Współczesne systemy wyborcze
I Wprowadzenie
WYBORY
Co to?
eligere (łac.) - wybierać
elekcja
Cykliczny proces powoływania przez obywateli w drodze głosowania przedstawicieli na określone stanowiska lub do pełnienia określonych funkcji [A.S.]
AKT WYBORCZY
Jednorazowa władcza decyzja, za pomocą której dochodzi do powołania przez społeczeństwo określonych organów państwa [J.B.]
WYBORY =/= GŁOSOWANIE
WYBORY
Demokratyczna metoda ustanawiania osób w organie przedstawicielskim lub na stanowiskach kierowniczych
Technika formowania gremiów albo powierzania osobom stanowisk kierowniczych
WYBORY
Możliwość wyboru i swoboda wyboru
WYBORY RYWALIZACYJNE
System liberalno – demokratyczny
WYBORY
Możliwość wyboru i swoboda wyboru
WYBORY NIERYWALIZACYJNE
System totalitarny
WYBORY
Możliwość wyboru i swoboda wyboru
Możliwość wyboru i swoboda wyboru
Możliwość wyboru i swoboda wyboru
WYBORY SEMIRYWALIZACYJNE
System autorytarny
WYBORY
Powszechne - terytorium całego państwa
Częściowe - lokalne - część terytorium państwa:
ponowne - nieobsadzenie mandatu w wyborach powszechnych, ze względu na ich nieważność
uzupełniające - opróżnienie prawidłowo obsadzonego mandatu
FUNKCJE WYBORÓW
kreacyjna - kształtowanie personalnego składu organu,
polityczno - programowa - wyrażenie preferencji i akceptacji do zaprezentowanych w toku kampanii wyborczej programów politycznych zgłaszanych przez ugrupowania,
integracyjna - zespolenie suwerena Narodu przez określenie zasad i procesów służących wyrażaniu ich woli,
legitymizująca - nadanie „prawnego i moralno-politycznego tytułu do sprawowania władzy w imieniu wyborców
kontrolna - pozwala egzekwować odpowiedzialność polityczną rządzących
wyrażania woli wyborców
wyłaniania stabilnej większości rządowej
FUNKCJE WYBORÓW
• petryfikacyjna - wykreowanie i zdeterminowanie poprzez treść norm prawa wyborczego, kształtuję nowego systemu partyjnego przy zupełnym nieuwzględnianiu stopnia polaryzacji społeczeństwa
- instrumentalizacja prawa wyborczego
- osłabia realizację takich funkcji jak: wyrażenie woli wyborców, odzwierciedlenie obrazu opinii publicznej
•ludyczna - traktuje wybory jako rytuał społeczny mobilizujący bardziej emocje ni ż rozum, podkreśla nieracjonalne elementy, jako zjawisko uboczne wypełniania racjonalnej koncepcji demokracji
! RÓŻNE WYBORY PEŁNIĄ RÓŻNE FUNKCJE !
PRAWO WYBORCZE
z. PRZEDMIOTOWE - ogół norm prawnych regulujących zasady i tryb przeprowadzania wyborów oraz regulujących inne kwestie związane z wyborami
z. PODMIOTOWE - ogół obywatelskich uprawnień wyborczych nadanych osobie fizycznej przez pr. w. w znaczeniu przedmiotowym
PRAWO WYBORCZE
z. podmiotowe
czynne prawo wyborcze 
bierne prawo wyborcze
prawo do głosowania i dokonywania prawo do kandydowania i uzyskania mandatu innych czynności wyborczych w wyborach
PRAWO WYBIERANIA PRAWO WYBIERANOŚCI
SYSTEM WYBORCZY
SENSU LARGO - ogół zasad, prawnych i pozaprawnych określających tryb przygotowania i przeprowadzenia wyborów oraz podział mandatów
SENSU STRICTO - ogół reguł ustalania wyników wyborów
Techniczne elementy:
Agregacja głosów: progi, metoda
Podział na okręgi wyborcze,
Ubieganie się o wybór
Oddawanie głosów
ZASADY PRAWA WYBORCZEGO
PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO:
• Wolnych wyborów
• Powszechności
• Równości
• Bezpośredniości
• Tajności głosowania
• Wyborów proporcjonalnych/ większościowych (ta nie jest podstawowa)
ZASADY PRAWA WYBORCZEGO
• Art. 96 ust. 2 Konstytucji RP / art. 192 Kodeksu wyborczego
Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.
• Art. 97 ust. 2 Konstytucji RP/ art. 255 Kodeksu wyborczego
Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.
•Art. 127 ust 1 Konstytucji RP/ art. 287 Kodeksu wyborczego
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest wybierany w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i głosowaniu tajnym.
