Współczesne nurty w pedagogice
NEW AGE
A) Źródła, przedstawiciele, główne tezy
A. Bailey, M. Ferguson, F. Capra, C.H. Godefroy
Źródła:
zachodnia tradycja ezoteryczna
różne formy religii przedchrześcijańskie – pogańskie
nawiązanie do religii wschodu – buddyzm, hiduizm
astrologia
teozofia i antropozofia
koncepcje psychologiczne Junga
Tezy: powszechny relatywizm i synkretyzm wyklucza istnienie jednej obiektywnej prawdy. Tak więc może zaistnieć tyle wykluczających się wzajemnie prawd ile tylko zechcemy i żadna z nich nie będzie tą prawdziwą. Skoro żadna nie będzie prawdziwą, wszystkie będą kłamstwem. Takie podejście wyklucza też istnienie obiektywnej wolności, która może istnieć tylko w prawdzie.
B) Wychowanie, wychowawca – wychowanek
Wychowanie to wchodzenie na wyższy etap wtajemniczenia. Wychowanie w New Age jest autokreacją i uzależnieniem.
Wychowawca – mistrz, guru. Wychowawca jest tym, który inicjuje w świat New Age’u, potem wychowanek już sam kroczy „drogą oświecenia” jednak ciągle towarzyszy mu jego mistrz po to, aby wprowadzać podopiecznego na wyższe etapy wtajemniczenia.
C) Wady i zalety
+plusy
+ Swoboda.
+ człowiek może czuć się „wielki”.
+ Operowanie językiem potocznym.
+ New Age odkrywa duchowość człowieka.
+ Atmosfera niezwykłości, tajemniczości, poszukiwanie tego, co irracjonalne.
-minusy
- Osłabia proces wychowania- podważa realność,
- Usuwa się współczynnik moralny,
- Usuwa się pojęcie wychowawcy zastępuje się mistrzem, guru,
- Prowadzi do egocentryzmu- forma samorealizacji (mój rozwój jest najważniejszy),
- Absolutyzuje wolność, odrzuca rygory,
- Łatwo manipuluje poprzez mowę potoczną
NOWE WYCHOWANIE
A) Źródła, przedstawiciele, główne tezy
Józef Mirski, Helena Radlińska, Rowid
To ruch społeczny narastający lawinowo głównie w Europie i Stanach Zjednoczonych jako spontaniczna, czasem skrajna krytyka tzw. szkoły tradycyjnej powstałej na podłożu pedagogiki Herbarta; oparcie nie na filozofii i etyce ale na psychologii różnic indywidualnych;
Główne idee nowego wychowania:
- pajdocentryzm
- aktywizm
- dychotomia
Naturalizm vs humanizm
Subiektywizm vs obiektywizm
Autonomia vs uwikłanie pedagogiczne
nurty składające się na rozwój nowego wychowania:
naturalizm – Rousseau, Tołstoj
socjologizm – Comte, Durkheim
kulturalizm – Kant, Dilthey
refleksja teocentryczna
Źródła:
Zjazd pedagogów w Hadze, Powstanie Międzynarodowej Ligi Nowego Wychowania
Postulowano:
1. zmianę w nauczaniu i wychowaniu w oparciu o wiedzę psychologiczną:
a. autonomię okresu dzieciństwa ( w XIX wieku dziecko było własnością rodziców, dzieci nie miały praw ) Okres ten był okresem przygotowania do dojrzałości. Dziecko miało być człowiekiem, a nie przedmiotem.
b. Postulowano indywidualizację – każde dziecko postrzega oddzielnie.
c. Rozwój uczuć, zainteresowań.
d. Wyższość indywidualnego doświadczania nad poznaniem werbalnym.
