Komunikacja Mowa Podręcznik

Przedwerbalne formy komunikacji

- po urodzeniu rozpoznaje głos matki i odróżnia go od głosu innej kobiety

- 1 ms - różnicuje dwa syntetyczne dźwięki mowy, które różnią się początkową spółgłoską, np. p - bróżnicowanie kategoryczne (dorośli) → zdolność wrodzona, zmniejsza się 10-12 ms

- doświadczenie językowe prowadzi do spadku zdolności różnicowania kategorii, które nie funkcjonują w języku używanym przez dziecko

- noworodki preferują akustyczne cechy strumienia wypowiedzi, które występowały w wypowiedziach matek w okresie ciąży

- 3-4 ms interakcja z matką twarzą w twarz → rozwój systemu komunikowania się + powstawanie przywiązania

Komunikowanie się z otoczeniem:

- zachowania niewerbalne: płacz, spojrzenia, ruchy ciała, gesty, mimika, wokalizacja

- Darwin: płacz = środek dostarczania matce info o stanie dziecka

- płacz: podstawowy – monotonny, przerywany krzyk

z bólu – krzyk z nagłym początkiem, którego siła narasta, jest głośny i ostry

gniewny – poczerwienienie twarzy, przerywane łkania i długi czas trwania

- wartość komunikacyjna

- płacze: 4 ms – gdy dorosły przestaje się z nim bawić

5 ms – gdy obcy dorosły zwróci na dziecko uwagę

9 ms – gdy opiekunka zbliży się do innego dziecka

Volter i Erytingkategoryzacja gestów:

  1. gesty wskazujące, pojawiają się między 9 a 13 ms, wyrażają prośbę o przedmiot, podawanie przedmiotu dorosłemu, pokazywanie i wskazywanie przedmiotu

  2. gesty reprezentujące, tworzą względnie trwałe układy ruchów ciała, rąk, mimiki, którym odpowiadają znaczenia, występują powyżej 14 ms

Dla porozumiewania się dziecka w okresie prewerbalnym charakterystyczna jest komunikacja ostensywna – zwracanie uwagi na obiekty w otoczeniu przez ich wskazywanie

Butterworth: protoimperatywy – służące wpływaniu na interlokutora w celu uzyskania wskazywanego obiektu

protodeklaratywy – sposób komentowania aktualnego stanu rzeczy i wywierania wpływu na uwagę odbiorcy

Vili: 6-7 ms – osiągnąć rzecz, której pragną

gesty wskazywania pomagają → 8-10 ms – przez gest skupiają zainteresowanie partnera na obiekcie, którym są

zainteresowane

12-16 ms – zaczynają łączyć gesty i wiążą je ze słowami

- etykietowanie przedmiotów i zdarzeń za pomocą gestów poprzedza etykietowanie słowami

- Goldin-Meadow i Morford: najpierw tworzą zestawienia 2 gestów oraz gestu i słowa, zanim zaczynają łączyć słowa

Funkcje wczesnych prób komunikowania się:

- regulacja zachowania (aby otrzymać coś lub uzyskać pomoc w osiągnięciu celu)

- interakcja społeczna (dla zwrócenia uwagi partnera lub jej podtrzymania)

- połączenie uwagi (zwrócenie uwagi partnera na wspólne obserwowanie obiektu lub zdarzenia)

Kiedy dziecko zaczyna posługiwać się językiem, łączy wyrażenia deiktyczne (wskazujące np. „tu, tam”) z gestami.

