Rozdział VII – Organ prowadzący postępowanie administracyjne
Zdolność prawna organów administracji publicznej
przez pojęcie to należy rozumieć zespół przesłanek decydujących o zdolności do podejmowania czynności procesowych i czynności materialno prawnych w postępowaniu administracyjnym;
wyznaczają ją normy prawa procesowego; na podstawie rozwiązań prawnych z k.p.a. i o.p. można wyróżnić dwa rodzaje kompetencji
ogólną, będącą zdolnością prawną organów administrujących do załatwiania spraw administracyjnych w danym układzie postępowania,
szczególną, która jest zdolnością prawną organów administrujących do załatwienia konkretnej sprawy administracyjnej w określonym układzie postępowania;
Kompetencja ogólna organów administracji publicznej
ustanawia ją art. 1 pkt 1 i 2 k.p.a., zgodnie z którym zdolność prawną do prowadzenia postępowania administracyjnego mają organy administracji publicznej oraz inne organy państwowe i inne podmioty, gdy są powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do załatwiania spraw określonych w art. 1 pkt1;
przyjęte rozwiązanie oparte jest na koncepcji otwartej kompetencji ogólnej - lista organów, którym przysługuje ta kompetencja, nie jest zamknięta;
nie ogranicza się tylko do przyznania kompetencji ogólnej organom administracji ogólnej, ale obejmuje również inne organy spoza systemu ustrojowego administracji ogólnej, a także inne podmioty;
pojęcie „organ administracji publicznej” określone w art. 5 § 2 pkt 3 obejmuje ministrów, centralne organy administracji rządowej, wojewodów, działające w ich lub we własnym imieniu inne terenowe organy administracji rządowej (zespolonej i niezespolonej), organy jednostek samorządu terytorialnego oraz organy i podmioty wymienione w art. 1 pkt 2;
art. 1 pkt 1 i 2 k.p.a. w związku z art. 5 § 2 k.p.a. przyznaje ten rodzaj kompetencji:
a) organom administracji rządowej; system owych powołanych do prowadzenia postępowania administracyjnego obejmuje:
ministrów - zgodnie z art. 5 § 2 pkt 4 k.p.a. w tym zakresie kompetencję ogólną mają:
Prezes Rady Ministrów,
wiceprezesi Rady Ministrów pełniący funkcję ministra kierującego określonym działem administracji rządowej,
ministrowie kierujący określonym działem administracji rządowej,
przewodniczący komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów,
kierownicy centralnych urzędów administracji podległych, podporządkowanych lub nadzorowanych przez Prezesa Rady Ministrów lub właściwego Ministra;
terenowe organy administracji rządowej, którymi w województwie są:
wojewodowie – przysługuje im (zgodnie z ustawą o wojewodzie i administracji rządowej w województwie) domniemanie kompetencji w zakresie administracji rządowej w województwie, które dotyczy również zdolności prawnej do prowadzenia postępowania administracyjnego;
organy rządowej administracji zespolonej w województwie, w tym kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży;
organy niezespolonej administracji rządowej;
b) organom jednostek samorządu terytorialnego
zakres tych organów, którym k.p.a. przyznał kompetencję ogólną do prowadzenia postępowania administracyjnego określa art. 5 § 2 pkt 6:
organy gminy, powiatu, województwa,
związki gmin, związki powiatów,
wójtowie, burmistrzowie (prezydenci miast), starostowie, marszałkowie województw oraz kierownicy służb, inspekcji i straży działający w ich imieniu,
samorządowe kolegia odwoławcze;
według ustaw samorządowych organami jednostek samorządu terytorialnego są organy stanowiące oraz organy wykonawcze;
