antropologia pracy

EWiP K.W.

Antropologia pracy

  1. Wstęp

  2. Praca na przestrzeni dziejów

  3. Różnice płci w sferze pracy

  4. Rola pracy w życiu człowieka

  5. Zakończenie

  6. Bibliografia

  1. Wstęp

Praca stanowi podstawowy wymiar bytowania człowieka na ziemi. Praca to działalność przechodnia. Oznacza to, że ma swój początek w człowieku, następnie skierowana jest ku zewnętrznemu przedmiotowi i zakłada panowanie nad „ziemią”. Ziemię należ tu rozumieć jako fragment widzialnego wszechświata, którego jest mieszkańcem. Mówiąc o „przyśpieszeniach” w życiu ekonomiczno – cywilizacyjnym ma się na myśli postęp techniki oraz nauki. Człowiek przez swoją pracę, coraz bardziej staje się panem ziemi. Panuje on nad ziemią, dzięki hodowli zwierząt, uprawie ziemi oraz wydobywaniu z ziemi i morza różnorodne bogactwa naturalne. Wysiłek człowieka wspomagany jest coraz lepszymi maszynami. Mimo, że praca stała się zmechanizowana, to człowiek nadal jest podmiotem tej pracy. Technika rozumiana jest jako zespół narzędzi, którymi człowiek posługuje się przy pracy. Technika przyczynia się do ułatwiania pracy, usprawniania jej, przyspieszenia i zwielokrotnienia. W pracy można wyróżnić dwa kręgi wartości: jeden, który związany jest z pracą, natomiast drugi wynikając z rodzinnego charakteru. Trzeci krąg odnosi się do wielkiego społeczeństwa, do którego jednostka przynależy na podstawie więzi kultury i historii. Te trzy wartości powinny się ze sobą łączyć i wzajemnie przenikać. Praca w znaczeniu techniki jest zjawiskiem pozytywnym i korzystnym, o ile przedmiotowy wymiar pracy nie weźmie góry nad wymiarem podmiotowym1.

2. Praca na przestrzeni dziejów

Amerykański socjolog Alvin Toffler wyróżnił trzy okresy rozwoju cywilizacji2:

W początkowych etapach rozwoju cywilizacyjnego istotą pracy była walka o przetrwanie, przejawiająca się coraz to nowszymi sposobami zdobywania żywności, zapewnienie bezpieczeństwa swojej grupie, m.in. zbieractwo, myślistwo, hodowla, rolnictwo oraz podział pracy (najpierw według płci, a następnie według zawodów). Początkowo także nie dostrzegano możliwości wytwarzania i przechowywania nadwyżek produktów pracy człowieka. Dopiero gdy się pojawiły, powstawały możliwości wymiany i celowego rozwoju ekonomicznego i społecznego. Najważniejszą cechą rozwoju cywilizacji agrarnej, było stałe osadnictwo wiejskie. Ludzie żyli na wsi i pracowali w pobliżu swojego domu przez całe swoje życie. Rolnictwo wprowadziło mentalność wiejskiej wspólnoty. Przełomem okresu agrarnego było wyodrębnienie się rzemiosła z rolnictwa, a to się wiązało z kolejnym podziałem pracy. Wraz z nim zaczął się proces profesjonalizacji pracy. W okresie tym, powstawały nowe narzędzia pracy i nowe zawody. Nie dostrzegano jednak jeszcze aspektów jakościowych w pracy. W średniowieczu nadal pozbawiano człowieka możliwości indywidualnego rozwoju. Każdy obywatel Państwa przynależał do konkretnej warstwy społecznej i nie mógł wybrać sobie samodzielnie zawodu. Wierzenia religijne zakładały, że życie pustelników i sposób życia zakonników jest ponad trudem pracy i życia codziennego. Uważano, iż praca jest po to, aby utrzymać przy życiu jednostkę i ogół. Nie obowiązywała ona tych, którzy mogli żyć z posiadania i tych, którzy oddawali się kontemplacji duchowej. Pracę traktowano jako swoisty przymus, który służy utrzymaniu życia, strzeże przed nałogami i lenistwem oraz oznacza uwielbienie Boga. W odrodzeniu zmienił się sposób traktowania pracy. Poszukiwano doskonałego systemu społecznego, w którym praca byłaby samospełnieniem i źródłem radości. Reformacja doprowadziła do innego postrzegania pracy. Praca stała się swoistą miarą wartości człowieka, celową i zorganizowaną jego działalnością. W późniejszym okresie wybitni myśliciele i uczeni, charakteryzowali pracę jako: źródło szczęścia i przyjemności oraz społecznego porządku. Zaczęto doceniać pracę w sferze produkcji, przy jednoczesnym wzroście wydajności pracy. Rewolucja przemysłowa spowodowała lepsze przygotowanie do organizacji pracy. Czynności człowieka stały się elementem różnicowania ludzi i wyznacznikiem sensu życia. Niestety rewolucja przemysłowa wiązała się także z negatywnymi zjawiskami, np.:

