Środki dydaktyczne, ich rola i miejsce inicjowania czynności w uczeniu się dzieci.
Pedagogika wczesnoszkolna
Malwina Rąpca
Zintegrowana Edukacja Wczesnoszkolna
z Językiem Angielskim
Rok II
Środki dydaktyczne są ważne podczas kształcenia dzieci i młodzieży, pomagają spojrzeć na świat poprzez dotyk, słuch i wzrok.
Dobiera się je dopiero [p wyznaczeniu form i metod dydaktycznych.
Do środków dydaktycznych według Kupisiewicza zaliczamy ,, przedmioty, które dostarczają uczniom określonych bodźców sensorycznych oddziałujących na ich wzrok, słuch, dotyk itp., ułatwiają im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości”1.
Funkcje mają za zadanie:
Zaznajamianie uczniów z nowym materiałem
Utrwalanie oraz kontrola i ocena stopnia opanowania materiału
Stosowanie zdobytych wiadomości i umiejętności w praktyce
Rozwijanie zdolności poznawczych oraz uczuć i woli dzieci i młodzieży.
Funkcje łączą się zarazem ze sobą i wzajemnie uzupełniają.
Jak wiadomo w procesie nauczania należy przygotować różne środki wspierające czynności nauczyciela i ułatwiające uczenie się uczniów. W tym celu wykorzystuje się pomoce dydaktyczne- tradycyjne i nowoczesne- związane z rozwojem techniki i elektroniki (radio, telewizja, komputer). Ważną rolę gra tu nauczyciel który decyduje o doborze środków kierując się wiekiem uczniów, zadaniami dydaktycznymi, cechami nauczanego przedmiotu. Przesyt środków dydaktycznych nie jest dobry, dlatego nauczyciel jest kimś w rodzaju ,,sitka” musi umiejętnie dobierać środki dydaktyczne. Często środek dydaktyczny ma przede wszystkim wartość motywacyjną zwłaszcza w klasach młodszych.
Środki dydaktyczne są kwalifikowane w wiele sposobów pierwszy z nich jest według Kupisiewicza:
Środki wzrokowe obejmujące naturalne przedmioty, maszyny, narzędzia, preparaty oraz modele, obrazy, wykresy, mapy, diagramy, podręczniki i teksty przedmiotowo- metodyczne
Środki słuchowe pozwalające przekazywać dźwięk: magnetofon, gramofon, radio, instrumenty muzyczne i nagrania telewizyjne
Środki wzrokowo- słuchowe (audiowizualne) łączące obraz z dźwiękiem: film dźwiękowy i nagrania telewizyjne wraz z projektorami i aparatami do odtwarzania filmów i nagrań telewizyjnych
Środki częściowo automatyzujące proces nauczania i uczenia się: maszyny dydaktyczne, laboratoria językowe, dydaktyczne układy sygnalizacyjne, urządzenia interkomunikacyjne oraz komputery.2
Można je też podzielić ze względu na adresata:
Środki stanowiące wyposażenie uczącego się
Środki stanowiące wyposażenie nauczyciela
Środki stanowiące wyposażenie środowiska dydaktycznego (pracowni, boiska, ogródka, laboratorium językowego itp.)
Środki stanowiące wyposażenie środowiska technicznego (foliogramy, przeźrocza, audycje radiowe, telewizyjne, nagrane taśmy magnetowidowe i magnetofonowe, testy do maszyn dydaktycznych itp. )3
Można wziąć także pod uwagę kryterium chronologiczne, wyróżniamy cztery generacje środków kształcenia:
Środki proste- tablica, kreda, książki itp.
Techniczne środki audiowizualne- diaskopy, grafoskopy, magnetofony, projektory filmowe, telewizja, magnetowidy itp.
Maszyny dydaktyczne- instruktory, trenery, repetytory, egzaminatory (powiązane z nauczaniem programowym)
Komputery- adaptacyjne dydaktyczne maszyny matematyczne, służące do komputeryzacji nauczania.4
W klasach I-III stosuje się polisensoryczne poznawanie rzeczywistości, spełnią one swoje funkcje wtedy, gdy staną się źródłem wrażeń, spostrzeżeń, przeżyć. Jak wiadomo najlepsze są środki naturalne( okazy przyrodnicze, kulturowe, pomoce należące do otoczenia przyrodniczego, społecznego itp.
Drugi rodzaj środków to środki techniczne, które odtwarzają rzeczywistość, tak aby mogła być przedmiotem zmysłowego poznania(rysunek, obraz, zdjęcia, przeźrocza, filmy, nagrania na taśmie wideo itp. )
Środki techniczne są najbardziej dostępne, nowoczesne, wielofunkcyjne.
