Pojęcie mechanizmy obronne, zwane też mechanizmami defrustracyjnymi, wprowadzi w 1893 twórca psychoanalizy, Zygmunt Freud, w swojej pracy o histerii. Są to metody radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami w celu obrony osobowości( ego ), zmniejszenia lęku, frustracji, poczucia winy, poprawy samooceny, wzmocnienia samoakceptacji. Pojawiają się one, gdy przeżycia są zbyt trudne, obciążające naszą psychikę. Automatycznie psychika stara się zatamować przeżycia niedopuszczając ich do świadomości. Ma to miejsce w przypadku traumatycznych doświadczeń. Mechanizmy obronne mają miejsce u ludzi, którzy przeżyli wojnę; u osób, którzy byli wykorzystywani seksualnie; poniżani przez osoby, które byli dla nich autorytetem i w wielu innych. Ich zadaniem jest zmniejszenie obciążenia psychicznego i emocjonalnego bez zmiany stresowej sytuacji. Zazwyczaj mają one charakter nieświadomy i nawykowy. Występują one praktycznie u każdego człowieka i są niezbędne, ponieważ pełnią rolę przystosowawczą. Są one zniekształceniem zachowania lub oglądu rzeczywistości. Często nie jesteśmy w stanie sami sobie poradzić ze stresem. Gdy mechanizmy obronne zawodzą osoba powinna zgłosić się do fachowca,

Wyróżniamy dwie uniwersalne techniki obronne, mianowicie narkotyzowanie się i odreagowanie. Narkotyzowanie się ma na celu zmniejszenie napięcia emocjonalnego, i stresu głównie za pomocą alkoholu, ale również innych używek typu kleje, marihuana itp..Początkowo nie jest to nałóg tylko sposób „zapominania” o rzeczywistości, kłopotach, dzięki upojeniu przestaję przejmować się troskami, ale po wytrzeźwieniu kłopoty nie znikają, a często pojawia się nowy problem mianowicie alkoholizm.

Drugą techniką obronną jest odreagowanie, które polega na rozładowaniu napięcia nerwowego przez emocjonalne zachowanie się w sytuacji w której nie może to pociągać dla osobnika negatywnych konsekwencji. Możemy tego dokonać przez wygadanie się przed kimś zaufanym, zwierzenie się ze swoich urazów, żalów, rozczarowań. Według mnie jest to o wiele lepszy sposób na walkę z problemami niż narkotyzowanie się i nie obarczający negatywnymi skutkami ze strony organizmu.

Druga grupa mechanizmów obronnych określana jest mianem techniki zastępczego zaspokajania potrzeb. Wśród nich wyróżniamy identyfikację, fantazjowanie i ponad to przemieszczanie przedmiotu potrzeby.

Identyfikacja jest stosowana, gdy osobnik nie może w pełni osiągnąć potrzeby podniesienia własnej wartości np. uzyskanie lepszej sprawności fizycznej, lepszej pozycji w drabinie społecznej. Wyróżniamy identyfikację rozwojową, obronną i opierającą się na uczeniu się ról społecznych. Człowiek wówczas może identyfikować się z osobą, do której czuje respekt, reprezentującą cechy, które chcę osiągnąć. Jednostka upodabnia się do danej osoby, przejmuje jej cechy, myśli, zachowania, utożsamia się z nią. Przykładem może być rodzić, który własne aspirację przenosi na dziecko. Razem z nim przeżywa porażki, a nawet reaguję bardziej emocjonalnie, traktując je jak swoje życiowe nie powodzenia. Możemy obserwować odmianę identyfikacji tak zwaną identyfikację z agresorem. Jest to psychotyczny mechanizm obronny. Polega on na przejęciu zachowań agresora by zmienić się z odczuwającego strach w tego, kto budzi niepokój. Przykładem może być noszenie broni i ubrań wojskowych.

Następnym mechanizmem obronnym jest fantazjowanie., czyli marzenie o tym czego nie możemy mieć. Stwierdzono występowanie marzeń na jakie u dzieci i u dorosłych. Dzieci mogą marzyć o przyjacielu, bawią się wówczas z fikcyjnym towarzyszem. Dorośli marzą o polepszeniu statutu społecznego, stosunku płciowym, zemście. Jest to myślenie obrazowe, polegające na zaspokajaniu pragnień w wyobraźni, może odbywać się w czasie snu. Fantazjowanie jest opisywane jako odwrócenie uwagi od konkretnego zadania i zwrócenie jej na własne reakcje wyzwolone pod wpływem bodźców zewnętrznych.