W tym okresie powstało prawo pracy i pierwsze karty praw człowieka. Gwarantowały one m.in. wolność słowa oraz wolności osobiste takie, jak prawo do własności i jej nienaruszalności. Rodziła się demokracja i rynek pracy. Powstały zalążki społeczeństwa, które w dzisiejszych czasach określane są mianem społeczeństwa obywatelskiego. Przechodzenie świata od cywilizacji przemysłowej do informacyjnej przebiega w procesie ścierania się różnych systemów wartości i nowych koncepcji człowieka. Dokonują się ważne przemiany sensu pracy i karier zawodowych:

Na przestrzeni wieków istota pracy i jej środowisko uległo licznym zmianom, co przedstawia się następująco:

Praca fizyczna -> mechanizacja -> automatyzacja -> robotyzacja-> informatyzacja (intelektualizacja pracy)3.

3. Różnice płci w sferze pracy

Od niepamiętnych czasów występuje podział, który związany jest z płcią. Już w pierwotnych społeczeństwach można było dostrzec pewną zależność – kobiety zajmowały się zbieractwem i wychowywaniem dzieci, natomiast mężczyźni chodzili na polowania. W okresie przedprzemysłowym istniał podział na prace wykonywane przez mężczyzn oraz prace, które były domeną kobiet. Można dostrzec ogólne reguły: mężczyźni wykonują prace, wymagające większej siły fizycznej oraz oddalania się od domu, natomiast kobiety – wykonują prace, które wymagają mniejszego wysiłku i są w pobliżu miejsca zamieszkania. W różnych społeczeństwach inaczej odbierano prace kobiet. Praca wykonywana przez kobiety w ujęciu ekonomicznym była równie ważna jak praca ich mężów, aczkolwiek czynności przez nie wykonywane cieszyły się mniejszym prestiżem. W społeczeństwach o gospodarce przedprzemysłowej nie było też wyraźnego uzależnienia ekonomicznego kobiet od mężczyzn, ponieważ zależność ta była obustronna. Praca kobiet na równi z pracą mężczyzn decydowała o bycie rodziny. Uprzemysłowienie, rozpoczynające podział na społeczną sferę pracy najemnej i prywatną sferę pracy domowej, przyniosło duże zmiany w tych relacjach. Tradycyjna skłonność do niższej oceny pracy kobiet zaczęła znajdować wyraz nie tylko w sferze kultury, ale także na rynku pracy4. W okresie socjalistycznym kojarzy się pojawienie pracy zarobkowej i prokreacji z teorią społeczną. Pojawiają się tu takie określenia jak: produkcja i reprodukcja. Produkcję łączyła się z funkcją społeczną i pracą mężczyzny, która ma na celu utrzymanie rodziny. Reprodukcja odbywała się w sferze domowej i kojarzona jest z pracą kobiet. Można było spotkać się z podziałem pracy kobiet i mężczyzn, mimo że pracowali w tych samych miejscach i mieli do wykonania ważne zadania. Kobiety wykonywały następujące czynności:

Do zadań mężczyzn należało:

Od mężczyzn i kobiet oczekiwało się zarabiania i przynoszenia pieniędzy do domu. Pozytywna wypowiedź na temat wykonywanej pracy była porównywana do najwyższej pochwały. W PRL-u kobiety i mężczyźni mieli równe prawa ekonomiczne, w sensie dostępu do pracy i zarobków. W dziedzinie pracy często dochodziło do stratyfikacji płci, która uzasadniana była chęcią „ochrony” kobiet przed niebezpieczną i ciężką pracą. Wg tej ideologii kobiety miały tak samo ważną pracę, jak mężczyźni, a nawet ważniejszą, ponieważ były obciążone trójetatowością: praca w domu i gospodarstwie oraz działania w zawodzie. W czasach reżimu socjalistycznego mężczyźni podejmowali pracę z dala od domu jako robotnicy lub kierownicy, natomiast postsocjalizm daje więcej możliwości dla kobiet. Mogą one pracować daleko od swojego miejsca zamieszkania, albo prowadzić swoją działalność w domu. Wszystkie działalności działały zgodnie z prawem.5 Okres powojenny charakteryzował się zniesieniem oficjalnie realizowanej koncepcji równouprawnienia przez podział na prace męskie i damskie. Kobiety zaczęły pracować fizycznie, ponieważ zabrakło rąk do odbudowy Polski ze zniszczeń. Można było wtedy spotkać takie zawody jak: maszynistka pociągu, murarka, hutniczka itp. Po okresie odbudowy Państwa, kobiety zostały odsunięte od robót fizycznych. Wprowadzono ochronę pracy kobiet6. Na początku XIX w. kobiety ze zubożałej szlachty często podejmowały pracę jako nauczycielki domowe. Powieść Orzeszkowej pt. „Marta” przedstawia tytułową bohaterkę, która po stracie męża nie była w stanie utrzymać siebie, ani dziecka. Marta próbowała zarabiać w zawodzie dostępnym kobietom tej klasy, w zawodzie guwernantki. Niestety jej wykształcenie nie było wystarczające, chętnych do pracy było dużo, a płace były bardzo niskie. Marta straciła pracę, a co za tym idzie podstawy swojej egzystencji. W realnym świecie wiele kobiet miało ten sam problem, co tytułowa Marta. Kobietom, którym nie udawało się zdobyć posady guwernantki, miały jeszcze dwie możliwości: praca fizyczna albo prostytucja. Ale w tym drugim przypadku zabierano kobiecie dzieci, a ponadto mogła zarazić się chorobami wenerycznymi. Kobiety wchodzące do coraz to nowszych zawodów, stawały się konkurencją dla mężczyzn. Drugim po zawodzie nauczycielki, była posada urzędniczki pocztowej. Od 1905 r. kobiety sprawdziły się jako zręczne, pojęte i solidne pracowniczki. Mimo to ich wynagrodzenie było zdecydowanie mniejsze niż wynagrodzenie mężczyzn. Kobiety zaczęły zakładać rożne stowarzyszenia, nie tylko w zawodzie nauczycielki i urzędniczki pocztowej, ale i innych zawodach, m.in. gospodyń wiejskich7. Niestety obecnie pracodawcy niechętnie zatrudniają kobiety, zwłaszcza matki. Ich zdaniem kobiety częściej biorą zwolnienia, ponieważ mają małe / chore dzieci. Niektórzy pracodawcy często szukają sytuacji, w których będą mogli zwolnić pracujące matki8.