Niemowlęta: - bogata mimika

- uśmiech – wartość komunikacyjna

Wokalizacja = produkowanie dźwięków mniej lub bardziej zbliżonych do dźwięków mowy

Rozwój wokalizacji wg Starka:

  1. stadium odruchowego krzyku i życiowych odgłosów (0-8 tydzień), dźwięki krzyku są wskaźnikiem zdrowia dziecka, uwarunkowane są strukturą anatomiczną (mała jama ustna całkowicie wypełniona przez język), istnieje mała możliwość zmian dźwięków

  2. gruchania i śmiechu (8-20 tydzień), wydaje dźwięki w społecznej interakcji, krzyk – mniej częsty, bardziej zróżnicowany; sygnalizuje dyskomfort, przywołuje, prosi, pojawia się śmiech

  3. zabaw wokalnych (16-30 tydzień), wypowiada proste sylaby z przedłużaniem dźwięków podobnych do samogłosek lub spółgłosek, wydawane dźwięki są czymś pośrednim między gruchaniem a gaworzeniem (paplaniem), zmiany w strukturze artykulowania i w CUN

  4. samonaśladującego gaworzenia (25-50 tydzień), kombinuje samogłoski i spółgłoski, stereotypowo powtarza te kombinacje; częściej gaworzy gdy jest samo; produkcja dźwięków zaczyna spadać, zmniejsza się liczba spółgłosek u dzieci głuchych

  5. gaworzenia i ekspresywnej mowy niezrozumiałej (9-18 ms), ↑ repertuar spółgłosek; dojrzewanie struktur wokalnych: pola mózgowe i miejsce tworzenia dźwięków; wypowiedzi są niezrozumiałe, ale oddają charakterystyczną intonację

nowe poglądy (e): wytwarzane wzory dźwięków; pewne dźwięki występują w okr. sytuacjach; RI (jedno wymawia „uh”, gdy prosi, inne – „m”)

Porozumiewanie się niemowlęcia z dorosłymi

Wczesne kontakty matki z dzieckiem realizowane za pomocą środków werbalnych i niewerbalnych zostały nazwane konwersacjopodobnymi.

Poprzez ten kontakt dziecko odkrywa rytm komunikacyjny i otrzymuje materiał językowy niezbędny do uczenia się języka.

Nelson: jeśli matka używa języka przede wszystkim do nazywania obiektów (w sposób referencjalny – mający odniesienie do przedmiotów, obiektów w rzeczywistości), to dziecko skupione jest na przypisywaniu nazw obiektom; jeśli zaś matka używa języka w sposób ekspresyjny (wyrażający emocje) do sterowania zachowaniem dziecka, to częściej używa ono słów do określania relacji społecznych

Kaye: - we wczesnym okresie rozwoju rodzice są odpowiedzialni za włączenie dziecka w interakcje, dostarczenie kontekstu i wsparcia dla komunikacyjnego zachowania

- dopasowanie zachowań dziecka i dorosłego = podstawa poznawczego rozwoju dziecka

Trevarthen - nie przypisuje dużej roli dorosłym, wskazuje na znaczenie wrodzonych zdolności

- niemowlęta zachowują się odmiennie w kontaktach z przedmiotami i z osobami

- reagują na osoby jedynie wówczas, gdy te zwracają na nie uwagę

Linia rozwoju komunikowania się w niemowlęctwie:

  1. intersubiektywność pierwotna – dziecko interesuje się osobami, uczestniczy w interakcjach, kieruje gesty pod ich adresem, miny, spojrzenia; przez zainteresowanie tylko przedmiotami, które stają się środkami społecznej interakcji

  2. wtórna intersubiektywność – dzieli zainteresowanie między osoby i przedmioty, zaczyna wokalizować w odpowiedzi na zachowanie matki (przejawia naturalne R zwrotne)

Rozwój mowy i komunikacji

- 2 i 3 rż – postępy w opanowaniu języka

- pod koniec 1 rż. operuje 4-5 słowami a w następnych latach (do 6 rż.) opanowuje 9-10 słów dziennie (nazwy zwierząt, ludzi, pokarmów, ubrań, części ciała, zabawek, pojazdów)

- tworzy wiele słów korzystając z powszechnych sufiksów

- uczą się takich słów, których używają dorośli

- stosują poznane słowa do nazywania wszystkich obiektów, które są w jakiś sposób podobne do siebie – zjawisko nadrozciągłości znaczeń i trwa od 5 tygodni do 8 miesięcy dla danego słowa