B) Wychowanie, wychowawca – wychowanek
Odrzucenie kar, koedukacja; redefinicja wszelkich pojęć pedagogicznych – nowe metody badawcze
Wychowawca:
Selekcje kandydatów do zawodu nauczyciela,
Zindywidualizowanie nauczania,
Wyrobienie w nauczycielach samodzielności,
Żywy kontakt ze środowiskiem społecznym w kształceniu nauczycieli,
Autorefleksje, poznawanie siebie, samoświadomość,
Unikanie kontrolowania
Odwoływanie się do osobistego doświadczenia,
Nastawienie na samodzielność myślenia,
Rozwijanie pełnej osobowości kandydatów -> co nauczyciel umie, kim jest, jakie są jego poglądy,
Posiadanie ideału, wzorca nauczyciela
Przedstawianie problemów z różnych, nawet sprzecznych punktów widzenia
C) Wady i zalety
+plusy
+ zwrócenie uwagi na dziecko
+ indywidualizacja i konkretyzacja wychowania
-minusy
- indywidualizm do przesady
- niesamowite obciążenie nauczycieli
- podważenie celów wychowania
- utopijność i naiwność ( niebezpieczny utopizm )
3) SZKOŁY WALDORFSKIE
A ) Przedstawiciele, źródła i gł. tezy
+ Interesujące metody dydaktyczne
+ obecność sztuki ( plastyka, muzyka, teatr )
+ aktywność dzieci
- minusy
- koncepcja człowieka wg założeń antropozofii
- inicjacje, okultyzm
- wolność, samorozwój przy braku moralności
- udawanie chrześcijaństwa
- brak podręczników = zupełne zdanie się na wiedze i autorytet nauczyciela
- za chodzenie do szkoły trzeba płacić
4) Pragmatyzm
A ) Źródła, przedstawiciele, główne tezy
Dewey, Rorty, James,
Źródła: dzieła filozoficzne Peirca i Jamesa
Pragmatycy uważali, że żadna wiedza NIE JEST absolutna, niezmienna i odwieczna. Prawda jest to coś, co jest użyteczne i ma zastosowanie w praktyce. To, co uważamy za prawdziwe jest, jest prawdą w danej sytuacji, i ma charakter odwracalny. Żeby odkryć wiedzę i dotrzeć do rozwiązania (w danej sytuacji) jest potrzebne doświadczenie. Wiedzy i prawdy nie można posiąść. Wiedza jako sposób działania w danej sytuacji. Prawdziwość prawdy i wiedzy zależą od osoby, czasu( w którym się dzieje dana rzecz ), miejsca i okoliczności. Kryterium prawdy to jej użyteczność.
B ) Wychowanie, relacja wychowawca – wychowanek
Edukacja jest procesem doświadczenia, ale nie ma końca, jest zmienny, dlatego proces nauczania jest ciągły. Indywidualizm pedagogiczny ( subiektywny – każde dziecko jest inne, obiektywny – każde dziecko wychowuje się w innym środowisku ). Wychowanie przez doświadczanie i działanie. Edukacja i demokracja – ściśle związane.
Nauczyciel nie powinien przekazywać niezawodnej wiedzy, lecz powinien on być przewodnikiem w procesie edukacyjnym. Nauczyciel powinien niejako stać z boku i być tylko „nośnikiem” doświadczenia, nie wolno mu zakłócać wolności uczniów i wtrącać się pomiędzy nich a proces doświadczenia. Nauczyciele łączą uczniów z materiałem nauczania.
C ) wady i zalety
+ plusy
+ pokazanie związku między teorią a praktyką
+ filozofia służąca konkretnym potrzebom
+ uczenie się przez doświadczenie i działanie
+ zachęcanie uczniów i doprowadzanie do sytuacji, w której uczniowie będą czegoś doświadczali
- minusy
- błędna koncepcja prawdy:
prawdziwe jest tylko to co prowadzi do efektywnych skutków, co sprawdza się w działaniu
człowiek jest twórcą prawdy
- wymaganie ciągłej twórczości od nauczyciela – męczące
- instrumentalizacja – utrwalanie postawy interesowności we wszystkim ( przez to pragmatyzm jest gorszy niż antropozofia, teozofia czy New age )
- oparcie na subiektywizmie
- nie ma tu miejsca na doświadczenie bezinteresowności, przyjaźni, miłości.
5) PEDAGOGIKA KRYTYCZNA
A) Źródła, przedstawiciele, główne tezy
Szkudlarek, Freire, Groux, McLaren, Horkheimer, Adorno, Fromm, Habermas, Marcuse, Grosmann
Nurt w pedagogice podważający założenia, działania i wyniki edukacji uważane za oczywiste w edukacji instytucjonalnej. Jest to radykalna krytyka szkoły; analiza naukowa + refleksja filozoficzna; krytyka świata; rozum instrumentalny ( służy obcym celom ) i praktyczny ( wyzwolenie; zespolone z życiem myślenie indywidualistyczne ) Edukacja jest ideologiczną przemocą – uczniowie mają walczyć ze szkołą.