4. Rola pracy w życiu człowieka

Praca uznawana jest za jedną z ważniejszych form aktywności człowieka. Praca to działalność celowa, podnoszenie jakości życia oraz przekształcanie dóbr przyrody i przystosowanie ich do zaspokajania potrzeb jednostki. T. Tomaszewski wyróżnia w pracy sześć kategorii działalności celowych (grupy motywów)9:

Poglądy na pracę i jej wartość produkcyjną, zmieniały się przez wieki. W czasach ustroju wspólnoty rodowej ludzie traktowali prace, jako konieczność życiową, ciążącą w równym stopniu na wszystkich jednostkach dorosłych oraz sprawnych. Okres niewolnictwa to praca zepchnięta na barki niewolników, była przedmiotem przymusu i pogardy warstw wyższych (tj. filozofów, kapłanów, władców, którzy byli na najwyższym szczeblu hierarchii społecznej). W okresie feudalizmu ideologia chrześcijańska traktowała prace produkcyjną jako konsekwencję grzechu, jako środek konieczny do utrzymania w zdrowiu duszy i ciała bądź tez jako źródło pewnych cnót ważnych ze względu na cel ostateczny. Wiek XVII i XVIII to przypisywanie pracy produkcyjnej wartości takie, jak wartość moralna i ekonomiczna. Zasadniczy wpływ na kształtowanie się współczesnych poglądów na pracę wywarł marksizm i leninizm. Wg tych założeń, praca jest głównym czynnikiem kształtującym i odzwierciedlającym postawę, która decyduje o wykorzystywaniu możliwości życiowych człowieka. Wg F. Engelsa praca stworzyła człowieka i decyduje o jego nieustannym rozwoju10. Postęp techniczny i technologiczny wywołał zmiany w treści i organizacji procesu pracy. Obecna sytuacja stawia przed pracownikami nowe zadania, wymusza konieczność przygotowania się emocjonalnego i merytorycznego (m.in. rozszerzanie zakresu kompetencji i zmiana kompetencji zawodowych) oraz podaje kolejne wymagania. Coraz częściej pojawia się pojęcie telepracy, czyli pracy realizowanej z wykorzystaniem nowoczesnych technik telekomunikacyjnych i informatycznych. Zamienie stosuje się określenia: praca na odległość, praca sieciowa, praca zdalna, praca elastyczna lub praca domowa. Można wymienić do tego typu pracy zarówno zalety, jak i wady11.

ZALETY WADY
indywidualna organizacja czasu jednoczesne pełnienie roli pracownika i domownika
sposób i rytm pracy dostęp do właściwego sprzętu i oprogramowania
większa elastyczność w sprawach osobistych i zawodowych problem z określeniem granic w czasoprzestrzeni domowej i zawodowej
wprowadzenie nowych sposobów pracy utrudniona pomoc korzystania z zasobów rzeczowych i personalnych firmy

W otaczającej nas rzeczywistości ludzie są rozdzieleni między pracą a życiem osobistym oraz między codziennymi wysiłkami a marzeniami. Praca przybrała nowy wymiar. Niektórzy traktują pracę, jako konieczne wyrzeczenie. Niewiele osób z radością chodzi codziennie do pracy. Ludzie w miejscu, w którym zarabiają pieniądze nie są sobą, ukrywają własną autentyczność na rzecz rynku pracy. Pracownicy codziennie walczą o utrzymanie się na pozycji. Ten bieg za pieniędzmi zabiera ludziom czas i pozbawia energii. Dzisiejsi pracownicy stworzyli sobie przenośne biura w postaci telefonów komórkowych i laptopów, które zabierają nawet na wakacje. Jeśli praca nie będzie dostarczała pozytywnej energii, to wszystko, co zostanie przez pracownika wyprodukowane, będzie dla niego cały czas niewystarczające12.