ustawy o samorządzie powiatowym i samorządzie województwa expressis verbis nie przyznają pozycji ustrojowej organu jednostek samorządu terytorialnego staroście czy marszałkowi województwa, jednak zakres kompetencji przyznanych w przepisach prawa materialnego do orzekania w sprawach administracyjnych jest podstawą do ustalenia, że jest to organ administracji publicznej;
c) innym organom państwowym, gdy są one powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do załatwiania spraw określonych w art. 1 pkt 1 k.p.a.;
przykładem może być Prezydent RP, Przewodniczący Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji;
na podstawie art. 5 § 2 pkt 4 k.p.a. do tych organów stosuje się przepisy k.p.a. regulujące rozwiązania szczególne;
kompetencję ogólną do prowadzenia postępowania administracyjnego mają też inne podmioty, które na podstawie ustaw lub porozumień zostały powołane do załatwiania spraw indywidualnych w drodze decyzji;
kompetencja ogólna do prowadzenia postępowania podatkowego w trybie unormowanym o.p. została przyznana:
naczelnikowi urzędu skarbowego, naczelnikowi urzędu celnego;
wójtowi, burmistrzowi (prezydentowi miasta), staroście, marszałkowi województwa;
dyrektorowi izby skarbowej, dyrektorowi izby celnej, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów są organami I instancji;
ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych w sprawach stwierdzenia nieważności decyzji, wznowienia postępowania, zmiany lub uchylenia decyzji lub stwierdzenia jej wygaśnięcia – z urzędu; minister ten jest właściwy w sprawach:
porozumień dotyczących ustalenia cen transakcyjnych,
interpretacji przepisów prawa podatkowego,
informacji przekazanych przez banki i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe o założonych i zlikwidowanych rachunkach bankowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej;
Rada Ministrów otrzymała delegację ustawową do wydania rozporządzenia, mocą którego może nadać uprawnienia organów podatkowych następującym organom:
Szefowi Agencji Wywiadu,
Szefowi ABW,
Szefowi CBA,
Szefowi Służby Wywiadu Wojskowego,
Szefowi Służby Kontrwywiadu Wojskowego
jeżeli jest to uzasadnione ochroną informacji niejawnych i wymaganiami bezpieczeństwa państwa;
kompetencję ogólną do wykonywania orzeczenia administracyjnego w sprawach indywidualnych mają zarówno organy monokratyczne, jak również organy kolegialne różnego rodzaju.
Kompetencja szczególna organów administracji publicznej - wyznaczają ją dwie instytucje:
właściwość organów administracji publicznej
pod tym pojęciem rozumieć należy zdolność prawną organu do rozpoznawania i rozstrzygania określonego rodzaju spraw w postępowaniu administracyjnym;
można w nim, w zależności od tego, na jakiej podstawie organ nabył zdolność do rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy, wyróżnić dwa rodzaje właściwości;
właściwość ustawową; na podstawie art. 19 k.p.a. i art. 15 o.p. można wyodrębnić dwa rodzaje właściwości – rzeczową oraz miejscową, a przepisy prawa procesowego regulując weryfikację decyzji w drodze administracyjnej pozwalają wyróżnić także właściwość instancyjną;
właściwość rzeczowa – zdolność prawna organów administracji publicznej do rozpoznawania i załatwiania spraw danej kategorii;
nie jest możliwe jej ustalenie na podstawie przepisów samej ustawy materialnoprawnej, ponieważ ciągły proces przebudowy ustroju administracji publicznej prowadzi do tego, że w ustawach ustrojowych są zawarte przepisy regulujące ogólne założenia, główne zasady przejmowania kompetencji dawnych organów przez nowe, co również musi być brane pod uwagę;