• Art. 169 ust. 2 Konstytucji RP / art. 369 Kodeksu wyborczego
Wybory do organów stanowiących samorządu terytorialnego są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.
•Art. 471 Kodeksu Wyborczego
Wójt wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym.
•Art. 328 Kodeksu Wyborczego
Wybory do Parlamentu Europejskiego są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.
ZASADA POWSZECHNOŚCI
- zajmuje czołowe miejsce wśród wszystkich zasad regulujących prawa wyborcze obywateli,
- najbardziej bezpośredni wyraz w realizacji tej zasady znajduje ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU, gdzie naród, rozumiany jakoż pewnego rodzaju fikcja personifikacyjna, działa i wyraża swoją wolę przez wybranych przez siebie
- jej istota polega na tym, że: krąg osób korzystających z podmiotowych uprawnień wyborczych, a więc z czynnego i biernego prawa wyborczego ma być JAK NAJSZERSZY I WOLNY OD DYSKRYMINUJ CYCH WYŁĄCZEŃ tj. CENZUSÓW **
W sensie pozytywnym należy ją wiązać z czynnym i biernym prawem wyborczym.
W sensie negatywnym wiąże się z zakazem pozbawiania obywateli praw wyborczych .
___________
**CENZUSY ZNANE Z HISTORII: majątkowy, wykształcenia, płci, wieku, zamieszkania, rasowy
• istota zasady powszechności tkwi w elektoracie; elektorat prawny oznaczający ogół obywateli, któremu przysługuje prawo wybierania, nie obejmuje tej części ludności danego kraju, która podlega NATURALNEMU WYŁĄCZENIU np. z uwagi na:
- brak pełnoletności,
- brak obywatelstwa,
- brak sprawności umysłowej.
NATURALNE WYŁĄCZENIE ≠ CENZUS
• czynne prawo wyborcze powinno być „jak najbardziej powszechne”, bierne może być bardziej ekskluzywne,
- art. 99 ust. 3 Konstytucji RP: Wybraną do Sejmu lub do Senatu nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego.
• Praw wyborczych nie mają osoby (art. Ordynacji parlamentarnej):
1) pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu;
- Pozbawienie praw publicznych jest środkiem karnym, uregulowanym w art. 39 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku - Kodeks karny. Środek ten stosuje si dla spotęgowania dolegliwości kary. Sąd orzeka go fakultatywne na okres od roku do 10 lat w razie skazania sprawcy na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy ni 3 lata za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji „zasługującej na szczególne pot pienie”,
2) pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu;
3) ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądu.
• Gwarancje realizacji zasady powszechności:
- stały rejestr wyborców (art.18 -25 Kodeksu wyborczego)
- prowadzą go jako zadania zlecone gminy,
- obejmuje on osoby stale zamieszkałe na obszarze gminy, którym przysługuje prawo wybierania,
- służy on do sporządzania spisów wyborców dla wyborów i referendów przeprowadzanych w RP,
- można złożyć wniosek o dopisanie do rejestru (osoby bez zameldowania w danej gminie, nigdzie niezamieszkałe, lub stale zamieszkałe w danej gminie pod adresem innym niż adres zamieszkania, jeżeli stale przebywają w gminie),
- każdy może wnieść do wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) reklamację na nieprawidłowości w rejestrze wyborców, a w szczególności w sprawie:
1) pominięcia wyborcy w rejestrze;
2) wpisania do rejestru osoby, która nie ma prawa wybierania;
3) niewłaściwych danych o osobach wpisanych do rejestru;
4) ujęcia w rejestrze osoby, która nie zamieszkuje ustalenia obszarze gminy,
- spis wyborców (art.26 – 37 Kodeksu wyborczego)
- sporządzany i aktualizowany jest przez gminę jako zadanie zlecone,
- sporządza się go w dwóch egzemplarzach, oddzielnie dla każdego obwodu głosowania, według miejsca zamieszkania wyborców, najpóźniej w 14 dniu przed dniem wyborów,
- można złożyć wniosek o dopisanie do spisu, np. żołnierze pełniący zasadniczą lub okresową służbę wojskową oraz pełniący służbę w charakterze kandydatów na żołnierzy zawodowych lub odbywający ćwiczenia i przeszkolenie wojskowe, a także ratownicy odbywający zasadniczą służbę w obronie cywilnej poza miejscem stałego zamieszkania są dopisywani, na swój wniosek, do wybranego przez nich spisu wyborców, sporządzonego dla miejscowości, w której odbywają służbę. Wniosek składa się między 21 a 14 dniem przed dniem głosowania, chyba że osoby, o których mowa w zdaniu pierwszym, przybyły do miejsca ich aktualnego zakwaterowania po tym terminie,
- każdy może wnieść odpowiednio do wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) albo do organu, który sporządził spis wyborców, reklamację w sprawie nieprawidłowości sporządzenia spisu,
-ordynacja parlamentarna nie przewiduje wielu alternatywnych sposobów głosowania (np. głosowania przez pocztę, internet, sms).