Przemieszczanie przedmiotu potrzeby polega na tymże napięcie związane z niezaspokojeniem osoba przenosi na jakiś przedmiot. Na przykład możliwa jest sytuacja, gdy człowiek nie złości się na właściwego wroga tylko na inną osobę albo wyładowanie złości na jakimś przedmiocie np. rwanie kartki, palenie listu, fotografii osoby, która wyrządziła nam krzywdę

Trzecia grupa mechanizmów obejmuję techniki, które manipulują doznawaną przykrością nie usuwając właściwego jej źródła. Wyróżniamy tu : wyparcie, formowanie reakcji przeciwnych, kompensowanie własnych braków i defektów oraz projekcje.

Wyparcie to usunięcie ze świadomości lub utrzymywanie poza świadomością wyobrażeń, myśli, które budzą lęk są bolesne. Odpychamy myśl o czekającej nas przykrości. Jest to tak zwana technika strusiej głowy. Na przykład student zapomina o terminie egzaminu, chory zapomina o wizycie u lekarza. To proces jednorazowy wymagający ciągłego nakładu energii. Wyróżniamy wyparcie pierwotne. Freud podzielił je na dwa typy wyparcia to jest wyparcie pierwotne i wyparcie wtórne. Pierwszy typ ma miejsce wtedy, gdy pewne negatywne przeżycia lub emocje są na bieżąco niedopuszczane do świadomości. Są one na tyle skuteczne, że takie zjawiska nigdy do niej nie docierają. Wyparcie pierwotne ma miejsce raz, w bardzo wczesnym okresie dzieciństwa, gdy z nieświadomości wyodrębnia się świadomość. Wyparcie wtórne, zwane też następczym albo właściwym ma miejsca wtedy, gdy zjawiska, które pojawiły się w świadomości, ale wtórnie zostały wypchnięte do czeluści nieświadomości. Cenzura jest mechanizmem dzięki, któremu wyparte zdarzenia zostają w nieświadomości. Jest ona kontrolowana przez superego. Niekiedy zjawiska te mogą się pojawić, gdy cenzura słabnie na przykład choroba, we śnie, pod wpływem alkoholu i może to doprowadzić do nerwic. Psychoanaliza zajmuję się między innymi wydobywaniem wypartych wspomnień na powierzchnię świadomości co ma za zadanie leczyć nerwice. Metodami służącymi do „odkrywania” wspomnień są : interpretacja snów, analiza czynności pomyłkowych, metoda wolnych skojarzeń, hipnoza. Czynność pomyłkowa, tak zwana freudowska pomyłka, to pomyłka pojawiająca się najczęściej w wypowiedzi, jako przejęzyczenie, zapomnieniu lub działaniu. Według Freuda jest wynikiem mimowolnego oddziaływania treści zepchniętych do nieświadomości. Opisem tego zjawiska zajął się Sigmund Freud w swojej pracy Psychopatologia życia codziennego. Pomyłki tego typu są spowodowane nieświadomymi, zablokowanymi motywacjami w szczególności seksualnymi, które mimo woli wychodzą na światło dzienne. Ta pomyłka ma charakter kompromisu bowiem z jednej strony wyraża odrzucone życzenie, a z drugiej strony sposób w jaki wyraża się to życzenie jest skomplikowany, że czasami, a nawet bardzo często nie jesteśmy w stanie zinterpretować go jednoznacznie Freud przytacza taki przykład pomyłki: wykładowca, który przemawiając do studentów mówi „ Osoby znające się na tym zagadnieniu można policzyć na palcach jednej ręki! Co tłumaczy w ten sposób, że mówca nie chciał przyznać się sam przed sobą, że uważa się za jedynego specjalistę w omawianej dziedzinie. Freud wprowadził również do psychoanalizy metodę wolnych skojarzeń. Metoda ta bada nieświadome przeżycia, pragnienia, fantazje, impulsy, emocje. Polega na tym, że psychoanalityk prosi pacjenta o odpowiadanie pierwszym skojarzeniem jakie się nasunie pacjentowi w odpowiedzi na słowo.