W nauczaniu początkowym materiały strukturalne, takie jak kolorowe liczby Cuisenaire’a, materiał logiczny Dienesa, goplany, środki arytmetyczne Papy’ego. Jest to rodzaj środków, będących czymś pośrednim między środkami naturalnymi a schematycznymi. Ważne wśród środków dydaktycznych są tzw. przyrządy składne, albo inaczej poliwalentne, są to środki montowane (składne) z pojedynczych elementów umożliwiających konstruowanie wielu różnych przyrządów. Charakter środków poliwalentnych mają wszelkiego rodzaju kolejki i inne zabawki dostępne w sprzedaży, zwiększają aktywność i samodzielność uczniów, ponieważ budują oni sami pomoce.
Wracając do podstawowych środków dydaktycznych mówimy o komputerze, radiu i telewizji a także wysłużonych już podręcznikach.
Komputery są ogólno dostępne, prawie każdy ma go w domu. Często zauważamy, że dzieci od wczesnych lat są zaprzyjaźnione z komputerem. Komputer ma wielką przyszłość związaną z nauczaniem wszystkich przedmiotów:
W języku polskim- służy poszerzeniu słownictwa, sprawdzeniu znajomości umiejętności gramatyczno-ortograficznych, nabieraniu wyprawy w udzielaniu odpowiedzi, kształceniu umiejętności pisania i czytania itp.
W środowisku społeczno-przyrodniczym- wspomaga wiedzę z różnych działów a także wyposaża w wiedzę faktograficzną itp.
Na lekcjach plastyki- uczeń może tworzyć np. najróżnorodniejsze kompozycje, które można zamienić, modyfikować bez żmudnego powracania do początku pracy
Na muzyce (po dołączeniu dodatkowej klawiatury zmienia się w syntetyzer muzyczny)- zaimprowizowaną melodię można wielokrotnie zmieniać i poprawiać, zapisać w postaci nutowej, można zmusić komputer do odegrania melodii zadanej uprzednio w postaci nut.5
Często słyszymy, że dzieci siedzą zbyt długo przy komputerze, gry niczego nie uczą. Jak się okazuje to nie jest do końca prawda, fakt długie przesiadywanie przed komputerem jest szkodliwe, ale dobrze kontrolowane ma pozytywny wpływ na dziecko.
Gry komputerowe kształcą refleks, orientacje, usprawniają funkcje ruchowe. Gry strategiczne kształtują umiejętność logicznego myślenia, przewidywania skutków. Prezes edukacji wsparty przez komputer obejmuje różne formy np.:
Ćwiczenia wspomagane przez komputer
Symulacje z modelami sytuacyjnymi
Gry dydaktyczne indywidualne i zespołowe.
Komputer może spełniać następujące funkcje w procesie uczenia się :
Sprawdzać poziom przygotowania i osiągnięcia uczących się
Przekazywać treści programowe, wspierać je ilustracjami
Eksponować ćwiczenia do samodzielnego rozwiązania
Symulować procesy i trudne sytuacje
Prowadzić dialog uczącego się z programem komputerowym
Przedstawić sytuacje problemowe i ułatwić ich rozwiązanie
Organizować multimedialny przekaz treści programu kształcenia
Przechowywać w pamięci osiągnięcia i poprzednie etapy uczenia się. 6
Radio i telewizja tak zwane mass media mają również kluczowe znaczenie w kształceniu początkowym.
Audycje radiowo-telewizyjne ukazują wiele ludzkich postaci w cechach takich jak: zdyscyplinowanie, pracowitość, rzetelność, odpowiedzialność, ofiarność, odwaga itp.
Poprzez telewizję istnieje pewna szansa rozwoju wartości: prawda, dobro, wolność, przyjaźń, miłość, ofiara, zaufanie, sprawiedliwość. Treść programu powinna być dostosowana do wieku uczniów.
Według Półturzyckiego dla właściwego rozumienia obrazu telewizyjnego dużą pomoc jest wykorzystywanie filmów, a dla rozumienia istoty audycji radiowej- nagrania płytowe i taśmowe.7
Wykorzystanie środków technicznych:
Ułatwia realizację procesu uczenia się
Przygotowuje do samodzielnego poszukiwania informacji
Służy nie tylko poznaniu bieżącego tematu, ale wykorzystuje różne informacje ucznia, zdobyte na drodze własnej aktywności
Wzmacnia motywację uczenia się.
Podręcznik szkolny każdemu jest dobrze znany, zawiera wiele treści, spełnia pewne zadania.