ZASADA RÓWNOŚCI
- wymieniana jest na drugim miejscu z uwagi na historyczny rozwój zasad;
- traktuje się ją jako emanacji ZASADY RÓWNOŚCI WOBEC PRAWA (art. 32 ust. 1 Konstytucji: „Wszyscy są równi wobec prawa. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne”; art. 32 ust. 2: „Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny” – wszystkich nie traktuje się jednakowo, równo traktuje się jednostki w równej sytuacji)
Trzy aspekty:
- RÓWNOSC FORMALNA – każdy z wyborców dysponuje jednakowa liczba głosów;
- gwarancje w Ordynacji samorządowej: każdy głosuje tylko raz, wyborca ujęty jest tylko w jednym rejestrze i spisie wyborców;
- przeciwieństwo: głosowanie pluralne;
- RÓWNOSC MATERIALNA – głos każdego wyborcy ma mniej więcej te sama wagę;
- gwarancją jest przyjęcie określonego ROZMIARU okręgu wyborczego oraz LICZBY MANDATÓW przypadających na ten okręg,
- JEDNOLITA NORMA PRZEDSTAWICIELSKA – zasada wg której dzieli się mieszkańców przez liczbę mandatów; taka sama liczba mieszkańców ma być reprezentowana przez taka sama liczbę mandatów
- przeciwieństwo: system kurialny
(Buczkowski) RÓWNO ŚĆ SZANS WYBORCZYCH - wszystkie komitety wyborcze działaj na takich samych zasadach:
- dokonują rejestracji komitetu;
- zgłaszają kandydatów;
- prowadzą i finansują kampanię wyborczą, ogranicza je ten sam limit wydatków;
- desygnują swych przedstawicieli do pracy w niektórych organach wyborczych;
- mogą kierować do pracy w komisjach mężów zaufania;
- etc.
Aspekty 1. i 2. odnoszą się do wyborców, aspekt 3. dotyczy innych uczestników procesu wyborczego.
ZASADA BEZPOŚREDNIOSCI
- istota: wyborcy w drodze głosowania sami, bez żadnego pośrednictwa, przesądzają w sposób ostateczny i decydujący o składzie wybieranego organu
- przeciwieństwem wyborów bezpośrednich (jednostopniowych) są wybory pośrednie (dwu- lub wielostopniowe) z udziałem delegatów lub elektorów;
- na zasadę tę składają się dwa elementy:
• GŁOSOWANIE OSOBISTE
Wymóg związany ze ściśle osobistym charakterem praw wyborczych>> każdy bez niczyjego pośrednictwa ma oddawać głos;
• GŁOSOWANIE IMIENNE
Na karcie do głosowania w okręgach wielomandatowych są wyszczególnione nazwiska wszystkich kandydatów z danej listy, wyborca głosuje na listy ale i na konkretnego kandydata;
Gwarancje:
1. Każdy wyborca okazuje dokument - dowód osobisty lub inny dokument pozwalający na stwierdzenie tożsamości obwodowej komisji wyborczej,
2. Istnieje obowiązek potwierdzenia odbioru karty do głosowania własnoręcznym podpisem (w razie odmowy czyni się stosowną adnotację),
ZASADA TAJNOŚCI WYBORÓW
- od końca XIX wieku w Europie;
- dotyczy tylko jednego etapu wyborów – głosowania;
- istota: procedury wyborcze mają być tak zorganizowane, aby zabezpieczy każdego przed powzięciem informacji o tym jak głosował wbrew jego woli
- ZAPEWNIA ONA SWOBODE WYRAZANIA WOLI W AKCIE WYBORCZYM
- Zasada ma WOLNOŚCIOWY CHARAKTER
- wynikają z niej obowiązki dla organów odpowiedzialnych za organizacje i przeprowadzenie wyborów;
- nie ma jednak sankcji dla wyborcy za niezastosowanie się do
wymogów procedury oddawania głosu;
- w razie jawnie ostentacyjnego głosowania istnieje możliwość wniesienia protestu wyborczego zarzucającego komisji tolerowanie takiego zachowania (należy udowodnić ze sposób oddania głosu mógł mieć lub miał wpływ na wynik wyborów);
Gwarancje:
- miejsce zapewniające tajność głosowania w lokalu wyborczym i ściśle określony sposób głosowania,
Art. 45 ust.4 i 5
Po otrzymaniu karty do głosowania wyborca udaje się do miejsca w lokalu wyborczym zapewniającego tajność głosowania.
Kartę do głosowania wyborca wrzuca do urny.
