LUDY KAUKAZU

Abchazowie - rdzenna ludność Abchazji, na zachodnim Kaukazie, licząca niewiele ponad 100 tys. osób. Nieliczne populacje występują także w Turcji i krajach arabskich, dokąd wyemigrowali w XIX wieku. Większość Abchazów należy do prawosławnego odłamu chrześcijaństwa i islamu sunnickiego. Wykazuje duże tendencje separatystyczne wobec Rosjan i Gruzinów.

Abazyńczycy to rdzenna ludność Kaukazu, blisko spokrewniona z Czerkiesami, zamieszkująca północne stoki Kaukazu w Federacji Rosyjskiej (33 tys. osób) oraz Turcję, Syrię, Jordanie i Liban (11 tys.), dokąd wyemigrowała w połowie XIX. Wyznaje islam sunnicki.

Agulowie to niewielki naród kaukaski, zamieszkujący południowo-wschodni Dagestan (28 tys.), wyznający islam sunnicki.

Awarowie to potomkowie wielkiego ludu pochodzenia mongolskiego, który najechał Europę w VI wieku i osiedlił się na Nizinie Panońskiej (Węgry), gdzie przetrwał do IX wieku, wchłonięty przez ludność słowiańska i madziarską. Zamieszkują tereny Dagestanu (500 tys.)

Dargijczycy zajmują środkową część Dagestanu (425 tys.).

Bałkarzy – górski naród pochodzenia tureckiego, zamieszkujący północny Kaukaz (85 tys.). W latach 1944-1957 pod pretekstem współpracy z Niemcami zesłani zostali na Syberię i do Kazachstanu. Karaczajowie to spokrewniona z Bałkarzami grupa ludów pochodzenia tureckiego, zamieszkująca północny Kaukaz (150-160 tys.). Wyznają islam sunnicki.

Czeczeni i inguszowie - narody kaukaskie (700 tys. – 2 mln), blisko ze sobą spokrewnione, nazywające siebie Wajnachami (potomkami Jafeta, syna Noego), zamieszkujące głównie Czeczenię i Dagestan w Federacji Rosyjskiej, mające swoje skupiska w Turcji, Jordanii, Syrii. Na terenie Gruzji zamieszkują Kistowie, gruzińscy Czeczeni, tworzący własną wspólnotę. Wajnachowie wyznają islam sunnicki z pogańskimi i chrześcijańskimi naleciałościami, np. kult św. Jerzego.

Czerkiesi i Kabardyjczycy - tworzą lud Adygów, rdzenną ludność północno-zachodniego Kaukazu. Czerkiesi i Kabardyjczycy na obecnie zajmowane tereny przybyli pod koniec XIX wieku, gdy ich prasiedziby zajęła carska Rosja. Większość z nich wyznawała islam, za wyjątkiem niewielkiej grupy prawosławnych Kabardyjczyków. Od nazwy narodu wywodzi się popularny na całym Kaukazie i w Rosji strój męski z charakterystycznymi gilzami na piersi - czerkieska. Czerkiesi do dzisiaj mieszkają m.in. w Syrii i Libanie, a w Jordanii stanowią ok. 0,5% ludności. Kabardyjczycy znani są z hodowli wytrzymałych, zdolnych do pokonywania długich dystansów koni kaukaskich.

Kałmucy, pochodzenia mongolskiego, liczą ok. 250 tys. osób. Zamieszkują nad Morzem Kaspijskim, głównie w rosyjskiej Kałmucji, gdzie stanowią blisko 50% populacji. Wyznają buddyzm, ponadto pewna ich liczba wyznaje prawosławie. Ich stolica – Elista jest ważnym centrum szachowym w świecie.

Kurdowie to naród indoeuropejski zamieszkujący Kurdystan, podzielony pomiędzy Turcję, Irak, Iran i Syrię. Odosobnione enklawy Kurdów żyją także w tureckiej Anatolii, wschodnim Iranie, w korytarzu oddzielającym Armenię od okręgu Górnego Karabachu oraz Afganistanie. Spora diaspora kurdyjska rozsiana jest po świecie, większe skupiska znajdują się w Niemczech i w Szwecji. Uważani są za największy naród bez własnej państwowości (25 mln). Jednym z najbardziej znanych Kurdów jest Salah ad-Din, czyli Saladyn, który odbił Jerozolimę z rąk krzyżowców w XII wieku.

Kumycy zamieszkują południowe obszary Dagestanu. Naród pochodzenia tureckiego liczący około 280 tysięcy ludzi. Około X wieku przodkowie Kumyków osiedlili się w ich obecnych siedzibach. Wyznają islam sunnicki.

Lezgini stanowią rdzenną ludność Kaukazu, żyjącą głównie w południowo-wschodnim Dagestanie i północnym Azerbejdżanie (400-600 tys.). W VIII wieku Lezgini przyjęli islam jako swoją religię. Później znaleźli się pod wpływami Gruzinów i Ormian, którzy próbowali ich schrystianizować bez powodzenia. Od początku XIX wieku znajdują się pod wpływami Rosji. W grupie tej znany jest charakterystyczny dla ludów Kaukazu taniec „orła” z krótkimi mieczami, czyli lezginka.