właściwość rzeczową trzeba zatem ustalać na podstawie przepisów ustaw materialnoprawnych oraz tych przepisów ustaw ustrojowych, które dotyczą kompetencji organów administracji publicznej;
system organów administracji publicznej jest bardzo rozbudowany i obejmuje niejednorodne elementy, co uniemożliwia uregulowanie tej instytucji w sposób pełny w prawie administracyjnym procesowym;
podstawą ustalenia właściwości rzeczowej są przepisy ustaw materialnoprawnych;
w postępowaniu podatkowym również nie dokonano w Ordynacji podatkowej wyczerpującego uregulowania właściwości rzeczowej;
art. 16 o.p. – „Właściwość rzeczową organów podatkowych ustala się według przepisów określających zakres ich działania”, który to zakres reguluje ustawa z 21 czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych w art. 5 ust. 6;
Ordynacja podatkowa wprowadza jednak wyjątki od reguły ustalenia właściwości rzeczowej organów podatkowych poprzez przyznanie delegacji ustawowej ministrowi do spraw finansów publicznych do określenia właściwości rzeczowej organów podatkowych;
przy ustaleniu właściwości rzeczowej należy uwzględnić zakres zadań i terytorialny zasięg działania organów podatkowych, określonych na podstawie odrębnych przepisów o wprowadzeniu programów pilotażowych;
wyznaczona przepisami ustaw materialnoprawnych właściwość organów administracji publicznej może być zmieniona w wyniku zawierania przewidzianych ustawami ustrojowymi porozumień;
przepisy prawa materialnego mogą wyłączyć dopuszczalność zawierania porozumień;
dla określenia właściwości rzeczowej znaczenie mają związki zawierane przez jednostki samorządu terytorialnego;
właściwość miejscowa – zdolność prawna organu administracji publicznej do rozpoznania i załatwienia spraw danej kategorii na obszarze określonej jednostki podziału terytorialnego kraju;
zasady jej ustalenia reguluje art. 21 k.p.a.,
w postępowaniu podatkowym o.p. ustaliła reguły właściwości miejscowej, dając pierwszeństwo ustawom szczególnym, stanowiąc w art. 17 § 1, że właściwość miejscową ustala się na podstawie ustaw podatkowych;
co do zasady, właściwość miejscową organów podatkowych ustala się według miejsca zamieszkania albo siedziby podatnika, płatnika lub inkasenta;
w wykonaniu tej delegacji ustawowej Minister Finansów wydał rozporządzenie z 22 sierpnia 2005 r. w sprawie właściwości organów podatkowych;
Ordynacja podatkowa w art. 18 zawiera istotne reguły do ustalenia właściwości miejscowej (doczytać, str. 122)
właściwość instancyjna – zdolność prawna organu administracji publicznej do przeprowadzania weryfikacji decyzji w drodze administracyjnej;
zasady jej ustalania są określone w k.p.a., jednakże z zastrzeżeniem, że pierwszeństwo przed tymi uregulowaniami mają postanowienia szczególne odrębnych ustaw co do wyznaczenia innego organu odwoławczego;
właściwość ta jest przyzna organom wyższego stopnia oraz w ograniczonym zakresie również ministrom; art. 17 k.p.a. – kto jest organem wyższego stopnia;
w postępowaniu podatkowym właściwość instancyjna jest przyzna organom wyższego stopnia, czego podstawą jest art. 13 § 1 o.p., który stanowi, że organami wyższego stopnia są organy odwoławcze (komu przysługuje – doczytaj, str. 123);
w postępowaniu podatkowym właściwość instancyjna jest uregulowana wyczerpująco bez konieczności odsyłania do przepisów szczególnych;
regulując właściwość instancyjną do weryfikacji decyzji w postępowaniu podatkowym, zarówno w toku instancji, jak i w nadzwyczajnych trybach postępowania podatkowego, Ordynacja podatkowa odchodzi od reguły, że właściwość ta przysługuje organom wyższego stopnia;