Art. 46
Wyborcy niepełnosprawnemu, na jego prośbę, może pomagać inna osoba, z wyłączeniem członków komisji wyborczych i mężów zaufania.
-odpowiednie zabezpieczenie urny,
Od chwili opieczętowania do końca głosowania urny wyborczej nie wolno otwierać
- karty do głosowania wyglądają identycznie i są zadrukowane jednostronnie,
1.Głosowanie odbywa się przy pomocy urzędowych kart do głosowania.
2.Treść karty do głosowania określają przepisy szczególne ustawy.
- penalizacja zapoznania się z czyimś głosem (251 K.K.).
ZASADA WOLNOŚCI
- pierwotnie określeniem „wolne wybory” posługiwano się dla zaznaczenia jakościowej różnicy zachodzącej między procesem wyłaniania przedstawicieli w państwach demokratycznych i autorytarnych lub totalitarnych,
Konstytuują ją trzy wolności:
1) swoboda zgłaszania kandydatów (lub list kandydatów),
2) swoboda prowadzenia kampanii wyborczej (prezentacji kandydatów i ich
3) swoboda preferencji wyborczych (nieskrępowane i wolne od nacisków głosowanie).
Wsparta powinna być dyrektywą uczciwości procesu wyborczego, która
• Proces wyborczy przeprowadzany był przez niezależną i neutralną politycznie administrację wyborczą
• oraz poddany niezależnym mechanizmom kontrolnym (weryfikacyjnym).
Współczesne systemy wyborcze
II Systemy wyborcze
System wyborczy:
-wielkość okręgów,-kształt i granice okręgów,
-struktura głosowania,
-formuła wyborcza
Istota systemu większościowego:
• Mandat –y otrzymuje tylko zwycięski kandydat lub ugrupowanie, które zgromadziło prawem określoną większość głosów,
• Zwycięzca bierze wszystko,
• Głosy oddane na pozostałych nie wywołują żadnych skutków,
• Okręgi są z reguły jednomandatowe
„Bezsporne” elementy zasady proporcjonalności:
1) zakaz wprowadzania nieuzasadnionych merytorycznie środków deformujących proporcje miedzy liczba oddanych głosów a liczba wynikających z tego mandatów (zakaz np. tzw. geografii wyborczej);
2) partia, a nie pojedynczy kandydat jest podmiotem prawa, któremu gwarantowana jest reprezentacja proporcjonalna;
3) wyborca ma możliwość wyrażania przede wszystkim preferencji programowych, a jedynie w ograniczonym zakresie preferencji osobowych, gdyż nawet w państwach, które przyjmują podobna do obowiązującej w Polsce zasadę oznaczania preferowanej listy poprzez wskazanie najlepszego, zdaniem wyborcy, kandydata i tak głos oddawany jest na listę i wchodzi z niej do parlamentu z reguły więcej niż jeden kandydat, a wiec głos wyborcy i tak nie decyduje nawet o obsadzie wszystkich mandatów przypadających w okręgu wyborczym preferowanej przez niego partii;
4)listy wyborcze i wielomandatowe okręgi wyborcze stanowią implikacje zasady proporcjonalności, gdyż w innym przypadku nie mogłaby być ona w ogóle zrealizowana; w okręgach jednomandatowych niemożliwe byłoby przecież zapewnienie proporcjonalnej reprezentacji różnym, ścierającym się programom, stanowiskom, postawom, poglądom itp.
Z punktu widzenia zasady proporcjonalności dopuszczalne jest wprowadzenie oprócz okręgów wielomandatowych, nieodłącznie związanych z ta zasada, także w ograniczonym zakresie okręgów jednomandatowych. Rozstrzygające w tym wypadku jest to, jakiemu celowi ma służyć takie rozwiązanie i czy nie wyklucza ono funkcjonowania zasady proporcjonalności. Sama kombinacja elementów systemów większościowych i proporcjonalnych nie oznacza wprowadzenia systemu mieszanego ani nie stanowi zagrożenia dla zasady proporcjonalności;
5) system wyborczy polegający na zastosowaniu odpowiedniego matematycznego sposobu obliczania decyduje o relacji miedzy liczba głosów a liczba mandatów.
