Stałość spostrzegania – precyzyjne spostrzeganie i stałość wzrokowa

Rubinsztejn tak określa spostrzeżenie:

„Spostrzeżenia są wyższą, bardziej złożoną, a jednocześnie dokładniejszą informacją o świecie” „(…) jest to uświadomienie sobie przedmiotu lub zjawiska danego zmysłowo – i dalej – nie jest tylko obrazem zmysłowym, ale i poznaniem przedmiotu, który wyodrębnia się z otocznia i przeciwstawia się podmiotowi”

Przy powstawaniu spostrzeżeń ilość czynników je tworzących jest znacznie większa niż przy powstawaniu wrażeń. Przy tworzeniu się wrażeń chodzi o jak najpełniejsze przyjęcie jakości podstawowej bodźca. Spostrzeżenia natomiast dotyczą określenia znaczenia i wartości i angażują procesy pamięci.

Czynniki wpływające na spostrzeganie

Nastawienie przygotowawcze.

Polega na przygotowaniu się do spostrzegania bodźców. Etap przygotowania może być realizowany przez przygotowanie teoretyczne lub ćwiczenia praktyczne. W czasie studiów na AE wytwarza się odpowiednie nastawienie poprzez wskazania profesorów oraz odpowiednie ćwiczenia.

Potrzeby i wartości.

Gdy spostrzegane przedmioty podlegają ocenie rodzaj potrzeb obserwatora ma wpływ na jakościową i ilościową stronę dokonywanych spostrzeżeń. Przykładem może być zjawisko przeceniania wartości tych przedmiotów, które mają związek z potrzebą.

Osobowość.

Zainteresowania, pragnienia i uczucia człowieka postrzegającego świat mogą być czynnikiem wpływającym na zniekształcenie spostrzeżeń. Indywidualne nastawienie może być filtrem poprzez który obserwowane zjawisko będzie postrzegane.

Spostrzeżenia

Stałość spostrzeżeń – występuje wówczas, gdy spostrzegany przedmiot jest zawsze taki sam, mimo, że obraz przedmiotu na siatkówce oka zmienia się w zależności od wielkości, kształtu, położenia. Wielokrotnie wykonywane spostrzeżenia, wsparte analizą cech, struktur itp. są zapisywane w pamięci. Stanowią rodzaj bazy do której odwołuje się umysł bez, potrzeby ponownej szczegółowej analizy. Brak stałości spostrzeżeń skutkowałby potrzebą zapamiętywania zmian wszystkich cech przedmiotu, jego położenia, oświetlenia itp. W stałościach spostrzeżeniowych istotne są cechy ogólne, zapisane w pamięci na podstawie doświadczeń. W procesie powstawania stałości spostrzeżeniowych biorą udział : uwaga kierunkowa, wola, pamięć, zdolność kojarzenia i wyprowadzania wniosków z porównywania nowych wrażeń z doświadczeniami poprzednimi.

Wyróżniamy stałość barw, jasności, kształtu, wielkości, odległości i położenia.

Jedność spostrzeżeń – obserwacja zjawisk złożonych i zróżnicowanych pod względem treści prowadzi do ukształtowania się sposobów ułatwiających proces postrzegania. Spostrzeganie przy użyciu jedności występuje tam, gdy nie zachodzi potrzeba analizy. Jedności (całości) mogą być utworzone w oparciu o znaczenie (idee) lub cechy (barwa, kształt, wielkość) Spostrzeganie przedmiotu jest zawsze spostrzeganiem pewnej struktury.