Cachurzy żyją obecnie głównie w Azerbejdżanie (13 tys.) i rosyjskim Dagestanie (8 tys.).

Lakowie zamieszkują centralne, górzyste części Dagestanu (140 tys.). W 1944 roku osiedlili się na równinach opuszczonych przez Czeczenów, deportowanych przez Rosjan.

Obie grupy wyznają islam, ale część posługuje się w piśmie cyrylicą, co świadczy o wpływach prawosławia.

Lazowie to południowokaukaska grupa etniczna, zamieszkująca historyczną krainę Lazykę, położoną w nadmorskiej północno-wschodniej Turcji oraz parę wiosek w Adżarii, licząca blisko 50 tys. osób. Ulegli już w znacznym stopniu sturczeniu i z uwagi, na gwałtowny zanik języka, w najbliższej przyszłości grozi im całkowita asymilacja.

Osetyńczycy - naród kaukaski, zamieszkujący dwie niewielkie republiki - Osetię Północną, wchodzącą w skład Federacji Rosyjskiej oraz Osetię Południową wchodzącą w skład Gruzji i Turcji. Ogólną liczbę Osetyńczyków ocenia się na ok. 700 tys. osób.

Rutulowie - niewielki naród zamieszkujący południowy Dagestan, a także Azerbejdżan oraz Rosję (30 tys.). Są wyznawcami islamu sunnickiego.

Tatowie mieszkają w Dagestanie (15 tys.), w Azerbejdżanie (10 tys.) oraz północnym Iranie (300 tys). Przyjmuje się, iż Tatowie są potomkami plemion perskich, które osiadły w górach Kaukazu w V i VI wieku. Wyznają islam szyicki, część chrześcijaństwo monofizyckie, natomiast grupa Tatów, zwana Żydami górskimi, wyznaje także judaizm.

Nogajowie zamieszkują Kaukaz Północny. Są potomkami Ordy Nogajskiej.

LUDY EUROPEJSKIEJ CZĘŚCI EUROPY

Baszkirzy - naród pochodzenia tureckiego, zamieszkujący w Baszkirii, na wschód od Niziny Nadwołżańskiej, w okolicach Ufy (1,3-1,8 mln). Wyznają islam sunnicki. 3% Baszkirów to chrześcijanie. Nazywają się Nagajbakami.

Tatarzy to grupa ludów pochodzenia tureckiego, zamieszkująca Tatarstan (2 mln), dawniej również Krym, częściowo zamieszkała na Litwie i Białorusi oraz w Polsce (w woj. podlaskim – Bohoniki i Kruszyniany, w Gorzowie Wielkopolskim, Gdańsku, Białymstoku, Warszawie – 3 tys. osób). Wyznaje islam sunnicki.

Maryjczycy, inaczej Czeremisi - lud liczący ok. 600 tys. osób, zamieszkały w republice Mari Eł, wyznający prawosławie lub islam, silnie związany kulturowo z Tatarami.

Czuwasze to spokrewniona z Protobułgarami grupa ludów pochodzenia tureckiego, zamieszkująca tereny nadwołżańskie, Tatarstan i Baszkirię (17,-1,8 mln). Wyznają prawosławie.

Komiacy – naród ugrofiński, wywodzący się z terenów między jeziorem Ładoga a Uralem, zamieszkujący głównie Republikę Komi, a także Półwysep Kolski i zachodnią Syberię (380 tys.). Wyznaje prawosławie. Dzieli się na dwie społeczności: Zyrian, mieszkających na północy i Permiaków, mieszkających na południu Republiki.

Udmurci (Wotiacy) - naród ugrofiński, zamieszkujący Rosję pomiędzy rzekami Kamą i Wiatką, ponadto w Baszkirii, Tatarstanie, Mari Eł (637 tys.).

Karelowie – lud zamieszkujący pogranicze Finlandii i Rosji (Karelia), liczący ok. 200 tys. osób.

Wepsowie - naród ugrofiński zamieszkujący w północno-wschodniej części Federacji Rosyjskiej, w Obwodzie Leningradzkim w okolicy Sankt Petersburga, a także w rosyjskiej Karelii, w okolicach Pertozawodzka, nad jeziorem Ładoga (8 tys.). Większość wierzących Wepsów należy do kościoła prawosławnego.

Mordwini (Mordwa) to ludność ugrofińska (1 mln), zamieszkująca republikę Mordwa na Nizinie Nadwołżańskiej oraz Tatarstan. Emigranci skupiają się w Armienii i Stanach Zjednoczonych. Ludność ta składa się z dwóch grup etnicznych: Erzja i Moksza, mówiących dwoma różnymi językami. Obie grupy wyznają prawosławie. Do najbardziej znanych Mordwinów należą: Mokszanin Michaił Piotrowicz Dewjatajew, radziecki pilot, który uciekł samolotem z hitlerowskiego obozu jenieckiego w Peenemunde, miejsca wytwarzania pocisków V2 Erzjanin patriarcha Moskwy i reformator religijny z XVII wieku Nikon.