- opanowywanie słów wiąże się z tworzeniem ich reprezentacji:

są asymetryczne tak u dzieci jak i u dorosłych

Pinker: wczesny okres rozwoju językowego – podstawy systemu gramatycznego oparte są na kategoriach poznawczo-semantycznych

- opierając się na znaczeniach, tworzy mapę kategorii językowych i staje się posłuszne semantycznym ograniczeniom w budowaniu zdań

- kieruje się powszechnymi regułami semantyczno-syntaktycznymi, co prowadzi do hiperregularyzacji (np. daj jeść piesowi – bo: koniowi)

- proces opanowywania języka: mechanizmy wrodzone + materiał językowy, który słyszy dziecko + kontekst sytuacyjny, środowiskowy

- 2 rż. używa słów w sposób nieprecyzyjny (nadprodukcja znaczeń)

- słowa – wiele zniekształceń fonetycznych

- wypowiedzi mają formę holofraz (wypowiedzi jednowyrazowych), następnie tworzy zlepki dwuwyrazowe, nie stosując jeszcze reguł gramatycznych (mama lala = mamo, ja chcę lalkę)

- mowa ściśle związana z działaniem, zrozumiała w połączeniu z sytuacją

- przewaga funkcji ekspresywnej (wyrażanie przeżyć, postaw) i impresywnej (wywieranie wpływu na słuchacza) nad symboliczną

- 3 rż. – 1000-1500 słów, bez zniekształceń fonetycznych, określone znaczenia, buduje zdania zgodnie z regułami gramatycznymi (3-4 słowa), wzrasta długość wypowiedzeń (Przetacznik →

- dziewczynki tworzą dłuższe wypowiedzenia niż chłopcy

- młodsze: struktury łańcuchowe (dołączają kolejne wyrazy dotyczące treści, jakie chcą przekazać)

- drugie półrocze 2 rż. dominują wypowiedzenia jednokrotnie złożone współrzędnie

- 3 rż. – złożone współrzędnie, pod koniec 3 wielokrotnie złożone współrzędnie i podrzędnie

- wchodzi w wiek przedszkolny – buduje zgodnie z zasadami gram. wszystkie rodzaje zdań w języku ojczystym

Sprawności językowe i komunikacyjne (średnie dzieciństwo)

Słownictwo

- do 6 rż. opanowuje 9-10 słów dziennie

- tworzy wiele neologizmów (nowych słów)

- 3-5 rż. – „genialny lingwista”, dobrze zna reguły gramatyczne

→ ↓ tendencja do spontanicznego tworzenia, ale tworzy przez analogię do słów znanych

- spontaniczne tworzenie neologizmów pełni funkcję wypełnienia luk w słownictwie

- tworzenie nowych słów odbywa się zgodnie z regułą:

Kompetencja narracyjna

umiejętność opowiadania – rozumienie odbieranych opowiadań i tworzenie własnych (monolog, rozmowa)

Cechy narracji:

- opowiadanie o przeszłych zdarzeniach

- transformacje obiektów i osób

- bohatery: ludzie, zwierzęta, animowane przedmioty

- specyficzna struktura (podstawowe elementy: postacie i ich charaktersytyki przestrzenne, społeczne, czasowe, zdarzenia budujące akcję związane z celami cząstkowymi działania bohatera, komplikacje i rozwiązanie związane z osiągnięciem celu głównego)

- typowe charakterystyki formalne (formułu rozpoczynające i kończące opowiadanie, mowa zależna, wyrażenia wartościujące, szczegółowość opisu)

funkcje: komunikacyjne i interakcyjne

intensywny rozwój – średnie i późne dzieciństwo – do 10 rż.