ZALETY:
Proporcjonalny:
• Zapobiega zbyt dużym deformacjom wyników wyborów,
• Pozwala odzwierciedlić układ sił politycznych w społeczeństwie w organie przedstawicielskim,
• Umożliwienie przedstawicielom lepszego rozpoznawania potrzeb całego społeczeństwa a nie tylko wyborców danego okręgu
• Powstawanie koalicji o większej podatności na postulaty i potrzeby różnych sił politycznych
Większościowy:
• Łatwe osiągnięcie większości parlamentarnej,
• Większe związanie przedstawiciela z okręgiem i jego wyborcami
• Klarowność kwestii odpowiedzialności za rządy
• W razie opróżnienia
mandatu to wyborcy w wyborach uzupełniających decydują o jego obsadzeniu
WADY:
Proporcjonalny:
• Trudność w wyłonieniu większościowej stabilnej koalicji rządzącej,
• Wywołuje wzajemne zwalczanie się ugrupowań o zbliżonych programach,
Większościowy:
• Występowanie deformacji wyników wyborów
SYSTEMY WIĘKSZOŚCIOWE
- WIĘKSZOŚCI WZGLĘDNEJ
JEDNOMANDATWOE OKRĘGI WYBORCZE
Głosowanie odbywa się w okręgach jednomandatowych . Do uzyskania mandatu potrzeba uzyskanie względnej większości głosów przez kandydata, czyli uzyskanie większej ilości głosów niż każdy inny kandydat z osobna. Stosowany jest np. w Wielkiej Brytanii czy USA.
WIELOMANDATOWE OKRĘGI WYBORCZE
Głosowanie odbywa się w okręgach wielomandatowych. Każdy wyborca dysponuje tyloma głosami ile jest mandatów do obsadzenia w okręgu. Wybrani s ci kandydaci, którzy uzyskali kolejne największe ilości głosów. Stosowany np. w Polsce w wyborach senackich czy Luksemburgu.
SYSTEMY WIĘKSZOŚCIOWE
- WIĘKSZOŚCI ABSOLUTNEJ
JEDNOMANDATOWE OKRĘGI WYBORCZE
DWUTUROWE
Wybory przeprowadza się w okręgach jednomandatowych. Do uzyskania mandatu w I turze niezbędne jest uzyskanie bezwzględnej większości głosów (ponad 50 % ważnie oddanych głosów). Jeśli żaden z kandydatów nie uzyska takiego poziomu poparcia odbywa się druga tura, w której bierze udział dwóch kandydatów, którzy w I turze uzyskali największe poparcie wyborców lub też biorą udział kandydaci, którzy otrzymali w I turze pewne procentowo uzyskane poparcie (we Francji jest to 12,5 % głosów). Do zdobycia mandatu w II turze wystarcza większość względna. Stosowany np. we Francji.
ALTERNATYWNE GŁOSOWANIE
Wybory przeprowadzane są w okręgach jednomandatowych w jednej turze. Każdy wyborca szereguje kandydatów począwszy od tego, którego popiera najsilniej, do tego, którego popiera najmniej. W przypadku, gdy żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości eliminuje się kandydata z najmniejszą ilością głosów, a jego poparcie rozdzielane jest kandydatom wskazanym przez jego wyborców na kolejnym miejscu. Proces ten ponawia się do czasu uzyskania przez jednego z kandydatów bezwzględnej większości głosów. Stosowany np. w Australii.
I. SYSTEMY WIĘKSZOŚCIOWE
WIELOMANDATOWE OKRĘGI WYBORCZE
DWUTUROWE
Zasady analogiczne jak w systemie dwutorowym w okręgach jednomandatowych, z tym, e do drugiej tury przechodzi podwójna liczba kandydatów w stosunku do nieobsadzonych mandatów.
ALTERNATYWNE GŁOSOWANIE
Zasady analogiczne jak w systemie alternatywnego głosowania w okręgach jednomandatowych.
II. SYSTEMY SEMIPROPORCJONALNE
SYSTEM LISTY NIEPEŁNEJ
Wykorzystywaną w okręgach trzymandatowych. dwa mandaty otrzymują kandydaci z listy, która otrzymała największą liczbę głosów, za trzeci lista, która uzyskała drugą z kolejną liczbę głosów. Stosowany np. w wyborach do izb wy szych Meksyku i Boliwii.
SNTV (The Single Non-Transferable Vote)
System ten polega na tym, że w okręgu wielomandatowym wyborca ma możliwość głosowania wyłącznie na jednego kandydata spośród wszystkich umieszczonych na jednej wspólnej liście, zaś mandaty otrzymują kolejno kandydaci z największą liczbą oddanych głosów.
