SYSTEM PRAWA
RÓŻNE POJĘCIA
TEKST PRAWNY
uporządkowany: aktów normatywne przepisy
z niego rekonstruujemy normę stosując kilka aktów prawa jednocześnie
PORZĄDEK PRAWNY –wynik uporządkowania relacji społecznych przez prawo
SYSTEM PRAWA – zbiór norm, które się przedstawiają jako uporządkowana całość
..zrekonstruowany z aktów normatywnych
..uporządkowany
nominalny ( pojęciowy )
sztuczny - jest dziełem człowieka
jednolity - normy wchodzące w skład systemu prawa są w określony sposób ze sobą powiązane
ROŻNE ROZUMIENIA
ABSTRAKCYJNY i KONKRETNY
abstrakcyjny – j.w.
konkretny - zbiór norm obowiązujących w określonym państwie w określonym czasie
SYSTEM JAKO TYP – rozróżnienie to jest wynikiem procesów historycznych i wynika z rożnych tradycji budowania systemów prawa
system precedensowy
historia
nie recypowano PR
prawo typowo skargowe – w czasach Henryka VII (XV w.) lista skarg się zamknęła
prawo precedensowe nie obejmowało pewnych spraw, np. stosunki zaufania między seniorem a wasalem
zaczęto odwoływać się do króla jako źródła sprawiedliwości – król przekazał to kanclerzowi – sądu kanclerskie – system equity
istniały zatem 2 systemy
lata 70 XIX w. akt sądowy, który zjednoczył te 2 systemy
kto chciał się nauczyć prawa jeździł za sądem, z czasem uzyskiwał pewne uprawnienia
zasada pochodzenia
sędziów powoływano z najwybitniejszych barrsiterów
precedens prawny – w krajach anglosaskich
prawu stanowionemu nie przysługuje wyłączność – w krajach anglosaskich podstawą prawotwórstwa jest decyzja sądowa
ustawa może uchylić precedens, ale precedens nie może uchylić ustawy
nie każdy sędzia i sąd ma autorytet do stworzenie precedensu - przyjmuje się, że dopiero sąd królewski i izba lordów jako sąd mogą tworzyć precedensy
zasada- im starszy precedens tym lepszy
zasada obowiązywania zapobiega płynności prawa
nie zaczyna się od abstrakcji
system nie jest w pełni racjonalny, spójny i pozbawiony luk
w decyzji sądowej wyróżnia się:
ratio decidendi - norma ogólna będąca podstawą rozstrzygnięcia – w odniesieniu do niej obowiązuje zasada precedensu - dyrektywa podobnego orzekania w podobnych sprawach
chyba że od tego precedensu praktyka odstępuje akceptując 1. decyzję zrywającą z precedensem ( leading case )
obiter dicta ( mowa towarzysząca )
act of distinguishing - precedens jest z reguły zrodzony dla danej sprawy, mającej cechy a, b, c. adwokat chcący nowego ratio decidendi w podobnej sprawi argumentuje, że występują cechy a, b, c ale w sprawie występuje niezwykle istotna nowa cecha d, która wymaga innego spojrzenia na całość
3 znaczenia
najszersze – rzutuje na system ustawowy tego państwa
dawne – obejmowało system rytów i zasady słusznościowe (equity)
średniowieczne – pierwotne common law oparte na skardze przypominały akcje z prawa rzymskiego
wyróżnia się:
law in books ( prawo w aktach normatywnych )
ustawy anglosaskie są kazuistyczne, szczegółowe
law in action ( prawo w praktyce )
system ustawowy, kontynentalny
wynika z recepcji PR
zasada wyłączności lub dominacji prawa stanowionego
oddzielona czynność tworzenia i stosowania prawa – sądy tylko stosują prawo
prawo abstrakcyjne i pojęciowe
najmocniej działa akt normatywny, który zawiera zapisy ogólne i abstrakcyjne, z których buduje się normy
stosowanie prawa modelem argumentacyjno – dyskursywnym
trzeba przejść od normy ogólno abstrakcyjnej do normy indywidualno – konkretnej (wyroku)
interpretator odgrywa główna rolę
nie jest to ani dedukcja ani logika
najbardziej doskonała formą prawa jest kodeks
CECHY SYSTEMU PRAWA STANOWIONEGO
HIERARCHICZNOŚĆ - gdy o każdej parze norm możemy powiedzieć, że 1 z nich jest niższa, wyższa lub równa wobec 2.
hierarchia dynamiczna (kryteria kompetencyjne)
norma hierarchicznie wyższa stanowi podstawę obowiązywania normy hierarchicznie niższej. np. ustawa i rozporządzenie
NHW jest ustanowiona rzez organ hierarchicznie wyższy niż organ ustanawiający NHN
NHW dotyczy z reguły spraw większej wagi niż NHN
NHW nie może być derogowana przez NHN
NHW może przesądzać treść NHN
hierarchia statyczna (kryteria treściowe)
logiczne – NHW jest powiązana z NHN jak twierdzenie ogólne z twierdzeniem szczegółowym
norma ogólna- "czcij ojca swego i matkę swoją"
norma szczegółowa- "wspieraj finansowo rodziców, jeśli nie mają już siły pracować"
wspólna podstawa aksjologiczna
jednolitość pojęć
wprowadzenie przepisów odsyłających
NIESPRZECZNOŚĆ
sprzeczność w prawie to nie to samo co sprzeczność w logice- bo w prawie nie ma wypowiedzi opisowych
sprzeczność treściowa – te same hipotezy i różne dyspozycje
adresatowi A norma N1 w warunkach określonych przez hipotezę tej normy
nakazuje czynić to, co norma N2 w tych samych warunkach czynić zakazuje
zakazuje czynić to, co norma N2 w tych samych warunkach dozwala czynić
nakazuje czynić to, co norma N2 w tych samych warunkach dozwala czynić
sprzeczność prakseologiczna
sensu largo- 2 normy o różnej treści w tej samej sytuacji powinny być zastosowane ale nie da się ich razem zastosować
sensu stricto (teleologiczna)- 2 normy o różnej treści w tej samej sytuacji powinny być zastosowane i hipotetycznie da się je razem zastosować ale zastosowanie 1. powoduje niecelowość zastosowania 2.
