BY CZAS NIE ZAĆMIŁ I NIEPAMIĘĆ ( OPRACOWANIE WSTĘPU)

1.Chrzest Polski, panowanie Mieszka i Bolesława wyłoniły Polskę na arenę świata cywilizowanego. Dopiero wtedy zaczęliśmy nadrabiać wszelkie opóźnienia kulturowe względem sąsiadów. Przyjęcie łaciny było dla nas umożliwieniem narodzin polskiej kultury piśmienniczej. Kościół – stał u progu naszego piśmiennictwa. Pierwsze zapiski zawdzięczamy katedrom biskupim. 5 katedr biskupich( za czasów Bolesława) rozsyłały podległym sobie kościołom, karty pergaminowe z wykazami świąt ruchomych. Na brzegach tych kart zapisywano daty ważnych wydarzeń lokalnych, wyprawy , najazdy itp. Zapiski te zwano annales. Gniezno , koniec X wieku -> pojawienie się pierwszego rocznika niemieckiego, najprawdopodobniej sprowadzonego i kontynuowanego przez bp. Jordana. Rocznik zniknął w czasie najazdu czeskiego. Ocalał jednak inny, z początku XI w. tzw. Galijski. W porę wywiozła go z kraju żona Mieszka II. Wrócił on do Polski wraz z Kazimierzem Odnowicielem i był kontynuowany od 1039r. Był on prawdopodobnie jednym ze źródeł informacji Galla Anonima. Tyniec, Mogilno i Lubiń były ogniskami myśli benedyktyńskiej. Prawdopodobnie właśnie oni kładli podwaliny kultury umysłowej w Polsce. Rosła także liczba roczników , prowadzonych systematycznie.Pierwsze szkoły katedralne w Polsce :

* ok XI w. -> Kraków

* ok 1075 r.-> Gniezno

Około XII w. następuje rozwój szkolnictwa i bibliotek. Wszystko pod patronatem kleru. Stacjusz, Persjusz, Terencjusz, Beocjusz, Arator -> wzorce literackie średniowiecznej stylistyki. Izydor z Sewilli -> encyklopedia średniowieczna. Rozszerzała się znajomość łaciny, oraz rosło zainteresowanie przeszłością. Wzrastało również znaczenie kancelarii królewskiej. Dawała ona dobre przygotowanie do historiografii (ogromna ilość dokumentów , które stanowiły źródło wiedzy historycznej).

Kroniki – były to utwory literackie często przeznaczone do słuchania. Miały przemawiać atrakcyjną formą i ciekawym stylem. W średniowieczu rozróżniano dwa : styl prosty , oraz wytworny, ozdobny. Pierwsze kroniki zupełnie ignorowały daty roczne. Najważniejsza była barwna opowieść o czynach, przemawiająca swymi walorami literackimi.

W XIII w. nastąpił ogromny rozwój kultury i społeczeństwa , oraz ogromny rozkwit słowa pisanego. Rozpowszechniła się znajomość pisma -> wzrost liczby szkół , oraz wzrost zainteresowania historiografią. Zmieniło się dziejopisarstwo, zbliżenie gatunkowe kronik i roczników.

- ograniczenie ozdobności kronik

- utrata zwięzłości przez roczniki

-roczniki często włączano do kronik

2.Gall Anonim i Kronika ( mniej obszernie bo już to mieliliśmy)

- powstanie 1112-1116r.

- brak pewności czy została ukończona

- ówcześnie budziła wiele zastrzeżeń- > zarówno autor jak i sama Kronika szybko i na długo odeszli w niepamięć.

- gesta

-ideał władcy wg. Anonima : rycerski, sprawiedliwy, chrześcijanin wojujący z poganami, strzegący suwerenności państwa, od dzieciństwa obdarzony wyjątkowymi cechami.

3.Wincenty Kadłubek :

- urodzony ok. 1150/1160

- brak informacji o pochodzeniu autora

-początkowo studia w Krakowie , później w Paryżu

-kapelan Kazimierza Sprawiedliwego

-1208 r. – bp. Krakowski

- w swej kronice cytował wiele źródeł, często z drugiej ręki

- obeznany z dziełami prawniczymi, nie raz uzasadniał polskie prawa przy pomocy prawa rzymskiego i kanonicznego

- powstanie Kroniki – początek XIII w. najprawdopodobniej zachęcany przez króla.