SPOSTRZEGANIE FIGURY I TŁA
Aby zrozumieć czym jest spostrzeganie figury i tła oraz jakie ma ono znaczenie, należy pamiętać, że najlepiej spostrzegamy te rzeczy, na których koncentrujemy uwagę. Mózg człowieka jest tak zorganizowany, że spośród wszystkich bodźców działających na organizm może dokonywać wyboru ograniczonej ich liczby. Te wybrane bodźce - słuchowe, dotykowe, węchowe i wzrokowe - znajdują się w centrum uwagi: tworzą figurę w naszym polu percepcyjnym; większość pozostałych bodźców tworzy mgliście spostrzegane tło. Dziecko odbijające i chwytające piłkę na placu zabaw, ma uwagę skierowaną na piłkę, która jest figurą w jego polu spostrzeżeniowym. Inne przedmioty znajdujące się na placu - piaskownica, huśtawka, kwietnik, wiaderko do piasku - nie są w centrum jego uwagi; tworzą one mgliste tło, z którego dziecko o tyle tylko zdaje sobie sprawę, o ile to konieczne, aby nie wpadać na te przedmioty.
Figurą jest ta część pola spostrzeżeniowego, która znajduje się w centrum naszej uwagi. Gdy przenosimy uwagę na inny przedmiot, wtedy ów przedmiot staje się figurą, a poprzednia figura stapia się z tłem. Gdy dziecko odłoży piłkę i zacznie się bawić wiaderkiem – ono z kolei stanie się figurą w jego polu widzenia; piłka stanie się częścią tła.
Przedmiot nie może być poprawnie spostrzeżony, dopóki nie zostanie ujęty w relacji do tła. Dziecko nie będzie w stanie spostrzegać dokładnego położenia piłki i będzie miało ogromne trudności z jej złapaniem, jeśli nie wyodrębni piłki z jej tła, którym jest powierzchnia placu zabaw i znajdujące się na placu przedmioty.
Dla dziecka ze słabo rozwiniętą zdolnością odróżniania figury od tła charakterystyczne jest rozproszenie uwagi i dezorganizacja czynności. Dzieje się tak dlatego, ze jego uwaga przeskakuje z bodźca na bodziec w miarę jak działają one na jego organizm: dziecko zwraca uwagę na coś co się porusza, błyszczy, ma jaskrawą barwę - bez względu na to, jak istotny lub nieistotny związek ma to z tym, co w danym momencie powinno robić. Ten brak zdolności do eliminowania nieistotnych bodźców może dziecku także uniemożliwić oderwanie się od jakiegoś bodźca, chociaż w danym momencie powinno ono skierować uwagę na coś innego, od czego zależy dokończenie wykonywanego zadania. O takim dziecku mówimy, że przejawia nadmierne przywiązanie do aktualnej stymulacji. Możemy zaobserwować u niego powtarzanie jednej czynności, niemożność oderwania się od niej i podjęcia innej czynności. Dziecko takie może, na przykład, chcieć ustawicznie rysować ołówkiem po kresce, zamiast rysować coś pomiędzy kreskami, ponieważ jedna z tych kresek przyciąga jego uwagę.
Zaburzenia w zakresie przerzutności uwagi, niemożność skierowania jej z jednego bodźca na inny, wyrażają się, również w trudnościach w odnajdywaniu właściwego bodźca. Dziecko przejawiające takie zaburzenia wydaje się niestaranne w swojej pracy, gdyż nie jest w stanie znaleźć odpowiedniego miejsca na stronie książki lub zeszytu, opuszcza fragmenty tekstu, nie potrafi rozwiązać znanego już wcześniej zadania, jeżeli zostało ono umieszczone na jednej stronie zeszytu z innymi zadaniami; ma trudności z wyłowieniem szczegółów koniecznych do rozwiązania