- odróżniają od innych form wypowiedzi

- młodsze zaliczają do opowiadania także opisy

- starsze wiążą historię z działaniem opartym na celu, uwzględniają pojawienie się przeszkód i zakończenie historii

- rzadko opowiadania składają się z wielu epizodów i rzadko epizody te są łączone w sposób przyczynowo-skutkowy

- rozumienie i tworzenie opowiadań zależy od wiedzy o kontaktach międzyludzkich, właściwościach osobowysh, celach, wartościach, oczekiwaniach ludzi (nie od wiedzy o rzeczywistości materialnej !)

- opowiadania dzieci przedszkolnych przedstawiają najczęściej konflikty interpersonalne

- ok. 6 rż. – wykorzystanie wiedzy o stanach psychicznych w tworzeniu opowiadań

- badania: wpływ wieku i płci na zdolność do psychologicznej charakterystyki bohaterów tworzonych opowiadań

- 7-10 rż. – łączą 2 rodzaje wiedzy: o zachowaniach ludzi + o formach i funkcjach dyskursu

- 3-5 rż. – wszystkie elementy struktury opowiadania; z wiekiem ↑liczba opowiadań zawierających wprowadzenie + wzbogacenie formy wprowadzenia (pytania, prośby, informacje)

- rzadko – streszczenia, które reasumują historię, ale wzrasta z wiekiem

- nie wszystkie zawierają charakterystyki czasowe, przestrzenne, społeczne i psychologiczne zdarzeń i bohaterów

3 – charakterystyki przestrzenne i społeczne (określenia roli)

4 – wprowadzają opisy czasu

5 – wszystkie rodzaje charakterystyk

- z wiekiem opowiadania częściej mają zakończenia

- 6 – wyraźna kompozycja: przedstawiają przebieg zdarzeń, zawierają zapowiedź rozwiązania akcji oraz opis tła akcji

- trudności: wprowadzenie postaci, zapowiadanie kolejnych wydarzeń, charakterystyka psychologiczna (wprowadzane pod wpływem wzoru od dorosłych)

- opowiadają zwykle o zdarzeniach codziennych (3-4 - ↑ liczba o niecodziennych)

- starsze: tematy fikcyjne (znane z literatury lub tv, będące wytworami wyobraźni)

- 5 - najczęściej opowiadają znane bajki z własnymi modyfikacjami

- umiejętności narracyjne dziecka rozwijają się w kontakcie z osobą dorosłą

- badania Bokus: dorosły ogląda wspólnie z dzieckiem obrazek, wypowiedź dziecka: spostrzeżenie dot. obiektu i zdarzenia; gdy dorosły nie ogląda – udzielenie wyjaśnień, oceny zdarzeń i wyrażenia własnej opinii

Stadia rozwoju struktury narracyjnej Applebee

  1. wczesne formy prenarracyjne (2 rż.)

- tworzy zlepki niepowiązanych zdarzeń

- mówi o tym, co w danej chwili zwraca jego uwagę

- nazywa lub opisuje różne postacie i zdarzenia

- nie ukazuje związków między zdarzeniami

  1. sekwencje skojarzeniowe (2 rż.)

- zestawienia różnych treściowo zdarzeń, nie powiązanych chronologicznie lub przyczynowo

- czynnik łączący zdarzenie: podobieństwo fizyczne bohaterów, czas, miejsce zdarzenia

  1. prymitywna narracja

- uwaga na stałym elemencie narracji: bohaterze, przedmiocie jego działania, zdarzeniu

- ocena postaci lub zdarzenia

  1. łańcuchy niespoiste

- zdarzenia mogą być połączone logicznie lub w związki przyczynowo-skutkowe

- temat opowiadania i/lub bohater zmieniają się → efekt braku ciągłości narracji

  1. łańcuchy spoiste (5 rż.)

- bohater, sekwencja zdarzeń powiązanych czasowo, w związki przyczynowo-skutkowe i logiczne

- brak ukazania celu działań bohatera

- rzadko podawane zakończenie lub nie ma związku z początkiem

  1. prawdziwa narracja (5 rż.)