- obficie rozbudowana legenda, częste przeinaczanie faktów

- dzieje narodu odgrywają mniejszą rolę niż interpretacja moralistyczna

-ideał władcy wg. Kadłubka : cierpliwy i wybaczający

- opiera się na Kronice Galla Anonima , lecz wykorzystuje ją zgodnie ze swoja wizją

- rozbudowanie przeinaczonego przez Anonima wątku zatargu z bp. Stanisławem, zrobienie z niego męczennika (oraz stworzenie podwalin kultu św. Stanisława)

- styl manieryczny, zawiłe i skomplikowane wyrażenia , szyk przestawny w zdaniu , obfitość metafor , wyszukane peryfrazy -> utrudniaja lekturę

- dzieje przedstawione w formie dialogu , pierwsze 3 księgi to rozmowa między abp. Gnieźnieńskim Janem , a Mateuszem bp. Krakowskim. Dopiero 4ta księga jest relacją ciągłą.

- niezwykle poczytna i popularna przez długi czas , wyparła Kronikę Galla

-dopiero w oświeceniu zaczęto podważać prawdomówność pióra Kadłubka.

4.Kronika wielkopolska

-powstała w kręgu Przemysła II

-dzieje bajeczne i historie do 1272 roku

- brak zakończenia

- autor nieznany (przypuszcza się ,że Godysław Baszko lub bp. Boguchwał)

- czas powstania – prawdopodobnie lata80/90 XIII wieku

-do 1202 r. śladem Kadłubka ( tylko wyciągi z wiadomości historycznych, odrzucenie retoryki)

- wiele wiadomości i patrioty zmów lokalnych

- obszerne informacje z podań wielkopolskich

- ideał władcy : Przemysł I – ascetyczny, umartwiający się , pełen wyrzeczeń , hojny, pobożny i wstrzemięźliwy

- pierwszy romans rycerski w kronice

- stanowi początek tzw. Wielkiej Kroniki składającej się z :

* roczników wielkopolskich

* Kroniki wielkopolskiej

* luźnych zapisków kalendarzowych

* Kroniki Janka z Czarnkowa -> różniąca się od innych , autobiograficzna , namietna pasja publicystyczna

5.Janko z Czarnkowa:

- wczesnohumanistyczny styl

-Awinion, Niemcy , Praga , zachodnia słowiańszczyzna -> znane Jankowi

- nie cytuje pisarzy lecz powołuje się na proroków i psalmistę

-gloryfikacja zmarłego króla i Polski jego czasów, Andegawenowie przyczyną upadku , anarchii itp.

- moralista

- naoczna relacja ze śmierci Kazimierza

- autor fragmentu Kroniki krakowskiej

- syn wójta z Czarnkowa

- archidiakon gnieźnieński

-opisuje zapalenie płuc jako prawdopodobną przyczynę śmierci króla

- zgon króla jest przyczyną upadku Janka i pozbawienia go urzędów-> skazanie go na banicję

-Wielkopolska wroga Andegawenom

- przeżywanie opisywanych zdarzeń z osobistym zaangażowaniem

- brak początku i końca

-brak ozdobników

- surowo referowane fakty

- rozdziały opatrzone rocznymi datami

- akcenty buntownicze

- fiasko polityki prawdopodobną przyczyną przerwania pisania pierwszego „pamiętnika”

6. Dziejopisarstwo na Śląsku. Podchwycono niechęć wielkopolski do Andegawenów. Brak ośrodka kulturalnego( takich jak Kraków i Poznań). Brak wiedzy o życiu umysłowym z epoki pierwszych Piastów.

-1237 r . – rocznik kamieniecki -> najwcześniejszy na Śląsku

- robiono wyciągi ze źródeł małopolskich i wielkopolskich

-XIII/XIV w. -> Kronika polska / Kronika polsko-śląska -> pierwsza z kronik na Śląsku -> wyciąg z kroniki Kadłubka uzupełniony o wiadomości ze śląskiego poematu o Piotrze Właście.