METODA BORDY (Jean-Charles de Borda)
System ten może być uznany za pośredni pomiędzy systemem głosowania alternatywnego a systemem STV. Stosowany jest w małych okręgach wyborczych liczących od jednego do kilku mandatów, przy czym w okręgach jednomandatowych jest on systemem większościowym. Polega on na tym, że, w wersji klasycznej, wyborca szereguje wszystkich kandydatów w kolejności od najbardziej do najmniej pożądanego, przyznając im tym samym punkty. Pierwszy z kandydatów otrzymuje tyle punków, ilu jest kandydatów, kolejni otrzymują zaś po jeden punkt mniej, w zależności od zajmowanego miejsca (gdy jest pięciu kandydatów, to pierwszy otrzymuje 5 punktów, drugi – 4, trzeci-3, czwarty –2 i ostatni – 1). Istnieje również zmodyfikowana odmiana tej metody, zgonie z którą kolejni kandydaci otrzymują 1, 1/2, 1/3 1/4, 1/5 punktu itd. W wyborach mandaty uzyskuje kandydat bądź kandydaci, w licznie równiej liczbie mandatów w okręgu, którzy otrzymali największą liczbę punktów. Zgodnie z wersją klasyczną obsadzany jest urząd prezydenta Kiribati, zaś wersja zmodyfikowana obowiązuje w wyborach parlamentarnych w Nauru oraz w Słowenii (dla mandatów kandydatów mniejszości narodowych).
III. SYSTEMY PROPORCJONALNE
A. LISTY PARTYJNE
Głosowanie polega na tym, iż wyborca oddaje swój głos na poszczególne listy partyjne. Występuj dwie metody takiego głosowania. Pierwsza z nich pozwala wyborcy na dokonywanie preferencji w ramach listy, co powoduje, że mandaty z listy otrzymuj kolejno kandydaci, którzy uzyskali największe liczby głosów w ramach listy. Druga metoda popularna w Ameryce Łacińskiej nie pozwala na preferowanie kandydatów, a o uzyskaniu mandatu decyduje wyłącznie kolejność umieszczenia kandydata na licie. Występuj również rozwiązania pośrednie, gdzie co do zasady decyduje miejsce na liście, chyba, że na kandydata oddano co najmniej określoną ustawowo, procentową liczb głosów (np. Republika Czeska).
FORMUŁA D’HONDTA:
Polega na tym, że liczby głosów oddane na poszczególne listy dzieli się przez kolejne liczby naturalne (1,2,3,4), w ilości równej ilości mandatów do obsadzenia; mandaty otrzymuj te listy, które posiadaj kolejne największe ilorazy. System stosowany jest np. w Holandii, Belgii, Austrii, Hiszpanii, Portugalii i Grecji. Poniższy przykład przedstawia podział mandatów zgodnie z formuł d’Hondta w okręgu siedmiomandatowym.
FORMUŁA ST. LAGUE :
Polega na tym, że liczby głosów oddane na poszczególne listy dzieli się przez kolejne liczby nieparzyste (1, 3, 5, 7), w ilości równej ilości mandatów do obsadzenia; mandaty otrzymuj te listy, które posiadaj kolejne największe ilorazy. Stosowany jest np. na Łotwie i w Izraelu. Poniższy przykład przedstawia ę podział mandatów zgodnie z formuł St. Lague w okręgu siedmiomandatowym.
FORMUŁA ST. LAGUE (wersja skandynawska)
Różnica w stosunku do wersji klasycznej polega na tym, że pierwszym dzielnikiem zamiast liczby 1 jest liczba 1,4. Stosowany jest np. w Danii, Szwecji, Norwegii i Polsce. Poniższy przykład przedstawia podział mandatów zgodnie z formułą St. Lague w wersji skandynawskiej w okręgu siedmiomandatowym.
FORMUŁA HUNTINGTONA
Polega na tym, że liczby głosów oddane na poszczególne listy dzieli się przez pierwiastek z liczby n*(n-1), przy czym n jest kolejną liczbą naturalną począwszy od 2, w ilości równej ilości mandatów do obsadzenia; mandaty otrzymują te listy, które posiadają kolejne największe ilorazy.
FORMUŁA DUŃSKA
Polega na tym, że liczby głosów oddane na poszczególne partie dzieli się przez formułę (3n-2), gdzie n stanowi kolejne liczby naturalne; mandaty otrzymują te listy, które posiadają kolejne największe ilorazy.
FORMUŁA HARE’A – NIEMEYERA
Zgodnie z ta metoda wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się poprzez dzielnik wyborczy, którym jest iloraz liczby ważnie oddanych głosów oraz ilości mandatów do obsadzenia; liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. W sytuacji, gdy pozostaną mandaty nieobsadzone możliwe są dwa sposoby ich podziału. Pierwszy to metoda największej reszty, zgodnie z która mandaty dodatkowe przyznaje się kolejno ugrupowaniom, które posiadają największe reszty z danego dzielenia. Druga sposób to metoda największej średniej, która polega na przyznaniu dodatkowych manatów ugrupowaniom, które uzyskają kolejne
największe średnie, czyli posiadają największy stosunek liczby uzyskanych głosów do liczby zdobytych mandatów w pierwszej fazie powiększonej o jeden mandat fikcyjny. Stosowany jest np. w Niemczech i we Włoszech.