SZKOŁA FRANKFURDZKA
- 1923 – 33 Uniwersytet we Frankfurcie
- marksizm + psychologia społeczna + psychoanaliza + neoheglizm ( filozofia Hegla )
- krytyka współczesnej cywilizacji ( interdyscyplinaryzm )
- autorytaryzm -> kapitalizm, komunizm, sprowadzenie do masy
- teoria krytyczna ( służy dogłębnemu zbadaniu i filtrowaniu społeczeństwa tak, aby ujrzeć jego wszystkie aspekty, zwłaszcza te starannie ukryte )
- marksizm nowoczesny ->
ciągłe podkreślanie potrzeby rewolucji, transformacji;
polityczne zaangażowanie się jest konieczne
myślenie i kultura – własność elit, trzeba więc wyzwalać środowiska uciemiężone, by mogły myśleć indywidualnie
B) Wychowanie, wychowawca – wychowanek
Nauczyciel - "transformatywny intelektualista", a więc sprzymierzeńcem słabszych grup społecznych, a także tłumaczem między człowiekiem a złożonym światem społecznym. Powinien on pomagać w krytycznym rozumieniu świata, przede wszystkim wskazując nierówności w społeczeństwie. Zaangażowany politycznie.
C) Wady i zalety
+plusy
???
-minusy
???
6) Pedagogika antyautorytarna
A) Źródła, przedstawiciele, gł. tezy
Adorno,
Szkoła frankfurdzka o politycznym wydźwięku – Adorno (konieczność przeciwstawienia się totalitaryzmowi, poszukiwanie nowej koncepcji wychowania w tym duchu, koncepcja wolności, równości, sprawiedliwości )
B) Wychowanie, wychowawca – wychowanek
Cel wychowania – wolny człowiek, istota w pełni szczęśliwa, żyjąca w harmonii ze wszystkimi; wychowanie wolne od przemocy i przymusu społecznego; wychowanie – rozwijanie i wspieranie zainteresowań dziecka
Wychowawca stoi zupełnie obok, na równi z wychowankiem – partnerstwo; samostanowienie, samodzielność i autorytarność wychowanka.
C) Wady i zalety
+plusy
+ indywidualność
+ samodzielność
+ stosunki partnerskie między wychowankiem a wychowawcą są w pewnym sensie dobre
+ zauważenie pewnej manipulacji w wychowaniu
-minusy
- stosunki partnerskie, odpowiedzialność wychowanka samego za siebie; sam wybiera rozwiazanie konfliktu czy problemu, poszukiwanie az do skutku
- rezygnacja z wymagań
- wolność do oświecenia seksualnego
- odrzucenie pouczeń religijnych i moralnych
- szkoła ma się dostosować do uczniów – uczniowie rządzą szkołą
- zarzut nazywania przez tą pedagogikę wychowania – manipulacją, nie można tak powiedzieć! ( bulwers :p)
6a) PEDAGOGIKA NIEAUTORYTARNA
A) Źródła, przedstawiciele, główne tezy
Gordon
Przesłanie Pedagogiki Gordona – proponuje taka metodę radzenia sobie z nieuniknionymi konfliktami, aby żadna ze stron nie zwyciężyła i nie była w nich pokonana. Pośredni wpływ na dziecko, który sprzyja jego rozwojowi, pozwala na samodzielne, odpowiedzialne podejmowanie decyzji i ponoszenie konsekwencji własnych wyborów. W wychowaniu preferuje niestosowanie przymusu, okazywanie mu zaufania do jego zdolności samodzielnego radzenia sobie z trudnościami, podejmowanie z nimi współpracy oraz liczenie się z jego potrzebami. Zadaniem wychowania jest takie wspieranie rozwoju, by miało one pełne warunki do samorealizacji.
B) Wychowanie, wychowawca – wychowanek
Cele wychowania wprowadza ze sposobu postrzegania dziecka, uważając je za człowieka ze wszystkimi ludzkimi cechami, uczuciami i reakcjami, które dają możliwość bycia wolnym, samookreślającym się podmiotem własnego istnienia. Naczelnym celem wychowania jest szeroko rozumiany rozwój dziecka, który nie powinien być podporządkowany jakimś zewnętrznym wobec jego natury ideałom czy wzorom ale wynikać z własnego potencjału osobowego. Kolejnym celem jest umożliwienie dziecku polubienia i zaakceptowania siebie oraz zdobycia poczucia własnej wartości. Dzięki temu może rozwijać własne możliwości. Dziecko powinno wyrażać swoje uczucia jasno i bez skrępowania .Należy odstąpić od tych samych metod wychowania , które stosowały minione pokolenie rodziców i wychowawców.