właściwość delegacyjną, czyli wynikającą z delegacji, a to ze względu na przekazanie danej sprawy lub czynności procesowej w sprawie jednemu organowi administracji publicznej przez drugi organ administracji publicznej
organy naczelne
w rozumieniu art. 18 k.p.a. są to:
w stosunku do organów administracji rządowej, organów jednostek samorządu terytorialnego, z wyjątkiem samorządowych kolegiów odwoławczych oraz organów państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych – Prezes Rady Ministrów lub właściwi ministrowie;
w stosunku do organów państwowych innych niż określone wyżej – odpowiednie organy o ogólnokrajowym zasięgu działania;
w stosunku do organów organizacji społecznych – naczelne organy tych organizacji, a w razie braku takiego organu – Prezes Rady Ministrów lub właściwi ministrowie sprawujący zwierzchni nadzór nad ich działalnością;
inne informacje
organy administracji publicznej są obowiązane z urzędu przestrzegać swojej właściwości; jest on obowiązany, wszczynając z urzędu lub na wniosek postępowanie w sprawie, z urzędu sprawdzić swoją właściwość w tej sprawie;
k.p.a. dopuszcza możliwość przekazania rozpoznania i rozstrzygnięcie danej sprawy albo czynności procesowej w określonej sprawie, będącej przedmiotem postępowania, jednemu organowi administracji publicznej przez drugi organ;
jest to właściwość delegacyjna i jest przewidziana w przypadku wyłączenia organu administracji publicznej;
w razie wyłączenie organu właściwy do załatwienia sprawy jest organ wyższego stopnia, który może jednak wyznaczyć podległy jemu organ jako właściwy do rozpoznania i załatwienia sprawy;
w postępowaniu podatkowym w przypadku określonym w art. 131 o.p. organ właściwy wyznaczy – w razie wyłączenia naczelnika urzędu skarbowego – właściwy dyrektor izby skarbowej, a w razie jego wyłączenia – minister właściwy do spraw finansów publicznych wyznaczy naczelnika urzędu skarbowego; (doczytać – str. 124);
przekazanie innemu organowi niektórych czynności procesowych w sprawie, czyli instytucja pomocy prawnej, jest uregulowane w art. 52 k.p.a., art. 157 § 1 o.p.;
Rozstrzyganie sporów o właściwość
definicja i podział
sporem o właściwość jest „sytuacja prawna, w której co do zakresu działania organów państwowych zachodzi rozbieżność poglądów, która powinna być usunięta na skutek podjętych w tym kierunku środków prawnych”;
spór o właściwość ma miejsce wtedy, gdy rozbieżność poglądów co do zakresu działania organów państwowych występuje w odniesieniu do rozpatrzenia i rozstrzygnięcia tej samej sprawy, czyli wtedy, gdy mamy do czynienia z tożsamością sprawy, którą zajmują się co najmniej dwa organy;
ich podstawową przyczyną jest niedoskonałość przepisów prawnych, prowadząca do błędnej ich wykładni;
mogą wystąpić tylko w zakresie właściwości ustawowej;
organ wyznaczony na podstawie art. 26 § 2 k.p.a., art. 27 § 3 k.p.a., a w postępowaniu podatkowym na podstawie art. 130 § 2 o.p., art. 131 § 2 o.p., obowiązany jest sprawę załatwić;
spory o właściwość można podzielić na kilka rodzajów – odpowiednio do zastosowanych kryteriów
ze względu na kryterium oceny przez same organy ich właściwości do rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy, co do której spór powstał
spory pozytywne – takie, w których co najmniej dwa organy uważają się za właściwe do rozpoznania i rozstrzygnięcia danej sprawy, a służą one zapobieżeniu sytuacji, w której w danej sprawie toczyłyby się dwa postępowania i zapadły dwa orzeczenia;