- Kronika książąt polskich i biskupów wrocławskich

-> wyciągi z Gala

-> od 23 rozdziału autor kreśli lokalne dzieje

-> autor nieznany -> duchowny z kolegiaty w Brzegu

7.Jan Długosz -> Roczniki ,czyli kroniki sławnego królestwa polskiego.

- rozpoczęcie prac pisarskich ok 1455r.

-Zbigniew Oleśnicki protektorem Długosza

-materiały gromadzone przez Długosza notowane przez kopistów

-sądy odznaczające się surową ostentacyjnością , bliskie paszkwilu -> przyczyną niechęci Jagiellonów do dzieła

-wytykano Długoszowi brak szacunku dla różnych spraw, ujawnianie papieskich skandali itp.

- głównym zarzutem skutkującym wstrzymanie druku Kronik -> obawa przed ogłoszeniem rozmaitych tajemnic królestwa

-125 lat po śmierci Długosza -> Kroniki -> księga zakazana

-25 lat pracy nad dziełem

- najprawdopodobniej pierwsze powstały zapiski współczesne autorowi

- niezbyt zamożny syn rodziny szlacheckiej

- Uniwersytet Krakowski -> brak stopni naukowych , brak zainteresowania studiami scholastycznymi

- ogromne zainteresowanie dziejopisarstwem

- miejsce na dworze Oleśnickiego

-sekretarz , administrator

- podróże dyplomatyczne za granicę ( Włochy , Węgry, Jerozolima)

-ogromny wpływ Oleśnickiego -> mentor , opiekun, pracodawca

-dzieło Długosza w wielu fragmentach wiernym pogłosem opinii i sądów Oleśnickiego

- mimo bliskości dworu -> opisy stawiające ród Jagiellonów w bardzo złym świetle , podważający legalność rodu

- konflikt o stanowisko bp. Krakowskiego przyczyną banicji

- po amnestii powrót do Krakowa i praca nad udowodnieniem praw Polski do Pomorza

- śmierć w 1480 r.

-12 ksiąg Kronik

- rozliczne źródła , dokumenty krzyżackie, węgierskie, czeskie , ruskie . litewskie itp.

- sumienność wykorzystania źródeł , poszukiwanie autentycznych przekazów

- przeinaczanie faktów lub ich przemilczanie

-wypowiedzi tendencyjne

- wrogość wobec Czechów, Rusi , Litwy oraz Krzyżaków

- bezkrytyczny przekaz Kadłubka przy opisie sprawy bp. Stanisława

- narzekanie na zepsucie obyczajów w Polsce

8.Filip Kallimach – Historia o królu Władysławie ,czyli klęsce warneńskiej

-kronika poświęcona jednemu panowaniu , oparta na relacjach Długosza -> zwana czasem jego przeróbką

- powstanie dzieła ok 1487 r.

- różnice w ujęciu dziejów Władysława Warneńczyka

- Filip Buonaccrosi -> nazwany później Kallimachem , urodzony w 1437 r. we Włoszech, członek humanistycznej akademii rzymskiej -> po aresztowaniach uciekł z kraju, tułaczka po wybrzeżach MŚ i Europie -> dociera do Polski

-wstawiennictwo króla Kazimierza , nie wydano humanisty papieżowi

-poeta, dyplomata, wychowawca i nauczyciel królewskich synów, doradca Olbrachta

- szerokie znajomości i kontakty

- inicjator pierwszego w kraju literackiego towarzystwa

- dzieło mające przysporzyć chwałę Jagiellonom

- przystępne miały być zarówno forma jak i treść

- piękne opisy bitew , psychologiczna konstrukcja postaci itp.

-zmiana stopnia odpowiedzialności za klęskę warneńską

- polemika z Długoszem

9.Zmierzch kronikarstwa nastąpił ok. XVI w. Oświecenie zdecydowanie odrzucało „stare baśnie”. Dopiero w XIX w. zaczęto porządkować i wydawać dawne dzieła z tegoż zakresu. Znikoma ilość wydań krytycznych , związana z niedostępnością kronik oraz malejącą znajomością łaciny.