ADHD - zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi, zwany również zespołem hiperkinetycznym. Jest to najczęstsze zaburzenie rozwojowe, ADHD dotyka około 5% dzieci
w młodszym wieku szkolnym. Według różnych danych, 2-4 razy częściej diagnozowane jest u chłopców niż
u dziewczynek. Pojawia się wcześnie – najczęściej w ciągu pierwszych pięciu lat życia dziecka, chociaż zwykle trudno jest wychwycić początkowy moment wystąpienia objawów.
Objawy ADHD można podzielić na trzy główne kategorie obejmujące:
Nadmierna aktywność ruchowa:
Charakterystyczne dla osób z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej są trudności w wytrwaniu
w aktywności wymagającej zaangażowania poznawczego oraz tendencja do porzucania jednego działania na rzecz drugiego bez kończenia ich obu. Nadruchliwością określana jest taka aktywność ruchowa dziecka, która
w porównaniu z aktywnością ruchową innych dzieci w tym samym wieku i na tym samym poziomie rozwoju jest znacznie wyższa. W rzeczywistości dziecko dotknięte ADHD bardzo wyróżnia się w otoczeniu rówieśników swoją ruchliwością.
W celu podsumowania do charakterystycznych zachowań z zakresu nadruchliwości należy zaliczyć:
wyraźny niepokój ruchowy,
niemożność pozostawania w bezruchu nawet przez krótki czas,
podrywanie się z miejsca,
bezcelowe chodzenie,
bieganie bez celu,
raczej bieganie niż chodzenie,
machanie rękami i nogami,
gadatliwość,
wpadanie na różne przedmioty,
ciągłe wykonywanie nawet drobnych ruchów, np. bujanie się na krześle, bawienie się wszystkimi przedmiotami w zasięgu ręki.
Należy jednak jeszcze raz podkreślić, że nie można rozpoznać zespołu ADHD tylko na podstawie stwierdzenia jednego z wymienionych objawów, ponieważ zapewne większości z nas wielokrotnie zdarza się zachowywać
w przynajmniej jeden z wymienionych sposobów, chociażby w sytuacji wywołującej stres.
Nadmierna impulsywność:
Kolejną charakterystyczną cechą osób z ADHD jest impulsywność, która w opisywanych przypadkach jest znacznie wzmożona. Oznacza to, że dzieci dotknięte tym problemem działają w sposób niekontrolowany, czyli nie są w stanie powstrzymać tego, co robią. Zazwyczaj mają świadomość nieprawidłowości swoich zachowań, ponieważ znają reguły. Nie są jednak w stanie zapanować nad swoimi czynami oraz nie zastanawiają się nad ich konsekwencjami. Nadmierna impulsywność to inaczej brak zdolności do odroczenia lub zahamowania reakcji. Przejawia się to w natychmiastowej realizacji pomysłów bez uprzedniego zastanowienia się nad skutkami swoich działań. Innymi słowy osoba z ADHD „najpierw zrobi, a potem pomyśli”. Przykładami obrazującymi sytuację mogą być takie zachowania, jak:
częste wtrącanie się w rozmowy innych osób,
zakłócanie ciszy, pomimo częstego upominania,
wybieganie na ulicę,
nadmierna reakcja na bodźce z otoczenia,
pochopność w działaniu,
podatność na sugestie – dziecko z ADHD łatwo namówić do zrobienia czegoś głupiego,
kłopoty z planowaniem, co jest szczególnie widoczne, kiedy dziecko ma samodzielnie wykonać jakieś zadanie i musi kontrolować, co już zrobiło, a co jeszcze ma do zrobienia,
nieumyślne psucie zabawek,
częsta irytacja,
brak cierpliwości – dziecko nie potrafi czekać na nagrodę.
Zaburzenia w koncentracji uwagi:
U osób z tym zespołem zdolność skoncentrowania własnej uwagi na wykonywanym zadaniu jest znacznie osłabiona. Dotyczy to również skrócenia czasu, przez jaki dziecko jest w stanie skupić swoją uwagę na jednej czynności. Problem polega też na nieumiejętności wybrania spośród docierających z zewnątrz bodźców tego najważniejszego. Z tego względu dzieci z ADHD często sprawiają wrażenie zamyślonych, śniących na jawie.