Wychowawca:
• Zdobycie umiejętności słuchania, przekazywania akceptacji
• Opanowanie umiejętności jasnego komunikowania swoich odczuć
• Przyznanie wychowankom prawa do wyrażania wszystkich nawet negatywnych uczuć
• Zmniejszenie ilości przekazywanych uwag krytycznych
• Nabywanie umiejętności rozwiązywanie sytuacji trudnych bez przemocy
• Coraz lepsze poznawanie potrzeb wychowanków
• Rezygnacja z dawania rad
• Rezygnacja z tradycyjnych form nagradzania i karania
• Zwrócenie uwagi na zainteresowania dziecka
• Nabycie umiejętności stanowienia granic
C) Wady i zalety
Jak w pedagogice antyautorytarnej.
7) PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNA
A) Źródła, przedstawiciele, główne tezy
Freire, Illich, Chomsky
4 kryteria rozpoznawania systemów niepersonalistycznych:
1.kwestia prawdy
2.sprawa człowieka
3.wychowanie i edukacja
4.rodzina i Kościół
Podstawą pedagogiki wyzwolenia była propozycja zakładająca inne spojrzenie na jej wartość, której podstawą była by emancypacja, czyli wyzwolenie spod władzy dominacji społecznej i zależności (krytyka takich procesów i zjawisk jak despotyzm, represja, niesprawiedliwość w stosunkach społecznych czy irracjonalizm) w kierunku swobodnego wyrażania własnych, prawdziwych potrzeb, prawu do samostanowienia, równości szans, samoregulacji i wychowywania pozbawionego przemocy "ja".
B) Wychowanie, wychowawca – wychowanek
Dwa aspekty w wychowaniu:
subiektywny- opanowanie umiejętności uczenia się poprzez dialog z nauczycielem
obiektywny- podjęcie walki politycznej przeciwko wszelkim formom zbytecznej dominacji
Zadanie wychowanie: umożliwienie każdemu człowiekowi by wyzwolił się z narzuconej przez tradycje edukacyjna bankowej koncepcji uczenia się; szkoła wolności, chodzi o nauczenie się umiejętności opisywania i odczytywania rzeczywistości by ja lepiej zrozumieć i zmieniać; bycie wolną osobą; wychowanie bez presji, bez lęku, swobodnego człowieka; uczenie się własnego ja, stawianie na podmiotowość ucznia, wychowanie bez autorytetu.
Nauczyciel powinien: odkrywać problemy ucznia; umieć nawiązać porozumienie z wychowankiem, usytuować się po stronie podmiotu i przywracać mu wiarę we własne siły.
Kwestia prawdy- to zasada odrzucenia, że prawda jest obiektywna i jej poznanie jest kwestią głoszenia prawdy będąca oznaką przemocy.
Sprawa człowieka- człowiek jest przedstawiony w sposób zindywidualizowany ( oprócz szkoły frankfurckiej- mówi o warunkach społ.) Wolność jest absolutyzowana.
Wychowanie i edukacja- krytyka instytucji wychowawczych.
Istotą wychowania jest narzucenie woli wychowawcy ( manipulacja, przemoc wychowawcza)
Istotą wychowania jest ograniczenie wolności
Fałszywa otwartość i schlebianie wychowawcy bez stosownych wymagań
Nastawienie przeciw nauczycielom i rodzicom
Rodzina i Kościół:
Często występuje w sposób ukryty
Poważanie instytucji rodziny i Kościoła
Kościół i rodzina ostoją tradycji
Wyraźnie zaznaczona hierarchizacja
Element moralności i rozumienia prawdy są nie do podważenia
C) Wady i zalety
+plusy
+ indywidualne podejście
+ nastawienie na rozwój zainteresowań
+ dążenie do autonomiczności każdej jednostki
+ budowanie motywacji
+ duża rola komunikacji
-minusy
- nurt utopijno - ideologiczny, który cechuje nadmierny optymizm pedagogiczny;
- zbyt duże zaufanie do tezy, że ludzi można raz na zawsze od czegoś wyzwolić;
- wychowania nie wolno upolityczniać;
- nadmierne bazowanie na etycznej przesłance, że każdy człowiek jest z natury dobry;
- nieporozumieniem jest pozostawienie np. dzieci samym sobie, błędne kształcenie dzieci na bazie tylko tego co wynika z ich zainteresowań, co mogą wykonywać bez trudu i poświęceń.