sprzeczność usuwa się przez
dyrektywy interpretacyjne (wykładnię)
reguły kolizyjne
ZUPEŁNOŚĆ – dotyczy granic systemu - 3 typy zupełności
ZUPEŁNOŚĆ OBOWIĄZYWANIA (WALIDACYJNA) –WEWNĄTRZ SYSTEMOWA
gdy o każdej normie można powiedzieć czy należy do systemu prawa czy nie
w systemie prawa musi istnieć norma zamykająca system – stanowi że tylko normy spełniające określone warunki należą do systemu prawa
w zależności od rodzaju tej normy jest kilka rodzajów systemu prawa
do systemu prawa należą
tylko normy które zostały bezpośrednio ustanowione przez prawodawcę - została zrealizowana procedura prawotwórcza przez organ, który ma kompetencje do tworzenia prawa
do systemu prawa należą
j.w. +
normy które nie zostały wyraźnie wyrażone w przepisach ale zostały uznana za obowiązujące normy bo stanowią konsekwencje norm wyraźnie wyrażonych w przepisach
reguły inferencyjne
wyjście poza tekst prawny
do systemu prawa należą
j.w. +
konsekwencje interpretacyjne tych norm – przeprowadzamy np. wykładnie funkcjonalną
w naszym systemie norma zamykająca zawiera 3 1. reguły
Kelsen – oprócz norm generalnych normy indywidualne
wyjście poza system prawa poprzez odesłanie do moralności/obyczajów
ZUPEŁNOŚĆ KWALIFIKACYJNA ( MATERIALNA ) - WEWNĄTRZ SYSTEMOWA
dotyczy stosunku między normą a dowolnym zachowaniem się – gdy
każde zachowanie pociąga za sobą, jakieś konsekwencje
pozytywne- następstwa prawne
negatywne- brak następstw prawnych
o każdym zachowaniu możemy powiedzieć że jest
zakazane
nakazane
obojętne – musi istnieć norma wyłączająca
silna – co nie jest zakazane to jest dozwolone
PK i gospodarcze
słabsza- każde zachowanie które nie jest zakazane, nakazane, dozwolone jest obojętne prawnie
prawodawca nie daje żadnej gwarancji że jest dozwolone – może w każdej chwili to uregulować
prawo administracyjne
2 znaczenia dozwolenia
mocniejsze – wprost wyrażone przez prawodawcę
możesz to zrobić
najczęściej wiąże się z nim nasze roszczenie
słabsze – prawo milczy w danej sprawie – nie daje nam wprost uprawnienia
prawo nie przewiduje roszczeń
niektórzy uważają że są tylko nakazy i zakazy – nie ma dozwoleń
dozwolenia pojawiają się na poziomie przepisów a nie norm
uprawnienie to tylko skrót myślowy prawodawcy
prawodawca nie może wszystkiego uregulować w języku nakazów i zakazów – np. własność – bo liczba nakazów i zakazów byłaby nieskończona
ta lista nakazów/zakazów jest formułowana dopiero podczas stosowania prawa
dozwolenie nie jest norma, bo nie wyznacza granic normowania – jest jedynie wskazówką - normę buduje dopiero sędzia
ZUPEŁNOŚĆ PROCEDURALNA (DECYZJI)- w oparciu o normy systemu można rozstrzygnąć każde zagadnienie prawne przedstawione organowi państwa
przez generalny nakaz rozstrzygnięcia - norma, która nakazuje wszystkim organom państwowym rozstrzygnąć każdy należycie wniesiony z punktu widzenia proceduralnego problem prawny
LUKI W PRAWIE – na gruncie zupełności kwalifikacyjnej
luka w sensie wartościującym (oceniająca/aksjologiczna)
rodzaje
luka contra legem - uchylenia
luka extra legem- uzupełnienia
praeter legem
nie wystarczy tu argumentacja opisowa, podaje się wartości oceniające, broni się wartości
luka w sensie opisowym – związane z wadliwą techniką prawodawczą
luka techniczna - instytucja prawa została uregulowana ale jakaś jej cześć nie i w pewnych sytuacjach są problemy z jej zastosowaniem
luka intra legem - norma jest określona w sposób luźny, oceniający, pozostawia znaczną swobodę decyzji organowi stosującemu prawo.
luka swoista - brak jest normy, która powinna zostać ustanowiona zgodnie z inną normą obowiązującą (normy kompetencyjnej)
wystarczy tu argumentacja czysto opisowa