Według Kupisiewicza podręcznik ma do spełnienia określone zadania:
Ma służyć do opanowania nowych wiadomości z danej dziedziny wiedzy, łączenie z ich uporządkowaniem i utrwaleniem
Kształtować nowe oraz utrwalać już posiadane umiejętności i nawyki, w tym umiejętności samokształcenia
Ma służyć do całościowego i równocześnie problemowego ujmowania zagadnień, zdobywania nowych wiadomości i umiejętności, poprzez racjonalne posługiwanie się już posiadaną wiedzą
Kształtować nawyk systematycznej kontroli, oceny oraz korekty przebiegu i wyników uczenia się
Pomagać w rozumieniu treści czytanego tekstu, czego wyrazem jest umiejętność powtarzania z pamięci najważniejszych wiadomości, rozpoznanie desygnatów opisywanych pojęć wśród desygnatów pojęć bliskoznacznych
Egzemplifikować za pomocą odpowiednich przykładów główne tezy danego rozdziału czy podrozdziału
Pomagać w wyjaśnieniu związków i zależności zachodzących między charakteryzowanymi w podręczniku rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami.8
Podręcznik pełni różne funkcje dydaktyczne:
Funkcję motywacyjną, która polega na rozwijaniu sfery emocjonalno-motywacyjnej ucznia, a przede wszystkim na kształtowaniu jego zainteresowań oraz pozytywnego nastawienia do uczenia się danego przedmiotu, na mobilizowaniu do pracy
Funkcję informacyjną, dzięki której umożliwia mu wzbogacenie zasobu wiedzy, i to nie tylko za pomocą tekstu, lecz również fotografii, rysunku, poleceń odsyłających do innych źródeł i metod zdobywania informacji, jak obserwacja czy eksperyment (doświadczenie itp.)
Funkcje ćwiczeniową, która sprowadza się do kształtowania u uczniów- przede wszystkim w drodze kontroli, oceny i korekty przebiegu oraz wyniku własnej pracy- pożądanych umiejętności i nawyków, niezbędnych w procesie nauczania- uczenia się zarówno danego przedmiotu nauki szkolnej, jak i innych przedmiotów. Ułatwia to nie tylko zapamiętywanie wiadomości, lecz także ich zrozumienie oraz posługiwanie się nimi, gdy tego wymaga sytuacja. 9
Podręcznik powinien przygotować do samokształcenia, zawiera nowe rozwiązania dydaktyczne związane z multimedialnym systemem informacji.
Każdy podręcznik powinien:
Ułatwiać zrozumienie przedmiotu
Uwzględniać stopniowe trudności w materiale merytoryczny,, w rozwoju operacji umysłowych
Bogacić język ucznia
Zapewnić indywidualne tempo pracy
Korelować z treściami innych podręczników i stwarzać w ten sposób możliwości całościowego uczenia się i poznania
Zawierać syntezy i materiały do powtórzeń
Być podzielony na mniejsze jednostki strukturalne, takie jak lekcje oraz jednostki treściowo- metodyczne.10
W podręcznikach do klas początkowych niezwykle ważne są ilustracje, które powinny odpowiadać określonym kryteriom poznawczym, artystycznym i estetycznym. Wiele dzisiejszych podręczników zawiera błędy merytoryczne i metodologiczne i nie odpowiadają podstawowym wymogom, jakie stawia się podręcznikom dla ucznia. Przez łatwość publikowania podręczników, na rynku jest ich mnóstwo, niestety wielość nie zawsze idzie w parze z jakością.
Podsumowując środki dydaktyczne służą poznawaniu rzeczywistości, wiedzy o rzeczywistości, kształtowaniu postaw i emocjonalnego stosunku do niej, rozwijaniu działalności przekształcającej tę rzeczywistość.
Na samym końcu chciałabym przytoczyć słowa Półturzyckiego ,, Bogactwo i różnorodność środków technicznych powoduje, że dzięki ich wykorzystywaniu w toku lekcji unowocześnienia się proces kształcenia, a struktura lekcji zaczyna pod wpływem tych możliwości zmieniać się i doskonalić.” 11
Bibliografia:
Kupisiewicz Cz., Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1985
Nowak Z., Środki kształcenia (w:) Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa 1993
Adamek I., Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Kraków 2000
Półturzycki J., Dydaktyka dla nauczycieli, Toruń 1996
Kupisiewicz Cz., Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1985, s.209.↩
Kupisiewicz Cz., Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1985, s.216↩
Nowak Z., Środki kształcenia (w:) Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa 1993,s.818↩
Adamek I., Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Kraków 2000, s. 103-104↩
Adamek I., Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Kraków 2000, s.106-107↩
Półturzycki J., Dydaktyka dla nauczycieli, Toruń 1996,s.256.↩
Półturzycki J., Dydaktyka dla nauczycieli, Toruń 1996,s.253↩
Kupisiewicz Cz., Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1985, s.91↩
Kupisiewicz Cz., Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1985, s.93↩
Adamek I., Podstawy edukacji wczesnoszkolnej, Kraków 2000, s.111-112↩
Półturzycki J., Dydaktyka dla nauczycieli, Toruń 1996,s.247↩