Łączna liczba ważnie oddanych głosów - 375000
partia A - 120000 głosów, partia B - 105000 głosów, partia C – 80000 głosów, partia D - 45000 głosów i partia E - 25000 głosów
partia A: 120000/(375000/7) = 2,24, czyli 2 mandaty
partia B: 105000/(375000/7) = 1,96, czyli 1 mandat
partia C: 80000/(375000/7) = 1,49, czyli 1 mandat
partia D: 45000/(375000/7) = 0,84, czyli 0 mandatów
partia E: 25000/(375000/7) = 0,47, czyli 0 mandatów
metoda największej reszty
partia A: 0,24
partia B: 0,96
partia C: 0,49
partia D: 0,84
partia E: 0,47
metoda największej średniej
partia A: 120000/(2+1) = 40000
partia B: 105000/ (1+1) = 52500
partia C: 80000/(1+1) = 40000
partia D: 45000/(0+1) = 45000
partia E: 25000/(0+1) = 25000
FORMUŁA HAGENBACH – BISCHOFFA
Zgodnie z tą metoda wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się poprzez dzielnik wyborczy, którym jest iloraz liczby ważnie oddanych głosów oraz ilości mandatów do obsadzenia powiększonej o jeden mandat fikcyjny; liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. W sytuacji, gdy pozostaną mandaty nieobsadzone stosuje się metodę największej reszty.
Stosowany do roku 2000 w Republice Czeskiej.
Łączna liczba ważnie oddanych głosów - 375000
partia A - 120000 głosów, partia B - 105000 głosów, partia C - 80000 głosów, partia D - 45000 głosów i partia E - 25000 głosów
partia A: 120000/(375000/7+1) = 2,56, czyli 2 mandaty
partia B: 105000/(375000/7+1) = 2,24, czyli 2 mandaty
partia C: 80000/(375000/7+1) = 1,71,czyli 1 mandat
partia D: 45000/(375000/7+1) = 0,96, czyli 0 mandatów
partia E: 25000/(375000/7+1) = 0,53, czyli 0 mandatów
metoda największej reszty
partia A: 0,56
partia B: 0,24
partia C: 0,71
partia D: 0,96
partia E: 0,53
FORMUŁA IMPERIALI
Zgodnie z ta metoda wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się poprzez dzielnik wyborczy, którym jest iloraz liczby ważnie oddanych głosów oraz ilości mandatów do obsadzenia powiększonej o dwa mandaty fikcyjne; liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. W sytuacji, gdy pozostaną mandaty nieobsadzone stosuje się metodę największej reszty. Analogicznie postępuje się, gdy mandatów rozdzielonych będzie zbyt dużo. Wtedy odejmuje się je ugrupowaniom, które posiadają najmniejsze reszty. Stosowany we Włoszech do 1993 roku.
Łączna liczba ważnie oddanych głosów - 375000
partia A - 120000 głosów, partia B -105000 głosów, partia C - 80000 głosów, partia D - 45000 głosów i partia E - 25000 głosów
partia A: 120000/(375000/7+2) = 2,88, czyli 2 mandaty
partia B: 105000/(375000/7+2) = 2,52, czyli 2 mandaty
partia C: 80000/(375000/7+2) = 1,92,czyli 1 mandat
partia D: 45000/(375000/7+2) = 1,08, czyli 1 mandat
partia E: 25000/(375000/7+2) = 0,60, czyli 0 mandatów
metoda największej reszty
partia A: 0,88
partia B: 0,52
partia C: 0,92
partia D: 0,08
partia E: 0,60
FORMUŁA DROOPA
Zgodnie z tą metodą wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli si poprzez dzielnik wyborczy, którym jest powiększony o jeden iloraz liczby ważnie oddanych głosów oraz ilości mandatów do obsadzenia powiększonej o jeden mandat fikcyjny; liczby całkowitej tego działania oznaczaj liczb mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. W sytuacji, gdy pozostaną mandaty nieobsadzone stosuje się metodę największej reszty.
Łączna liczba ważnie oddanych głosów - 375000
partia A - 120000 głosów, partia B - 105000 głosów, partia C - 80000 głosów, partia D - 45000 głosów i partia E - 25000 głosów
partia A: 120000/[(375000/7+1)+1] = 2,56, czyli 2 mandaty
partia B: 105000/[(375000/7+1)+1] = 2,24, czyli 2 mandaty
partia C: 80000/[(375000/7+1)+1] = 1,71,czyli 1 mandat
partia D: 45000/[(375000/7+1)+1] = 0,96, czyli 0 mandatów
partia E: 25000/[(375000/7+1)+1] = 0,53, czyli 0 mandatów
W ten sposób obsadzone zostało tylko 5 z 7 mandatów, a więc 2 pozostały do rozdysponowania.