spory negatywne – organy nie uważają się za właściwe do rozpoznania oraz do rozstrzygnięcia danej sprawy; odgrywają rolę gwarancyjną wobec stron, gdyż pozwalają im uzyskać ochronę prawną w sytuacji, gdy żaden z organów nie uważa się za właściwy do rozpoznania i rozstrzygnięcia danej sprawy;
ze względu na kryterium rodzaju organów pozostających w sporze
spory pomiędzy organami administracji publicznej, które można określić jako spory wewnętrzne; organy pozostające w sporze są w jednym systemie ustrojowym;
spory pomiędzy organami samorządu terytorialnego a innymi organami administracji publicznej (spory zewnętrzne);
spory pomiędzy organami administracji publicznej a sądami powszechnymi (spory zewnętrzne);
rozstrzyganie wewnętrznych sporów o właściwość
według art. 1 pkt 3 k.p.a. jednym z rodzajów postępowań uregulowanych w Kodeksie jest postępowanie w sprawach rozstrzygania sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i organami administracji rządowej oraz między organami i podmiotami, o których mowa w pkt 2;
spory wewnętrzne o właściwość to spory między organami administracji publicznej należące do jednego elementu systemu ustrojowego administracji publicznej
art. 15 ust. 1 i art. 16 ust. 2 Konstytucji – elementami budowy systemu administracji publicznej są: system organów administracji rządowej i system organów jednostek samorządu terytorialnego;
art. 1 pkt 2 k.p.a. przyznaje też kompetencje do działania innym organom państwowym i innym podmiotom, gdy są one powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do załatwiania spraw określonych w art. 1 pkt 1 k.p.a.;
art. 22 § 1 k.p.a. reguluje właściwość organów do rozstrzygania sporów wewnętrznych, przyjmując jako ogólną regułę, że organami właściwymi są najbliższe wspólne dla organów pozostających w sporze organy wyższego stopnia, chyba że brak takiego organu;
Spory pomiędzy organami jednostek samorządu terytorialnego rozstrzyga, jeżeli spór powstał:
między organami jednostek samorządu terytorialnego (w znaczeniu określonym w art. 5 § 2 pkt 6 k.p.a.), z wyjątkiem przypadków określonych w art. 22 § 1 pkt 2-4 k.p.a. – wspólny dla nich organ wyższego stopnia, a w razie braku takiego organu – sąd administracyjny;
między kierownikami służb, inspekcji, straży administracji zespolonej tego samego powiatu, działających w imieniu własnym lub w imieniu starosty – starosta;
między organami jednostek samorządu terytorialnego w różnych województwach w sprawach należących do zadań z zakresu administracji rządowej – minister właściwy do spraw administracji publicznej;
Spory pomiędzy organami administracji rządowej rozstrzyga, jeżeli spór powstał:
między organami rządowej administracji zespolonej w jednym województwie – wojewoda;
między wojewodami oraz organami administracji zespolonej w różnych województwach - minister właściwy do spraw administracji publicznej;
między wojewodą a organami administracji niezespolonej – ministej właściwy do spraw administracji publicznej po porozumieniu z organem sprawującym nadzór nad organem pozostającym w sporze z wojewodą;
między organami administracji niezespolonej – wspólny dla nich organ wyższego stopnia, a w razie braku takiego organu – minister właściwy do spraw administracji publicznej;
między terenowymi organami administracji rządowej a ministrem – Prezes Rady Ministrów;
Spory pomiędzy innymi organami państwowymi oraz innymi podmiotami, gdy są on powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do załatwiania spraw określonych w art. 1 pkt 1 k.p.a., rozstrzyga wspólny dla nich organ wyższego stopnia, a w razie braku takiego organu – minister właściwy do spraw administracji publicznej;
w postępowaniu podatkowym, zgodnie z art. 19 o.p., spory rozstrzyga:
