Deficyt budżetowy – nadwyżka wydatków nad dochodami. Powinien powstawać w momencie kiedy gospodarka danego kraju znajduje się w kryzysie (wzrost wydatków, spadek dochodów).
Emitentem obligacji może być państwo (finansowe) oraz bank centralny (pieniężne).
Skumulowane deficyty budżetowe określamy jako dług publiczny – całkowite zadłużenie państwa zarówno w stosunku do podmiotów krajowych jaki i podmiotów zagranicznych. Negatywne skutki:
Utrwalają zachowania nieodpowiedzialne
Deficyt i dług powodują znaczną redystrybucję dochodu narodowego w społeczeństwie
Pasywna polityka fiskalna państwa – polega na zastosowaniu Automatycznych Stabilizatorów Koniunktury (ASK) czyli samoczynnie działających instrumentów polityki fiskalnej. Mogą nimi być instrumenty ze strony wydatków jak i dochodów budżetowych, które raz uruchomione działają w długim okresie. Najczęściej do ASK zalicza się:
Zasiłki dla bezrobotnych
Podatek VAT
Stopy opodatkowania
Aktywna polityka fiskalna państwa – polega na działaniu państwa podejmowanym w momencie zmiany sytuacji na rynku. Ma sens tylko wtedy gdy jest potrzebna jednorazowa interwencja państwa np. w czasie powodzi. Ograniczenia:
Niepełność informacji
Podjęcie decyzji
Bardzo długi okres wdrożenia ustawy/rozwiązania
Problemy z dopasowaniem się podmiotu do nowej sytuacji
(wydatki rządowe, podatki)
Wzrost wydatków państwa wymaga wzrostu dodatkowych dochodów najczęściej z podatków. Wzrost stopy opodatkowania powoduje obniżenie KSK do poziomu KSK*. Mnożnik inwestycyjny działa wstecz.
(luka recesyjna, luka inflacyjna)
Y* - poziom produkcji potencjalnej w stanie pełnego zatrudnienia czyli występowania jedynie bezrobocia naturalnego.
(efekt wypierania)
Twórcami efektu wypierania są monetaryści, którzy w opozycji do teorii Keynesa próbowali udowodnić, że wzrost wydatków państwa nie zawsze musi prowadzić poprzez wzrost popytu zagregowanego do zwiększenia zagregowanej podaży:
Wzrost wydatków państwa prowadzi do wzrostu popytu czyli wzrostu cen i wzrostu stóp procentowych
Wzrost cen prowadzi do obniżenia popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego
Wzrost stóp procentowych ogranicza inwestycje
Rezultatem może być całkowity lub częściowy efekt wypierania popytu globalnego
Maksymalny pułap deficytu budżetowego do rocznego PKB wynosi 3%, a długu publicznego do PKB wynosi 55% (w Unii 60%).
Elementy systemu bankowego:
Bank centralny – pierwsze w XVII wieku, Francja, Wielka Brytania – były prywatne z przywilejami obsługiwania państwa
Banki komercyjne
Parabanki – instytucje działające na podobieństwo banków, ale nie będące bankami (np. towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne)
Banki wyspecjalizowane – dostępne tylko dla ograniczonego grona klientów (np. inwestycyjne, gospodarki żywnościowej)
Funkcje banku centralnego:
Emisja pieniądza – ma monopol na emisję jakiegokolwiek rodzaju pieniądza
Bank banków – gwarant ostatniej instancji – funkcja ta pojawiła się dopiero w warunkach wielkiego kryzysu. W przypadku bankructwa banku komercyjnego bank centralny wypłaca podmiotom, które miały złożone depozyty w bankrutującym banku komercyjnym, ich wkłady. Bank centralny udziela bankom komercyjnym różnego rodzaju kredytów na utrzymanie ich płynności finansowej np. kredyt refinansowy związany z redyskontem weksli. Jako jedyny bank ma prawo do redyskonta.
Bank państwa – obsługuje wszystkie transakcje finansowe państwa poprzez kontakt rządu z bankiem centralnym. W systemie europejskim bank centralny nie może udzielać kredytów rządom na pokrycie deficytów budżetowych. Zawiaduje również rezerwami walutowymi i dewizowymi państwa oraz odpowiada za kurs waluty krajowej. (Waluta – pieniądz innego kraju. Dewiza – bezgotówkowy środek płatniczy innych państw jak czeki, weksle, listy przewozowe)
Modele banków:
Europejski Bank Centralny – jego struktura została oparta na strukturze Bundesbanku. Jego najważniejszą cechą jest niezależność od jakichkolwiek instytucji unijnych. Odpowiada jedynie za politykę pieniężną. Skupia w sobie wszystkie banki centralne państw UE ze szczególnym uwzględnieniem państw strefy Euro.
System Rezerw Federalnych (FED) – tworzy go system 12 banków prywatnych. Odpowiada nie tylko za politykę pieniężną, ale również za wzrost gospodarczy i bezrobocie w USA.
Weksel – pisemne zobowiązanie dłużnicze, na którym zapisana jest kwota zobowiązania oraz termin wykupu weksla. Jest narzędziem kredytu towarowego (kupieckiego, handlowego). Stosuje się je w gospodarkach powszechnie.
Dyskonto weksla – przejęcie weksla przez bank komercyjny. Bank pobiera sobie od wartości weksla tzw. Stopę dyskontową.
Stopa redyskontowa musi być mniejsza od stopy dyskontowej.
Kredyt pieniężny – jego irracjonalną ceną jest stopa procentowa.
Kredyt – stosunek ekonomiczny zachodzący pomiędzy dłużnikiem, a wierzycielem. Polega on na odstąpieniu prawa do dysponowania kapitałem przy zachowaniu prawa własności w zamian za określoną cenę czyli stopę procentową.