  1. Zakończenie

Podsumowując, z „ pracy swojej ma człowiek pożywać chleb codzienny”. Poprzez pracę musi przyczyniać się do rozwoju nauki i techniki. Powinien nieustannie podnosić poziom kulturalny i moralny społeczeństwa. Praca natomiast oznacza każdą działalność człowieka. Praca wyróżnia go od innych stworzeń, ponieważ tylko on ją wykonuje i tylko on jest do niej zdolny. Tak więc praca jest elementem człowieczeństwa13. Na przestrzeni wieków kształtowała się praca, jej znaczenie oraz postrzeganie przez ludzi. W czasach pierwotnych praca pojawiała się jako polowanie, uprawianie ziemi itp. Z biegiem tysiącleci nabrała ona nowy wymiar. Stała się elementem ekonomicznym, który daje pewien dochód i daje pozycje. Powstaje praca produkcyjna. W historii pracy można także podział płci na wykonywane działalności człowieka. Zazwyczaj mężczyźni wykonywali robotę fizyczną, natomiast kobiety – pracowały przy domu. Dopiero postęp technologiczny, wyrównał szanse do pracy. Kobiety stały się dla mężczyzn konkurencją, ponieważ okazały się solidnymi pracowniczkami. Zdarza się jeszcze jednak tak, że pracodawcy wolą zatrudniać mężczyzn, ponieważ są przekonania, iż kobiety będą często brały zwolnienia z powodu np. chorych dzieci. Poste techniki przyczynił się do tego, że łatwiej nam wykonywać większość zajęć, ale praca została już przeniesiona na sferę prywatną i dlatego ludzie często zapominają o spędzaniu czasu z rodziną i odpoczynku. Należy więc racjonalnie oddzielić pracę od życia rodzinnego.

  1. BIBLIOGRAFIA

Jan Paweł II, Laborem exercens, 1981

J. Rick, Antykariera w poszukiwaniu pracy życia, Wyd. Nowy Marketing, Warszawa1998

W. Rachalska, Z. Wiatrowski, Pedagogika pracy, Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1978

A. Lubrańska, Psychologia pracy. Podstawowe pojęcia i zagadnienia, Wyd DIFIN, Warszawa 2008

S. Walczewska, Damy, rycerze i feministki, Wyd. eFKa, Kraków 1999

H. Januszek, Socjologia pracy, Wyd. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 2000

F. Pine, Góralskie wesele. Pokrewieństwo, płeć kulturowa, i praca na terenach wiejskich socjalistycznej i postsocjalistycznej Polski, R. E. Hryciuk, A. Kołacińska [Red.], Gender perspektywa antropologiczna, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007

B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Wyd. Oficyna – W ”Naukowa, Warszawa 2003

B. Baraniak, A. Bogaj, S.M. Kwiatkowski, Pedagogika pracy, Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007

  1. Jan Paweł II, Laborem exercens, 1981↩

  2. B. Baraniak, A. Bogaj, S.M. Kwiatkowski, Pedagogika pracy, Wyd. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007, s. 26-30↩

  3. B. Baraniak, A. Bogaj, S.M. Kwiatkowski, Pedagogika... Tamże, s. 25-26↩

  4. B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Wyd. Oficyna – W ”Naukowa, Warszawa 2003, s. 350↩

  5. F. Pine, Góralskie wesele. Pokrewieństwo, płeć kulturowa, i praca na terenach wiejskich socjalistycznej i postsocjalistycznej Polski, R. E. Hryciuk, A. Kołacińska [Red.], Gender perspektywa antropologiczna, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007,s. 79-84↩

  6. S. Walczewska, Damy, ... Tamże, s. 87-88↩

  7. S. Walczewska, Damy, rycerze i feministki, Wyd. eFKa, Kraków 1999,m s. 81-86↩

  8. H. Januszek, Socjologia pracy, Wyd. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 2000, s. 188↩

  9. A. Lubrańska, Psychologia pracy. Podstawowe pojęcia i zagadnienia, Wyd DIFIN, Warszawa 2008, s.12-13↩

  10. W. Rachalska, Z. Wiatrowski, Pedagogika pracy, Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1978, s. 31-32↩

  11. A. Lubrańska, Psychologia...Tamże, s.15-17↩

  12. J. Rick, Antykariera w poszukiwaniu pracy życia, Wyd. Nowy Marketing, Warszawa1998, s. 21-22↩

  13. Jan Paweł II, Laborem... Tamże↩


Wyszukiwarka