Ponadto, nie potrafią skupić swojej uwagi na dwóch czynnościach jednocześnie, czyli np. słuchać nauczyciela
i notować w tym samym momencie. Nasilenie wymienionych objawów obserwuje się głównie w sytuacjach, kiedy od dziecka wymagane jest skoncentrowanie uwagi na dłuższy czas, np. na czyjejś wypowiedzi, czytanym tekście. Również przebywanie w większej grupie ludzi, np. w szkole, może powodować wzmożone zaburzenia uwagi. Należy jednak zauważyć, że dzieci z ADHD potrafią skupić swoją uwagę nawet na bardzo długo nad czymś, co jest dla nich interesujące. Nie potrafią jednak robić tego „na siłę”. W życiu codziennym zaburzenia uwagi mogą skutkować następującymi sytuacjami:
problemem z wykonaniem dłuższego zadania złożonego z kilku poleceń,
zapominaniem o zabieraniu ze sobą do szkoły książek, zeszytów itd.,
zapominaniem o odrobieniu pracy domowej lub jakie ćwiczenia były zadane,
nadmiernym roztargnieniem,
rozpoczynaniem kolejnej czynności bez ukończenia poprzedniej.
Dziecko z ADHD łatwo się rozprasza, na krótko się koncentruje, źle zapamiętuje szczegóły, ma trudność
z zastosowaniem się do instrukcji, często gubi i zapomina rzeczy, nie przepisuje dokładnie z tablicy.
Rodzaje ADHD:
Oczywiście, nie u każdego dziecka obraz choroby jest taki sam. Również nie wszystkie objawy występują
z takim samym natężeniem. Zdarza się, że jedna z grup symptomów jest zdecydowanie wyraźniejsza od pozostałych, dominuje. Z tego względu wprowadzono podział na 3 podtypy ADHD:
ADHD z dominującymi objawami nadruchliwości oraz impulsywności
ADHD z przewagą zaburzeń uwagi
podtyp mieszany (najczęściej rozpoznawany)
(u chłopców częściej obserwuje się podtyp mieszany, podczas kiedy u dziewczynek z reguły dominujące są objawy związane z zaburzeniami uwagi)
Przyczyny:
zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest zapisany w DNA człowieka, czyli podstawą tego schorzenia są czynniki genetyczne. Oznacza to, że ADHD może być przekazywane z pokolenia na pokolenie. Nie udało się jednak wyodrębnić pojedynczego genu odpowiedzialnego za ten stan. Z tego względu mówi się, że ADHD jest chorobą dziedziczoną wielogenowo. Oznacza to, że do wystąpienia tego zaburzenia potrzebne jest zadziałanie nie jednego, ale kilku różnych genów wspólnie. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej uznaje się więc,
w świetle współczesnych badań, za zbiór cech uwarunkowanych genetycznie. Badania rodzinne wykazały, że ryzyko wystąpienia ADHD jest znacznie (nawet siedmiokrotnie) częstsze w rodzinach, w których ktoś już cierpi na to zaburzenie.
Leczenie:
Terapia ADHD jest wielokierunkowa. Oznacza to, że w jej skład wchodzi leczenie dziecka, jak również działania edukacyjne skierowane do rodziców oraz nauczycieli. Ogólnie mówiąc, ma ono doprowadzić do zmniejszenia objawów ADHD, zmniejszenia objawów współistniejących (np. dysleksji, dysgrafii) oraz zmniejszenia ryzyka późniejszych powikłań. W skład terapii ADHD wchodzą:
terapia behawioralna – celem tej terapii jest modyfikowanie zachowań dziecka, co ma w efekcie doprowadzić do wyciszenia złych zachowań, a wzmocnienia dobrych; jedna z najbardziej skutecznych terapii;
psychoedukacja na temat przyczyn, objawów, leczenia ADHD, co ma pomóc dziecku w zdjęciu z siebie poczucia winy;
praca na pozytywnych wzmocnieniach ma pomóc dziecku w podwyższeniu własnej samooceny oraz zwiększeniu motywacji do pracy;
ustalenie systemu zasad oraz konsekwencji ich nieprzestrzegania w różnych środowiskach (np. dom, szkoła);
nauczanie wyrównawcze – są to dodatkowe zajęcia, które mają pomóc dziecku wyrobić w sobie pewne nawyki, które będą mu pomagały w uczestniczeniu w zajęciach; stworzenie strategii ułatwiających radzenie sobie z objawami chorobowymi;
zajęcia z logopedą – często wśród dzieci z nadpobudliwością występują zaburzenia mowy, takie jak jąkanie – w takich przypadkach terapia mowy jest niezbędna;
terapia zajęciowa – ukierunkowana z reguły na rozwój motoryczny dziecka;
trening umiejętności społecznych;
terapia zaburzeń uwagi;
poszczególnych jej członków oraz funkcjonowania rodziny jako całości; terapia indywidualna – może okazać się potrzebna w przypadku dzieci, u których dołączają się objawy depresyjne lub nerwicowe; niekiedy pomocna okazuje się terapia rodzinna, trening umiejętności rodzicielskich i poradnictwo rodzinne, jeżeli wyraźne są nieprawidłowości dotyczące relacji
farmakoterapia