między naczelnikami urzędów skarbowych w jednym województwie – dyrektor izby skarbowej;
między naczelnikami urzędów skarbowych w różnych województwach oraz między dyrektorami izb skarbowych – minister właściwy do spraw finansów publicznych;
między naczelnikami urzędów celnych w jednym województwie – dyrektor izby celnej;
między naczelnikami urzędów celnych w różnych województwach i między dyrektorami izb celnych – minister właściwy do spraw finansów publicznych;
między wójtem, burmistrzem (prezydentem miasta), starostą, marszałkiem województwa a naczelnikiem urzędu skarbowego – sąd administracyjny;
między wójtami, burmistrzami (prezydentami miast) i starostami – wspólne dla nich samorządowe kolegium odwoławcze, a w razie braku takiego – sąd administracyjny;
między marszałkami województw – sąd administracyjny;
w pozostałych przypadkach – minister właściwy do spraw finansów publicznych;
w Kodeksie postępowania karnego i Ordynacji podatkowej nie uregulowano tak istotnych kwestii procesowych, jak wszczęcie postępowania w sprawie rozstrzygnięcia sporu, toku postępowania oraz formy prawnej i procesowej skutków rozstrzygnięcia sporu; są to czynności wewnętrzne organów administracji publicznej;
do czasu rozstrzygnięcia sporu o właściwość organ administracji publicznej, na którego obszarze wynikła sprawa, podejmuje tylko czynności niecierpiące zwłoki ze względu na interes społeczny lub słuszny interes obywateli i zawiadamia o dokonanych czynnościach organ powołany do rozstrzygnięcia sporu, a w postępowaniu podatkowym – czynności niezbędne ze względu na interes publiczny lub ważny interes strony (doczytać – str. 128);
rozstrzyganie sporów zewnętrznych
są to spory pomiędzy organami administracji publicznej, które należą do różnych elementów budowy systemu ustrojowego administracji publicznej;
są to zatem spory pomiędzy organami samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej;
p.p.s.a. określa je mianem sporów kompetencyjnych;
drugim rodzajem sporów zewnętrznych, które można nazwać klasycznymi sporami zewnętrznymi, są spory pomiędzy organami administracji publicznej a sądami powszechnymi;
rozstrzyganie sporów pomiędzy organami samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej
art. 166 ust. 3 Konstytucji – „Spory kompetencyjne między organami samorządu terytorialnego i administracji rządowej rozstrzygają sądy administracyjne”
zostało to przyjęte również w k.p.a. oraz w Ordynacji podatkowej;
właściwym do rozstrzygnięcia sporu jest Naczelny Sąd Administracyjny;
z wnioskiem o rozstrzygnięcie sporu może wystąpić:
strona,
organ jednostki samorządu terytorialnego lub inny organ administracji publicznej, pozostające w sporze,
minister właściwy do spraw administracji publicznej,
minister właściwy do spraw sprawiedliwości,
Prokurator Generalny,
Rzecznik Praw Obywatelskich;
Ordynacja podatkowa nie uregulowała legitymacji do złożenia wniosku do sądu o rozstrzygnięcie sporu o właściwość między organami podatkowymi;
Postępowanie przed NSA w sprawie rozstrzygnięcia sporu kompetencyjnego reguluje p.p.s.a.;
Art. 15 § 2 p.p.s.a. – do rozstrzygania sporów stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed wojewódzkimi sądami administracyjnymi;
NSA spory rozstrzyga na wniosek przez wskazanie organu właściwego do rozpoznania sprawy, a ocena prawna wyrażona w orzeczeniu wiąże organy pozostające w sporze;
jeżeli postępowanie nie zostało wszczęte, to organ wskazany w postanowieniu NSA jest obowiązany wszcząć postępowanie w sprawie;