- zintegrowanie w całość łańcucha zdarzeń z ukazaniem celu działania bohatera

- zakończenie powiązane z początkiem

Umiejętności konwersacyjne

- uczy się uwzględniać punkt widzenia odbiorcy – wypowiedzi egocentryczne coraz bardziej są zastępowane przez społeczne formy wypowiedzi (pytania, prośby, zaprzeczenia)

- słucha, analizuje, modyfikuje komunikaty w zależności od potrzeb odbiorcy

- młodsze: rozmowy złożone z luźno powiązanych replik; wypowiedzi zależą od partnera w rozmowie np. w kontaktach z rówieśnikami częściej zabierają głos, a ich wypowiedzi są dłuższe, zróżnicowane gramatycznie

- 3-5 lat starają się włączyć partnera w działanie własne; rozmawiają o aktualnym działaniu własnym i zdrazeniach sytuacyjnych

- starsze umieją dostosować własne działanie do działań partnera; rozmowy na temat wspólnego działania, tematy pozasytuacyjne

- w rozmowach z dorosłymi większą aktywność wykazują dziewczynki i dzieci starsze

- mówią zwykle mniej niż dorośli

- 4-5 lat – jest nazywany wiekiem pytań

- najczęściej są stawiane pytania, których źródłem jest obserwowanie przez dziecko rozmaitych przedmiotów, zjawisk, zdarzeń czy też ich obrazowych przedstawień (obrazki, filmy)

Pytania synpraktyczne – dotyczą organizowania doświadczenia na podstawie własnego działania (3,6)

Pytania heurystyczne – zmierza do wyjaśnienia i uporządkowania wiedzy o świecie (↑ rośnie do 5 rż., a potem ↓)

- reguły retoryki interpersonalnej – umiejętności w zakresie zachowania się wobec partnera podczas rozmowy

- reguły retoryki tekstowej – korzystanie z języka jako narzędzia konwersacji – nie potrafią jeszcze dobrze

wypowiedzi niejasne, nieekonomiczne, ↓ liczba pytań kierowanych do nieznanego partnera zabawy

→ język jeszcze nie jest środkiem nawiązywania i podtrzymywania kontaktów

(późne dzieciństwo)

Rozwój umiejętności komunikacyjnych

- funkcjonowanie we wspólnym polu uwagi z dorosłymi

- włączanie się w dwustronną aktywność o charakterze dialogu (werbalnego, ruchowego, dźwiękowego, symbolicznego) → wymiana komunikatów

- relacje asymetryczne, lecz komplementarne = podporządkowują się (słuchają uważnie, wykonują polecenia) lub przejawiają zachowania o charakterze dominacji (polecenia innemu dziecku)

Mowa:

- rozwój dyskursu → rozwój kontaktów interpersonalnych o charakterze współpracy, aktywności zbiorowej

- komunikacja słowna złożona pod względem semantycznym (wyrażanie treści i ich organizacja), syntaktycznym (sposób budowania zdań), stylistycznym (używane zwroty i konstrukcja tekstu), zasobu używanego słownika

→ uczestniczenie w bardziej złożonych zadaniach, wymagających celu i sposobu działania, również wspólnego

(okres dorastania)

wpływ nauki szkolnej →

1) zmiany w strukturze języka i jego funkcjach:

- ↑ zasób słownictwa i jego treści

- zrozumienie struktury gramatycznej języka

- kultura języka w zakresie mowy ustnej i pisanej

2) zmiany w zakresie słownictwa:

- pod koniec szkoły podstawowej – ok. 10 000 słów

- poszerzanie się odcieni znaczeniowych

- używają słów w znaczeniu potocznym i naukowym, dosłownym i przenośnym, rozumieją metafory i symboliczny sens wypowiedzi

→ sprzyja twórczości i uczestnictwu w życiu kulturalnym → rozwój zdolności językowych


Wyszukiwarka