Formowanie reakcji przeciwnych polega na tym, że osoba chcą udowodnić sobie i innym, że nie posiada pewnych wad, jest się odpornym na wszystko. Reakcja upozorowana jest to wyrażenie uczuć, emocji, zachowań przeciwnych niż rzeczywiście odczuwamy, wypierając prawdziwe. To neurotyczny mechanizm obronny. Często posługujemy się nią aby zamaskować to, że na kimś nam zależy żeby przypadkiem nie ośmieszyć się. Przykładem jest nadmierna uprzejmość względem szefa, którego tak naprawdę nie lubimy. Opiera się na zachowywaniu się w sposób jaskrawo przeciwny do tego w jaki sposób naprawdę chcemy się zachować. Przykład stanowi również wykazywanie przesadnej uprzejmości w stosunku do osoby, którą tak naprawdę nie lubimy

Kompensacja jest pojęciem pochodzącym z medycyny, dla oznaczenia różnych sposobów usuwania poczucia niższości wynikającego z defektu fizycznego lub psychicznego. Może być również dążeniem do dostosowania się dążeniem do poprawienia swoich możliwości. Na przykład osoba niepełnosprawna uczy się normalnie żyć i pracować w otaczającej go rzeczywistości. Kompensacja staję się mechanizmem obronnym, gdy ktoś chełpi się, blaguje zaletami, których nie posiada ani nie jest w stanie posiąść. Możemy obserwować w tym przypadku tzw. „Ekshibicjonizm psychiczny”, czyli tendencję do zwracania na siebie uwagi. Osoba taka ubiera się prowokująco, wypowiada szokujące poglądy

Projekcja( przeniesienie ) to nic innego jak przypisywanie innym winy za swoje pomyłki, błędy, wady. Przemieszczenie jest przeniesieniem uczuć, emocji, zainteresowań, które nie są zgodne z przyjęta normą z jednej osoby na druga z jednego przedmiotu na drugi o mniejszym ryzyku zagrożenia, niebezpieczeństwa i w większym stopniu akceptowany społecznie. Zachowanie takie jest powszechnie nazywane jako szukanie kozła ofiarnego, czyli osoby, którą możemy obarczyć winą za nasze wady, niedociągnięcia. Najczęściej „ten kozioł ofiarny” ma słabą siłę wyrażania siebie, jest nieśmiały, jest osobą, którą łatwo można skrzywdzić. Projekcja własnych wad przejawia się w ciągłej krytyce innych i obwinianiu ich. Na przykład kobiety, której zaloty są odrzucane odbiera zachowanie mężczyzny jako molestowanie seksualne. Bądź uczeń nie radzący sobie z nauką winę za brak wiedzy, złe stopnie obarcza nauczyciela wykładającego dany przedmiot.

Następną metodą radzenia sobie w sytuacjach trudnych jest zaprzeczenie. To konflikt między id, a otaczającą rzeczywistością. Udajemy, że sytuacja naprawdę zagrażająca i wzbudzająca lęk nie miała miejsca. Jest narcystycznym mechanizmem obronnym, pokrewnym wyparciu. Fałszujemy obraz rzeczywistości, teraźniejszości nie przyjmując do świadomości faktów, które rzeczywiście mają miejsce i zagrażają nam. Odsuwany wszystkie negatywne uczucia, emocję a tym wiążące się. Resetujemy wszystko co jest pokrewne ze złymi aspektami świata nas otaczającego. Przykładem jest alkoholik, który twierdzi, że nie jest uzależniony od alkoholu i może nad tym sprawować kontrolę i w dowolnej chwili przestać pić.; matka wciąż czekająca na powrót dziecka mimo tego, że ono już nie żyję; zaprzeczenie, że paląc papierosy nie zachorujemy na raka płuc ani inne choroby związane z tym nałogiem, jakby przeświadczenie o swojej „nieśmiertelności”, „nie zachorowalności”.

Sublimacja to przemieszczenie celu popędowego na zgodny akceptacją społeczną. Agresję można rozładować aktywnie uprawiając sport. Takie działanie jest określane mianem sublimacji agresywnych impulsów, czyli przenoszenie agresywnych dążeń na korzystne z punktu widzenia otoczenia. Sublimacja w sytuacji popędu seksualnego nie jest w stanie zaspokoić, ani wyciszyć popędu seksualnego. Nagromadzoną energię można przeznaczyć na inne działanie, które jest pozytywne lub nie. Na przykład strach przed kontaktem z dziewczyną przez co chłopak pije piwo do końca zabawy.