8) ANTYPDAGOGIKA
A) Źródła, przedstawiciele, główne tezy
Schoenebeck, Neil, Kupffer
Neguje tradycyjną formę wychowania opierającą się na zasadzie "sterowania" życiem dziecka. Antypedagogika w założeniu oddaje wolność do samodecydowania o sobie dziecku, a rolę nauczyciela sprowadza do "przewodnika" w myśl zasady lepiej wspierać zamiast wychowywać. Podstawowym warunkiem tego wspierania jest jego dobrowolność. Daje dziecku prawo do wyboru opartym na zaufaniu, że wybierze ono dobrze, bo wychowanek wie lepiej niż wychowca, co jest dla niego dobre.
Antypedagogika:
Walczy z pseudowyrokowaniem
Odrzuca pewne funkcje wychowawcze- pewne metody kierujemy na osobę i oczekujemy rezultatów ( metoda intencjonalna)
Pozytywnie mówi się o towarzyszeniu, wspieraniu, pomaganiu
B) Wychowanie, wychowawca – wychowanek
Antypedagogika upomniała się o takie wartości jak:
wolność
równość
przyjaźń
samostanowienie;
odpowiedzialność każdego za siebie samego
Nowa Summerhill – Neil:
wszystkie dzieci są źle wychowywane gdyż zabiera im się wolność
wychowanie i nauczanie to przemoc, zniewalanie, walka
natura człowieka jest dobra, trzeba się na nią zdać i nie modyfikować przez nauczanie
1. Dzieci powinny mieć prawo do podejmowania własnych decyzji. Jako takie anuluje ono władzę rodziców nad własnymi dziećmi.
2. Dzieci nie zależnie od wieku, powinny mieć prawo do życia tam, gdzie zechcą.
3. Dzieci niezależnie od wieku, powinny mieć prawo do głosu i udziału w podejmowaniu wszystkich decyzji mających wpływ na swe życie
4. Dzieci powinny mieć dostęp do wszystkich informacji w takim stopniu, w jakim mają go dorośli. Dotyczy to pornografii i obrazów ukazujących akty przemocy, a także zapisów w kartotekach medycznych i szkolnych.
5. Dzieciom wolno prowadzić, w pełnym zakresie, życie seksualne, jakie w ramach prawa dozwolone jest ich rodzicom.
6. Dzieci, bez względu na wiek, ponoszą pełną odpowiedzialność za swoje wykształcenie, wolno im opuścić szkołę lub uczęszczać do niej wtedy, gdy im to odpowiada. Nauczanie nie będzie obowiązkowe.
7. Dzieciom przysługuje środowisko dostosowane do ich wzrostu- nie wolno domagać się od nich, żeby dopasowały się do świata dorosłych ( gł. chodzi o meble )
8. Nie wolno stosować kar cielesnych pod żadnym pozorem, tak w szkole, jak i w domu.
9. Dzieciom należy zagwarantować system wymiaru sprawiedliwości w takim zakresie, jaki przysługuje dorosłym. Wobec dziecka nie wolno podejmować żadnych działań o charakterze dyscyplinarnym, dopóki nie zostanie ono poinformowane o ciążących na nim zarzutach i skazane przez sąd.
10. Dzieciom, bez względu na wiek, należy zagwarantować dostęp do związków zawodowych, możność poszukiwania pracy, zapewnić równe płace za równą pracę, podpisywanie umów, dysponowanie własnymi pieniędzmi i materialną niezależnością.
C) Wady i zalety
+plusy
+ poszukiwanie elementów zła, przemocy, zniszczenia, pogardy- bezpośrednia walka, która jest efektywna
+ poszanowanie praw dziecka
+ stawianie na indywidualny rozwój zainteresowań
+ podkreślanie autorytarności dzieci
+ partnerski stosunek wychowawca wychowanek w pewnym sensie jest dobry
-minusy
- w teorii generalizuje, nie ujmuje złożoności rzeczywistości
- slaba w teorii
- partnerski stosunek wychowawca – wychowanek
- rezygnacja z wymagań
- wolność do oświecenia seksualnego
- wyobrażenie o wyzwoleniu dzieci od wychowania jest iluzją
- popełnia błąd przenosząc ideał człowieka dorosłego jako człowieka wolnego, w pełni rozwiniętego, autonomicznego na dziecko
- zabiera pedagogom prawo działania, ale także prawo intencji do wychowania
- zapomina, że kształtowanie właściwych norm moralnych i hierarchii wartości dokonuje się stopniowo i pod wpływem otoczenia, pozostawiając dziecko samemu sobie
- rezygnuje z roli autorytetów, odrzuca pouczenia religijne i etyczne
9) PEDAGOGIKA POSTMODERNIZMU
A) Źródła, przedstawiciele, główne tezy
Kwieciński, Witkowski, Szkudlarek, Melosik, Derrida, Rorty,
Źródła merytoryczne :
- filozofia Nietschego, Bergsona, Schopenhauera.