STAŁOŚĆ SPOSTRZEGANIA

Stałość spostrzegania wyraża się w zdolności do spostrzegania przedmiotu jako posiadającego stałe właściwości - określony kształt, położenie i wielkość, niezależnie od zmiennych wrażeń wywołanych przez ten przedmiot na siatkówce oka.
Przedmioty są, na przykład, rozpoznawane jako należące do pewnej kategorii kształtów, bez względu na ich wielkość, barwę, strukturę powierzchni, sposób prezentacji, czy kąt pod którym są spostrzegane przez obserwatora. Osoba charakteryzująca się stałością spostrzegania rozpozna sześcian bez względu na to, pod jakim kątem go spostrzega, mimo iż przy oglądaniu sześcianu pod różnymi kątami, jego obraz siatkówkowy jest każdorazowo inny.
Stałość spostrzegania wielkości wyraża się w zdolności do spostrzegania i rozpoznawania rzeczywistej wielkości przedmiotu, niezależnie od czynników, które pozornie mogą zmieniać jego wielkość. Na przykład, chłopiec spostrzega piłkę, leżącą od niego w dużej odległości, jako przedmiot o tych samych wymiarach jak wtedy, gdy trzyma ją w rękach, mimo iż w obu tych sytuacjach obrazy siatkówkowe są różne. Stałość spostrzegania jasności wyraża się zdolnością do spostrzegania jasności (bieli) przedmiotu bez względu na ilość światła odbijanego przez przedmiot. Kartka papieru jest spostrzegana jako biała, mimo iż oświetlające ją światło może być przytłumione albo bardzo jaskrawe. Stałość spostrzegania barwy wyraża się zdolnością do rozpoznawania barwy niezależnie od tła i warunków oświetlenia

SPOSTRZEGANIE POŁOŻENIA PRZEDMIOTÓW W PRZESTRZENI

Spostrzeganie położenia przedmiotów w przestrzeni może być zdefiniowane jako spostrzeganie relacji przestrzennych zachodzących między przedmiotem i obserwatorem. Biorąc pod uwag, przestrzeń, jednostka jest zawsze w centrum własnego świata i spostrzega przedmioty jako będące z tylu, z przodu, przed, za, ponad, poniżej lub po którejś jej stronie.
Dziecko przejawiające zaburzenia w spostrzeganiu położenia przedmiotów w przestrzeni znajduje się w bardzo niekorzystnej sytuacji. Świat widziany przez nie jest zniekształcony, jest ono niezdarne i niepewne w swoich ruchach, a przy tym ma trudności ze zrozumieniem znaczenia słów odnoszących się do położenia w przestrzeni, takich jak: w, poza, na górze, na dole, z przodu, z tylu, po prawej, po lewej. Trudności takiego dziecka widoczne są już na początku nauki, ponieważ litery, słowa, zdania, cyfry i rysunki spostrzega w sposób zniekształcony. Dziecko z trudnościami w spostrzeganiu właściwego położenia przedmiotów w stosunku do własnego ciała będzie więc miało tendencję do mylenia takich liter jak: b-d, p-g, a także spostrzegania on jako no, rów jako wór, 24 jako 42 itp. Utrudni to oczywiście, jeżeli w ogóle nie uniemożliwi, opanowywanie przez dziecko czytania, pisania, ortografii i arytmetyki

Spostrzeganie stosunków przestrzennych

Spostrzeganie stosunków przestrzennych to zdolność do spostrzegania położenia dwóch lub więcej przedmiotów w stosunku do samego siebie, a także relacji przestrzennych zachodzących miedzy tymi przedmiotami. Na przykład dziecko nawlekające koraliki na sznurek musi spostrzegać położenie paciorków i sznurka w stosunku do własnego ciała, a także wzajemne położenie paciorków i sznurka. Podstawą rozwijania się zdolności do spostrzegania stosunków przestrzennych jest wcześniej nabyta zdolność do spostrzegania położenia przedmiotów w przestrzeni.
Spostrzeganie stosunków przestrzennych, podobnie jak spostrzeganie figury i tła, oparte jest na spostrzeganiu relacji. Z tego powodu zabawy z układankami, paciorkami, kulkami, klockami i innymi podobnymi przedmiotami, są bardzo pomocne w rozwijaniu u dzieci umiejętności zarówno spostrzegania figury i tła, jak i spostrzegania stosunków przestrzennych.
Różnica pomiędzy umiejętnością spostrzegania figury i tła i umiejętnością spostrzegania stosunków przestrzennych polega na tym, że w pierwszym przypadku pole wzrokowe podzielone jest na dwie części: figurę czyli tę "narzucającą się" część pola, na którą skierowana jest uwaga, i nie narzucające się spostrzeżeniowo tło; w drugim przypadku - dowolna liczba przedmiotów może być spostrzegana we wzajemnych, zachodzących między nimi stosunkach przestrzennych i uwaga jest skoncentrowana na każdym z nich w jednakowym stopniu