jeżeli sprawa, co do której powstał spór o właściwość, jest przedmiotem postanowienia już się toczącego, które nie zostało zakończone decyzją, to postanowienie sądu wyznacza organ właściwy do prowadzenia dalszych czynności postępowania;
organ, który nie został wskazany w postępowaniu NSA jako właściwy w sprawie, będzie obowiązany zakończyć postępowanie w tej sprawie przez wydanie decyzji o umorzeniu postępowania;
jeśli postępowanie przed organami pozostającymi w sporze zostało wykończone przez wydanie decyzji, to decyzja tego organu, który nie został wskazany w postanowieniu NSA jako właściwy w sprawie, podlega wyeliminowaniu z obrotu prawnego w trybie nadzwyczajnym stosowanym w sprawie stwierdzenia nieważności na podstawie art. 156 § 1 k.p.a. i art. 247 § 1 pkt 1 o.p.;
do czasu rozstrzygnięcia sporu organy w nim pozostające podejmują tylko czynności niecierpiące zwłoki ze względu na wymagania interesu społecznego lub słusznego interesu obywateli, zawiadamiając o nich Prezesa RM lub NSA;
Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy organami administracji publicznej a sądami powszechnymi
art. 10 ust. 1 Konstytucji RP – „Ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej”;
z konstytucyjnej zasady podziału władzy publicznej wynika, że władza wykonawcza i władza sądownicza muszą przestrzegać zakresu kompetencji wyznaczonej przepisami prawa; oznacza to zakaz przejmowania kompetencji należącej do właściwości innej władzy publicznej;
doczytać o historii – str. 130
organ administracji publicznej, jeżeli jako pierwszy uznał się za niewłaściwy w sprawie, przesądza o właściwości sądu powszechnego. I na odwrót;
Instytucja wyłączenia w postępowaniu administracyjnym
Kodeks postępowania administracyjnego wyróżnia instytucję wyłączenia: pracownika organu administracji publicznej, organu administracji publicznej, członka organu kolegialnego;
dla wyznaczenia zdolności prawnej organu administracji publicznej znaczenie ma instytucja wyłączenia organu, bo wtedy z mocy prawa traci on tę zdolności co do prowadzenia postępowania w określonej sprawie;
z tego samego punktu widzenia znaczenie ma również instytucja wyłączenia członka organu kolegialnego;
wyłączenia są obligatoryjne;
naruszenie instytucji wyłączenia przy wydaniu decyzji w postępowaniu administracyjnym pociąga za sobą sankcję wzruszalności tej decyzji w trybie wznowienia postępowania na mocy odpowiednich przepisów;
instytucja wyłączenia pracownika organu administracji publicznej
podstawowymi elementami prawnej konstrukcji tej instytucji jest bliskość wobec strony lub osobiste zaangażowanie w sprawie;
pracownik podlega wyłączeniu od udziału w postępowaniu zgodnie z art. 24 § 1 k.p.a. ze względu na bliskość wobec strony wtedy, gdy:
jest stroną w stosunku prawnym tego rodzaju, że wynik sprawy może mieć wpływ na jego prawa lub obowiązki;
jest to sprawa jego małżonka, krewnych lub powinowatych do drugiego stopnia;
sprawa dotyczy osoby związanej z pracownikiem stosunkiem przysposobienia, opieki lub kurateli;
pracownik był lub jest przedstawicielem jednej ze stron albo gdy przedstawicielem jest osoba związana z nim węzłem pokrewieństwa, powinowactwa, stosunkiem przysposobienia, opieki lub kurateli;
jedną ze stron jest osoba będąca w stosunku nadrzędności służbowej wobec niego;
ze względu na bliskość wobec sprawy pracownik podlega wyłączeniu od udziału w postępowaniu, jeżeli: jest w niej stroną; był świadkiem lub biegłym; brał udział w wydaniu zaskarżonej decyzji; z powodu danej sprawy wszczęto przeciwko pracownikowi dochodzenie służbowe, postępowanie dyscyplinarne lub postępowanie karne;
