetarnego
Bank emisyjny – tylko ten bank ma przywilej emitowania pieniądza gotówkowego, organizowania obiegu pieniężnego, emisji znaków pieniężnych i regulowania podaży pieniądza.
Bank banków – banki mają rachunki w tym banku, na których utrzymują rezerwy pieniężne innych banków i jest to dla nich źródłem rezerwy kredytowej.
Obszary działalności Banku Centralnego:
Polityka refinansowania – Bank Centralny udzielając bankom komercyjnym kredytu refinansowego zwiększa ich możliwości w sferze prowadzenia akcji kredytowej
Polityka otwartego rynku (operacje otwartego rynku) – kupno i sprzedaż papierów wartościowych przez Bank Centralny. Celem jest oddziaływanie Banku Centralnego na wielkość płynnych rezerw banków i wpływanie na rozmiary akcji kredytowych. Nadmiar pieniądza – sprzedaż obligacji – zwiększenie akcji kredytowej
Polityka obowiązkowych rezerw – bank może oddziaływać na podaż pieniądza, zróżnicowanie stóp tych rezerw i wpływ na rozmiary akcji kredytowych.
Polityka kursowa – ingerencje dewizowe stosowane w celu obrony stabilności kursu danych walut (sprzedaż lub skup waluty na rynku).
Bank Centralny prowadzi :
Działalność licencyjną – musi dbać o dopuszczanie do działalności ludzi i kapitału, aby spełniał warunki instytucji zaufania.
Działalność regulacyjną – określanie minimalnych standardów bezpieczeństwa (normy kapitałowe, limity, rezerwy na złe kredyty)
Działalność kontrolną – systematycznie, szybko i precyzyjnie dokonywać oceny i określać zagrożenia
Działalność sanacyjną – podejmowanie działań naprawczych, zapobiegawczych. (powoływanie i odwoływania władz)
2 szczebel systemu bankowego to różne instytucje bankowe:
bank komercyjny,
banki uniwersalne,
banki specjalne, których sfera działania w porównaniu z bankami komercyjnymi ma specjalny charakter pod względu zakresu i formy działania oraz klienteli
banki depozytowo-kredytowe
banki inwestycyjne
banki ogólnokrajowe
banki regionalne
Specjalizacja branżowa : banki rolne, handlu zagranicznego, budowlane, instytucje kredytu długoterminowego, banki komunalne, banki przemysłowe, banki hipoteczne
Do systemu bankowego można odnieść takie instytucje bankowe jak:
Holding bankowy – korporacja która posiada akcje 1 lub więcej banków.
Konglomeraty finansowe.
Spółdzielnie kredytowe – instytucje drobnego kredytu zorganizowanego na zasadach spółdzielczych poprzez wkłady członkowskie.
Kasy oszczędnościowe – powiązanie oszczędności z potrzebami gospodarstw domowych oraz samorządu.
Instytucje banków spółdzielczych
Bank Polskiej Spółdzielczości powstał w 2002 r. – obsługuje rolnictwo i klientów indywidualnych oraz podmioty gospodarcze. Zrzesza 360 banków spółdzielczych co stanowi 63 % wszystkich banków w Polsce.
Największe banki pod względem aktywów :
PKO BP 42 mld – z polskim kapitałem
Bank PKO 33 mld
BRE BANK 21 mld
BANK SLASKI ING 16 mld
BZ WBK
… Bank Gospodarki Krajowej – z polskim kapitałem
… Bank BPS (bank spółdzielczy – prywatny właściciel ale polski kapitał)
… BOŚ Bank - z polskim kapitałem
20. EURO BANK 3,3 mld
Ryzyko bankowe
Zarządzanie aktywami i pasywami banków komercyjnych.
Celem działalności banków komercyjnych jest zysk, dążenie do osiągnięcia optymalnego wyniku finansowego, aby wygospodarować ten zysk banki musza odpowiednio zarządzać aktywami i pasywami.
Podstawowe rodzaje ryzyka :
Ryzyko utraty płynności – związane z wypłacalnością banku, zdolnością z wywiązywania się z zobowiązań, płynność oznacza posiadanie takiej ilości środków pieniężnych, które w każdym momencie pozwalają na realizacje wypłat gotówkowych.
Ryzyko kredytowe – występuje, gdy sytuacja kredytobiorców stwarza niebezpieczeństwo niespłacania w terminie rat kredytu wraz z odsetkami.
Ryzyko stopy procentowej – występuje wówczas gdy ma miejsce niedopasowanie długości okresów i terminów zmian oprocentowania składników aktywów i pasywów banku. Bank powinien na bieżąco monitorować sytuacje na rynku.
Ryzyko kursowe – ma miejsce gdy na skutek wahań kursu walutowego dochodzi do zmian wartości poszczególnych elementów aktywów i pasywów banku wyrażonych w walucie krajowej. W zależności od przyczyn wystąpienia tego ryzyka dzielimy je na :
strategiczne ryzyko kursowe,
transakcyjne ryzyko kursowe
translacyjne ryzyko kursowe
Podział podstawowych operacji bankowych :
Operacje czynne banku (aktywne) – wszystkie operacje, które dostarczają bankowi dochody (zyski) np.: kredyty, wszystkie lokaty bankowe także w innych bankach, nabywanie papierów wartościowych)
Operacje bierne banku (pasywne) – polegają na gromadzeniu środków pieniężnych. Źródłem tych środków są wkłady oszczędnościowe ludności, pieniądz transakcyjny, lokaty terminowe, środki pieniężne sfery budżetowej, lokaty z innych banków, kredyt refinansowy, środki pochodzące z emisji własnych obligacji, powiększenie kapitału przez emisje własnych akcji)
Operacje pośredniczące (komisowe, usługowe) – maja charakter usług bankowych wykonywanych przez banki odpłatnie na zlecenie i na rachunek klienta.
Krajowa Izba Rozliczeniowa (KIR)
Pomiędzy bankami maja miejsce rozrachunki, które mogą być przeprowadzane w 3 postaciach :
Krajowa Izba Rozliczeniowa
banki prowadzące rachunek dla innych banków
w drodze bezpośredniej wymiany zleceń miedzy bankami oraz rejestracji wynikających z nich wzajemnych wierzytelności
Podstawowe role odgrywa KIR – za jej pośrednictwem przeprowadza się ponad 90% rozrachunków, do 1993 r. rolę Centralnej Izby Rozliczeniowej pełnił NBP. Swoim zasięgiem obejmuje wszystkie banki w Polsce.
Przykładowe pytania na egz.
Wymień instrumenty rynku kapitałowego.
Wymień zasadnicze elementy składające się na strukturę systemu bankowego.
Funkcje Banku Centralnego.
Obszary polityki Banku Centralnego.
Dziedziny działalności Banku Centralnego (3 sfery działalności).
Wymień rodzaje ryzyka kursowego w zależności od przyczyn.