Izolacja jest oddzieleniem myśli agresywnych lub seksualnych od towarzyszących im uczuć, które tłumimy. Przykład stanowi student, który po powrocie do domu w samotności przemyśla co się stało, uświadamia swój żal z powodu oblanego egzaminu. Wcześniej myślał, że podchodzi do tego w sposób obojętny.

Intelektualizacja to uciekanie od przykrych zdarzeń do przestrzeni abstrakcyjnych dzięki czemu następuje ich odrealnienie. Możemy jako przykład wysunąć tak zwaną grę w psychologa. Jesteśmy w pełni świadomi swoich wad, wyliczamy je niemal jak psychologowie lecz nic z tym nie robimy, nie próbujemy się zmienić. Żartobliwie zwany „knajpowy filozof ”rozwodzący się nad problemami świata, ale nie zwraca on uwagi na własne troski, zmartwienia. Forma intelektualizacji, która jest niebezpieczna to dehumanizacja i symbolizacja. Klasyczna intelektualizacja przenosi w przestrzeń abstrakcyjną myśli i zdarzenia, a dehumanizacja robi to z ludźmi. Inne osoby przestają mieć cechy ludzkie w świadomości danej jednostki, uważa je za przedmioty, zwierzęta.

Racjonalizacja to używanie samooszukujących się usprawiedliwień zachowania niezgodnego z normą lub niepowodzenia. Wyróżniamy dwie typowe odmiany racjonalizacji tak zwane „kwaśne winogrona” i „słodkie cytryny”. „kwaśne winogrona „ to uznanie za nieważny cel, którego nie osiągnęliśmy. „Słodkie cytryny” opiera się na wmawianiu sobie, że przykre zdarzenia i sytuację , których uczestniczymy są tak naprawdę przyjemne. Druga nazwą tej metody jest pozytywne myślenie. Przykład to wynajdowanie dobrej strony przykrych dla nas sytuacji, chociażby mówienie sobie, że spacer jest dobry dla naszego zdrowia w sytuacji, gdy ukradziono nam auto.

Anulowanie to usunięcie czynu agresywnego poprzez wynagrodzenie komuś wyrządzonego zła. Jest to mechanizm znany i wykorzystywany przez wyznawców katolicyzmu i nie tylko .

Regresja stanowi powrót do zachowań charakterystycznych dla wieku dziecięcego. Dzieję się to najczęściej pod wpływem stresu lub w czasie seansu u hipnotyzera za jego poleceniem. Wyróżniamy regresję psychologiczną( patologiczną ) i adaptacyjną, która spełnia funkcję relaksacyjną. Przykładem takiego zachowania się jest płacz, wdawanie się w bójki, niszczenie czegoś, ubieranie się infantylne, posługiwanie się słownictwem typowym dla dzieci.

Altruizm jest pragnieniem pomagania innym nawet, gdy musimy ponieść koszty pomocy. To bezinteresowna troska o innych. Altruizm twardy to występuje wtedy, gdy nie możemy liczyć na możliwość uzyskania gratyfikacji poświęcając się. Altruizm odwzajemniony występuje, gdy jednostka, która była altruista w przyszłości uzyska pomoc od tej osoby, którą wcześniej wspomogła. Przez ten mechanizm czujemy się potrzebni komuś, przydatni społeczeństwu. Są dwa przypadki zachowań altruistycznych : sytuacja górki, gdy osoba udzielająca pomoc innej jednostce powoduję polepszenie sytuacji, pozycji drugiej osoby.; sytuacja dołka kiedy jednostka pomagająca znajduje się w lepszej sytuacji niż osoba w stosunku, do której kierowane jest zachowanie altruistyczne.

Humor jest dobrym sposobem odreagowywania stresu. Jednak z małym zastrzeżeniem mianowicie nie powinniśmy ośmieszać innych osób aby poprawić swój stan emocjonalny. Polega na otwartej ekspresji uczuć bez osobistego dyskomfortu i nieprzyjemnych efektów dla innych

BIBLIOGRAFIA

1.Stralau, „Psychologia podręcznik akademicki”, wyd. Psychologicznie Gdańsk PWN 2000 , tom II

2. Freud Anna, „Ego i mechanizmy obronne”, wydawnictwo naukowe PWN 2004

3. Grzegołowska-Klarkowska, Helena Janet, „Mechanizmy obronne osobowości”, 1986

4. Siek Stanisław, „Rozwój potrzeb psychicznych mechanizmów obronnych i obrazu siebie”, 1984