podstawę wyłączenie mogą stanowić inne okoliczności, jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że mogą one spowodować wątpliwości dotyczące bezstronności pracownika;
pracownik wyłączony od udziału w postępowaniu może podejmować jedynie czynności nie cierpiące zwłoki ze względu na interes społeczny lub ważny interes stron;
podobnie jest, na podstawie art. 130 § 1 o.p., w postępowaniu podatkowym;
wyłączenie na podstawie art. 24 § 1 k.p.a., art. 130 § 1 o.p., zgodnie z art. 123 § 2 k.p.a. i art. 216 § 1 o.p. następuje z mocy prawa;
wyłączenie na podstawie art. 24 § 3 k.p.a., art. 130 § 3 o.p. następuje na żądanie pracownika, strony lub z urzędu i postanowienie o wyłączeniu pracownika albo o odmowie jego wyłączenia wydaje bezpośredni przełożony; na to postanowienie nie służy zażalenie i można je zaskarżyć tylko łącznie z odwołaniem od decyzji;
jeżeli wskutek wyłączenia pracowników organ stał się niezdolny do załatwienia sprawy, właściwy do załatwienia sprawy jest organ wyższego stopnia lub wyznaczony przez niego organ;
instytucja wyłączenia organu administracji publicznej
trzy elementy składają się na tę konstrukcję prawną:
rodzaj sprawy,
osobiste zaangażowanie w nią,
bliskość wobec strony;
organ administracji publicznej podlega wyłączeniu od załatwienia sprawy dotyczącej interesów majątkowych:
jego kierownika lub osób pozostających z tym kierownikiem w stosunkach określonych w art. 24 § 1 pkt 2 i 3 k.p.a.;
osoby zajmującej stanowisko kierownicze w organie bezpośrednio wyższego stopnia lub osób pozostających z nim w stosunkach z w/w artykułu;
wyłączenie organu administracji publicznej zostało ograniczone tylko do spraw dotyczących interesów majątkowych i odnosi się do „załatwienia sprawy”;
wyróżniamy sytuacje, gdy wyłączeniu podlega „kierownik” organu oraz taką, gdy chodzi o osobę zajmującą stanowisko kierownicze, a więc także kierownika organu wyższego stopnia oraz osób, które zajmują w organie wyższego stopnia stanowiska kierownicze;
w postępowaniu podatkowym na podstawie art. 131 § 1 o.p. naczelnik urzędu skarbowego podlega wyłączeniu od załatwiania spraw dotyczących zobowiązań podatkowych lub innych spraw normowanych przepisami prawa podatkowego w przypadku, gdy sprawa dotyczy
naczelnika urzędu skarbowego albo jego zastępcy,
dyrektora izby skarbowej albo jego zastępcy,
małżonka, rodzeństwa, wstępnych, zstępnych albo powinowatych pierwszego stopnia osób wymienionych w pkt 1 albo 2,
osoby związanej stosunkiem przysposobienia, opieki lub kurateli z osobą wymienioną w pkt 1 albo 2
na tych samych podstawach podlega wyłączeniu naczelnik urzędu celnego, a w przypadku trzeciego i czwartego warunku także osoby wymienione w podręczniku na stronie 138;
organ administracji publicznej w razie wystąpienia przesłanek wyłączenia, traci z mocy prawa zdolność do prowadzenia postępowania w danej sprawie, chociaż przepisy stanowią, że „podlega wyłączeniu od załatwienia sprawy”;
wyłączenie organu powoduje dewolucję kompetencji do załatwienia danej sprawy, jednak dewolucji nie ma w postępowaniu podatkowym;
nowela k.p.a. z 1990 r. rozszerzyła zakres stosowania instytucji wyłączenia organu administracji publicznej w zakresie spraw dotyczących samorządu terytorialnego;
instytucja wyłączenia członka organu kolegialnego
jest identyczna w swej konstrukcji z instytucją wyłączenia pracownika organu administracji publicznej;
jeżeli w wyniku wyłączenia członków organu kolegialnego organ ten nie może podjąć uchwały z powodu braku kworum, to organ ten traci zdolność prawną do załatwienia sprawy; stosuje się odpowiednio art. 26 § 2 k.p.a.;