Językoznawstwo ogólne, wykład 1, 08.03.2013r.

Literatura

• Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, pod red. K. Polańskiego, Wrocław 1993r.

• Antoni Furdal, Językoznawstwo otwarte, Wrocław 1990, 2000.

• Adam Heinz, Dzieje językoznawstwa w zarysie, Warszawa 1983,

• Historia Językoznawstwa, A. Heinz, Wrocław 1979r.

• Jurkowski, Od wieży Babel do języka kosmitów,

• Jurkowski, Języki obrazkowe, migowe, komputerowe i kosmiczne

• Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa 1989r., rozdział 3. Klasyfikacje typologiczne.

• Mańczak, Wieża Babel, Wrocław 1999r., Języki indoeuropejskie.

• Milewski, Językoznawstwo,

• Tabakowska, Gramatyka i obrazowanie. Wprowadzenie do językoznawstwa kognitywnego, Kraków 1995r.

• R. Grzegorczykowa, Wstęp do językoznawstwa.

• J. Maćkiewicz, E. Łuczyński, Językoznawstwo ogólne. Wybrane zagadnienia

Wykład

• Przedmiot i zadania językoznawstwa

  • Nauka o języku, zajmująca się badaniem jego budowy i rozwoju. Język – główny przedmiot badań językoznawstwa.

  • Nauka humanistyczna, w centrum zainteresowania jest człowiek postrzegany przez pryzmat używania języka. Tylko człowiek ma te zdolności, że używa języka.

  • Poznanie języka samego w sobie, a także, aby poznać człowieka, wejść w jego myśli, kulturę, stosunek człowieka do rzeczywistości. Starożytność: Człowiek poprzez język był wyróżniony spośród innych zwierząt. Język to siła człowieka. Przedmiotem językoznawstwa jest język naturalny. Nie zajmuje się językiem informatycznym, chemicznym, matematyczny, esperanto itd. języki sztuczne. Są precyzyjne, reguły ścisłe, a dziedzina wąska.

  • Język naturalny: Powstaje spontanicznie, posiada swoją historię, reguły są, ale luźniejsze. Może być badany z różnej perspektywy. Ze względu na przyjęty punkt patrzenia na język, stosowane metody, cel badania rodzaje językoznawstwa.

Rodzaje językoznawstwa

• Językoznawstwo opisowe – ma ono charakter empiryczny. Bada teksty powstałe w danym języku, aby go dokładnie opisać na wszystkich poziomach (jego budowę), odwołuje się do ustaleń teoretycznych, proponowanych przez językoznawstwo teoretyczne.

• Językoznawstwo ogólne – teoretyczne – bada wszystkie języki, aby zbudować spójną teorię języka i na jej podstawie opisywać szczegółowo poszczególne języki. Teorie wypracowane na gruncie językoznawstwa teoretycznego są sprawdzane w procesie opisu konkretnych języków.

• Językoznawstwo synchroniczne – system językowy w określonym momencie historycznym i co ważne jest ono statyczne. Interesuje się tym co jest tu i teraz, a nie tym co było przedtem.

• Językoznawstwo diachroniczne – historyczne bierze pod uwagę język w jego rozwoju. Interesuje się zmianami w systemie językowym, ustala ich przebieg oraz przyczyny i jest dynamiczne. Obserwuje proces przechodzenia języka z jednej fazy do następnej fazy rozwojowej, i pyta co było wcześniej i dlaczego tak było, dlaczego doszło do tej zmiany.

• Językoznawstwo porównawcze – porównuje różne języki, kładzie nacisk na aspekt diachronicznych. Ujmuje podobieństwa i różnice, na tle rozwoju i przemian porównywanych systemów językowych.

• Językoznawstwo kontrastywne – ma charakter synchroniczny, porównuje języki takie, jakie są w danym momencie historycznym.

Językoznawstwo wewnętrzne i zewnętrzne

• Wewnętrzne – skupia się na badaniu samej budowy języka,

• Zewnętrzne – bada stosunek języka do innych zjawisk kultury społeczeństwa itd. A zatem socjolingwistyka, dialektologia, psycholingwistyka, glottodydaktyka. Badania są interdyscyplinarne – doprowadziły do wyłonienia się gałęzi językoznawstwa Ogranicza językoznawstwa, odrębne nauki, mocno rozbudowane.