metoda największej reszty
partia A: 0,56
partia B: 0,24
partia C: 0,71
partia D: 0,96
partia E: 0,53
B. SYSTEM KOMPENSACYJNY
W systemie tym część mandatów obsadzana jest w jednomandatowych okręgach wyborczych, pozostałe w okręgach wielomandatowych przy zastosowaniu systemu proporcjonalnego, z tym że w okręgach wielomandatowych dzielone są wszystkie mandaty (w tym te z okręgów jednomandatowych), a następnie od puli przynależnej poszczególnym ugrupowaniom odejmuje si mandaty uzyskane w okręgach jednomandatowych . Jeżeli wynik tego działania będzie ujemny wartość bezwzględna tej liczby oznacza liczb mandatów nadwyżkowych, a więc liczb dodatkowych mandatów przyznawanych w okręgu wielomandatowym.
C. CZYSTY SYSTEM PROPORCJONALNY
Mandaty uzyskuje każde ugrupowanie, które osiągnie kwotę wyborczą w określonej wysokości. Liczba mandatów jest określona poprzez to, ile razy kwota wyborcza mieści się w liczbie głosów uzyskanej przez partii, przy czym jeśli reszta tej liczby wynosi ponad połowę liczba mandatów zaokrąglana jest w górę, jeżeli zaś połowę lub mniej w dół (jednak dla pierwszego mandatu konieczne jest osiągnięcie pełnej kwoty) Przykładowo w Republice Weimarskiej, gdzie kwota wynosiła 60.000 głosów uzyskanie 652.000 głosów oznaczało 11 mandatów, 628.000 głosów – 10 mandatów, za jednak 58.000 głosów powodowało brak mandatów
D. STV (The Single Transferable Vote)
W systemie tym nie występują listy partyjne, aczkolwiek jak każdy system proporcjonalny stosowany on może być wyłącznie w okręgach wielomandatowych. Polega on na tym, że wszyscy kandydaci ujęci są na jednej liści, a wyborca głosując szereguje kandydatów od najbardziej preferowanego do najmniej preferowanego. Przy podziale mandatów najpierw dokonuje się obliczenia ilorazu wyborczego w sposób analogiczny jak przy formule Droopa:
[liczba oddanych głosów/(liczba mandatów w okręgu + 1)+1]
Kolejnym krokiem jest rozpoczęcie podziału mandatów:
- jeśli jeden z kandydatów przekroczy określoną przez iloraz wyborczy liczbę głosów, to uzyskuje on mandat, a nadwyżkę głosów, czyli różnicę pomiędzy liczbą otrzymanych głosów a ilorazem wyborczym, dzieli się pomiędzy pozostałych kandydatów proporcjonalnie do liczby uzyskanych przez nich drugich miejsc u głosujących na kandydata wybranego uprzednio. Tak samo postępuje się, gdy iloraz wyborczy przekroczony zostanie przez większą liczbę kandydatów.
- jeśli żaden z kandydatów nie przekroczy ilorazu wyborczego, eliminuje się kandydata z najmniejszą liczbą głosów, a jego głosy przyznaje się kandydatom z drugich miejsc.
- postępowanie powyższe ponawia się, aż do obsadzenia wszystkich mandatów w okręgu. Stosowany np. w Irlandii i na Malcie.
IV. SYSTEMY MIESZANE
Systemy mieszane polegają na obsadzani części mandatów metodą większościową, zaś części metodą proporcjonalną (np. Litwa, Ukraina, Rosja, Włochy, Meksyk). Może się to odbywać w sposób bardziej skomplikowany np. część obsadzana jest w okręgach jednomandatowych, część z list partyjnych w okręgach wielomandatowych, zaś część z list partyjnych z list krajowych (np. Węgry)
WTÓRNE DEFORMACJE WYNIKÓW WYBORÓW:
•Listy państwowe,
•Metoda ustalania wyniku,
•Progi naturalne,
•Klauzule zaporowe,
•Geografia wyborcza.
PRÓG NATURALNY
NT = (V-1)/ (S+P- 1)
NT- próg naturalny
V –głosy oddane w okręgu
S-liczba mandatów w okręgu
P- liczba partii rywalizujących w danym okręgu
Gerrymandering - zjawisko polegające na kształtowaniu granic okręgów wyborczych w sposób zapewniający korzyści konkretnemu ugrupowaniu.
Polegać może na:
pakowaniu - gromadzeniu zwolenników w okręgu
pękaniu - rozpraszaniu głosów przeciwników
Inaczej zwany geometrią wyborczą.
Jak zmierzyć deformację?
I = S:V
I>1 - nadreprezentacja
I<1 - niedoreprezentowanie
I - wskaźnik deformacji
S - procent mandatów uzyskanych przez listę V- procent głosów otrzymanych przez listę.
Wyszukiwarka