Ostrze postmodernizmu jest skierowane przeciwko technizacji, unifikacji, racjonalizacji, totalizacji cywilizacyjnej ostatnich dwu stuleci, wielkomiejskości, użytkowo-konsumpcyjnemu stylowi życia.
Człowiek sam dla siebie jest Bogiem; Odrzucanie uniwersalnej prawdy. Neguje istnienie wszelkich wartości, uznaje brak dobra obiektywnego. Uznaje wolność, którą należy samemu sobie wykreować.
B) Wychowanie, wychowawca – wychowanek
zerwanie z poszukiwaniem jednego, optymalnego stylu wychowania
→ brak obowiązującego autorytetu
→ wychowawca nie kładzie nacisku na posłuszeństwo, przestrzeganie norm czy postępowanie ściśle określonych wg wzorów; między uczniem a nauczycielem nie ma żadnej zobowiązującej umowy
dominuje dowolność
Wychowanie bez żadnych wskazówek, pomoc w wyzwoleniu się z pod wpływu autorytetów. Cel – emancypacja, osiągnięcie jak najwyższej samorealizacji.
Wychowawca jest na równi z wychowankiem – jeśli nie niżej.
C) Wady i zalety
+plusy
+ zerwanie z autorytaryzmem filozofii
+ postawa podejrzliwości
+ wiara w ogólnoludzką solidarność
+ względność prawd i ogólna tolerancja prowadząca do współistnienia wielu twierdzeń
-minusy
- kłopoty z samookreśleniem (umiejscowieniem pośród innych prądów)
- jego tezy często oceniane są jako banalne, niezrozumiałe lub po prostu błędne
- pozorność postmodernistycznej rewolucji
- sterylność poglądów
- oderwanie od wszelkich religii, co uniemożliwia człowiekowi zajęcia postawy transcendencji
- zagrożenie dla współczesnej teorii i praktyki edukacyjnej
10) PEDAGOGIKA PERSONALISTYCZNA
A) Źródła, przedstawiciele, główne tezy
Wojtyła, Maritain
JA jest ważniejsze od ogółu ale każdy człowiek jest wyjątkowy. Podstawą jest osoba ;
Prawda istnieje. Jest to zgodność umysłu z rzeczywistością. Istnieje prawda obiektywna i absolutna (której nie jesteśmy w stanie poznać). Nie ma w prawdzie relatywizmu.
Cechy osoby:
- wolność ( rozum, zdolność do miłości i podejmowania decyzji )
- odniesienie do prawdy
- cielesność ( ciało znakiem osoby )
- godność
Rozwój człowieka:
a) potencjalność -> szansa rozwoju, aktualizacja
b) przygodność -> człowiek nie musi istnieć, jesteśmy z łaski i to istnienie może się skończyć
B) Wychowanie, wychowawca – wychowanek
Wychowanie ma charakter społeczny, zgodnie z zasadą pomocniczości. Zasada ta dotyczy przede wszystkim szkoły i państwa. Istota wychowania – samowychowanie. Wychowanie - przygotowanie do wolności, do życia we wspólnocie, wyrobienie krytycyzmu .
Wychowawca ma szacunek dla dziecka oraz rozumie wychowanie jako krystalizowanie się osobowości. Wychowawca stoi przed faktem osobowości wychowanka, a nie przed zadaniem tworzenia jej. Główne cechy wychowania personalistycznego: osobowy kontakt, otwartą postawę, uznanie autonomii. Relacja wychowanek – wychowawca jest METAFIZYKĄ POMOCY ( relacja niesymetryczna ). Nie jest to relacja równa. Wychowawca jest bardziej „zaktualizowany”, „obyty” , dlatego ma większą wiedze i stoi wyżej od wychowanka wyłącznie na pułapie poznawczym Początkowa zależność wychowanka od wychowawcy z czasem maleje. Pełna niezależność jest celem tej pedagogiki.
*wolna wola wychowanka jest faktem uciążliwym dla wychowawcy