  • Socjolingwistyka – bada związek między językiem a społeczeństwem, rozwarstwienie społeczne, wytwarzanie się społecznych odmian językowych (socjolekty – języki miast, profesjolekty – języki grup zawodowych, biolekty – języki kobiet i mężczyzn). Badanie społeczności dwu-lub wielojęzycznych, procesy interferencji (wzajemnego oddziaływania), np. gwara i język literacki.

  • Psycholingwistyka – psychologia języka, bada zjawiska psychologiczne i fizjologiczne zachodzące podczas komunikacji językowej, bada naturalne procesy opanowywania języka ojczystego przez dziecko, procesy rozwoju języka jednostki, procesy związane z uczeniem się języków obcych itd.

  • Etnolingwistyka – lingwistyka antropologiczna, albo kulturowa. Bada język w aspekcie jego stosunku do kultury i poprzez badanie języka zmierza do odsłonięcia zawartego w nim tzw. językowego obrazu świata. Na przykład tabu: klątwy, obyczaje, magia, porzekadła itd.

  • Dialektologia – nauka o dialektach, nauka która rozwijała się poprzez badanie folkloru, ludowości. Dialekt – odmiana języka ogólnonarodowego, która wyróżnia się poprzez zmiany fonetyczne i fonologiczne (określone terytorium i grupa społeczna – dialekt wielkopolski, małopolski, mazowiecki, śląski, kaszubski). Współcześnie dialektologia bada świadomość mieszkańców wsi w posługiwaniu się dialektami lub gwarami, różnice pokoleniowe, zachowania językowe w konkretnych sytuacjach).

Inne podziały

• Teoretyczne – główne zadania: zbudowanie teorii języka, sprawdzanie ich potem

• Stosowane – teoretyczna wiedza o języku, w tym wypadku znajduje różne zastosowania praktyczne. Możliwość takich zastosowań. Zalicza się tu wiele dziedzin, tj.

  • logopedia – nauka o kształtowaniu prawidłowej wymowy;

  • glottodydaktyka – nauka zajmująca się procesami nauki języka i uczenia się języków obcych; metodyka nauczania języka ojczystego;

  • kultura języka – nauka o poprawności językowej;

  • badania nad tłumaczeniami maszynowymi i teorie przekładu;

  • udoskonalenie przekazywania informacji w systemach telekomunikacyjnych.

Działy językoznawstwa – różne aspekty

• fonetyka – bada i analizuje dźwięki języka, fonetyka artykulacyjna - sposoby powstawania głosek, fonetyka audytywna – odbieranie i słyszenie dźwięków, fonetyka akustyczna - fizyczna strona dźwięków tworzonych przez człowieka

• fonologia – ustala funkcje dźwięków mowy w procesie porozumiewania się, opracowuje inwentarz fonemów w danym języku naturalnym, ustala fonologiczne cechy dystynktywne (b -p),

• morfologia – zajmuje się alternacjami (obocznościami), wymianami fonologicznymi w obrębie morfemów; ustala ich zakres, stopień regularności, typy uwarunkowań poszczególnych wymian; alternacje ilościowe i jakościowe. Opisuje budowę wyrazów, a dokładniej leksemów, które składają się z najmniejszych cząstek znaczących (morfemów). W obrębie morfologii mamy fleksję (reguły odmiany wyrazów, wyróżniamy tematy fleksyjne, końcówki itd.) oraz słowotwórstwo – wyrazy pochodne słowotwórcze od innych: postawa słowotwórcza i formant.

• Słownictwo

• Składnia – bada sposoby tworzenia związków składniowych, potem zdań, funkcje składniowe leksemów, opis szyku wyrazów w zdaniu itd.

• Semantyka – bada relacje znaków językowych prostych i złożonych do rzeczywistości. Posługuje się pojęciem znaczenia.

  • Semantyka leksykalna – znaczenie jednostki leksykalne, czyli leksemów i frazeologizmów, natomiast

  • Semantyka zdaniowa – stosunki miedzy wyrażeniami zdaniowymi a rzeczywistością.

  • Semantyka historyczna.

Historia językoznawstwa

• Zainteresowania uczonych językiem sięgają bardzo odległych czasów starożytnych.

• Doba nowożytna – rozwój, ok. XVIII, XIX wieku.

• XX – zainteresowania synchronią.